HÜSEYİN RAHMI GÜRPINAR'IN ROMANLARINDA AHLAK SORUNSALI Doktora Tezi ALİ ...

208 Pages·2007·1.13 MB·English

HÜSEYİN RAHMI GÜRPINAR’IN ROMANLARINDA AHLAK SORUNSALI

Doktora Tezi

ALİ SERDAR

Türk Edebiyatı Bölümü
Bilkent Üniversitesi
Ankara
Ağustos 2007
HÜSEYİN RAHMİ GÜRPINAR’IN ROMANLARINDA AHLAK SORUNSALI

Bilkent Üniversitesi
Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü

ALİ SERDAR

Türk Edebiyatı Disiplininde Doktora Derecesi Kazanma
Yükümlülüklerinin Parçasıdır

TÜRK EDEBİYATI BÖLÜMÜ
BİLKENT ÜNİVERSİTESİ, ANKARA

Ağustos 2007
Bütün hakları saklıdır.
Kaynak göstermek koşuluyla alıntı ve gönderme yapılabilir.
© Ali Serdar
Şeftali Camiası’na
Bu tezi okuduğumu, kapsam ve nitelik bakımından Türk Edebiyatında Doktora
derecesi için yeterli bulduğumu beyan ederim.

..................................................................
Yrd. Doç. Dr. Süha Oğuzertem
Tez Danışmanı

Bu tezi okuduğumu, kapsam ve nitelik bakımından Türk Edebiyatında Doktora
derecesi için yeterli bulduğumu beyan ederim.

..................................................................
Prof. Dr. Fazlı Can
Tez Jürisi Üyesi

Bu tezi okuduğumu, kapsam ve nitelik bakımından Türk Edebiyatında Doktora
derecesi için yeterli bulduğumu beyan ederim.

..................................................................
Prof. Dr. Öcal Oğuz
Tez Jürisi Üyesi

Bu tezi okuduğumu, kapsam ve nitelik bakımından Türk Edebiyatında Doktora
derecesi için yeterli bulduğumu beyan ederim.

..................................................................
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Kalpaklı
Tez Jürisi Üyesi

Bu tezi okuduğumu, kapsam ve nitelik bakımından Türk Edebiyatında Doktora
derecesi için yeterli bulduğumu beyan ederim.

..................................................................
Yrd. Doç. Dr. Laurent Mignon
Tez Jürisi Üyesi

Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü’nün onayı

..................................................................
Prof. Dr. Erdal Erel
Enstitü Müdürü
ÖZET

HÜSEYİN RAHMİ GÜRPINAR’IN ROMANLARINDA AHLAK
SORUNSALI
Serdar, Ali
Doktora, Türk Edebiyatı Bölümü
Tez Yöneticisi: Yrd. Doç. Süha Oğuzertem

Ağustos 2007

“İstanbul’da Bir Frenk” başlıklı ilk yazısı 1884 yılında basılan Hüseyin
Rahmi Gürpınar’ın (1864-1944) bugüne kadar 41 romanı, 9 öykü kitabı, 4 oyunu
ve kalem tartışmaları ile düzyazılarının derlendiği 6 kitabı yayımlanmıştır. Bu
çalışmada Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Bir Sevda Denklemi (1899), Metres
(1899), Acı Gülüş (1923), Ben Deli miyim? (1925), Kokotlar Mektebi (1929),
Gönül Bir Yeldeğirmenidir (1943), Dünyanın Mihveri Kadın mı, Para mı?
(1949), Kaderin Cilvesi (1964), Can Pazarı (1968) ve Namuslu Kokotlar (1973)
adlı romanları etik edebiyat eleştirisi yaklaşımından yararlanılarak yapıtlarda öne
çıkan izlekler, anlatıcı ve yazar müdahaleleri gibi öğeler ve yazarın düşünsel
kaynakları açısından incelenmiştir. Gürpınar’ın yapıtlarında merkezi bir yeri,
dolayısıyla da yazınsallığı belirleyen temel etmenlerden biri olan ahlak evreninin
nitelikleri saptanmıştır.
Gürpınar’ın gerek kurmaca gerekse kurmaca dışı yazılarında ahlaki bir
söylemi benimsediği, kurmaca dünyasını da hayat kavgası, açlık, ahlakın
bozulması ve sadakatsizlik gibi etik açıdan önemli izlekler çerçevesinde kurduğu
gözlemlenir. Yazar ve anlatıcının müdahil konumları da Gürpınar’ın kurmaca
dünyasının oluşumunda önemli belirleyenler olarak öne çıkmaktadır.
Yapıtlarında sıklıkla göndermede bulunduğu Arthur Schopenhauer, Friedrich
Nietzsche gibi düşünerler ve sosyal Darvinci görüşler de Gürpınar’ın kurmaca
dünyasının oluşumunda önemli rol oynamaktadır. Dolayısıyla yazarın
romanlarını çözümlerken metinlerin altında yatan ve romanların anlam dünyasını
belirleyen değerler sisteminin anlaşılması önem kazanır. Bu nedenle bu
çalışmada metin odaklı bir okumayla Gürpınar’ın romancılık anlayışı hakkındaki
eleştiriler gözden geçirilmiş, romanları etik eleştiri açısından incelenmiş,
kurmaca dünyasının belirlenmesinde etkili olan değerler sistemi ortaya
konmuştur.

Anahtar sözcükler: ahlak, etik eleştiri, ideoloji, sosyal Darvincilik

iii
ABSTRACT

THE PROBLEMATIC OF MORALITY IN THE NOVELS OF HÜSEYİN
RAHMİ GÜRPINAR
Serdar, Ali
Ph.D., Department of Turkish Literature
Supervisor: Assist. Prof. Dr. Süha Oğuzertem

August 2007

Hüseyin Rahmi Gürpınar’s (1864-1944) first article titled “İstanbul’da
Bir Frenk” (A European in Istanbul) was published in 1884 and from that time
onwards his 41 novels, 9 story books, 4 plays, and 6 collection of essays
composed of his articles and polemics have been published. In this study,
Gürpınar’s ten novels, namely Bir Sevda Denklemi (An Equation of Love, 1899),
Metres (The Mistress, 1899), Acı Gülüş (Bitter Laugh, 1923), Ben Deli miyim?
(Am I Mad? 1925), Kokotlar Mektebi (The School of Cocottes, 1929), Gönül Bir
Yeldeğirmenidir (The Heart is a Windmill, 1943), Dünyanın Mihveri Kadın mı,
Para mı? (What Is the Axis of the World, Woman or Money? 1949), Kaderin
Cilvesi (Turn of Fortune, 1964), Can Pazarı (A Matter of Life and Death, 1968),
and Namuslu Kokotlar (The Virtuous Cocottes, 1973) have been analyzed within
the framework of ethical criticism, especially with regard to the repeated themes,
the interference of the author and the narrator, and the intellectual sources of
Gürpınar’s thought.
Hüseyin Rahmi Gürpınar had adopted a moral discourse in his writings
and created his fictional world around the themes of struggle for existence,
starvation, moral decline, and infidelity, which are among significant notions in
the field of ethics. The intrusion of the author and the narrator in fictional worlds
are other salient and constitutive features of Gürpınar’s fiction. Arthur
Schopenhauer, Friedrich Nietzsche, and social Darwinist ideas, to which he had
frequently referred, also played substantial roles in the formation of his fictional
world. That is why it is vital to understand the system of values that lies beneath
the author’s thought while analyzing his works. In this context, the criticisms
regarding Gürpınar’s idea of the novel have been reconsidered; his works have
been examined from the perspective of ethical criticism; and the system of values
that shape his fictional world has been portrayed through a text-centered reading.

Keywords: ethical criticism, ideology, morality, social Darwinism
iv
TEŞEKKÜR

Tez danışmanım Yrd. Doç. Dr. Süha Oğuzertem’e yalnızca tezin yazım
sürecindeki eleştirileri, önerileri ve katkıları için değil Bilkent Üniversitesi’ndeki
yüksek lisans çalışmalarım boyunca akademik ahlak ve disiplin konusundaki yol
göstericiliği için de teşekkür borçluyum. Prof. Dr. Fazlı Can, Yrd. Doç. Dr. Mehmet
Kalpaklı, Yrd. Doç. Dr. Laurent Mignon, Prof. Dr. Öcal Oğuz’a ve ayrıca lisans
döneminden bu yana öğrencisi olma ayrıcalığını yaşadığım Prof. Dr. Hasan Ünal
Nalbantoğlu’na tezimi okuyup metnin daha iyi ve yetkin bir hâle gelmesi için
sundukları katkılardan dolayı teşekkür ederim. Yrd. Doç. Dr. Yusuf Azmun, Yrd.
Doç. Dr. Nazım Muradov ve Yrd. Doç. Dr. Kaşif Yılmaz’a özgün metinlerin
okunmasındaki yardımlarından dolayı müteşekkirim.
Eren Aysan’a, tezin doğuş sürecinde yanımda olduğu ve bana verdiği destek
için; Sevim Gözcü Ezen, Burcu Karahan, Jale Özata Dirlikyapan ve tezin son
aşamalarında aynı evi paylaştığımız Murat Devrim Dirlikyapan’a hem dertlerime
ortak oldukları hem de düşünsel olarak zenginleşmemi sağladıkları için teşekkür
ederim. Ankara Sokullu’daki Şeftali Sokak’ı yalnızca bir adres olmaktan çıkartarak
tam da etik ile ilgili bir tez yazarken dostluklarıyla bana kitapların anlatamadığını
yaşatan Şeftali Camiası’nın değerli insanlarına (başta bana evinin kapılarını açan
Sertan [Ağabey] Özer olmak üzere, Kuvvet Yurdakul, Hakan Aslan, Emel Aslan,
Hakan Akarken, Can Gazalcı, Derya Aydoğdu, Hanzade Aslan, Burcu Soysop,
v
Yener Kaya ve Benan Eres’e) hep yanımda oldukları ve bana destek verdikleri için
teşekkür ederim.
Daima bana destek veren kardeşlerim Selin ve Pelin Serdar’a, annem Türkân
Serdar ve babam Sıtkı Serdar’a; dostluğu, doğruluğu ve varlığıyla hem tez yazma
sürecini hem de hayatı daha katlanabilir kılan Reyhan Tutumlu’ya teşekkür ederim.
v i
İÇİNDEKİLER

ÖZET . . . . . . . . . . iii
ABSTRACT. . . . . . . . . . iv
TEŞEKKÜR . . . . . . . . . v
İÇİNDEKİLER . . . . . . . . vii
GİRİŞ . . . . . . . . . 1
BÖLÜM I: ROMANLARDAKİ İZLEKLERİN SERİMLENMESİ VE
DEĞERLENDİRİLMESİ . . . . . 16
A. Sadakatsizlik ve Aldatma İdeolojisi . . . . 17
B. Açlık, Hayat Kavgası ve Ahlakın Bozulması . . . 36
BÖLÜM II: ROMANLARDA EDEBÎ ÜSLUP . . . . 58
A. Önsözlerin Önemi . . . . . . 58
B. Kurmacadaki Yazar ve Anlatıcı . . . . . 70
1. Karakterler Hakkındaki Olumsuz Yargılar ve İfşaat . 78
2. Anlatıcı Sorunları . . . . . . 90
3. Ahlakçılık ve Sansür . . . . . 100
BÖLÜM III: DÜŞÜNSEL KAYNAKLARI IŞIĞINDA GÜRPINAR’IN AŞK
AHLAKI VE İDEOLOJİSİ . . . . . 107
A. Yapıtlarda Gönderme Yapılan Yazar ve Düşünürler . . 107
B. Kadın, Cinsellik ve Sosyal Darvincilik . . . . 128
vi i