HERINNERINGEN AAN GORINCHEM IN DE JAREN 1900 -1914 Historische Reeks Oud-Gorcum ...

85 Pages·2007·18.39 MB·Dutch

HERINNERINGEN AAN GORINCHEM
-
IN DE JAREN 1900 1914
MARIUS KORTHOF
AD MULLER
Historische Reeks Oud-Gorcum, nr. 6,1993
-
HISTORISCHE REEKS OUD GORCUM
Deel 6
Uitgegeven door de Historische Vereniging "Oud -Gorcum"'
onder redaktie van: Bas van Beuzekom
drs. H.M. den Uyl
Druk: Grafisch Centrum Gorinchem
Reeds verschenen:
Deel 1 : P. van Zutphen :
Een brief over den Fransen tijd enz..... in de
Gorkumsche volkstaal (1989).
Deel 2 : A.J. van der Aa:
Aardrijkskundige beschrijving van de stad
Gorinchem voor de scholen (1990).
Deel 3 : A.J. Busch en Carla S. Oldenburger-Ebbers:
Lusthoven in Gorinchem (1990).
Deel 4 : Herinneringen aan Gorinchem in de jaren 1870 -1880 (1991).
Deel 5 : W.J. Boudestein:
Muntslag te Gorinchem 1583 -1591.
voorzijde omslag:
Boven:
Het Hofje aan de Schuttersgracht waar de familie
Korthof woonde, kort voor de afbraak,
Prentbriefkaart omstreeks 1955.
Onder:
Het Eind met als vierde huis van rechts- het iets lagere-
het kantoor en woonhuis van notaris J.H. Muller,
Prentbriefkaart omstreeks 1900.
HERINNERINGEN AAN GORINCHEM
-
IN DE JAREN 1900 1914
met losse toelichting
MARIUS KORTHOF
AD MULLER
Historische Reeks Oud-Gorcum, nr. 6,
1993
Het "Kippenbruggetje" over de Schelluinse Vliet, ca. 1930.
HERINNERINGEN VAN M. KORTHOF EN A.G. MULLER
In de Gorcumse Courant van 1974 verschenen de
"Jeugdherinneringen" van M. Korthof. Al een paar jaar eerder had de
Gorcumse Courant de "Gorcumse herinneringen" van Ad Muller gepu-
bliceerd.
De memoires van beiden bevatten talloze bijzonderheden over het
Gorinchem uit het begin van deze eeuw. Dat was voor de redactie van
de Historische Reeks Oud-Gorcum aanleiding deze kranteartikelen
opnieuw uit te geven, voorzien van enige achtergrondinformatie. Van
de zijde van de Gorcumse Courant bestond hiertegen geen bezwaar.
Deze uitgave is te beschouwen als een vervolg op "Herinneringen aan
Gorinchem in de jaren 1870-1880" (Historische Reeks Oud-Gorcum
deel 4). Ook nu is de toelichting verwerkt in noten, samengesteld door
ondergetekende, waarbij veel steun werd ondervonden van de heer
A.L. van Tiel. Door zijn grote kennis van de periode waarop deze
terugblikken betrekking hebben, was hij in staat informatie te
verschaffen die niet in officiële bescheiden is te vinden. Ook werd
dankbaar gebruik gemaakt van de hulp van mevrouw W.M. Rijkmans-
Cordia.
De "Jeugdherinneringen" van M. Korthof verschenen in de Gorcumse
Courant van 14 februari tot 7 november 1974. Daarna volgden zijn
"Jeugdherinneringen uit rivierenland" in hetzelfde blad van 29 januari en
5, 12 en 19 februari 1976. Van deze laatste serie zijn slechts de eerste
twee afleveringen opgenomen. De derde en de vierde, getiteld "Fiets-
tochten" en "Laatste tocht", hebben weinig met Gorinchem te maken.
Het zijn de memoires van Marius Korthof, geboren 19 september 1896
te Gorinchem als zoon van de metselaar, later agent van politie, R.
Korthof. De hoofdpersoon groeide op in een zeer eenvoudig milieu. Hij
was dan ook een echte volksjongen.
Dat laatste kan niet worden gezegd van Ad Muller, wiens memoires
eveneens verschenen in de Gorcumse Courant en wel van 23 maart tot
19 oktober 1972. Ook van hem zijn enige weinig ter zake doende
afleveringen niet in deze uitgave opgenomen. De auteur aanschouwde
het levenslicht op 17 april 1895 in Capelle aan den IJssel als Adrianus
Gijsbertus Muller. De familie liet altijd de umlaut weg, maar officieel
hoorde die wel op de tweede letter van de geslachtsnaam. Zijn vader
was in het jaar van de geboorte van de genoemde zoon Ad tot notaris
benoemd in Gorinchem. Het gezin nam zijn intrek in het grote huis aan
het Eind, waar notaris W.J.U. van Roosendaal, de ambtsvoorganger
van J.H. Muller, jarenlang de notariële praktijk had uitgeoefend.
Het gezin bestond uit notaris Johannes Hendrikus Muller (geboren
1850), zijn vrouw 0. Lels (geboren 1858), behorende tot een bekend
Kinderdijks geslacht, en de kinderen Petronella Wilhelmina (Ella,
3
geboren 1892), Murk (geboren 1894) en de reeds genoemde Ad. In
1897 zou nog een zoon Ottolinus (Otto) worden geboren.
Marius Korthof groeide op in een volksmilieu, waar soldatenkuch een
traktatie was, Ad Muller daarentegen in een welgestelde omgeving,
waar geregeld taartjes werden geconsumeerd, maar beiden wisten ze
de snoepwinkeltjes te vinden. Ze zullen elkaar ongetwijfeld hebben
gekend, want ze zaten ongeveer gelijktijdig op de Burgerschool voor
jongens. Opmerkelijk is, dat ze beiden binnen een tijdsbestek van een
halfjaar Gorinchem metterwoon verlieten. Wat bleef was de herinnering
aan en de liefde voor de stad van hun jeugd. Ze hebben allebei hun
herinneringen op schrift gezet, waardoor het Gorinchem uit het begin
van deze eeuw vanuit twee geheel verschillende invalshoeken kan
worden bekeken.
A.J. Busch
archivaris van Gorinchem
Jeugdherinneringen:
aa h?Cgpa yIes heu pganxbaxs~qoo ~~oox Cou6aus utaq oupaxnr?Czax a- aeu gxonMaxsqeA~au6* ~ 0 -
aan?[~pa Cou6au heu ~yuys od pa qnaapa x?( heu eDyqaxau rs WexTuns xox7yo3-
Op School
1 De kleinestart .begon als vier jarige?^ Het ri'jden was daar niet zo.gemak-
net als voorzovele andere kinderen kelijk, want over die gracht lagen
met. de bewaarschool oftewel de Ka- talloze bruggen en heulen'waardoor 9
2 els schooi aan de ~rkelstraat?V anaf het bukken was geblazen, want an-
3 mijn huis, toen nog wek el straat? ders waren de gevolgen funest.
was dat niet zover. Wij moesten 5 Wij reden op de z.g. Hollandse krul-
cent per week meebrengen en voor schaatsen, levensgevaarlijk met het
dat bedrag werden we een week lang dichtbij elkander passeren en daar
zoet en bezig gehouden. gebeurde dan ook menigmaal onge-
Bij erg warm weer kreeg je een lukken mee. Je kon ook op de z.g.
kroes water om je dorst te lessen. ,,Puttenv bij de Nieuwe Hovensbf het i0
Dit was bij die 5 cent inbegrepen.; kanaal van Stenennoek gaan rijden.
Er stond één emmer water, met één Later was er ook nog een verlichte
kroes voor alle kinderen, maar wie ijsbaan aan de ~rkelseonderwe~Fuitl-i
lette daar toen op. Wat een heerlijke sluitend toegankelijk voor leden en
tijd was dat. donateurs.
De grote start begon in 1902, n.l. voor( Ons +was de
het eerst naar ,-Je grote school, waar; mooiste sport het scholletje lopen OP 12
je altijd zo tegenop had gezien., , de gracht, wanneer het ijs begon te
Deze lagere school -*,,k wel de dooien. Menig nat pak of natte voe-
4 school -JanVan Hemert genoemd -,,l ten, waren de gevolgen, Illaar daar
stond met de voorJ<anta an de Tbren- werd minder opgelet, want niemand
straat ,bij de grote toren en aan de wilde toch voor andere jongens on-
ahterkant aan de Hazenwindhonil- derdoen, het risico lopend later voor
5 straat* bangerd -er werd toen een ander
De ingang via 4 stoepen beklim- Woord gebruikt*- uitgescholden te 13
mend aan de Torenstraat, maar er worden.
was ook een achteruitgang aan de 'S Zomers mochten de jongens van
Hazewindhondstraat waar alleen be- de hoogste klassen tien minuten vóór
paalde mensen gebruik van mach- twaalf weg om te gaan zwemmen in
ten maken, dat ook wel het zwembad buiten de ~alempoort?1 4
stiekum deden, om vlugger thuis te / waar je dan na een flinke looppartij
=ijn, want mijn ouders waren intus- bezweet aankwam en moest wachten
6 sen verhuisd*~eze lagere school was "P het sein *pk?mmaar jongens" van
een grote school, maar bod tof-, één; de badmeester Koos de ~aay?voor 15
groot nadeel, er was a.l. geen m. je in het koele nat kon duiken. Daar-
natieklokaal bij. -na weer hard lopend terug naar huis
Je deed wat oefeningen op een be-' fietse-n waren toen nog een luxe
tegeld plein bij de viel je,. artikel eten en om half twee zat
dan was het leed niet te overzien en Je weer in de Om naar
l ~ - j eeenweek of langer met een een juffrouw .~unkernaat*m eester 16
verband om knie of arm. Men vond van ~orenen?ofn aar het hoofd van i7
dat toen heel gewoon. de school, de heer Van ~emert*te is
Aan de Hazewindhondstraat -ach- luisteren. Mijn oudste broer9vas on- is-
- deiwijzer in de vierde klas van de-
ter de school had men de gracht,
zelfde school, maar bij hem heb ik
, : aan de overkant waarvan op het ka- nooit in de klas gezeten en dat was
zerneplein de twee een
misschien wel goed ook.
mooi gymnastieklokaal en een paar
ik zoIn jaar of elf was,
s j'as djWudinantetrssw woneirndg eenr sotopn ddieen ?g racht -:-we;. ve.-el onze mclkboer Jnii .~errit:sc*20
die doorliep tot achter de wallen naar 1 in de Kruisstraat, maar dat gebeurde
de rivier en via een duiker op peil allee3 na schooltijd. in die tijd kwam
werd gehouden -schaatsen gereden. de melkboer n.l. tweemaal per dag
aan de deur met zijn melkkar, waar door,met spelevaren op een zelfge-
meestal een hond onder stond, om maakt vlot. dat we hadden liggen in
I
de duwkracht te versterken. Ook de Vluchthaveh. die zich op kleine
hebben we in vakantietijd wel eens 1 afstand van de grienden bevond?
een kijkje genomen in één van de Zo vrij dus als een vogeltje in de
vier sigarenfabrieken die er toen nog luoht. Aan aet strandje bij de- rivier
waren* j gingen we altijd pootje baden sob-
De sigaren werden toen nog allemaal belen*- noemden we dat. Zwem-
met de hand gemaakt. De chef van men in de rivier de Merwede op M-
die fabriek, een zeer welwillend man, ze leeftijd-was er niet bij, want er
dacht dat we vakantiewerk zochten stond een sterke stroom en er waren
en was zichtbaar teleurgesteld toen veel 'draaikolken.
hij hoorde dat dit helemaal niet de /Op zesbienjarige leeftijd ging dat be-
bedoeling was. i ter. We wachtten ongeveer bij de
Met mijn vrienden gingen we ook Punt totdat er een geladen sleep-
wel naar de Lijnbaan van mijn Oom schip van de richting Werke-ndam
~onker'aan de Schelluinsevliet, om kwam, dat naar boven moest zo-
daar te zien hoe van vlas en hennep als men dat toen zei -, klpmmen
touw werd gemaakt. Zo eenvoudig er op en bleven op dat schip zitten,
-
was -dat nu ook weer niet, want al- met toestem-ming van de schip-
les moest met de hand gebeuren en per natuurlijk tot Woudrichem en
dit dwong bij ons een groot resepct sprongen dan vreer te water en lieten
af. Twee zoonc*van mijn oom had- ons met de stroom mee afdrijven,
den in de Arkelstraat een zadelma- totdat we weer bij ons beginpunt ,.de
kerij, naast de winkel van bakker Punt" kwamen, waar onze kleren in
Van Es* het gras lagen.
Oom zelf had in de Haarstraat een Dit was een leuk, maar gevaarlijk
wickel in touwwerk, speciaal voor spelletje.
paarden en koeien, maar verkocht
aak van die mooie zwepen, waar wij 's 'winters bij zeer strenge vorst-
toen als jongens gek op waren. Bij wat ik een paar maal heb meege-
het afdraven van de paarden maakt- zag diezelfde rivier er .een
rende de vele paardenmarkte#:% beetje anders uit. De drijvende ijs-
daar door de 'handelaren een kwis- schotsen schoven dan over elkaar en
tig gebruik van gemaakt en zagen kwamen tegen de dijken te zitten,
we dus het gebruik in de praktijk met alle gevolgen vandien.
daarvan. Plotseling zat de heleboel vast, en
Uitgaan met je ouders was er in die midden op de rivier ontstond een
tijd niet bij en een schoolreisje ken- soort ijsbergen van tegen elkaar op-
de men toen nog. niet. Alleentoen ik staande ijsschotsen. De genie moest
in de hoogste klas zat, en dat her- er dan aan te pas komen om deze te
inner ik me nog als de dag van gis- laten springen. Een fantastisch ge-
ter, zijn we per trein en tram naar zicht was dat altijd. maar met zeer
Den Haag en Scheveningen geweest. gevaarlijke kanten.
Dat was zo'n gebeurtenis voor die Nog even terug naar de lagere-
tijd, dat er in het toenmalige Adver- schopltijd, waarvan ik me nog ver-
tentieblad*-~ erscheen eenmaal Per schillende namen herinner van leer-
-
week enwel op vrijdag, de nodi- lingen, o.a. Philip de wagenaar:
ge aandacht aan werd besteed* Bram van ~rkel?Jod e ~eld~r?~ie-
Een onvergetelijke dag voor ons, en kus ~ouveltf~aGnel derblom en Fr6
beladen met allerlei soorten schel- ~ekker'die ,later naar Dordrecht
pen kwamen we gebruind weer thuis. verhuisde.
Tiissenhaakjes. hiervoor was een Van de meisjes uit de hoogste klas
vol jaar gespaard. (de twaalfde) herinner ik me nog o.a.
In onze vakantietijd bouwden we in Magda Stek<Aartje ~eijeri~outer-
de griend achter de wallcn,van het sef~chenaue n Jaantje ~tasse?
-
mooie buigzame griendhout welks We gingen in die tijd om 't halfjaar
-
bast rood en groen was een hut, ovcr*en hadden minder vakantie.
en we bivakkeerden daar de hele Onze bovenmeester van ~ e ~ e r t % a l
aug in en brachten verder -de tijd ik niet licht vergeten, al droeg hij