I. Uluslararası Katılımlı Bilim, Din ve Felsefe Tarihinde Harran Okulu Sempozyumu PDF
Preview I. Uluslararası Katılımlı Bilim, Din ve Felsefe Tarihinde Harran Okulu Sempozyumu
I. ULUSLARARASI KATILIMLI BĠLĠM DĠN VE FELSEFE TARĠHĠNDE HARRAN OKULU SEMPOZYUMU 28-30 Nisan 2006 Onursal BaĢkan Prof. Dr. Uğur BÜYÜKBURÇ Harran Üniversitesi Rektörü Editör Prof. Dr. Ali BAKKAL Sekreterya Dr. Hüseyin KURT DanıĢma Kurulu Prof. Dr. Ġbrahim DÜZEN Prof. Dr. Rami AYAS Prof. Dr. Alparslan AÇIKGENÇ Prof. Dr. Emrullah YÜKSEL Prof. Dr. Mustafa PĠRĠLĠ Prof. Dr. Ahmet ARSLAN Prof. Dr. Abdurrahman ELMALI Prof. Dr. Ahmet ĠNAM Prof. Dr. Musa Kazım YILMAZ Prof. Dr. Süleyman Hayri BOLAY Prof. Dr. Ġbrahim CANAN Prof. Dr. Bekir KARLIĞA Prof. Dr. Yümni SEZEN Dr. Nurettin YARDIMCI Bilim Kurulu Prof. Dr. Adnan DEMĠRCAN (BaĢkan) Prof. Dr. Baki ADAM Prof. Dr. Vahdettin BAġÇI Prof. Dr. Ali Haydar BAYAT Prof. Dr. Mehmet BAYRAKDAR Prof. Dr. Suat CEBECĠ Prof. Dr. Yasin CEYLAN Prof. Dr. ġinasi GÜNDÜZ Prof. Dr. Emrullah ĠġLER Prof. Dr. Esin KAHYA Prof. Dr. Ziya KAZICI Prof. Dr. Recep KILIÇ Prof. Dr. Hasan ONAT Prof. Dr. Kazım SARIKAVAK Prof. Dr. Osman TÜRER Prof. Dr. Nesimi YAZICI Düzenleme Kurulu Prof. Dr. Ali BAKKAL (BaĢkan) Doç. Dr. Yusuf Ziya KESKĠN Doç. Dr. Hikmet AKDEMĠR Doç. Dr. Ahmet BEDĠR Doç. Dr. H. Hüseyin TUNÇBĠLEK Doç. Dr. Kasım ġULUL Yrd. Doç. Dr. Gül GÜLER Yrd. Doç. Dr. Yasin KAHYAOĞLU Yrd. Doç. Dr. M. Nuri GÜLER Yrd. Doç. Dr. Rifat ATAY Yrd. Doç. Dr. Mahmut POLAT Yrd. Doç. Dr. Ahmet ASLAN Yrd. Doç. Dr. Harun ġAHĠN Yrd. Doç. Dr. Ġbrahim Hakkı ĠNAL Yrd. Doç. Dr. Recep ÇĠĞDEM Öğr. Gör. Dr. Veysel KASAR Okt. Kadir ALPEREN Okt. Mehmet OYMAK Öğr. Gör. Haldun ÖZBUDUN ArĢ. Gör. Dr. Hüseyin KURT ArĢ. Gör. Dr. Hüseyin AKPINAR ArĢ. Gör. Dr. Kadir PAKSOY T.C. HARRAN ÜNĠVERSĠTESĠ ĠLAHĠYAT FAKÜLTESĠ I. ULUSLARARASI KATILIMLI BĠLĠM DĠN VE FELSEFE TARĠHĠNDE HARRAN OKULU SEMPOZYUMU 28-30 Nisan 2006 II. CĠLT Editör Prof. Dr. Ali BAKKAL ġANLIURFA 2006 I. Uluslararası Katılımlı Bilim, Din ve Felsefe Tarihinde Harran Okulu Sempozyumu ISBN: 975-7113-24-7 Dizgi ve Ġç Sayfa Tasarım ArĢ. Gör. Dr. Kadir PAKSOY ArĢ. Gör. Dr. Hüseyin KURT Kapak Tasarım Öğr. Gör. Haldun ÖZBUDUN Baskı Yeri ve Yılı ġelale Matbaası Haziran 2006 - Konya Bu kitap internet sitemizde de elektronik ortamda yayımlanmıĢtır. Ġnternet adresi: www.harran.edu.tr/uhos/index.htm e-posta: [email protected] Adres: Harran Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Mardin Yolu 20. Km. Osmanbey Kampusü / ġANLIURFA Tlf: 0.414.3440036 Faks: 0.414.3440037 Bu kitapta yer alan bildirilerin ilmi ve hukuki sorumlulukları yazarlarına aittir. Bu kitap, TÜBĠTAK ve Türkiye Diyanet Vakfı‟nın katkılarıyla basılmıĢtır. I. Uluslararası Katılımlı Bilim, Din ve Felsefe Tarihinde Harran Okulu Sempozyumu 5 ĠÇĠNDEKĠLER Yrd. Doç. Dr. Abdullah EKĠNCĠ Harran Ve Harran Okulunu Etkileyen Siyasi, Dinî, Coğrafî Ve Ġlmî Unsurlar .......... 9 HARRANLI TARĠHÇĠLER Doç. Dr. Abdurrahman ACAR Harranlı Tarihçiler Ve Abbasiler Devri Tarih Yazıcılığındaki Yerleri ....................... 25 Yrd. Doç. Dr. Necati AVCI Ebu‟l-Hüseyn, Hilal B. El-Muhassin Es-Sâbi El-Harranî (359-448/970-1056) ....... 41 Dr. Zafer KIZIKLI Hilâl b. el-Muhassin es-Sâbi‟ el-Harranî‟nin Hayatı ve “Guraru‟l-Belâga” Adlı Eseri ........................................................................................................................................ 62 Yrd. Doç. Dr. Mahmut POLAT Harranlı Sabiî Ediplerden Garsü‟n-Ni´Me‟nin Hayatı Ve Eserleri............................ 74 HARRAN OKULU - ĠSLAM FELSEFESĠ ĠLĠġKĠSĠ Nesim DORU Ġslam Felsefesinin Kaynaklarından Biri Olarak Harran Akademisi Ve Süryani Felsefesi.......................................................................................................................... 83 Doç. Dr. Ġbrahim Hakkı AYDIN Fârâbî Örneğinde Ġslam Filozoflarına Harran Okulunun Etkisi ............................... 95 Doç. Dr. Bayram Ali ÇETĠNKAYA Ġslâm Felsefesinin Ġlk ĠnĢâcıları Urfalı Ve Harranlı Mütercimler ............................ 109 Yrd. Doç. Dr. Cevher ġULUL Felsefenin Ġslam Dünyasına GeçiĢinde Harran Mektebinin Yeri Ve Önemi .......... 133 Dr. Süleyman DÖNMEZ Simplicius Ve Onun Ġslam Felsefesine Etkileri Etrafındaki TartıĢmalar ................ 139 Dr. Nazım HASIRCI Mantık Biliminin Ġslam Dünyasına GeçiĢinde Harran Okulunun Önemi .............. 151 6 I. Uluslararası Katılımlı Bilim, Din ve Felsefe Tarihinde Harran Okulu Sempozyumu Doç. Dr. Ahmet KELEġ Muhammed Âbid el-Câbirî Ve Arap Aklının OluĢumunda Hermetizmin Rolü ..... 159 Dr. Eyüp BEKĠRYAZICI Hermetizm‟in ġ. Sühreverdî‟nin Felsefesine GeçiĢ Yolu Olarak Harran ................ 169 Yrd. Doç. Dr. Hüseyin KARAMAN Harran Okulu Ebû Bekir Er-Razi‟nin Felsefî DüĢüncesine Kaynaklık EtmiĢ Midir? ...................................................................................................................................... 179 Azime YÜCE Harranlı Bir Alim Olan Ġbn Teymiyye‟nin Hayatı Ve Felsefeye BakıĢı .................. 189 HARRAN OKULU VE ĠSLAMĠ ĠLĠMLER Doç. Dr. Ahmet KELEġ Harran Hermetizminin Ġslami Ġlimlere Etkisi .......................................................... 199 Doç. Dr. Fuat AYDIN Harran Piskoposu Theodore Ebû Kurra Ve Ġslam AnlayıĢı ..................................... 217 Doç. Dr. Hüseyin YAġAR Kur‟an KarĢıtı Söylemin OluĢmasında Theodor Ebu Qurrâ Harranî‟nin Etkisi ..... 229 Yrd. Doç. Dr. M. Akif ÖZDOĞAN Harran Okulunun Arap Dili Ve Edebiyatına Katkısı ................................................ 243 TEFSĠR Yrd. Doç. Dr. Ahmet ĠNAN Harran Okulunun Ana GörüĢlerinin Tefsir Müdevvenatındaki ĠzdüĢümleri Üzerine Bir Tedkik .................................................................................................................... 261 HADĠS Doç. Dr. Mehmet EREN Kütüb-Ġ Sitte Müelliflerinin Harranlı Hocaları.......................................................... 283 Dr. Mehmet DĠLEK Ġlk Dönemlerde Harran‟da YetiĢmiĢ Hadis Bilginleri -Kütüb-i Sitte‟de Rivâyeti Bulunan Harranî Nisbesiyle Anılan Râviler- ............................................................ 302 Yrd. Doç. Dr. Abdullah YILDIZ Ebu Arube Hüseyin b. Muhammed el-Harrani ........................................................ 318 I. Uluslararası Katılımlı Bilim, Din ve Felsefe Tarihinde Harran Okulu Sempozyumu 7 ĠSLAM HUKUKU Yrd. Doç. Dr. Mehmet Nuri GÜLER Ġslâm Hukuk Usûlü‟ndeki Lafzî Yorumlamada Süryânî Etkiler.............................. 328 KELAM, MEZHEPLER TARĠHĠ VE TASAVVUF Doç. Dr. Ġbrahim COġKUN Harran Piskoposu Teodor Ebu Kurra‟nın Mu‟tezile Kelâmına Etkisi .................... 346 Hülya ALTUNYA Mu‟tezile Kelamcılarının Din Dili AnlayıĢlarına Harran Okulu‟nun Katkısı .......... 358 Dr. Veysel KASAR Harran Okulu Etkisiyle Felesefi Kelama GeçiĢ Sürecinde Kindi‟nin Rolü ............. 364 Yrd. Doç. Dr. Ahmet ASLAN Harranlı DüĢünür el-Ca‟d b. Dirhem‟in Hayatı Ve GörüĢleri ................................... 374 Doç. Dr. Cağfer KARADAġ Me‟mun Ve Harranlılar -Me‟mun‟un Harranlıları Din DeğiĢtirmeye Zorlaması Meselesi- ...................................................................................................................... 386 Doç. Dr. Halil Ġbrahim BULUT Müslüman Sâbiî ĠliĢkileri Bağlamında ġerîf Radî ve Ebû Ġshak Ġbrahim b. Hilal el- Harranî Dostluğu ......................................................................................................... 400 Yrd. Doç. Dr. Ö.Faruk ALTIPARMAK Harran Mektebinin Tasavvufî DüĢünce Üzerindeki Etkileri .................................... 410 Öğr. Gör. Mehmet OYMAK Harran Okulu‟ndan Harran Üniversitesi‟ne ............................................................... 430 8 I. Uluslararası Katılımlı Bilim, Din ve Felsefe Tarihinde Harran Okulu Sempozyumu I. Uluslararası Katılımlı Bilim, Din ve Felsefe Tarihinde Harran Okulu Sempozyumu 9 HARRAN VE HARRAN OKULUNU ETKĠLEYEN SĠYASĠ, DĠNÎ, COĞRAFÎ VE ĠLMÎ UNSURLAR Abdullah EKĠNCĠ* K aynaklarımızda Harran yolların kavĢak noktası, devlet ve yerel hanedanların hakimiyet mücadelelerin geçtiği alan ve iklim özelliğini ifade eden “harr” kavramı kullanılarak tasvir edilmiĢtir. Aslında bu kavramlar yalnızca Haran‟ı tasvir etmez aynı zamanda Harran okulunun iniĢ çıkıĢlarını da anlatır. Tebliğimizde Siyasi mücadeleler, dinî-ilmî unsurlar ile jeopolitik konumu Harran ve Harran okulunun geliĢmesinde etkili olup olmadığı sorusuna cevap bulmaya çalıĢacağız. 1. Harran ve Çevresinde Hakimiyet Mücadelesi ve Kentteki Yansımaları Harran‟ın içinde yer aldığı bölge Roma döneminde Osrhoene, Araplar tarafından da el-Cezire olarak adlandırılmıĢtır. Bunun sebebi bu bölgede yer alan ovaların Fırat ve Dicle nehirlerinin kuzey kısımlarıyla çevrelenmiĢ olmasıdır. Bölge Ġslam fetihlerinden önce üç kısma ayrılmakta idi; Diyar-ı Rabia, Diyar-ı Mudar, Diyar-ı Bekr. Bu isimler Ġslam öncesi dönemde Sasaniler tarafından yerleĢtirilen üç Arap kavmi olan Rabia, Mudar ve Bekr‟den gelmektedir1. Mukaddesi ise el-Cezire bölgesini Akur “Akur bölgesi” olarak ifade etmiĢtir2. Yeryüzünün en eski yerleĢim merkezlerinden biri olan Harran Asur ve Kalde illerinde yol, Arapça‟da sıcaklık manasına gelen “harr” kelimesinden geldiği kabul edilmektedir. Bazı rivayetlere göre Nuh Tufanı‟ndan sonra kurulan ilk Ģehirdir. Yeni buluntularla M.Ö 6000‟lere kadar çıkan Harran‟dan tarihi kaynaklarda ilk defa M.Ö 2000 baĢlarına ait Kültepe ve Mari tabletlerinde bahsedilir. M.Ö II. binin sonlarında bu bölgeye Arap Yarımadası kökenli Aramîler göç etmiĢlerdir. M.Ö 857 yılında Harran bölgesi II.Salmanasar devrinde Asur Devleti‟ne bağlandı. M.Ö 610 yılında Babil Devleti‟nin sınırları içerisine girdi. M.Ö lV. Asırda bölgeye gelen Yunanlılar buraya Hellenizm‟i getirmiĢlerdir. M.Ö 137 yılında Ġran‟da kurulan Arsakitler bu bölgeyi ele geçirdi. M.S 163-164 yıllarında Lucius Verus zamanında bölge Romalılar‟ın eline geçti. Hz. Ömer * Yrd. Doç. Dr., Harran Ü. Fen-Ed. Fak.Tarih Böl., [email protected] 1 Hamdullah Mustavfi, Nushat-Al-Kulup, Ġng. çev. G. Le Starnge, Mesopotamya and Persıa Under The Mongols in the Fourteenth Century A. D., Asiatic Society Monographs, vol. V., London 1903, s. 52-53; G. Le Starnge, The Lands of The Eastern Calıphate, Frank Cass-Co. Ltd. 1966, s. 86. 2 Mukaddesi, Ahsen el-tekâsîm, Leyden-Brill 1906, s. 43. 10 I. Uluslararası Katılımlı Bilim, Din ve Felsefe Tarihinde Harran Okulu Sempozyumu döneminde Iyaz b. Ganm tarafından Harran Ġslam Devleti‟nin egemenliğine girdi. Gerek Ġslam kaynaklarında gerekse Süryani ve Ermeni vekayinamelerinde Ġyad bin Ganem'in Urfa'nın fatihi olduğu üzerinde ittifak vardır. Halife Hz. Ömer, Yezid b. Ebu Süfyan‟a bir mektup yazarak, Ġyad b. Ganem‟i bir miktar askerle, Cezire bölgesinde toplanan Hıristiyan güçlerine karĢı gönderilmesi istemiĢtir. Ġyad da Cezire bölgesine ulaĢtıktan sonra el-Cezire bölgesinin Ģehirlerinden Rakka, Ruha, Harran, Meyyafarîn, Habur ve Nusaybin‟i fethetmiĢtir1. Ġyad'ın vefatından sonra kaynaklarımızın ifade ettiğine göre Halife, Sa'id b. Amir b. Hizyam el-Cumahi'yi hakimiyet sahası el-Cezire'yi de teĢmil eden Hıms amilliğine tayin etmiĢtir. Hz. Ömer sonrasında Hz. Osman da halifeliği sırasında bölge ile ilgilenmiĢtir. Halife Hz. Osman, Umeyr b. Sa'd'ın hastalanarak vazifesinden affını rica etmesi üzerine Halife onu Hıms emirliğinden almıĢtır. Hıms ve Kinnesrin'i de Muaviye'nin emrine vermiĢtir2. Kaynaklarımız Halife Osman'ın Umeyr'i el-Cezire valiliğinden azlederek burasını ve Sugur'u Muaviye'nin emrine verdiğini ve ona ġimĢat'a gaza etmesini veya ettirmesini buyurduğunu, Muaviye'nin de Habib b. Mesleme ile ġatvan b. el- Muattal'ı gönderdiğini ve bu zatların dördüncü Arminiya'yı Ruha sulhu Ģartlarıyla fethettiğini belirtmiĢtir. Muaviye Habib b. Mesleme‟yi Hıms, Kınnesrin ve el-Cezire bölgelerine amil olarak atadı. BaĢka bir rivayette ise, Habib b. Mesleme ile ġatvan b. el-Muattal bulunduğu halde bu gazayı bizzat Muaviye'nin yapmıĢ olduğunudur3. Bölge, Hz.Osman döneminde Muaviye b. Ebi Süfyan'ın yönetiminde iskan edildi. Hz. Osman'ın isteği üzerine Muaviye Ruha bölgesine Mudar kabilesini Ģehirlerden uzak yerlere yerleĢtirdi. Mudar aĢiretin iskan edilmesinden sonra göçebe Kays, Numeyr, Ukayl ve Suleym gibi aĢiretlere mensup bazı göçebeler bölgeye yerleĢti4. Muaviye bu suretle Emevi hilafetinin temel direklerinden birini teĢkil edecek olan bölgelerden birini daha emri altına almıĢ oldu5. Hz. Osman H. 35 (m. 17 Haziran 656)'da Ģehid edilmesi üzerine Hz. Ali ile Hz. Muaviye mücadelesinde en mühim safhası Diyar-ı Mudar bölgesinin hemen yanı baĢında Sıffin'de cereyan etmiĢtir. Bölgenin Ġslam dünyasında ortaya çıkan ihtilaflardan da etkilendiğini görmekteyiz. Mezhep çatıĢmaları ile Hz. Ali ve Muaviye çatıĢması6 Ġslam dünyasında yeni hareketlerin ortaya çıkmasına sebep olmuĢtur. Ġslam dünyasındaki tartıĢmaların ilk dönemlerine dönecek olursak, bu dönemde Ġslam dünyasında daha önceki 1 Ġbn A‟sem, Ebû Muhammed Ahmed (314/926), el-Futûh, I-IV, Beyrut 1986, s. 260; arıca bkz. Ġrfan Aycan, Saltana Giden Yolda Muaviye b. Ebî Süfyan, s. 59-60. 2 Taberi, I, s. 2866; Ġbn-Esir, III, 91; Fikret IĢıltan, s. 102. 3 Ġbn ġeddad, Ümerâi‟Ģ-ġam ve‟l-Cezire, III, s. 9-10; Belazuri, s. 178; T.H. “Diyar-ı Rabia”, “Diyar-ı Mudar” , ĠA., III, s. 601; Ġrfan Aycan, Saltanata Giden Yolda Muaviye b. Ebi Süfyan, Ankar 1990, s. 4 Ġbnü‟l Esir, El-Kamil, III, s. 108, 113; a.mlf., VII-X.; Segal, s. 193; IĢıltan, s.105; T.H.,“Diyar-ı Mudar”, ĠA., III, Ġstanbul 1963, s. 601; H. Kindermann, “Ukayl”, ĠA., XIII, s. 15-18. 5 F. IĢıltan, s. 102. 6 Ali-Muaviye mücadelesinin örneklerinden biri de bölgemizde ceryan etmiĢtir. Ali‟nin el-Cezire amili olarak tayin ettiği Malik el EĢter ile Muaviye‟nin göndermiĢ olduğu el-Dahhak bi Kays el Fihri arasında Harran ve Rakka arasında el-Marc denilen yerde savaĢ ceryan etmiĢ, bunu haber alan Muaviye takviye birlikler göndererek el EĢter‟i Musul‟a çekilmeye zorlamıĢtır. Bu mücadele sonrası Diyar-ı Mudar‟ın Muaviye‟nin elinde kaldığına hükmedilebilir. Bkz. Fikret IĢıltan, s. 103.
The list of books you might like
