HELLEN POLİSLERİNİN TOPOGRAFİK TASNİFİ Ahmet GÖZLÜ

24 Pages·2017·0.86 MB·Turkish

Tarih Okulu Dergisi (TOD) Journal of History School (JOHS)
Haziran 2018 June 2018
Yıl 11, Sayı XXXIV, ss. 1-24. Year 11, Issue XXXIV, pp. 1-24.

DOI No: http://dx.doi.org/10.14225/Joh1248

Geliş Tarihi: 19.03.2018 Kabul Tarihi: 09.07.2018

HELLEN POLİSLERİNİN TOPOGRAFİK TASNİFİ

Ahmet GÖZLÜ

Öz
Bu çalışma; Hellen (Antik Yunan) uygarlığının en özgün oluşumlarından biri
olan polis (kent-devleti=city-state) kavramının tarihi gelişimini ve bu gelişim sürecini
şekillendiren topografik özelliklere değinmektedir. Yeryüzü şekilleri anlamına gelen
topografya tarih boyunca bir kentin kurulmasında en önemli etken olagelmiştir. En eski
çağlardan bu yana, elverişli araziler, nehir kenarları ve iklim, kentin oluşum ve gelişim
sürecindeki ana unsurlar olmuştur. Hellen uygarlığında kent-devletine “Polis” adı
verilirdi. Hellas’ın (Yunanistan) dağlık, verimsiz ve parçalı bir topografyaya sahip
olması Hellen polislerinin bir araya gelmesini engellemekteydi. Polis denilen kent-
devletlerinin doğuşuna topografyanın arızalı yapısı zemin hazırlamıştır. Hellen
uygarlığının yaşam alanı olmasının yanı sıra birçok anlamı ihtiva eden polislerin ilk
oluşumu genellikle M.Ö. X.yy’a tarihlendirilmektedir. Hellas’ın kuzeyinden gelen Dor
kabilelerinin istilaları, dağlık verimsiz bir topografya ve kimi sosyo-politik olumsuz
şartlar, Hellas’da yaşayan Hellen topluluklarını göçe zorlamıştır. Bu göçler, farklı
coğrafyalarda özellikle de Ege Bölgesi’nde birçok polisin kurulmasını sağlamıştır.
Herhangi bir bölgeye yerleşme faaliyetinde en temel olan, korunaklı alanlar, bereketli
ovalar ve su kenarları gibi olumlu unsurlara sahip olan Ege bölgesi ilk polislerin ortaya
çıktığı coğrafyalarından biridir. Topografyanın bir sonucu olarak Hellen polisleri
genellikle tepe, ova, kıyı ve tepe eteklerinde kurulmuştur. Bu makale, Hellen polislerini
topografik alt yapıları üzerinden bir tasnife tabi tutma amacı taşımaktadır.
Anahtar Kelimeler: Hellas, Hellen, polis (kent-devleti), topografya.

 Dr. Öğr. Üyesi, Çankırı Karatekin Üniversitesi Tarih Bölümü.
Ahmet Gözlü
Topographic Classification Of Hellen City-States

Abstract
This study; refers to the historical development of the concept of police (city-
state), one of the original forms of Hellen civilization, and the topographic features that
shape this development process. Throughout the history of topography, which came
with the forms of the earth, it became the most important factor in establishing a trunk.
Since the earliest times, favorable land, riverside and climate have been elements of the
city's formation and development process. In the Hellenic civilization the city-state was
called the "Police". The fact that Hellas (Greece) had a mountainous, inefficient and
fragmented topography prevented the Hellenic police from coming together. At the birth
of the city-states called Police, the faulty structure of the topography is grounded. The
first formation of the police, which included many meanings as well as being the habitat
of Hellenic civilization, It is dated to the X th century. The invasions of the Dorian
tribes from the north of Hellas, mountainous ineffectual topography and some socio-
political adverse conditions have forced the Hellenic communities living in Hellas to
worship. These immigrations have led to the establishment of police in Aegean Region
in different geographical regions. The Aegean region, which has positive elements such
as protected areas, sheltered plains and water borders, is one of the geographies of
primary policemen. As a result of the topography, the Hellenic police were established
on the general hill, plains, coastal and hilltop skirts. This article, intends to classification
the Hellenic policies to a deposition on topographic insfrastructure.
Key words: Hellas, Hellen, police (city-state), topography.

Giriş
Tarih boyunca bir uygarlığın gelişmesi onların coğrafi yerleşimlerinin
sunduğu imkânlara ya da imkânsızlıklara bağlı olmuştur. Eğer doğa insan
tarafından karşı gelinemez güçte ise o uygarlık ya göçe ya da yok olmaya
zorlanacaktır. Dağlık bir bölgenin sunduğu şartlar ile denizin sunduğu şartlar
hiçbir zaman aynı olmamıştır. Uygarlıkların gelişimini sağlayan en önemli
etkenlerden biri yerleştikleri bölgenin yeryüzü şekillerinin uygunluğudur.1
Hellenler, engebeli koyların ve körfezlerin çevrelediği Hellas’da (Yunanistan)
yaşıyorlardı. Hellas, Anadolu yönünden yüksekliği 2500 metreyi bulan dağlar
ile sarılmış olup, parçalı ve engebeli bir topografyaya sahiptir.2 Ülkenin
derinliklerine sokulan körfezler, Hellas’ı parçalara böler ve her yönde bir vadi

1 Emel Kefeli, Coğrafya Merkezli Okuma, Turkısh Studies İnternational Periodical For The
Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Vol. 4/1, Winter 2009, s.423-432.
2 Arif Müfid Mansel, Ege ve Yunan Tarihi, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2014, s. 4.
[2]
Helen Polislerinin Topografik Tasnifi

ve ovayı diğerinden ayıran yükseltiler bulunur. Böyle bir topografya ise
insanların bir arada yaşamasına izin vermez ve onları küçük gruplar halinde
yaşamaya mecbur bırakır. Hellen polislerinin (kent-devletleri) oluşumu
Hellas’ın arızalı topografik özelliklerinin bir sonucu olmuştur.3 Doğanın
parçalanmışlığı küçük ve bağımsız kentlerden yana olduğu için polisler (kent-
devletleri) birbirinden bağımsız olarak tarih sahnesinde yerini almıştır.4
Hellas’ın topografik yapısından dolayı polisler, siyasal ve ekonomik olarak
hiçbir zaman merkezi ve tekbir devlet anlayışı sistemini
benimseyememişlerdir.5
Hellen Polislerinin Topografik Tasnifi adlı bu çalışmada; Hellen
uygarlığında polis ismini alan kent-devletlerinin temel karakteri ve oluşum
süreçleri ele alınmaktadır. Hellen uygarlığında polis sözcüğü en genel anlamıyla
hem bir kenti hem de devleti tanımlamaktadır. Hellas’ın dağlık topografik
özellikleri, Dor istilaları ve birtakım sosyo-politik sebepler, Hellas’da yaşayan
Aioller ve İonlar gibi kimi boyları Anadolu yarımadasına özellikle de Batı
Anadolu kıyılarına yerleşmeye mecbur bırakmıştır. M.Ö. 1200 yıllarında Dor
kavimleri Hellas’ı işgal ettikleri zaman uygarlık yönünden kendilerinden çok
daha üstün olan Akha merkezlerini tahrip ettiler. Bu sebepten ilk polisleri Akha
ve Hitit etkisiyle daha çabuk gelişen İonia da kuruldu. Hellas’ın işgalinden
sonra bu ülkenin doğal kaynaklarının yetersiz olması nedeniyle Dorlar,
Anadolu, Mısır, Libya, İspanya, Fransa, İtalya gibi ülkelere yayıldılar.6
Eskiçağda Akdeniz kıyılarındaki kentler siyasi hizmetlerin merkezi durumunda
olup, devleti meydana getiren kuvvet de kentten etrafa doğru yayılıyordu.7 Ege
ve İonia kıyılarında kurulan polislerin oluşumuna bakıldığında ise; kentin
istilalara karşı güvenli alanda bulunması, verimli arazinin önem teşkil etmesi ve
ticari kaygı gibi nedenlerden dolayı polisler genellikle tepelerde, ovalarda,
kıyılarda ve tepe eteklerinde kurulmuştur. Özgül topografik koşullar ve bir
takım sosyo-politik tarihsel olgular sonucu ortaya çıkan bu yerleşimler, Hellen
polislerinin topografik anlamda sınıflandırılmasını sağlamış ve polislerin

3 A.W.F. Blunt, Batı Uygarlığının Temelleri, Çev: Müzehher Erim, İstanbul Ünv. Edeb.Fak.
Yayınları, İstanbul, 1984, s. 4.
4 R.E.Wycherley, Antik Çağ’da Kentler Nasıl Kuruldu?,(Çev: Nur Nirven- Nezih Başgelen)
Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2011, s. 21.
5 Esma Reyhan- Tülin B.Cengiz, Eski Çağ Tarihi ve Uygarlığı, Grafiker Yayınları, Ankara, 2015,
s. 195.
6 Belkıs Mutlu, Mimarlık Tarihi: “Ders Notları 1”, Mengitan Matbaacılık ve Ambalaj Sanayi,
(y.y.), 1996, s. 45.
7 Süha Göney, Şehir Coğrafyası 1, Beta Yayınları, İstanbul, 2017, s.234.
[3]
Ahmet Gözlü
incelenmesinde kolaylıklar sunmuştur.

Coğrafi Bir Terim Olarak Topografya
Topografya, etimolojik olarak Yunanca yer anlamına gelen –topos ile
yazmak, çizmek anlamına gelen -graphia sözcüklerinin birleşmesiyle
oluşmuştur. Topografya, nehir, vadi, ada, yarımada, tepe, yükselti gibi bir
bölgenin fiziksel şekillerinin tümünü içermektedir.8 Coğrafi anlamda
topografyanın en genel tanımı yeryüzü şekillerinin incelenmesidir.9 Daha özelde
ise topografya, bir yer veya bölgedeki arazi yüzeyinin fiziksel niteliklerinin
(şekil, yükseklik ve derinlik gibi) üç boyutlu düzenlemesidir. Bir alanın
topografyasını oluşturan fiziksel özellikler arasında dağlar, vadiler, ovalar ve su
cisimleri bulunur. Yollar, demiryolları ve düzenli depolama alanları gibi insanın
yapmış olduğu faaliyetler aynı zamanda bir bölgenin topografyasının bir parçası
olarak da düşünülmektedir.10 Topografya bir bölgenin gelişimini önemli ölçüde
etkiler. Bir kentin büyümesi ve gelişmesi topografik yapının elverdiği ölçüde
olmaktadır.11 Bu bağlamda İonia’nın ilk polisleri yer seçimi olarak, Ege
denizinin kıyı kesimlerinde yoğunlaşmışlardır.12 Çoğu polisin Ege bölgesinde
kurgulanmış olması ve inceleyeceğimiz polislerin daha iyi anlaşılması için Ege
bölgesinin genel topografik karakterinden bahsetmek gerekirse; Eğe bölgesi Ege
deniziyle çevrilen, Yunanistan, Makedonya ve Trakya’nın doğu, Anadolu’nun
ise batı ve güney-batı kıyılarını kapsayan bir bölgedir. Kuzeyi Trakya kıyıları,
boğazlar ve Truva Bölgesi, güneyi Rodos, Girit gibi adalarla sınırlanmıştır.13
Ege bölgesi genişliği hiçbir yerde 400 km’yi aşmayan dörtgen şeklinde olup,
bölgenin en göze çarpan özelliklerinden biri kıyılarının girintili çıkıntılı ve çok
sayıda adalara sahip olmasıdır. Bölgedeki vadiler ve düzlükler, aradaki vadiler
nedeniyle birbirinden ayrılmıştır. Anadolu’nun Batı kıyıları, iyi korunmuş liman
ve koylara sahiptir. Bölgedeki dağlar denize dik uzanır ve birbirlerinden
kopuktur. Dağların arasında Hermos (Gediz), Kaistros (Küçük Menderes) ve
Maindros (Büyük Menderes) nehirleri ile sulanan verimli araziler

8 https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/topography (Erişim Tarihi: 16.01.18)
9 Jason Finch, E.M. Forster and English Place: A Literary Topography, Âbo University Press,
Finland, 2011, s. 58.
10 http://www.dictionary.com/browse/topography (Erişim Tarihi: 22.01.18).
11 Abdullah Ugur-Alparaslan Aliağaoğlu, Şehir Coğrafyası, Nobel Yayınları, Ankara, 2013, s.
123.
12 Sevgi Aktüre, Anadolu’da Bronz Çağı Kentleri, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, (1997/a),
s. 69.
13 Mansel, a.g.e., s.3-5.
[4]
Helen Polislerinin Topografik Tasnifi

bulunmaktadır. Sıradağların konumu araziyi parçalara ve korunaklı küçük
alanlara dönüştürmüştür. Bölge dik yamaçlar, yarımadalar ve burunlarla
şekillenmiştir.14

Polisin Tanımı ve Tarihi Gelişimi
Çoğu polis, bir akropolis ya da kaya çıkıntıları üstüne inşa edilmiş tunç
çağı kalelerinin çevresinde gelişmiştir.15 En genel tarihi soyutlamayla; “Hellen
polislerinin hem yavaş bir doğal gelişimin sonucu olarak hem de bilinçli bir
planlamayla ortaya çıkmışlardır.” şeklinde ifade edebiliriz. İlk grup, kökeni
bilinmeyen ve muhtemelen geçmişi Antik dönemlerden epey gerilere giden
yerlerden oluşmaktadır. İkinci grup ise, yeni topraklarda yaratılmış yahut
stratejik veya siyasi nedenlerle eski yerlerinden taşınmış koloni ve kentleri
kapsamaktadır. İlk grup sıklıkla geç tunç çağına yani Akha dünyasına kadar geri
gitmekte fakat bazı durumlarda erken tunç çağı hatta neolitik döneme kadar
uzanmaktadır.16 Bu bağlamda Dor kavimlerinin geç tunç çağının sonunda
(M.Ö.1200) Hellas’ı işgal ve tahribatından sonra, M.Ö. VIII. yy’da Akhalar yarı
göçebe ve çoban topluluk halinde yaşıyorlardı. Aynı soydan gelen insanların bir
arada yaşaması şeklinde Ataerkil bir toplumsal örgütlenme formunda
şekillenmişlerdi. Polis terimi bu dönemde çevreye hâkim olan fiziki konumda
sur duvarları ile çevrili tepe için kullanılıyordu. Basileus denen yöneticiler bu
tepelerde, halk ise bu tepelerin eteklerinde dağınık bir biçimde yaşıyorlardı
Polis ilk başlarda “yüksek kent” için kullanılıyor, aşağı kente ise asty
deniyordu. M.Ö. VI. yy’da polis kelimesi ilk kez tüm kentler için kullanılmaya
başlanmış ve eski tepelere ise Akropolis adı verilmiştir.17
Akha uygarlığının düşüşünden sonra gelen dönem Karanlık çağ
(M.Ö.1100-750) olarak adlandırılmaktadır.18 Karanlık çağlardan itibaren
Hellas’da sosyal yaşam oikos, genos, phratria, phyle denen küçük sosyal
gruplar şeklinde süregelmiştir. Özellikle arkaik dönemde beliren oikos kavramı,
aile ile birlikte yaşayan ve çalışan tüm kişileri ifade etmekteydi. Aynı soydan

14 Mine Tanaç, Batı Anadolu Antik Yerleşmelerinde Kentsel Mekân Kurgusu Araştırması, Dokuz
Eylül Üniversitesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir, 2000, s.34-36.
15 Leland M. Roth, Mimarlığın Öyküsü, Kabalcı Yayınları, İstanbul, 2006, s.297.
16 R.A. Tomlinson, Yunan Mimarlığı, (Çev: Rıfat Akbulut), Homer Kitabevi, İstanbul, 2012,
s.117.
17 Tanaç, a.g.t., s.26-27.
18 Franziska Lang, The Greek Polis and City: İts Origins, Conceptual Definition and
Development, O Arqueologo Portugues Series IV,16,1998, Page 131.
[5]
Ahmet Gözlü
gelen ve aralarında kan bağı bulunan birliktelik genos sözcüğü ile genos’un
devamı niteliğindeki grup phatria olarak, phyle ise, boy veya kabile şeklinde
ifade edilirdi.
Kökeni ve gelişimi hakkında kesin bilgiler olmayan bu oluşumlar
zamanla oikos=genos<phratria<phyle<polis şeklinde devam ederek Antik
Yunan uygarlığına özgü bir oluşum olan polisi (kent-devleti) oluşturmuştur.19
Hellen tarihinde sistemli olarak ilk kentler Arkaik dönemde (M.Ö.750-550)
kurulmuştur. Hellen polisleri fiziksel ve soyut anlamlarının bir sonucu olarak,
yerleşme ve halk anlamında olmak üzere temelde iki farklı biçimde
kullanılmıştır. Yerleşme anlamında kullanılan polis, genellikle evlerden oluşur,
toplum anlamında kullanılan polis ise insanlardan oluşurdu. Birçok farklı
anlama gelen polis sözcüğü kullanım alanına göre şekillenirdi. Mesela devlet
anlamındaki polis chora (toprak-arazi) için genel bir terim olarak kullanılır
veya arazi anlamında chora’da polis için genel bir terim olarak kullanılırdı.20
Fakat her yerleşme ya da halk bir polis niteliğini taşımayabilirdi. Yerleşme
anlamında ki polis akropolis ile benzerdi. Genellikle küçük, yüksek yer üzerine
sağlamca yerleştirilmiş ve asty (birkaç kent merkezinin bir araya gelmesi) ile
oluşturulurdu. Bir kasaba anlamında kullanılan polis ise chora (kentsel
kesimden uzak yerler) ile benzerdi. Toplum halk anlamında kullanılan polis ise
politika ile bağdaştırılırdı. Hellenlerde polis kavramı tek başına bir kentten ya
da halktan oluşan bir kurum olmayıp halkın, kentin ve devletin ortak bir yaşam
alanıydı ve devletin sahibi halk idi.21
Akha uygarlığı, Ege Göçleri çerçevesinde Hellas'ın kuzeyinden güneye
inen Dorlar tarafından M.Ö. 1200/ 1150 yılları civarında yıkılmıştı.22 Bu
düşüşün sebebi Orta Asyalı demir silahlı Dor kavimlerinin devasa akınları idi.
Bu saldırgan kabileler, kapalı vagonlu, öküzler tarafından çekilen arabalarla ve
başlarında kasklarıyla bir terör akımına benzeyen akınlar ile bütün Akha
medeniyetini silip süpürmüşlerdi.23 M.Ö. 1100’lerde aşırı nüfus artışı ve bu

19 Sultan Deniz Küçüker, Arkhaik Öncesi Grek Devlet Yapısını Şekillendiren Politik Gruplar,
2013, s.108-113.
20 Mogens Herman Hansen, Polis: An Introduction to the Ancient Greek City-State, Oxford
University Press, New York, 2006, s. 56-57.
21 Herman, a.g.e., s.55-57.
22 Oğuz Tekin, Eski Yunan Tarihi, İletişim Yayınları, 1995, İstanbul, s. 39.
23 Marshall Cavendish, Ancient Greece-An Illustrated History-, Marshall Cavendish Reference,
New York, 2011, s.40.
[6]
Helen Polislerinin Topografik Tasnifi

baskılara dayanamayan Hellenler, ülkelerinden göç etmeye başladılar.24 Göç
eden Hellen topluluklarının en önemli üç ana lehçe grubunun temsilcileri olan,
Aioller, Lesbos Adası ve Çanakkale’nin kuzeyine, İonlar, Symrna (İzmir)
sahilinin merkezinden Miletos (Milet) ’a kadar olan bölgeye, Sakız adaları ve
Samos’a, Dorlar ise Halikarnassos (Bodrum)’un güneyine inerek en güneydeki
sahillere Rodos ve Kos (İstanköy) adalarına yerleştiler.25 İonia kıyılarına
yerleşen istilacı, kolonist ya da mülteciler böylece ilk polisleri kurmuş
oluyorlardı.26 Polisler ilk olarak Anadolu’nun batı kıyıları, Ege adaları, İtalya
kıyıları ve Sicilya’nın belli bölgelerini kapsayan bir alanda kurulmuş, önemli
toplumsal ve siyasal bir birliktelik biçimi olmuştur.27
Aristo polisin yapılandırılmasında kimi ön koşullara değinmiştir: Bu ön
koşulları da temelde mutedil bir iklim, verimli araziler ve jeostratejik bir
topografya şeklinde ifade etmektedir.28 Polis çevre köyleri içine alan ve genelde
doğal sınırları olan bir topluluk olup, synoikism denilen, birbirine yakın birkaç
köyün bir araya gelmesiyle oluşturulurdu.29 Polisler, Hellenlerin temel politik
sistemi aynı zamanda da sosyal yaşam alanları idi.30 Kesin olarak bir tarih
üzerinde anlaşılamamakla birlikte Polislerin orta çıkışı ile ilgili en genel tarih
olarak M.Ö. X. yy. kabul edilmektedir.31 İonia’nın elverişli iklimi, verimli
arazileri ve korunaklı limanları Hellenleri burada yaşamaya ikna etmeye yetmiş
ve İonia’ya büyük ölçüde yerleşen Hellenler, burada birçok polis
kurmuşlardır.32 Hellen polislerinde, ethnos/Demos (halk)’un tüm üyeleri ister
merkezde ister kırsal kesimde yaşasın, poliste hep birlikte yaşıyorlarmış gibi
polisin üyeleri olarak kabul edilir ve bir statü ayrımına gidilmezdi. Polis (devlet)

24 John Boardman- N.G.L. Hammond, The Expansion Of The Greek World, Eight to Sixth
Centuries B.C., Vol.III, Campridge University Press, Campridge 2008, Page. 202.
25 Cavendish, a.g.e., s. 40-41.
26 M.B. Sakellarıou, The Polis-State Definition and Origin, Diffusion De Boccard-11 Rue De
Medicis, Athens, 1989, page. 436.
27 Tanaç, a.g.t., s.22.
28 Aristoteles, Politika: VII:5: 205.
29 Michael E. Smith, The Founding Of Cities İn The Ancient World: Rewiew Of Concept,
1/1/2006, Page. 2.http://www.public.asu.edu/~mesmith9/1-CompleteSet/MES-06-SEEM-
Fundacion-Engl.pdf (Erişim Tarihi: 13.01.18).
30 Agnieszka Bielawska, Polis in an Ancient Greek Literature and Philosophy, Adam Mickiewicz
University, Faculty of Political Science and Journalism, s. 1.
31 Adolfo J. Dominquez, The Ancient West&East, Peeters Puplishers, Vol ,10 (2011), Page, 199.
32 J.B. Bury-S.A. Cook- F.E. Adcock, The Campridge Ancient History, The Egyptian and Hittite
Empires, The Cambridge Ancient History, Volume II, Cambridge at the University Press,
1931, s. 548.
[7]
Ahmet Gözlü
ve Polis (kent) neredeyse aynı anlama gelen oluşumlardı.33

Polislerin Topografik Tasnifi
Bir kentin gelişmesi için doğal ve ekonomik şartların uygun olması
gereklidir. Hellen polisleri için yerleşilen arazinin ziraata elverişli bir bölge
olması en önemli şartlardan biriydi. Hellas ve Ege’de doğal şartlar uygun
olmadığı için Hellen kentleri genellikle tepe eteklerinde kurulurdu. Topografik
koşulların bir sonucu olarak verimli araziler ve ovalar ise çok azdı. Tepelerin
yerleşim yeri olarak belirlenmesi Arkaik döneme kadar tarihlenir ve Arkaik
dönemde de genelde siyasi güvensizlik ve savunma endişesi sonucunda polisler
tepelerde kurulmuştur. Deniz aşırı göçler ile birlikte kıyı yerleşimleri de
oluşmaya başlamış ve savunma endişesi ile polisler kıyıdan biraz içerde
kurulmuşlardır. Hellen polisleri yeryüzü şekillerinin elverdiği biçimde
genellikle tepe, ova, tepe eteği ve kıyıları tercih etmişlerdir.34

1- Tepe Polisleri: Pergamon (Bergama)
Topografik bir terim olarak tepe, çevresine göre yüksekte kalan yeryüzü
şekillerine denilmektedir.35 Pergamon antik kenti, Bergama şehrinin
yakınlarında, Kaikos (Bakırçay) ile Selinos (Bergama Çayı) arasında kalan 330
m. yüksekliğindeki tepe üzerinde kurulmuştur. Tepenin üzerinde bulunan
prehistorik buluntular, kentin Hellen öncesinde, prehistorik dönemde var
olduğunu göstermektedir.36 Kent, mitolojik kaynaklara göre Arkadia’dan gelen
bir grup kolonist tarafından kurulmuş ve adını Pergamos adında bir koloni
liderinden almıştır. Pergamon’un, Teuthrania’lı37 yerli halk ile Hellen
göçmenlerinden oluşan çok eski bir kent olduğu bilinmektedir.38 Etimolojik
olarak Pergamon adı; Luwice Pargama, “Parga-(u)ma” Yüksek Yerin

33 Sarah B. Pomeroy, A Brief History of Ancient Greece: Politics, Society, and Culture, Oxford
University Press, New York, 2014, s.61-62.
34 Selçuk Gür, İlk İnsandan Selçukluya Anadolu Uygarlıkları ve Antik Şehir, Alfa Yayınları,
İstanbul, 2007, s. 41-42.
35 Hayati Doğanay, Coğrafya’ya Giriş 1: Metodlar-İlkeler ve Terminoloji, Gazi Büro Kitabevi,
Ankara, 1993, S.246. 266, 258.
36 Gür, a.g.e., s.160.
37Teuthrania Adı: Antik Mysia Bölgesi yerleşimlerinden biridir (http:// arkeo denemeler.
blogspot.com.tr/2014/03/ teuthrania-antik-kenti-i-kalarga-tepe.html).
38 Hasan Malay, Batı Anadolu’da Aristonikos Ayaklanması (İ.Ö. 133-129), E.Ü. Edebiyat
Fakültesi: Tarih İncelemeleri Dergisi, III-1987, s.14.
[8]
Helen Polislerinin Topografik Tasnifi

Halkı”(nın kenti) anlamına gelmektedir.39 Ksenophon’dan ilk kez geçici bir
şekilde duyduğumuz Pergamon kentinin tarihi M.Ö. IV.yy’a tarihlenmekte olup
kentin adı, M.Ö. 399 yılında Batı Anadolu hâkimiyeti için mücadele eden
Spartalılar ve Persler arasında yapılan savaşlarda geçmiştir.40 Mysia bölgesi,
Anadolu’nun kuzeybatısında olup kuzeyde, Bithynia ve Propontis (Marmara
Denizi) güneyde Lydia, batıda Ege Denizi ve doğuda Phrygia ile
sınırlandırılmıştır.41 Pergamon, Mysia’da Eleia (Kazıkbağları) körfezine yakın
bir yerde denize dökülen Kaitos (Kestel) ve Kaikos (Bakırçay) nehirlerinin
birleştiği yerin üst tarafındaki tepe üzerinde kurulmuş antik bir kent olup,
eteklerinde verimli ovaları barındırmaktadır.42 Kent, koni şeklinde ve yüksek
yamaçlı bir dağın tepesinde kurulmuştur.43 Pergamon’un, 26 km.
güneybatısında Eleia kenti bulunmaktadır.44 Pergamon kenti denizden yaklaşık
392 m. yüksekte, Kaikos’un iki kolu arasına yerleşmiş muntazam bir tepe
kentidir. Kentin etrafı dik yamaçlar ve uçumlar ile sarılmaktadır.45

39 Berna Şirvan, Pergamon, Ephesos ve Sardes Antik Kentlerin Tarihsel Gelişim Süreci, Dokuz
Eylül Üniversitesi, İzmir,2009,s.13-
16.https://www.academia.edu/30520078/Historical_Development_Process_of_Ancient_Cities
_Pergamon_Ephesos_and_Sardes_1.Pergamon_ _(Erişim Tarihi: 15.01.18).
40 Ksenophon, Anabasis: Onbinlerin Dönüşü, VII. III.274.
41 Strabon, Antik Anadolu Coğrafyası, XII.1.10. 42-46.
42 Hüseyin Üreten, Neşredilmiş Yazıtlar Işığında Hellenistik Dönem’de Pergamon Kenti Tanrı ve
Kültleri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2010, s. 24-26.
43 Strabon, Antik Anadolu Coğrafyası, XIII. 1.129.
44 Seeliger, Martin, Elaia, the maritime harbour city of ancient Pergamon (Turkey) – Coastal
evolution and human impact over the past eight millennia. PhD thesis, Universität zu Köln,
2016, s.48.
45 George E.Bean, Eski Çağda Ege Bölgesi, (Çev: İnci Delemen), Arıon Yayınları, İstanbul, 2001,
s.47.
[9]
Ahmet Gözlü

Figür 1) Pergamon Antik Kentini Gösteren Kroki

2- Ova Polisleri: Atina
Topografik terminolojide ova; çevresine göre çukurda kalmış, genellikle
tabanı alüvyal materyalle örtülü, eğimi az ve akarsular tarafından yarılmış
çukurlara denir.46 Silik topografyada, özellikle ovalık bölgelerde polislerin
topografik konumu ile yer şekilleri arasındaki bağıntı daha da azalmaktadır.47
Atina, Attika bölgesinin merkezinde bulunan büyük bir ovada kurulmuş en eski
polislerden biridir. Kentin yer aldığı ovanın yükseltisi 339 m`dir. Atina bu
ovada, yükseltisi 156 m olan Akropolis`in çevresinde gelişmiştir.48 Antik Atina
polisi Hellas anakarasından güneydoğuya doğru, Ege Denizi'ne uzanan geniş,
üçgen bir yarımada olarak bilinen bölge ile bitişikti. Atina kenti Attika'nın batı
açısında, dört dağ ile çevrili bir kıyı ovasında (Hymettos, Pentelikon, Parnes ve
Aigaleos) bulunmaktadır. Atina topografik çalışmaları, Akropolis'i çevreleyen
yaklaşık 3 km2 lik alan üzerine yoğunlaşır çünkü antik Atina ilkin Akropolis

46 http://cografya.sitesi.web.tr/sorular/boyun-nedir/ (Erişim Tarihi: 22.01.18).
47 Göney, a.g.e., s.248.
48 Strolling Through Athens, From Antiquity Until Today, Archaeology, Architecture, Museums,
Athens 2004, City Of Athens, s.12.
[10]