Table Of Content

Heidegger i powszechna demobilizacja Bogdan Baran Heidegger i powszechna demobilizacja inter esse Kraków 2004 (C) Copyright by Bogdan Baran 2003 Zdjęcie na okładce Andrzej Pilichowski-Ragno ISBN 83-89448-11-4 Inter Esse, ul. Szlak 65, 31-153 Kraków tel. 0-12-6325526 e-mail: [email protected] www.inter-esse.win.pl Druk i oprawa: Drukarnia Off-Print, Kraków Printed in fìjland 5 Zarys treści [Filozofia nie jest...] 7 [Ta prezentacja...] 9 ŻYCIE, PRACA Młodość: Messkirch, Freiburg, Marburg 13 Rektorat i później 19 Czasy powojenne 26 NAJWCZEŚNIEJSZA DZIAŁALNOŚĆ Psychologizm i teoria sądu 31 O kategoriach u pseudo-Dunsa Szkota 34 Czas dla fenomenologii 38 DESTRUKCJA TRADYCYJNEJ ONTOLOGII Fenomenologiczna ontologia wobec scholastyki 45 Nowożytność jako filozofia obecności 49 GŁÓWNE RYSY ANALITYKI JESTESTWA Kategorie i egzystencjały 53 Trójjednia troski bycia-w-świecie 57 Czasowość jest sensem bycia jestestwa 65 Bycie-w-świecie jest transcendencją 70 ZWROT KU PRAWDZIE BYCIA Co oznacza „subiektywizm” tej wczesnej ontologii? 77 Istota prawdy i prawda istoty 79 Dzieje bycia w metafizyce 86 PRZESŁANIE BYCIA DO METAFIZYKI Pierwsze poczynania 95 Platońska idea dobra - koniec początku 104 Arystoteles - echo praojców filozofii 106 Rzymianie - filozofia imperialna 111 Średniowiecze jako spadkobierca Rzymu raczej niż Grecji 115 6 Heidegger... Nowożytny prymat rzeczy myślącej 119 U Kanta bycie przemienia się w przedmiotowość 126 Hegel - szczyt subiektywizmu 129 Nietzsche - kres subiektywizmu 136 Technika, zestaw dostawy 138 ZWINIĘCIE METAFIZYKI Przezwyciężenie metafizyki 143 Gra o bezpodstawność 149 MYŚLENIE BYCIA Bycie potrzebuje człowieka 155 Wydarzanie różnicy 159 Drugi zwrot? 163 PRASKOK DZIEŁA SZTUKI Dzieło wystawia świat 169 Mowa myślenia i poezji 173 NIEBOSKA FILOZOFIA Teologia jako nauka wiary 181 Bóg myślicieli i poetów 187 Misterium słowa i mistycy 191 WCZESNA RECEPCJA Sprawa zwrotu - auto interpretacja 199 Inne głosy w sprawie zwrotu 205 Dialogicy i etycy 212 Teologowie 222 PO NOWOCZESNOŚCI Myślenie jako przeciwność rozumu 231 Z dziejów ponowoczesnego bycia 234 Powszechna demobilizacja 237 Znikomek 241 SPIS literatury cytowanej i niektórych użytecznych pozycji 249 INDEKS OSÓB 253 7 Filozofia nie jest tak prostą sprawą, jak można by sądzić po jej literze. To chyba główna nauka płynąca ze stule ci jej historii. Zwłaszcza XX wiek włożył wiele wysiłku w destrukcję filozofii jako nauki „pozytywnej”. Okazało się, że pojęcia filozofii nie wytrzymują krytyki - też pro wadzonej przez filozofię. Po upadku naiwnej wiary w sy stemy nadszedł czas upadku naiwnej wiary w podsta wowe pojęcia, które demaskowano jako zbiór metafor. Więcej nawet: okazało się, że aby uchwycić pojęcie, trze ba dotknąć jednostkowej rzeczy, by wypowiedzieć praw dę ogólną, trzeba zamilknąć, by rozważyć zło, trzeba było stanąć poza dobrem i złem. Myśl popadła w stan rozchwiania, które postmodernizm przyswoił sobie jako zobojętnienie na „wielkie opowieści”. Od lat dwudziestych XX wieku ukazywały się - i po śmiertnie ukazują się nadal - prace Martina Heideg gera, niemieckiego filozofa, który chyba najsilniej wpły nął na dzisiejszą myśl filozoficzną. We wczesnym okre sie podjął „kwestię bycia” i ambitny plan „destrukcji” metafizyki, starając się pokazać, że nie potrafiła ona za pytać, czym jest owo bycie, czyli co to znaczy być. Poni żej opisujemy dzieje tego myślenia Heideggera o dzie jach filozofii i ich dramatyczny finał. Uprzedzając bieg wypadków powiedzmy, że finał ten zawierał doprowa dzenie myślenia do milczenia. To jednak byłoby zbyt ła twe rozwiązanie - świadoma tego, że nie można nic po wiedzieć, filozofia jednak coś mówi. Ten dramat, do którego Heidegger doprowadził, jest jego „zasługą”, 8 Heidegger... a XXI-wieczna filozofia nie może go ominąć, bo jest jego dziedzictwem. Czy więc współczesna filozofia skazana jest na epi fanie zamiast dyskursu? Czy podejrzliwość wobec wie dzy pozytywnej musi prowadzić do zamilknięcia wobec „prawdy bycia”? Gdyby było to tak proste, można by od razu zamknąć interes. 9 Ta prezentacja „drogi myślowej” głównej chyba postaci współczesnej filozofii, a mianowicie Martina Heidegge ra, następuje tak, jak to jest dzisiaj możliwe - z perspek tywy XXI wieku. Dzieje recepcji jego myśli, przebywszy kilka osobliwych zakrętów, stają obecnie na nieco bar dziej twardym gruncie. Niebagatelną rolę pełni tu stop niowe udostępnianie jego wykładów uniwersyteckich, których znajomość jest dla zrozumienia jego drogi myś lowej wprost niezbędna. Martin Heidegger znany jest głównie jako autor Sein und Zeit {Bycie i czas), chociaż ta wczesna jego rozprawa stanowiła tylko pewien etap owej drogi. Poniższe przedstawienie stara się zachować te proporcje. Interesuje nas tu wyłącznie filozoficzny sens myśli Heideggera, pod tym też kątem wybrane zostały nie które jej interpretacje. Wybór taki może wyglądać na dowolny, ale nie sposób uwzględnić kilkutysięcznej już listy rozpraw i artykułów na jej temat. Pominięta zosta ła sprawa wpływu Heideggera na dziedziny pozafilozo- ficzne, na przykład na teorię literatury, językoznawstwo czy hermeneutykę w sensie metody humanistyki. Samo jądro myśli Heideggera zawiera sprawa owego słynne go „zwrotu” i „przezwyciężenia metafizyki”. Wiąże się z tym najściślej także kwestia związku myślenia filozo ficznego i teologicznego, od samego początku głęboko Heideggera obchodząca. Nie można tej kwestii pomi jać, kwitując ją stwierdzeniem, że odrzucał on (w filozo fii) ideę świata jako stworzonego. 10 Heidegger... Związki z tradycją filozoficzną są poniżej omawiane tylko w kontekście wyraźnego ich rozpatrywania przez Heideggera. Pominięta została w zasadzie kwestia „He idegger a...”, wymagająca osobnego opracowania, jako że myśl Heideggera niemal w całości ma charakter „miłosnego sporu” z tradycją. „Powtarzaną” tradycję Heidegger nie tylko „przetwarza”, ale i jej „wtóruje”. Dopiero prześledzenie tego wtórowania mogłoby do pełnić obrazu przezwyciężenia metafizyki oraz ukazać je - a także metafizykę - w świetle mniej jaskrawym, niż to sugerują teksty samego Heideggera. Tytuły prac podajemy przy pierwszym ich wymienie niu najpierw po niemiecku. Przy dalszych przytocze niach wszystkie tytuły mają brzmienie polskie. Skrót GA i liczby w podanym poniżej kluczu do oznaczeń cytowa nych prac Heideggera wskazują numer tomu oraz datę wydania danej pozycji w serii „Dzieł zebranych” (Ge samtausgabe), ukazujących się w wydawnictwie Vittorio Klostermann, Frankfurt a. M. Tytuły innych cytowanych w tekście dzieł znajdują się na końcu książki, gdzie po dano też niewielką listę najważniejszych prac o kwes tiach poniżej podjętych. W przypadku publikacji tłuma czonych na język polski cytaty pochodzą z przekładów. Objaśnienia oznaczeń cytowanych w tekście prac Marti na Heideggera: A Aufzeichnungen aus der Werkstatt, „Neue Zürcher Zei tung” 27.9.1959. B Budować, mieszkać, myśleć, wybór tekstów pod red. K. Michalskiego. Czytelnik Warszawa 1977. BP Beiträge zur Philosophie. Klostermann Frankfurt a. M. 1989 [Przyczynki do filozofii, przeł. B. Baran, J. Mize ra. Kraków 1996]. E Einführung in die Metaphysik. Niemeyer Tübingen 1958 [Wprowadzenie do metafizyki, przeł. R. Marsza łek. Warszawa 2000].