HEGEL FELSEFESİ'NDE NESNEL TİN AÇISINDAN AHLAK ve POLİTİKA

124 Pages·2015·0Turkish

T. C.
İstanbul Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Felsefe Anabilim Dalı

Yüksek Lisans Tezi

HEGEL FELSEFESİ’NDE
NESNEL TİN AÇISINDAN
AHLAK ve POLİTİKA

Deniz ÖZEN
2501101150
(İÜ Bilimsel Araştırma Projeleri, Proje No: 49749)

Tez Danışmanı
Doç. Dr. Enver ORMAN

İstanbul 2015

Hegel Felsefesi’nde Nesnel Tin Açısından Ahlak ve Politika
Deniz ÖZEN

ÖZ

Bu çalışmanın amacı, Hegel’in felsefi sisteminde “ahlak” ve “politika”
kavramlarını ve aralarındaki edimsel ilişkiyi ortaya koymak olmuştur. Hegel’in bu
konudaki görüşleri, Hukuk Felsefesi isimli eserinde karşımıza çıkar. Hegel’in
Hukuk Felsefesi’nin konusu “nesnel tin”dir. Nesnel tin, Hegel’in Felsefi Bilimler
Ansiklopedisi isimli eserinin üçüncü kitabı olan Tin Felsefesi’nin bir bölümüdür. Bu
ilişki Hegel’in Tin Felsefesi eserinin de incelenmesini gerektirmiştir.
Hegel ahlakı, bireysel öznellik zemininde, “amaç ve sorumluluk”, “niyet ve
refah”, “iyi ve vicdan” kavramları çerçevesinde ele almıştır. Hegel için ahlak, daha
öznel ve soyut bir düzlemde insan davranışlarına odaklanırken, politik gerçeklik ise,
toplumsal ve kurumsal bağlamda ahlaki davranışlara odaklanır. Bu çalışmada,
Hegel’in bu temel ayrımından hareketle, insanın ahlaki ve politik gerçekliğine dair,
derin ve sistematik bir kavrayış edinmeye çalıştık.

Anahtar Kelimeler: ahlak, politika, kurumsallaşmış ahlak, nesnel tin, törellik,
devlet, öznellik, nesnellik

iii
Ethics and Politics in Hegel’s Philosophy as Depend on The Concept
of Objective Spirit
Deniz ÖZEN

ABSTRACT

We have tried to study the concepts of ethics and politics, and their
relationship in Hegel’s philosophy. Hegel’s elaborated on these concepts in his
Philosophy of Right. The Subject of Philosophy of Right is about “objective
mind”. Objective mind is a chapter of Philosophy of Mind. So we have tried to
handle not only Philosophy of Right, but also his philosophy of mind.
Hegel elaborates on ethics as depending on individual subjectivity. Hegel
constructs this connection between ethics and individual subjectivity according to
some concepts like “purpose and responsibility”, “intention and welfare”, “good and
conscience”. Hegel takes individual ethics as depending on subjective and abstract
behavior. On the other hand he takes ethical life as depending on ethical behavior in
social and institutional structure. We have tried to understand deeply and
sistematically Hegel’s view on the ethics and political reality of humankind.

Keywords: ethics, politics, ethical life, objective spirit/mind (Geist), state,
subjectivity, objectivity

.
iv
ÖNSÖZ

Hegel’in Hukuk Felsefesi isimli eseri üzerine yapmış olduğumuz bu
çalışmanın ilk amacı, Hegel felsefesinde “ahlak” ve “politika” kavramları arasındaki
edimsel ilişkiyi ortaya koymak; ikinci amacı, Türkçe’deki Hegel çalışmalarına bir
katkıda bulunmaktır. Bundan dolayı, “nesnel tin”, “ahlak” ve “politika” ekseninde
karşımıza çıkan kavramlar, Hegel sistematiğini bozmadan ve Hegel’in ele aldığı
hiçbir kavramı atlamadan bir bütünlük içinde incelenmiştir. Bu incelemede “Hegel’i
Hegel olarak” kavramaya ve sunmaya özen gösterdik.
Hegel ele aldığı kavramları son derece ayrıntılı ve o oranda da karmaşık bir
biçimde incelemiştir. Bu özellik, kanaatimce Hegel’in en önemli özelliklerinin
başında gelmektedir. Bu ayrıntı ve karmaşa Hegel’in Türkçe’ye nesnel bir şekilde
aktarılmasını da güçleştirmektedir. Hegel’in başka bir dile aktarılmasındaki
güçlüklerden bir diğeri, filozofumuzun, Almanca’nın bütün inceliklerini sonuna
kadar kullanmasıyla da ilgilidir. Dolayısıyla Hegel’in deyim yerindeyse yaptığı
kavram mühendisliği, dilden kaynaklanan sorunların da katılımıyla, kavranılması hiç
de kolay olmayan bir felsefi sistemin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.
Bu çalışmamızda referans olarak Hegel’in Hukuk Felsefesi isimli eserinin
Türkçe çevirilerini kullandık. Bu çevirilerden biri Aziz Yardımlı tarafından
Almanca’dan, diğeri ise Cenap Karakaya tarafından Fransızca’dan yapılmıştır. Hegel
okumalarımız ise, İngilizce çevirilerinden yapılmıştır. Referans olarak Türkçe
çevirilerin kullanılmasının sebebi, Türkçe felsefe literatürünün gelişimine ve
zenginleşmesine bir hizmet etmektir. Açıktır ki, bir dilin gelişmesi ve zenginleşmesi,
o dilde yapılan çalışmalarla mümkün olabilir. A. Yardımlı ve C. Karakaya çevirileri,
yukarıda da vurgulandığı gibi, terminolojik güçlüklerle dolu olan Hegel felsefesinin
anlaşılmasını iyicene güçleştirmektedir. Her iki çevirmen Hegel’i farklı bir
terminolojiyle Türkçeleştirmiştir. Bu sebeple ortaya çıkan sorunların aşılmasında
İngilizce metin esas alınmakla beraber, yer yer hocam Doç. Dr. Enver Orman’ın
yardımlarıyla Almanca metinler de kullanılmıştır. Çalışma içerisinde de işaret
edildiği gibi, bu iki çevirmenden tutarlı bir şekilde yararlanabilmek amacıyla,
v
kavramların Türkçelerinin İngilizce ve Almanca karşılıkları hem metin içinde, hem
de bir sözlük halinde ek olarak verilmiştir.
Bu çalışmam süresince her türlü yardımı sağlayan ve hiçbir fedakarlıktan
kaçınmayan, bilgisi ve tecrübesiyle karşılaştığım güçlüklerin üstesinden gelmemde
sabırla destek olan, “Hegel’i Hegel olarak” kavramamı sağlayan tez danışmanım
Doç. Dr. Enver Orman’a teşekkürlerimi sunuyorum. Yüksek lisans derslerinde, üslup
konusunda bana kazandırdıkları sayesinde, Hegel gibi bir düşünürü anlamama ve
ifade etmeme yaptığı katkı dolayısıyla, hocam Prof. Dr. Şafak Ural’a da teşekkür
ediyorum. Yapmış olduğum bu çalışmayı destekleyen İstanbul Üniversitesi Bilimsel
Araştırma Projeleri Birimine teşekkür ediyorum. Çalışmamı gerçekleştirmede maddi
ve manevi fedakarlıklarını esirgemeyen annem Serhat Özen’e, babam Ahmet Özen’e,
kardeşlerim Mehmet Ulaş Özen ve Uğur Emre Özen’e de şükranlarımı sunuyorum.

vi
İÇİNDEKİLER

Öz iii
Abstract iv
Önsöz v
Giriş 1

1. SOYUT AHLAK 6
1.1. Ahlakın Temeli Olarak “Soyut Hak” 6
1.1.1. Mülkiyet 8
1.1.2. Sözleşme 14
1.1.3. Haksızlık 17
1.2. Hegel’in Sisteminde Genel Soyut Ahlak 21
1.2.1. Amaç ve Sorumluluk 26
1.2.2. Niyet ve Refah 27
1.2.3. İyilik ve Vicdan 29
2. POLİTİK GERÇEKLİĞİN ZEMİNİ OLARAK “TÖRELLİK” 38
2.1. Politik Bir Kavram Olarak “Törellik” 38
2.1.1. Aile 40
2.1.1.1. Evlilik 42
2.1.1.2. Ailenin Mülkü 45
2.1.1.3. Çocukların Eğitimi ve Ailenin Çözülüşü 46
2.1.2. Sivil Toplum 49
2.1.2.1. İhtiyaçlar Sistemi 51
2.1.2.1.1. İhtiyacın Türü ve Doyum 52
2.1.2.1.2. Çalışmanın Türü 53
2.1.2.1.3. Anamal 54
2.1.2.2.Yasal Sistem 57
2.1.2.2.1. Yasa Olarak “Hak” 58
2.1.2.2.2. Yasanın Belirli Varlığı 60
vii
2.1.2.2.3. Mahkeme 61
2.1.2.3. Polis ve Korporasyonlar 62
2.1.2.3.1. Polis 62
2.1.2.3.2. Korporasyon 63

2.1.3. Devlet 66

3. AHLAKIN POLİTİKLEŞMESİNİN İDEAL SONUCU OLARAK
“DEVLET” 68
3.1. Devlet 68
3.1.1. Anayasa 71
3.1.1.1. Kendi için Anayasa 78
3.1.1.1.1. Hükümdarlık Gücü 81
3.1.1.1.2. Yürütme Gücü 86
3.1.1.1.3. Yasama Gücü 90
3.1.1.2.Dışarıya Karşı Egemenlik 95
3.2. Uluslararası Hukuk 100
3.3. Dünya Tarihi 103
3.3.1. Doğu Dünyası 105
3.3.2. Yunan Dünyası 107
3.3.3. Roma Dünyası 107
3.3.4. Germen Dünyası 108

Sonuç 111
Kaynakça 113
Ek: Sözlük 116
viii
GİRİŞ

Hegel, 1770-1831 yılları arasında yaşamış, yani günümüzden yüz seksen dört
yıl önce vefat etmiştir. Geçen bunca zaman Hegel’in görüşlerini eskitememiştir.
Hegel, düşünceleriyle felsefi olarak sadece çağını etkilemekle kalmamış, ele aldığı
konulara getirdiği açıklık bugün bile gündemde kalmasına sebep olmuştur. Hegel
felsefesinin en belirgin özelliği, Aristoteles ve Platon felsefelerini yeniden
yapılandırarak, evrene ve yaşanan dünyaya ilişkin tüm öğeleri sistematik bir biçimde
ele alışıdır.1
Hegel, çağının bütün filozofları gibi doğa felsefesi üzerinde durmuştur, fakat
onun özellikle etki yapan görüşleri “insan”, “ahlak” ve “politika” üzerine yapmış
olduğu çözümlemelerdir. Yapmış olduğumuz bu çalışma, Hegel’in politik felsefesini
anlatan Hukuk Felsefesi eseri üzerinedir. Bu çalışmanın amacı, Hegel’in politik
felsefesinin temelinde yatan “ahlak” ve “politika” kavramları arasındaki edimsel
ilişkiyi, “nesnel tin” alanını bütün bir şekilde ele alarak serimlemektir. Burada temel
olarak hedeflenen, Hegel’i, Hegel olarak kavramak ve sunmaktır.
Hegel, politik felsefesinde ele aldığı “ahlak” ve “politika” kavramlarını
şaşırtıcı bir şekilde çözümlemiş ve aralarında bir sistem dahilinde bağ kurmuştur.
Hegel’in politik felsefesinin karmaşıklığı, büyüklüğü ve derinliği, ele aldığı
kavramları çözümlemesinde yatar. Hegel’in kavram çözümlemeleri, onun felsefesini
ama daha önemlisi, bu kavramların işaret ettiği olguların eşsiz bir çözümlemesini
içerir. Hegel’in bu çözümlemeleri şaşırtıcı bir şekilde günümüzü de
aydınlatmaktadır. Hegel Felsefesi’nin eskimeyen tarafı, politik yaşama ilişkin ele
aldığı kavramların gerçekliklerinin ortaya konulabilmiş olmasıdır. Böylelikle O,
sistematik bir bütünlük içinde, bitmek bilmeyen çözümlemelerle insanı, toplumu,
ahlakı ve politikayı tanıtır.
Hegel felsefesini anlamak ve aktarmak hiç de kolay değildir. Bu güçlüğü
oluşturan etken sadece kavram çözümlemelerinin son derece ayrıntılı olması değildir.
Hegel’in bu çözümlemeler yoluyla tasvir ettiği olgular, gerçekten gözümüzün
önünde duran, hep kullandığımız olguların kavranılmasını, derinliğine inerek bu

1 C. Frederick Beiser (Ed.), The Cambridge Companion to Hegel, Cambridge, University
Cambridge Press, 1993, s. 211.
1
olguların yeniden anlaşılmasını gerektirir. Bu zordur. Hegel, yapmış olduğu bu
çözümlemelerle toplumsal yaşamın bir fotoğrafını çekmiş gibidir. Bu fotoğraf bize
gözle görülemeyen incelikleri sergiler. Hegel, çağını çözümlemiştir. Evet! Ama bu
çözümleme, evrenseli de bize sunar. Bu çözümlemede, insanın kendisini ve toplumla
değişmeyen ilişkisini bulmak mümkündür.
Yapmış olduğumuz bu çalışmada, Hegel’in Hukuk Felsefesi eserini temel
alarak “ahlak” ve “politika” kavramları arasındaki ilişkiyi etraflıca inceledik. Hegel,
ahlak kavramına alışılagelmişin dışında bir bakış açısıyla yaklaşır. O, ahlak
kavramını “soyut ahlak” (Moralitaet/morality) ve “törellik” (Sittlichkeit/etical life)
olarak ikiye ayırır. Bu ayrımla birlikte, ahlaka ilkin soyut bir içerik kazandırır.
Ahlakın soyut içeriğinde, kişiyi devindiren şeyin ne olduğu sorusundan hareket
edilir. Böylelikle ahlak, “amaç ve sorumluluk”, “niyet ve refah”, “iyilik ve vicdan”
kavramları ekseninde içerik kazanır. Bu alan, kişinin kendi içine dönük olduğu,
kişiyi özgür bir özne olmaya belirleyen alandır. Ancak bu alanın soyut olması,
özgürlüğü ve beraberindeki bütün kavramları boş bir soyutlama olarak bırakır.
Ahlakın boş bir soyutlama olmaktan çıkması için nesnelleşmesi gerekir. Ahlakın
nesnelleşerek kendisine varlık kazandırdığı yer, törelliktir (Sittlichkeit/etical life);
örgütlü toplumdur. Ahlak, burada kendisini politik kurumlar aracılığıyla
nesnelleştirir. Bu kurumlar temelde “aile”, “sivil toplum” ve “devlet”tir. Burası
bireyin, kendisini gerçekleştirmesinin koşulunun, başkası ile dolayımlı olduğu
alandır.
Tezimizin ilk bölümünde, ahlakın zemini olarak “soyut hak” kavramına yer
verdik. Sonrasında ise, bu zeminden hareketle “soyut ahlak” kavramını ele aldık.
İkinci bölümde “törellik” kavramını “aile”, “sivil toplum” ve “devlet” ekseninde
ayrıntılı bir şekilde serimledik. Çalışmamızın üçüncü bölümünde ise, ahlakın
idealleşmesinin bir sonucu olarak ‘devlet’i ele aldık. Böylece ahlak ve politika
arasındaki edimsel ilişkiyi ortaya koymaya çalıştık.
Hegel felsefesine ilişkin yukarıda yapmış olduğumuz değerlendirmeden de
anlaşılacağı gibi, Hegel’in ele aldığı her kavram, kendisinden önceki ve kendisinden
sonraki kavramla ayrılmaz bir bağ içindedir. Kavramların arasındaki bağ, eserleri
arasında da görünür. Dolayısıyla, Hegel’in sistemini oluşturan eserlerini ve bu
2