I TC ÇUKUROVA ÜN VERS TES FEN BL MLER ENST TÜSÜ YÜKSEK L SANS TEZ Ozan ARTUN ...

98 Pages·2005·2.38 MB·Turkish

T.C
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Ozan ARTUN

KORYKOS’TA BULUNAN SU KANALI VE TERASLARIN İNCELENMESİ
ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA.

ARKEOMETRİ ANABİLİM DALI

ADANA, 2005

I
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

KORYKOS’TA BULUNAN SU KANALI VE TERASLARIN

İNCELENMESİ ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA.

Ozan ARTUN
YÜKSEK LİSANS TEZİ
ARKEOMETRİ ANA BİLİM DALI

Bu tez ....../......./2005 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği /
Oyçokluğu ile Kabul Edilmiştir.

İmza ………………. İmza…………….. İmza………………..
Prof.Dr. İlhami YEĞİNGİL Prof.Dr. Selim KAPUR Prof.Dr. Vedat PEŞTEMALCİ
Danışman Üye Üye

Bu tez Enstitümüz Arkeometri Anabilim Dalında Hazırlanmıştır
Kod No:.................
Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ
Enstitü Müdürü
İmza ve Mühür

Bu Çalışma Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi
Tarafında Desteklenmiştir
Proje No: FBE.2004.YL.8

Not: Bu tezde kullanılan ve başka kaynakta yapılan bildirilerin, çizelge şekil ve fotoğrafların kaynak
olarak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı fikir ve sanat eserleri kanunundaki hükümlere tabidir.

II
ÖZ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

KORYKOS’TA BULUNAN SU KANALI VE TERASLARIN
İNCELENMESİ ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA.

Ozan ARTUN

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
ARKEOMETRİ ANABİLİM DALI

Danışman : Prof. Dr. İlhami YEĞİNGİL
Yıl: 2005 Sayfa:85
Juri : Prof. Dr. İlhami YEĞİNGİL
Prof. Dr. Selim KAPUR
Prof. Dr. Vedat PEŞTEMALCİ

Bu çalışmada Korykos arkeolojik yerleşim alanında bulunan su kanalı ve
teraslar uydu görüntüleri ve Coğrafi Bilgi sistemi (CBS) kullanılarak
incelenmiştir.Bulunan sonuçlar günümüz yapılarıyla karşılaştırılmıştır.Bu amaçla
1975 tarihli hava fotoğrafları, 1976, 1987, 1989 tarihli haritalar, 2000 yılı
LANDSAT 7 uydu görüntüleri, arazi çalışmaları, ve yazılı kaynak taraması sonucu
elde edilen tarihi ve güncel veriler coğrafi bilgi sistemi kullanarak bir araya
getirilmiştir.
Antik döneme ait kanalın eğimi, yapılan arazi çalışmalarından sonra
hesaplanarak kanalın debi ve akış hızı bulunmuştur.Antik döneme ait terasların,
mevcut durumu, arazi üzerindeki konumu, kapladığı toplam alan, uydu görüntüsünün
incelenmesiyle tespit edilmiştir.Bu bilgiler CBS altında toplanarak kolay ulaşılması
sağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Korykos, Arkeoloji, Uzaktan Algılama, Coğrafi Bilgi Sistemi,
Su Kanalı

I
ABSTRACT

MASTER THESIS

A STUDY ON RESEARCHING WA TER CHANNELS AND TERRACES AT
KO RYKOS

Ozan ARTUN

UNIVERSITY OF ÇUKUROVA
INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES
DEPARTMENT OF ARCHAEOMETRY

Supervisor: Prof. Dr. İlhami YEĞİNGİL
Year: 2005 Pages: 85
Jury : Prof. Dr. İlhami YEĞİNGİL
Prof. Dr. Selim KAPUR
Prof. Dr. Vedat PEŞTEMALCI

In this study water channels and terraces at Korykos Archaeological
Settlement were studied and compared with the present structure.Data obtained from
aerial photos dated 1975, topographical maps of 1976, 1987, 1989 and LANDSAT 7
satellite images dated 21.01.2000 and 28.01.2000 have been used. All the data
including ground truth have been represented as different layers under GIS.
Flow rate and flow velocity have been determined by calculating the slope of
the ancient channels. Present situation; location and the total area of the ancient
terraces have been obtained by using the satellite image. Then all data have been
combined under GIS.

Keywords: Korykos, Archaeology, Remote Sensing, Geographical Information
System, water channel

II
TEŞEKKÜR

Bu araştırmanın yapılmasında ve yürütülmesinde desteğini esirgemeyen
danışmanım Prof. Dr. İlhami YEĞİNGİL’e;
Çalışma süresince desteklerini esirgemeyen Prof. Dr. Selim KAPUR ve Prof.
Dr. Vedat PEŞTEMALCİ’ya;
Arazi çalışmaları, laboratuar ve yazım aşamasında destek veren Yrd.Doç.Dr
Erhan AKÇA, Arş. Gör. Musa SERDEM, Arş. Gör. Faris Demir, Arş. Gör Ulaş
ALAGÖZ, Uzman Pelin TEKİNSOY, Ozan DURAK ve Nazım AKSAKER’e
teşekkür ediyorum.
Ayrıca çalışma süresince gösterdiği sabır ve vermiş olduğu manevi desteği
için eşim ve oğluma teşekkürlerimi bir borç bilirim.

III
ÖZ..................................................................................................................................I
ABSTRACT.................................................................................................................II
TEŞEKKÜR................................................................................................................III
İÇİNDEKİLER DİZİNİ………...…………………………………………………...IV
ŞEKİLLER DİZİNİ………….....…………………………………………………...VI
ÇİZELGELER DİZİNİ………...……………………………………………….....VIII
1.GİRİŞ……………………………………………………………………………….1
1.1. Çalışmanın Konusu ve Amacı……………………………………………….1
2.ÖNCEKİÇALIŞMALAR…………………………………………….........…….....3
2.1. Arkeoloji..........................……………………………………………………3
2.2. Arkeometri ......................................................................................................3
2.3. Uzaktan Algılama(UA)....................................................................................4
2.3.1. Uzaktan Algılamanın Temel Esasları.....................................................7
2.3.2. Uzaktan Algılamada Kullanılan Platform-Algılayıcılar.......................15
2.3.3. Arkeolojide Kullanılan Uzaktan Algılama Algılayıcıları...........................17
2.3.4. Türkiye’de UA Çalışmaları Kullanılan Arkeolojik Araştırmalar.........19
2.3.5. Dünya’da UA Çalışmaları Kullanılan Arkeolojik Araştırmalar...........20
3.MATERYAL ve METOD………………………………………………………...24
3.1. Materyal…………………………………………………………………….24
3.1.1. Çalışma Alanı…………………………………………………………24
3.1.2. Kilikya Bölgesinin Tarihçesi................................................................25
3.1.2.1. Roma Dönemi Öncesi..................................................................25
3.1.2.2. Roma Döneminde Kilikya Eyaleti...............................................28
3.1.3. Su Kaynakları........................................................................................31
3.1.3.1. Çalışma Alanındaki Tarihi Su Ağı Yapıları.................................32
3.1.4. Çalışmada Kullanılan Uzaktan Algılama Materyalleri.........................33
3.2. Metod……………………………………………………………………….37
3.2.1. Veri Toplama........................................................................................37
3.2.2. Harita Projeksiyonu ve Datum Seçimi..................................................37

IV
3.2.3. Haritaların Sayısallaştırılması...............................................................47
3.2.4. Hava Fotoğraflarının Yorumlanması....................................................49
3.2.5. Uydu Görüntülerinin Coğrafi Bilgi Sistemine Aktarılması..................50
3.2.6. Geometrik Nivelman.............................................................................52
3.2.7. Manning Denklemi................................................................................54
3.2.8. Proje Alanının Çevresinde Bulunan Diri Fay Hatları............................55
4.ARAŞTIRMA BULGULARI……………………………………………………..56
4.1 Hava Fotoğrafı, Harita ve Uydu Görüntüsünden Elde Edilen Bulgular ……56
4.2. Arazi Çalışmalarından Elde Edilen Bulgular.................................................61
4.2.1.Eğim Çalışmaları....................................................................................62
4.3. Çalışma Alanı İklim Özellikleri.....................................................................69
4.4. Coğrafi Bilgi Sistemi Oluşturma …………………………………………..71
4.5. Modelleme………………………………………………………………….76
4.6. Debiler Yardımıyla Bölgede Yaşayan İnsan Sayısını Hesaplama.................77
5.SONUÇLAR ve ÖNERİLER……………………………………………………..78
KAYNAKLAR……………………………………………………………………...81
ÖZGEÇMİŞ…………………………………………………………………………85

V
Şekil 2.1. ERTS-I uydusu........................................................................................6
Şekil 2.2. Spot Uydusu............................................................................................7
Şekil 2.3. Uzaktan Algılama Olayı .........................................................................8
Şekil 2.4. Uzaktan algılamanın temel öğeleri ...............................................................9
Şekil 2.5. Elektromanyetik spektrum........................................................................9
Şekil 2.6. Atmosferik pencere......................................................................................11
Şekil 2.7. Yeryüzü örtü tiplerinden toprak, su ve bitkilerin spektral yansıtan
eğrileri .......................................................................................................12
Şekil 2. 8. Bitkilerin toprak derinliğindeki farkları yansıtması….................................14
Şekil 2.9. Elektromanyetik spektrum içerisinde yansıma karakteristikleri ..............14
Şekil 3.1. Dağlık Kilikya’daki Olba bölgesinde bulunan, Korykos ve Elaiussa
Sebaste liman yerleşimlerini ve Lamos nehrini içeren çalışma
alanı........................................................................................................24
Şekil 3.2. Kilikya’nın Helen sınırları içindeki konumu ……...................................27
Şekil 3.3. Kilikya’nın ovalık ve dağlık kısımlarındaki tarihi kentler.........................30
Şekil 3.4. Çalışma Alanı ve Dağlık Kilikya su yolu..................................................32
Şekil 3.5. Coğrafi Koordinat Sistemi. ………...........................................................41
Şekil 3.6. Düzlem,Konik ve Silindirik Projeksiyonlar .................................................42
Şekil 3.7. Yüzey konumlarına göre Projeksiyonlar...................................................42
Şekil 3.8. Universal Transverse Merkator Projeksiyonu ..........................................45
Şekil 3.9. Universal Transverse Merkator Projeksiyonu Dilimleri ...........................46
Şekil 3.10.Erdas Imagine 8.4 programında yapılan UTM_WGS84 projeksiyonunu
dönüşümleri
(rectification).............................................................................................47
Şekil 3.11. Kızkalesi ve çevresindeki tarihi yapıların üçgenlenmiş düzensiz ağ
üzerine yerleştirilmiş uydu görüntüsü ve eşyükselti çizgileriyle bir arada
görünümü..................................................................................................49
VI
Şekil 3.12. Stereoskop.................................................................................................49

Şekil 3.13. Erdas Imagine 8.4 programı ana menüsü.................................................50
Şekil 3.14. Erdas Imagine 8.4 programı Import / Export menüsü..............................50
Şekil 3.15. Erdas Imagine 8.4 programında Viewer’larda aynı anda görüntülenen 28
Ocak 2000 tarihli proje alanına ait ve 21 Ocak 2000 tarihli Adana’ya ait
Landsat-7 ETM uydu görüntüleri..............................................................51
Şekil 3.16. ArcView 3.2 programında Add Theme(Tema Ekleme) menüsü .............52
Şekil 3.17. İki nokta arasındaki yükseklik farkının belirlenmesi................................53
Şekil 3.18. Mersin ve çevresi Diri Fay Haritası..........................................................55
Şekil 4.1. Bölgede bulunan tarımsal sekilerin kapladığı alanlar................................57
Şekil 4.2. Su kanalının başlangıç noktası ile Elaiusse Sebaste’deki bitiş noktası olan
kemerli sarnıç arası toplam uzunluğunun sayısal ortamda
saptanması.................................................................................................59
Şekil 4.3. ArcView 3.2 programının 3D Analyst eklentisi kullanılarak elde edilen
arazinin 3 boyutlu görünümü ve su kanalının ve sekilerin arazi üzerindeki
durumu60
Şekil 4.4. Projeye konu olan açık su kanalı................................................................61
Şekil 4.5. 1 Numaralı İstasyon Noktasında bulunan kanalın enkesiti ve boykesiti....62
Şekil 4.6. 2 Numaralı İstasyon Noktasında bulunan kanalın enkesiti ve boykesiti....63
Şekil 4.7. 3 Numaralı İstasyon Noktasında bulunan kanalın enkesiti ve boykesiti....64
Şekil 4.8. 4 Numaralı İstasyon Noktasında bulunan kanalın enkesiti ve boykesiti....65
Şekil 4.9. Açık su kanalı üzerinde kot farkını bulma amaçlı nivo yardımıyla yapılan
geometrik nivelman ölçümleri..................................................................66
Şekil 4.10. Açık su kanalı üzerinde kot farkını bulma amaçlı nivo yardımıyla yapılan
geometrik nivelman ölçümleri..................................................................67
Şekil 4.11. Türkiye ve çevre ülkelerin ülke sınırlarının da dahil olduğu ArcView 3.2
programında oluşturulan Coğrafi Bilgi Sistemi........................................72
Şekil 4.12. Türkiye il sınırları, il merkezleri, ilçe merkezleri, yollar, nehirler, göllerin
ArcView 3.2 programında oluşturulan Coğrafi Bilgi
Sistemi......................................................................................................73
VII
Şekil 4.13. Proje alanına ait 28 Ocak 2000 tarihli Landsat-7 ETM+ görüntüsü ve
Adana’ya ait 21 Ocak 2000 tarihli Landsat-7 ETM uydu görüntüsünün
yapılan CBS veri tabanında projeyle birlikte görünümü...........................74
Şekil 4.14. Projenin konusu olan su kemerinin Coğrafi Bilgi Sisteminde gösterimi.75
Şekil 4.15. Projenin konusu olan su kemerinin Coğrafi Bilgi Sisteminde gösterimi.75
Şekil 4.16. 3D ArcScene programı kullanılarak modellenmiş proje alanı.................76

VIII