HUZUR - Ahmet Hamdi Tanpınar

316 Pages·2012·1.26 MB·Turkish

Ahmet Hamdi Tanpınar
HUZUR
:::::::::::::::::
TANPINAR HAKKINDA BİRKAÇ SÖZ
Ahmet Hamdi Tanpınar (1901-1962) Türk edebiyatının en
büyük yazarlarından biridir. Bu hükmü verirken kat'iyen
mübalağa ettiğimi sanmıyorum. Dayandığım delil ve ölçüleri
açıklayabilirim.
Edebiyatta değer, eserin her şeyden önce güzel olmasında, fakat
aynı zamanda onun insanı ve hayatı derinlik ve bütün zenginliği
ile ifade etmesindedir. Ahmet Hamdi Tanpınar'ın eserlerinde bu
vasıflar vardır.
1901 yılında doğan Tanpınar, gençlik yıllarında Yahya Kemal
ve Ahmet Haşim'in talebesi ve dostu olmuş, Batı edebiyatından
Paul Valery ile Marcel Proust'u kendisine üstad olarak seçmiştir.
Bu yazarlar edebiyatta güzellik ve mükemmeliyete ön planda yer
verirler. Ahmet Haşim ile Yahya Kemal, Türkiye'de Paul Valery
ile Marcel Proust Fransa'da edebiyatın politik ve sosyal gayelerin
emrinde bir propaganda vasıtası olmasına karşı çıkmışlardır.
Onlara göre edebiyat, tıpkı resim ve musıki gibi -güzel- sanat-tır.
Onlardan farkı, boya ve ses yerine, insani ve hayatı anlatmada bu
iki vasıtadan çok daha zengin olan dili kullanmasıdır. Tanpınar'ın
tenkidi yazılarını okuyanlar, onun sık sık -dil- ve -
mükemmeliyet- deyimlerini kullandığını görürler. Dil edebiyatın
ifade vasıtasıdır. İyi yazar odur ki, kullandığı vasıtanın bütün
imkanlarını bilir. Mükemmeliyete bu imkanları aramakla ulaşılır.
Kelime, şiirde, adeta hassas terazi ile tartıldığı için, dilin
imkanlarını en iyi bilenler şairlerdir.
Tanpınar şiiri hayatının en büyük ihtirası haline getirmiş, fakat
asıl kabiliyetini şiir estetiğine göre yazdığı mensur eserlerinde
göstermiştir. Yahya Kemal ve Paul Valery'den gelen -
mükemmeliyet- fikrine göre şiirlerinin dilini durmadan yoğuran
Tanpınar, az, fakat derin, güzel ve yeni şiirler yazmıştır. Geniş
okuyucu kütlesi onu umumiyetle lise kitaplarına ve antolojilere
giren -Bursa'da Zaman- şiiri ile tanır. Halbuki Tanpınar'ın en çok
önem verdiği şiirler hayatının sonuna doğru çevresinin baskısı ile
neşrettiği Şiirler kitabındaki manzumeler ile vefatından sonra
kitap haline getirilmiş olan serbest şiirleridir.
Ben Tanpınar'ın şiirlerini Tanpınar'ın Şiir Dünyası adlı
kitabımda tahlile çalıştım.
Tanpınar nesirlerinde kendisini daha serbest, adeta daha mesut
hissetmiştir. Zira burada onun karşısında Yahya Kemal ve Ahmet
Haşim gibi büyük rakipler yoktur. Dikkate şayandır ki, Tanpınar,
mensur eserlerini olgunluk yaşına ulaştıktan sonra yazmıştır.
Abdullah Efendi'nin Rüyaları (1943), Beş Şehir (1946), Huzur
(1949), Yaz Yağmuru (1953), Saatleri Ayarlama Enstitüsü
(1962) yılında basılmışlardır. Uzun yıllar kendi şahsiyetini
geliştiren Tanpınar'ın otuz beş yaşından sonra kaleme aldığı bu
eserlerde, derin kültüre sahip, olgun bir sanatkarın varlığı
kendisini gösterir.
Eroine alıştırılan gibi kolay, hafif, sudan yazılara alıştırılmış
okuyucu kütlesi için bu yazıların okunması ve anlaşılması bir
hayli güçtür. Fakat insan ve hayat son derece karışık ve en büyük
filozof ve alimlerin sırlarını çözemediği karanlık muammalarla
doludur. Tanpınar gibi çok yüklü bir hayat tecrübesi geçiren -
Evin Sahibi- adlı hikayenin kahramanı yanlarında oturmak
mecburiyetinde kaldığı aileden bahsederken: -Hayır, der, burada
her şeye bu kadar basit bir gözle bakan insanların arasında
yaşamak bana güç gelecek. Bunlar için ölüm, hayat, günün her
hadisesi, saadetler ve felaketler o kadar tabii şeylerdi ki...
Halbuki ben bir masalı olan adamdım-.
Bu cümle Tanpınar'ın insan ve hayat karşısında aldığı tavrı
aydınlatır. O hayatı, derinliğine ele alan, onu bir masal kadar
esrarlı ve -ilave edelim- güzel hale getiren bir yazardır. Onun
eserleri ancak yazarın sahip olduğu dikkat ve kültür ile
okundukları zaman anlaşılabilir ve zevkine varılabilir.
Dünyada koşarak hiçbir şey görülmez. Alain -düşünmek için
durmak lazımdır- der. İlim adamı, filozof ve sanatkar durur.
Derinleştirir. Uzun uzun yoklar. Bize basit gibi görünen
cümlelerin arkasında çalışma ile dolu günler ve uyanık geçmiş
geceler vardır. Tanpınar bir sanatkar olduğu için, duygu ve
düşüncelerinin teferruatını bütün girinti ve çıkıntıları ile verir. O
yazılarında sık sık cümlelerini uzatmakla beraber, onları bir
resim veya musıki parçasına yaklaştıran hayallere başvurur.
Tanpınar'ın edebiyattan sonra en çok uğraştığı sanatlar -bir
seyirci ve dinleyici olarak- resim ve musıkidir. Yazılarında bu iki
güzel sanatın tesirleri açıkça görülür. Tanpınar son çağ Türk
edebiyatında Halid Ziya Uşaklıgil'den sonra gelen en büyük -
üslupçu-dur. Halid Ziya'nın nesirleri gibi onun nesirleri de -
sanatkarane-dir, şiir kutbuna yaklaşır. Denemelerinde bile bu
özellik kuvvetle hissolunur.
Tanpınar'ı sanatkarane üsluba götüren başlıca amillerden biri
onun dünyaya bir ressam gözü ile bakmasıdır. Bir ressam için
olduğu gibi, Tanpınar için de dünya bir ışık, şekil ve renk
cümbüşüdür. Fakat Tanpınar tabiat ve insanın sadece dış
görünüşüne bakmaz. Onların derinliğine de iner. Halid Ziya
büyük bir yazar olmakla beraber, umumiyetle hayatın sathında
kalmıştır. Onda Tanpınar'ın eserlerindeki başdöndürücü derinlik
yoktur. Çok geniş kültüre sahip olan Tanpınar, tarih, psikoloji ve
felsefeye de meraklı idi. Diyebilirim ki, son çağ Türk
edebiyatında beşeri kültür ile güzel sanatlara Tanpınar kadar
ihtiras ile sarılan, onlarla ruhunu besleyen başka bir Türk yazarı
yoktur. Hayatı bir sanat eseri kadar güzel bulan Tanpınar'ın
içinde onun sırlarını araştıran bir filozof, psikolog ve sosyolog
tecessüsü de vardı. O, bu cephesiyle Halid Ziya'dan ve diğer -
üslupçu- yazarlardan ayrılır, onların çok üstüne çıkar.
Değerli bir şair, büyük bir hikayeci ve romancı olan Tanpınar
derin görüşlerle dolu denemeler de yazmıştır. Beş Şehir,
XİX'uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Edebiyata Dair Makaleler
ve Yaşadığım Gibi adlı kitaplarında sanatkar Tanpınar'ın yanı
sıra çok okumuş, çok düşünmüş bir fikir adamını da buluruz.
Üstadları olan Yahya Kemal ve Ahmet Haşim fikre büyük önem
vermemişlerdir. Tanpınar'ın sanat eserlerinde bile fikir, arka
planda insan hayatını gizliden gizliye idare eden esrarlı kainat
gibi derinleşir.
Valery, sanat eserinde fikir, meyvenin içindeki besleyici gıda
gibi erimiş olmalıdır, der. Tanpınar'ın şiirleri, hikayeleri,
romanları bu prensibe tamamiyle uygundur. Okuyucu onları
okurken bir masal alemine girmiş gibi büyülenir. Hikayelerinde
görüldüğü üzere Tanpınar, rüya ve masala büyük ehemmiyet
verir. Modern psikoloji, rüya ve mitlerde derin sembolik manalar
bulmuştur. Fakat onlar aynı zamanda güzeldirler. Güzellik
kainatın altın anahtarıdır. Tanpınar'ı okurken bunu derinden
hissederiz.
Tanpınar'ı onun istediği gibi, dura dura, içlerine sindire sindire
okuyanlar, onu sevecekler, yalnız ona karşı değil, bütün sanata,
insana ve kainata başka bir gözle bakacaklar, kendilerini
ebediyete götüren esrarlı ışıklarla dolu bir yolda bulacaklardır.
Prof. Dr. MEHMET KAPLAN
:::::::::::::::::
BİRİNCİ BÖLÜM
İHSAN
İ
Mümtaz, ağabeyi dediği amcasının oğlu İhsan'ın
hastalandığından beri doğru dürüst sokağa çıkmamıştı. Doktor
çağırmak, eczaneye reçete götürüp ilaç getirmek, komşunun
evinden telefon etmek gibi şeyler bir tarafa bırakılırsa, bu haftayı
hemen hemen ya hastanın başı ucunda, yahut da kendi odasında,
kitap okuyarak, düşünerek, yeğenlerini avutmağa çalışarak
geçirmişti. İhsan iki gün kadar ateşten, halsizlikten, arka
ağrılarından şikayet etmiş, sonra birdenbire zatürree fevkaladelik
halini ilan etmiş, evin içinde korkudan, telaştan, üzüntüden, bir
türlü ağızlardan düşmiyen ve bakışlardan eksilmiyen
temennilerden saltanatını, o yıkım psikolojisini kurmuştu.
Herkes, İhsan'ın hastalığının verdiği üzüntü ile uyuyor, onunla
uyanıyordu.
Bu sabah, tren düdüklerinin büsbütün başka korkularla kanattığı
uykusundan, Mümtaz gene bu üzüntü ile uyandı. Saat dokuza
yaklaşıyordu. Bir müddet yatağının kenarına oturup düşündü.
Bugün yapacak bir yığın işi vardı. Doktor onda geleceğini
söylemişti; fakat onu beklemeğe mecbur değildi. Herşeyden
evvel bir hastabakıcı bulmak zorunda idi. Ne Macide, ne yengesi
-İhsan'ın annesi- hastanın başı ucundan ayrılmadıkları için,
çocuklar haraptılar.
İhtiyar hizmetçi, Ahmet'le şöyle böyle meşgul olabilirdi. Fakat
Sabiha ile adamakıllı uğraşıcak birisi lazımdı. Onun herşeyden
evvel konuşacak insana ihtiyacı vardı. Mümtaz, bunu
düşünürken, küçük yeğeninin hallerine içinden gülümsedi. Sonra,
eve döndüğünden beri, akrabasına karşı olan sevgisinin daha
başka bir hal aldığına dikkat etti: -Acaba, hep alışkanlık mı? Hep
yanımızdakileri mi seviyoruz?-, dedi.
Bu düşünceden kurtulmak için tekrar hastabakıcı meselesine
döndü. Macide'nin sıhhati de öyle düzgün değildi. Hatta bu kadar
yorgunluğa nasıl tahammül ettiğine şaşıyordu. Biraz fazla
üzüntü, yorgunluk, onu yeniden bir gölge haline getirebilirdi.
Evet, gidip, bir hastabakıcı bulmalıydı. Öğleden sonra da o kiracı
denen derde uğraması lazımdı.
Elbisesini giyinirken -İnsan denen bu saz parçası...- diye birkaç
defa tekrarladı. Çocukluğunun mühim bir devrinde çok yalnız
kalan Mümtaz, kendi kendisiyle konuşmayı severdi. -Ve hayat
dediğimiz çok ayrı şey...- Sonra zihni tekrar küçük Sabiha'ya
gitti. Küçük yeğenini sade eve döndüğü için sevdiğini düşünmek
hoşuna gitmiyordu. Hayır; ona doğduğu günden beri bağlıydı.
Hatta doğuşunun şartları düşünülürse, ona karşı minnettardı da.
Pek az çocuk bu kadar zamanda bir eve teselli ve sevinç
getirebilirdi.
Mümtaz, üç gündür bu hastabakıcının peşinde idi. Bir yığın
adres almış, telefonlar etmişti. Fakat bizim memlekette aranan
kaybolur. Şark oturup beklemenin yeridir. Biraz sabırla her şey
ayağınıza gelir. Mesela İhsan iyi olduktan altı ay sonra bile bir iki
hastabakıcı mutlaka onu arayacaktır. Fakat lazım olduğu zaman...
İşte hastabakıcı meselesi böyleydi. Kiracıya gelince...
Kiracı meselesi büsbütün başka bir dertti. İhsan'ın annesinin bu
küçük dükkanını tuttuğu günden beri beğenmemiş, hor görmüştü.
Fakat şöyle bir on iki senedir de çıkmayı aklına getirmemişti. Bu
adamcağız iki haftadır üst üste haberler gönderiyor,
beyefendilerden birinin veya hanımefendinin behemehal teşrif
etmelerini rica ediyordu.
Bu, evcek inanılmayan bir hadise idi. Hasta bile, humma ve
sancılar içinde buna şaşıyordu. Çünkü ev halkı, kiracılarının
biricik vasfının, görünmemek, gizlenmek, aranmazsa, hatta
arandığı zamanlarda bile mümkün mertebe geç ve güç meydana
çıkmak olduğunu bilirlerdi.
Birkaç seneden beri kontratı yenilemek, kiraları almak gibi
işleri yüklenen Mümtaz, onu hatta dükkanında ve karşısında iken
bile görmenin ne kadar güç olduğunu bilirdi.
Daha, genç adam dükkana girer girmez siyah gözlüğünü, bir
kudret tılsımı, büyülü bir silah gibi gözlerine takar, bu cam perde
arkasında adeta görünmez olur, oradan piyasanın durgunluğunu,
hayatın ağırlığını, devlet memuriyetinde belli bir gelirle
çalışanların saadetini anlatır, memurluğu bırakıp da, Elkasibü
Habibullah hadisine uyduğu için, -evet, sırf bunun için,
Peygamber'in bu sözüne, bildiği halde riayetsizlik etmemek için
ticarete başlamıştı;- kendisine kızar, dövünür, nihayet:
-Beyefendi, vaziyeti biliyorsunuz, şimdilik kabil değil;
hanımefendiye arz-ı tazimat ederim. Bana birkaç gün daha
mühlet versinler. O bizim mal sahibimiz değil, velinimetimiz
oldu. İnşallah on beş gün sonra uğrarlarsa hem teşerrüf etmiş
oluruz, hem de bir parça şey takdim ederim, diye işi müpheme
bağlar; fakat genç adam kapıdan çıkarken, yaptığı vaadin
büyüklüğünden ürkmüş gibi sesi titreyerek; -on beş günde de
kabil olur mu bilmem ki...- diyerek tekrar söze başlar ve -
mümkünse hiç gelmesin, hiçbiriniz gelmeyin, ne diye
geleceksiniz sanki! Bu çürük binada, bu acayip kafeste
oturduğum yetmiyormuş gibi, bir de size para mı vereceğim-
diyemediği için, -daha iyisi aybaşına doğru, hatta gelecek ayın
ortasında teşrif buyursunlar...- ricasıyle, bu mülakatı gerilere, çok
uzak zamana atmağa çalışırdı.
Bu sefer, bu aranmaktan, yoklanmaktan hoşlanmıyan adam, üst
üste haber gönderiyor, hal hatır soruyor, hanımefendinin,
olmazsa beylerden birinin behemehal gelmelerini, kendisini
görmelerini istiyor, dükkanın arkasında eski konağın
müştemilatından olan bakımsız kısımla üstündeki iki oda için
konuşacağını, kontratın geciktiğini söylüyordu. Buna şaşmağa
hakları vardı.
İşte Mümtaz, o gün öğleden sonra da her ay istemeye istemeye,
alacağı cevabı ezberden bildiği için, uğramaktan çekindiği yere
gidecekti, Fakat bu sefer iş farklı idi. Yengesi dün akşam, -
Mümtaz, git şu adamı görüver...- diye kendisine tenbih ettiği
zaman, İhsan, annesinin arkasından -beyhude yorulma, ne
diyeceğini biliyorsun, şöyle bir dolaş, gel!- diye işaret
edememişti, O, yatakta çivili idi; göğsü zorlukla inip kalkıyordu.
İhsan'ın, bu kiracı ile münasebeti, bilinen bir şeyi beyhude
tecrübe etmenin makul olamıyacağı hikmetine dayanırdı.
Mümtaz ise, baba mirası olduğu için bir türlü bu kirayı aklından
çıkaramıyan yengesini kırmak istemezdi. Ayrıca, bu kira
hikayesi, bu içiçe yaşayan insanların hayatında, Mümtaz'a göre
İhsan Bey Adasında bir yığın latifeye vesile olurdu.
Eve dönüp de ihtiyar kadına aldığı cevapları söyleyince, onun
ilk andaki hiddetinin -boynu kopasıca herif... bunak...- yavaş ve
perde perde merhamete -zavallı, biçare, adamcağız hasta zaten-
doğru gidişi; sonunda:
-Belki de hakikaten kazanmıyordur-, diye yengesinin üzülüşleri,
sonra yeniden bir hal çaresi aramaları, -elde koca konaktan orası
kaldı, yoksa çoktan satar, kurtulurdum- diye bir türlü vaktinde ele
geçmiyen bu kiranın hayıtında nasıl bir üzüntü kaynağı olduğunu
gösteren cümleler, bu işin herkes için en eğlenceli safhası olurdu.
Günün birinde büyük yenge mutat ziyaretini yapmağa karar verir
ve merhum Selim Paşa'nın kızı refakatinde kimse olmadan
sokağa çıkamıyacağı için Üsküdar'daki Arife Hanım'a haber
gönderilir, Arife Hanım tayin edilen günde gelir, o geldikten
sonra üç dört gün üst üste -yarın gitsek, şu herifi görsek...- diye
karar verilir, hatta komşuları ziyarette, yahut Kapalıçarşı'da hızı
kesilen teşebbüsler olur ve nihayet günün birinde bindiği
otomobil bir yığın eşya ile dolu eve dönerdi.
Şurası var ki, onun kiracıya uğraması hiç de beyhude olmaz,
paranın bir kısmını olsun behemehal alırdı. Mümtaz da İhsan da
bu muvaffakiyete şaşırırlardı. Halbuki şaşacak hiçbir tarafı yoktu.
İhsan'ın annesi, Arife Hanım'ı hem sever, hem de çenesine
tahammül edemezdi. Arife Hanım'ın ikameti evde uzadıkça, ta
çocukluğundan beri tanıdığı o keskin hiddet çoğalır, büyürdü.
Nihayet, tam kıvamına gelince otomobil ısmarlanır, Arife Hanım
nereye gidileceğini bilmeden yola çıkılır, evvela Üsküdar
iskelesinde ihtiyar emektar, -Güle güle Arifeciğim... Ben, seni
gene çağırtırım olmaz mı?- diye bırakılır, ondan sonra doğru
dükkana gidilirdi.
Böyle bir haleti ruhiye içinde gelen bir mal sahibini atlatmak
elbette güçtür. Vakıa adamcağız birkaç defa onu da tecrübe
etmiş, mide ağrılarından, filan bahse kalkmıştı. Sabire Hanım
birincisinde nane içmesini tavsiye etmiş, ikincisinde daha karışık
bir ilaç söylemiş; fakat üçüncüsünde gene hastalıktan şikayet
işitince -söylediğim ilaçları içtin mi?- diye sormuş. Adamcağızın
hayır, cevabı üzerine -o halde bir daha bana hastalıktan
bahsetme, anladın mı?- cevabını vermişti. Hiddetle vicdan azabı
arasında bulunan bu ihtiyar kadını atlatamıyacağını kiracı bu
üçüncü ziyarette öğrenmişti. Onun için gelir gelmez kahvesini
ısmarlar, masası üstünde yalancıktan bir iki hesap yapar, kahve
biter bitmez eline bir zarf tutuşturarak onu savardı. Ondan sonra
kadın altında taksi, dükkan dükkan dolaşır, herkese münasip
hediyeler arar ve aldığı parayı son kuruşa kadar sarfettikten sonra
eve dönerdi. İhsan da, Mümtaz da bu dükkanı, kirası ve
kiracısiyle, hatta biraz müştemilatından sayılan Arife Hanım'la
beraber, ihtiyar kadının biricik eğlencesi, lüksü, boş saatlerini
dolduran tek mühim meselesi addederler, onunla avunduğu için
hoş görürlerdi,
Zaten İhsan Bey Adasında herkesin yaptığı hoş görünür, her
fantezi, her merak, kahkaha ile değilse bile tebessümle
karşılanırdı. Adanın sahibi bunu böyle isterdi; böyle olursa
herkesin mesut olabileceğine inanırdı. O, bu saadeti taş taş,
seneler boyunca örmüştü. Fakat, şimdi onu talih ikinci defa
tecrübe ediyordu. Çünkü İhsan'ın hastalığı ağırdı. Mümtaz, -
bugün sekizinci gün- diye düşündü: Çift günlerin daha sakin
geçeceğini ona söylemişlerdi.
Kötü uyumanın verdiği halsizliği silerek aşağıya indi. Sabiha,
onun terliklerini giymiş, sofada küskün küskün oturuyordu.
Bu gürültücü çocuğun böyle sessiz duruşuna Mümtaz hiç
tahammül edemiyordu. Vakıa, Ahmet de sakindi. Fakat
yaratılıştan öyle idi. O, kendisini kabahatli bulan adamdı.
Bilhassa, doğuşunun hazin tesadüflerini öğrendiği günden beri -
kimseden, nasıl? Bunu hiç biri bilmiyordu. Belki de komşulardan
biri söylemişti;- daima köşesinde, daima evi yadırgar olmuştu. O
kadar ki, biraz fazla şımartılmak istense, hatırımı alıyorlar
düşüncesine kapılıyor, gözlerine yaş birikiyordu, Bu, her yerde
tesadüf edilen şeylerdendir. İnsanlar bazen doğuştan mahkum
olurlar, saz parçası kendiliğinden kırılırdı. Sabiha öyle değildi. O
evin masalıydı. Durmadan konuşur, gezer, masallar uydurur,
şarkı söylerdi. İhsan Bey Adasını çok defa onun neşesi ve
şamatası doldururdu,
Üç gecedir ki, o da doğru dürüst uyumamış, babasının odasında,
çıkmanın geniş sedirinde uyku taklidi yaparak onlarla beraber
hastayı beklemişti.
Mümtaz, kızın solmuş yüzüne, içeriye kaçmış gözlerine, elinden
geldiği kadar neşe ile baktı. Başı, üç günden beri olduğu gibi,
kurdelesizdi.
Üç gün evvel Mümtaz'a -Kırmızı kurdelemi takmıyacağım.
Babam iyileşince süslenirim!- demişti, Bunu her zamanki
şuhluğiyle, etrafındakilere anladığını, onlarla dost olduğunu
göstermek istediği zamanlardaki gülümsemesi ve kırıtmasiyle
söylemişti, Fakat Mümtaz, kendisini biraz okşayınca ağlamağa
başlamıştı, Sabiha'nın iki türlü ağlaması vardır. Birisi çocuk
ağlayışıdır; zorla ve ısrarla zalim olanların ağlaması, O zaman
yüzü çirkinleşir, sesi acayip perdeler bulur, durmadan tepinir,
hulasa, hodbinliği içinde her çocuk gibi küçük bir ifrit olur.
Bir de gerçek kederle, çocuk kafasının anlıyabileceği kadar olsa
da, karşılaştığı zamanlardaki ağlaması vardır. Bu sessiz olur ve
çok defa yarı yolda kalırdı. Hiç olmazsa bir zaman için
gözyaşlarını tutardı. Fakat yüzü değişir, dudakları titrer, dolan
gözleri insandan kaçardı. Omuzları birincisi gibi katılaşmazdı;
adeta çökerdi. İhmal edildiğini, küçük düşürüldüğünü veya
haksızlığa uğradığını sandığı, yahut da çocuk dünyasını, o
herşeyin iyi ve dost olmasını istediği alemi, sade mercan dalları
ve sedef çiçekleriyle süslü, üst üste canlı alemi etrafa kapattığı
zamanların ağlayışıydı bu. Mümtaz, böyle zamanlarda yeğeninin
kırmızı kadife kurdelesinin bile fersizleştiğini zannederdi.
Bu kurdele, Sabiha'nın kendi kendisine bulduğu bir süstü... İki
yaşını birkaç ay geçmişti. Bir gün yerde bulduğu vişne renginde
bir kurdeleyi annesine uzatmış, -saçlarıma tak, tak- demişti,
Sonra bir daha başından çıkarılmasına razı olmamıştı. Bu kurdele
iki seneden beri süs olmaktan çıkmış, evin içinde, ona ait bir
müessese haline gelmişti. Ona ait herşeyin bir kırmızı kurdelesi
vardı ki, Sabiha bunu bir hükümdarın dostlarına nişan dağıtması
gibi hediye ederdi. Kedi yavruları, bebekleri, beğendiği eşyası, -
bilhassa yeni çocuk karyolası,- sevgisine mazhar herşey ve
herkes bu nişana sahip olurdu. Hatta hususi bir irade ile bu
nişanın geri alındığı bile olurdu; fazla şımarıklığı yüzünden
kendisini azarlıyan, bununla da kalmayıp, annesine şikayet eden
aşçı kadına, iş olup bittikten ve Sabiha epeyce ağladıktan sonra,
kendisine hediye ettiği kurdeleyi lutfen çıkarmasını rica etmişti.
Hakikat şu ki, Sabiha'nın küçük çocuk hayatı bu cins hediyelere
ve ceza vermelere hak veren bir hayattı. O, hiç olmazsa bu
hastalığa kadar evin tek saltanatı idi. Ahmet bile kalblerdeki
yerini almağa başlayan kardeşinin bu saltanatını tabii bulurdu.
Çünkü Sabiha bu evi kökünden saran bir felaketten sonra
gelmişti. Macide onu doğurduğu zaman yarı deli sanılıyordu.
Akla ve hayata dönüşü, Sabiha'nın doğuşu ile olmuştu. Vakıa,
Macide'nin hastalığı tamamiyle geçmemişti. Zaman zaman küçük
nöbetler oluyor, evin içinde gene eskisi gibi masal söyliyerek,
sesine küçük bir kız tatlılığını sindirerek konuşuyor, yahut da
büyük kızının o hiç bahsetmediği çocuğunun dönüşünü saatlerce
pencerede veya oturduğu yerde bekliyordu.
Bu işte büyük bir talihsizlik olduğu muhakkaktı. Gerek İhsan,
gerek doktorlar, Macide'nin felaketi haber almaması için
ellerinden geleni yapmışlar; fakat hiç kimse telaş ve ıstırabını ilk
sancılar arasında kıvranan kadından saklıyamamıştı. Nihayet,
genç kadın hastabakıcılardan başına geleni öğrenmiş, yattığı
yerden ölünün bulunduğu yere kadar sürüne sürüne gitmiş,
hazırlanmış cesedi görmüş, başında kaskatı kesilmişti, Ondan
sonra da bir türlü kendine gelememişti, Ağır bir humma ile
günlerce yatmış. Ahmet'i bu humma içinde doğurmuştu.
Bu, sekiz sene evvel bir Haziran sabahı olmuştu. Zeynep,
annesinin yattığı hastahaneye büyük annesiyle beraber gelmiş,
sonra getirmesini unuttuğu hediyeyi hatırlamış, hiç kimseye
haber vermeden hastahanenin önünde babasını beklemek ve ona
söylemek için dışarı çıkmış ve kim bilir neler düşünen küçük
çocuk kafasının bir dalgınlık anında ölüm kendisini birdenbire
kapmıştı.
İhsan, karısını, gerçekten ağır araz gösterdiğini söyleyen
doktorlara kapılarak hastahanede doğurmağa kandırdığı için
kendisini hiç affetmemişti. O felaketi, olduğundan hemen iki
dakika sonra, daha vücut kan içinde ve sıcakken görmüş,
çocuğunu kolları arasında içeriye taşımış, son ümitlerin iflasına
şahit olmuştu.
Talih bu felaketi o şekilde hazırlamıştı ki, ortada kabahatli
kimse yoktu. Macide, kızının hastahaneye gelmesini bir kere
olsun istememişti. İhsan'ın annesi, kızın ısrarlarına ve ağlamasına
iki gün karşı gelmişti. İhsan vaktinde hastahaneye yetişebilmek
için bir türlü araba bulamamış, tramvayla gelmişti, Hatta yolda
boş bir araba bulabilmek için tramvayın basamağında beklemişti.
Onun için herkes bu felaketten kendisini mesul tutuyordu. Fakat
en fazla onu kendine mal eden, onunla yaşayan Ahmet'ti.
Mümtaz, Ahmet'i babasının yatağı ucunda, en küçük işarette
kaçmağa hazır buldu. Macide ayakta, elleriyle sırtındaki yün
ceketin örgüsünden kaçan bir iplikle dalgın oynuyordu.
İhsan, onu görünce sevindi. Yüzü gene kırmızıydı. Göğsü ağır
ağır kalkıp iniyordu, Mümtaz, onu sabah ışığında olduğundan
çok zayıf buldu, Uzayan tıraşı yüzüne garip bir ifade veriyordu.
Sanki, -Ben, İhsan olmaktan çıkıyorum. Yakında herhangi bir şey
veyahut bir hiç olacağım. Ona hazırlanıyorum!- der gibi bir hali
vardı.
Hasta eliyle müphem bir işaret yaptı.
Mümtaz yatağa eğilerek:
-Daha gazeteleri okumadım. Zannetmem ki korkulacak bir şey
olsun... dedi.
Hakikatte harbin patlamak üzere olduğuna emindi. -Dünya
gömlek değiştireceği zaman hadiseler sakınılmaz olur.- Albert
Sorel'in bu cümlesini, son yılların vaziyetini daima beraber
konuştukları İhsan sık sık tekrarlardı. Mümtaz şimdi bu dikkate
çok sevdiği bir şairin acı kehanetini ilave etmişti: -Avrupa'nın
sonu...- Fakat şimdi bunları İhsan'la konuşamazdı. İhsan hastaydı.
O, yattığı yerden, vaziyeti düşünüyordu. Eli bir çaresizlik ve
yalvarma işaretiyle yorganın üstüne düştü.
-Geceyi nasıl geçirdi?
Macide yumuşak ve taze çimen rüyası sesiyle cevap verdi:
-Hep böyle Mümtaz, dedi, hep böyle...
- Sen hiç uyudun mu?
-Burada Sabiha ile beraber yattık. Fakat uyuyamadım.
Eliyle gülümseyerek sediri gösteriyordu. Beş gecedir yattığı bu
yeri, bir darağacını gösterir gibi dehşetle, ürpermelerle
gösterebilirdi. Fakat Macide'de, bu garip ve sonsuz derecede
zengin mahlukta tebessüm şahsiyetin yarısıdır. O kadar ki,
gülümsemediği zamanlar onu tanımak kabil olmaz. -Çok şükür
ki, o günler geçti!- Macide'nin tebessümünü kaybettiği günler
arkada kalmıştı.
-Biraz uyusan bari...
-Sen git gel, sonra... Bütün gece tren seslerinden uyuyamadım.
Sevkiyat mı var, nedir bilmiyorum ki...
-Felaketi Kastamonu'da telgrafla haber aldım. Derhal geldim.
Çocuğu ayrı yerde, Macide'yi ayrı yerde buldum. Herkes Macide
ile meşguldü. Büyük yengem deli gibiydi. İhsan kendisinin
gölgesiydi. O yazı hiç unutmayacağım. İhsan'ın hayata imanı
olmasa, Macide şimdi ne olurdu?-
İhsan, Macide'yi gösterdi:
-Bu...
Sözünü bitirmekten aciz gibi durdu, Sonra kendini toplayarak