Harita Dergisi 157.Sayı Ocak 2017

73 Pages·2017·4.32 MB·Turkish

İ Ç İ N D E K İ L E R

Bisiklet Yolu Güzergâhlarının AHY ile Kullanıcı Odaklı
Olarak Belirlenmesi (User-Oriented Bicycle Route
Determination by using AHP)

Gizem KÜÇÜKPEHLİVAN
HARİTA DERGİSİ
Ahmet özgür DOĞRU 1 - 8
Ocak 2017

Yıl : 83 Sayı : 157

Fonksiyonel Ağaçlar ile Obje-Tabanlı Sınıflandırma:
ALTI AYDA BİR YAYIMLANIR.
WorldView-2 Uydu Görüntüsü Örneği (Object-Based
HAKEMLİ DERGİDİR.
Classification with Functional Trees: A case study of
YEREL SÜRELİ YAYINDIR.
Worldview-2 Imagery)
Sahibi
İsmail ÇÖLKESEN 9 - 21
Harita Genel Komutanlığı Adına
Dr. Müh. Alb. Osman ALP
Jeodezik Ağlarda Orijinal Ölçüler İçin Klasik Uyuşumsuz
Sorumlu Müdür
Ölçü Yöntemlerinin Güvenilirliğinin Araştırılması
Harita Yük.Tek.Ok.K.lığı Adına (Investigation on The Reliability for the Tests for Outliers for
Dr. Mühendis Albay Mustafa KURT Original Observations in Geodetic Networks)

Editörler Bahattin ERDOĞAN
Müh.Alb.Erdem PARMAKSIZ Şerif HEKİMOĞLU
Müh.Bnb.Selçuk CEYLAN Utkan Mustafa DURDAĞ
Taylan ÖCALAN 22 - 28
Yönetim Kurulu

Dr.Müh.Alb.Mustafa KURT (Bşk.)

Dr.Müh.Alb.Mustafa ATA
Portolan Haritaların Kaynağı, Genel Özellikleri ve Etkileri
Yük.Müh.Alb.Hüseyin ÇELİK
(Origin of Portolan Maps, Features and Effects)
Müh.Alb.Erdem PARMAKSIZ

Doç.Dr.Müh.Alb.Hasan YILDIZ Murat TANRIKULU 29 - 38

Yönetim Yeri Adresi

Harita Genel Komutanlığı
Coğrafi Bilgi Sistemleri Ulusal Meslek Standartları ve
Harita Yüksek Teknik Okulu
Yeterliliklerinin Uluslararası Beklentiler Kapsamında
Harita Dergisi Yönetim Kurulu
İrdelenmesi (Examining Geographic Information Systems
Başkanlığı
National Occupational Standards and Qalifications in the
06100 Cebeci / ANKARA
Scope of International Expectations)

Tel : [phone] Arif Çağdaş AYDINOĞLU
Faks: (312) 3201495 Taylan ÖCALAN 39 – 51
e-posta: [email protected]
3B Bina Modellerinde Güvenlik Etkili Çoklu Detay
Basım Yeri Seviyesinde Modelleme (Privacy Enabled Multi-LoD
Harita Genel Komutanlığı Matbaası Modelling in 3D Building Models)
ANKARA
Zehra KOÇ
ISSN 1300 – 5790
Hande DEMİREL

Martin KADA
Dergide yayımlanan makalelerin
Andreas WICHMANN 52-58
bilimsel içerik, dili ve sorumluluğu

yazara aittir.

TÜBİTAK-ULAKBİM Mühendislik ve

Temel Bilimler Veri Tabanında

(TÜBİTAK MTBVT) taranmaktadır.
Bilim Kurulu
Prof.Dr.Ahmet Tuğrul BAŞOKUR (AÜ)
Prof.Dr.Ahmet KAYA (KTÜ)
Prof.Dr.Ali KOÇYİĞİT (ODTÜ)
Prof.Dr.Ayhan ALKIŞ
Prof.Dr.BahadırAKTUĞ (AÜ)
Prof.Dr.Cankut ÖRMECİ (İTÜ)
Prof.Dr.Çetin CÖMERT (KTÜ)
Prof.Dr.Cevat İNAL (SÜ)
Prof.Dr.Orhan ALTAN
Prof.Dr.D.Zafer ŞEKER (İTÜ)
Prof.Dr.Fatmagül KILIÇ(YTÜ)
Prof.Dr.Ferruh YILDIZ (SÜ)
Prof.Dr.A.Filiz SUNAR (İTÜ)
Prof.Dr.Gönül TOZ (İTÜ)
Prof.Dr.Haluk ÖZENER (BÜ)
Prof.Dr.Hakan Şenol KUTOĞLU
Prof.Dr.M.Onur KARSLIOĞLU (ODTÜ)
Prof.Dr.Mustafa TÜRKER (HÜ)
Prof.Dr.Naci YASTIKLI (YTÜ)
Prof.Dr.Nebiye MUSAOĞLU (İTÜ)
Prof.Dr.Necla ULUĞTEKİN (İTÜ)
Prof.Dr.İ.Öztuğ BİLDİRİCİ (SÜ)
Prof.Dr.Rahmi Nurhan ÇELİK( İTÜ)
Prof.Dr.Sıtkı KÜLÜR (İTÜ)
Prof.Dr.Semih ERGİNTAV (BÜ)
Prof.Dr.Şerif HEKİMOĞLU
Prof.Dr.Taşkın KAVZOĞLU (GTÜ)
Prof.Dr.Uğur DOĞAN (YTÜ)
Prof.Dr.Zübeyde ALKIŞ (YTÜ)
Doç.Dr.Ali KILIÇOĞLU
Doç.Dr.Aydın ÜSTÜN (KÜ)
Doç.Dr.Cemal Özer YİĞİT (GTÜ)
Doç.Dr.Fevzi KARSLI (KTÜ)
Doç.Dr.Hande DEMİREL (İTÜ)
Doç.Dr.Hakan MARAŞ (ÇÜ)
Doç.Dr.Melih BAŞARANER (YTÜ)
Doç.Dr.Onur LENK
Doç.Dr.Uğur ŞANLI (YTÜ)
Doç.Dr.Müh.Alb.Hasan YILDIZ (HGK)
Yrd.Doç.Dr.Ali ERDİ (SÜ)
Yrd.Doç.Dr.Hakan AKÇİN (BEÜ)
Dr.Coşkun DEMİR
Dr.Müh.Alb.Osman ALP (HGK)
Dr.Müh.Alb.Mustafa KURT (HGK)
Dr.Müh.Alb.Mustafa ATA (HGK)
Dr.Müh.Alb.Oktay EKER (HGK)
Dr.Müh.Alb.Mustafa ERDOĞAN (HGK)
Dr.Müh.Alb.Yavuz Selim ŞENGÜN (HGK)
Dr.Müh.Alb.Altan YILMAZ (HGK)
Harita Dergisinin kapak tasarımıHrt.Tekns.Kd.Bçvş.Selim ŞENDİL tarafından yapılmıştır.
Harita Dergisi Ocak 2017 Sayı 157

Pirî Reis, Kitab-ı Bahriye, İzmir Körfezi, Çeşme Yarımadası
(Kaynak: Kemal Özdemir, Osmanlı Haritaları, s.62)
Harita DergisiOcak2017Sayı 157
Harita DergisiOcak2017Sayı 157
Pirî Reis, Kitab-ı Bahriye1,2, İzmir Körfezi, Çeşme Yarımadası
Pirî Reis, Kitab-ı Bahriye1,2, İzmir Körfezi, Çeşme Yarımadası

Pirî Reis eşsiz bir kartograf ve deniz bilimleri üstadı olmasının yanı sıra Osmanlı deniz
tarihindPeir îi zRlere ibsı reaşksmizış bbiirr kaamritroalg vrea fM veıs ıdr eknaipzt abnilıidmılre. rDi üüsntyaad ıh aorlmitaalsaırnı ıvne y daennı izscırilaik Okitsambaıynlalı deniz
tantınamriıhşitnırd. eD izoleğru mbı rtaakrimhiı şk besiri na moliararal kve b Milinımsıiry koar.p 1ta4n6ı5d-ı1r.4 D70ü nayraas hınadriat aGlaerıl ivbeo ldue'dnaiz cdiolikğ dkuit.a bıyla
155t4an’dınem Kıştaıhr.i rDe'doeğ uömld üta. rAihis ıkl easdinı Molaurhaikd dbinili nPmiriyî'doirr.. 1P4ir6i 5R-1ei4s7’in0 baarabsaısnıd Ka aGraemliabnollıu H'daa cdı oğdu.
Me1h5m5e4t,’ daem cKasaı hüinrelü'd Oe sömldaün.l ı Adesnıli zacidsıi KMeumhaidl Rdieni sPtiirr.î 'dir. Piri Reis’in babası Karamanlı Hacı
MVeenhemdeikt , üazmecrianseı üsnelfüe Or hsamzaırnlığlı ıdnae ngizirciişsei nK IeI.m Bal eRyeaizsıtti rA. kdeniz’de bulunan denizcileri
OsmanVlıe Dneodnika nümzaesrıi’nnea ksaetfıelmra yhaa zçıralığğırınmaa sgı iürizşeernin eII .1 4B94ey’taez aıtm cAaskıd ielen bizi’rdliekt eb dulounnaannm adneınni zcileri
resmOi shmizamnelıt iDneo gniardnimlears. ı ’nPair ki arteıilsm, aOyas çmaağnılrım daosnı aünzemrainsıen d1a4,9 g4e’tmei akmocmaustıa inleı boilarlrikatke, d1o4n9a5n-manın
151re0s myıil lahriıznmdeat, inAe kgdierdniilze’dr.e yPairpi ılraeni sb, iOrçoskm adnelnı idz osneafenrmlearsinınddea ,g ögreemv i aklommışutıtra. n ıP oirlia Rraeki,s ,1 495-
151115’d1e0 aymıllcaarsınındına , bAir kddeenniziz k’daez aysaınpdıala nö lübmirüçnodke nd esnoizn rsae Gferelelibrionldue’y ag öyreervle şatlim. ıBştıarr. b aProirsi Reis,
Ka1rd5e1ş1le’rdine aidmacraessıin ıanlt ıbnidr adkei ndizo nkaanzamsaıdnda ah öallüaomğülnud eMnu shoitntrina GReeisli biolelu ’Ayak dyeenrliez’şdtei. Bbaazrı baros
sefeKrlaerrdee çşılketrıiyns aid daare dsai haalt ıçnodka kGi edliobnoalun’mdaa dkaa lıhpa hlaaoriğtlaul arMı vueh iktittianb ıR üeziesr inilde e Açakldışetın. iBz’due bazı
harsiteaflaerrdlearne çvıek tıykesan ddi ag döazlheam lçeorikn dGene liybaorlaur’ldaan akraalkıp 1h5a1ri3ta latarır ihveli kilikta bdıü ünyzear inhdaeri tçaaslıınşıt ı. Bu
çizdi.1516-1517 yıllarında tekrar donanmada görev aldı. 1533’de Tümamiral olmuş,
haritalardan ve kendi gözlemlerinden yararlanarak 1513 tarihli ilk dünya haritasını
154ç6iz’ddia.1n5 s1o6n-r1a 5U17m myaınlla drıenndizai , Kteıkzırla dre ndizo nvea nBmaasdraa Kgöörrefev zi’anlddeı. O15s3m3a’ndlıe D Tonüamnammaisrıanlı no lmuş,
Mısır Kaptanı olarak görev yapmıştır.
1546’dan sonra Umman denizi, Kızıl deniz ve Basra Körfezi’nde Osmanlı Donanmasının
Kitab-ı Bahriye, Osmanlı amirali Piri Reis’in hazırladığı Akdeniz kıyılarına ait ayrıntılı
Mısır Kaptanı olarak görev yapmıştır.
bir harita-kılavuzdur. Kitap, denizcilere Akdeniz kıyıları, adaları, geçitleri, boğazları,
Kitab-ı Bahriye, Osmanlı amirali Piri Reis’in hazırladığı Akdeniz kıyılarına ait ayrıntılı
körfezleri fırtına halinde nereye sığınılacağı, limanlara nasıl yaklaşılacağı hakkında bilgiler,
bir harita-kılavuzdur. Kitap, denizcilere Akdeniz kıyıları, adaları, geçitleri, boğazları,
ayrıca limanlar arasında gitmek için kesin rotalar verir.
körfezleri fırtına halinde nereye sığınılacağı, limanlara nasıl yaklaşılacağı hakkında bilgiler,
Kitab-ı Bahriye’nin iki sürümü vardır. Birincisi 1521 tarihlidir ve denizcilerin kullanımı
ayrıca limanlar arasında gitmek için kesin rotalar verir.
için yapılmıştır. İkincisi 1526’da Kanuni Sultan Süleyman için hazırlanmış daha ayrıntılı ve
Kitab-ı Bahriye’nin iki sürümü vardır. Birincisi 1521 tarihlidir ve denizcilerin kullanımı
süslü bir eserdir. Birinci sürümde 135-140 ikinci sürümde 223 harita mevcuttur.
için yapılmıştır. İkincisi 1526’da Kanuni Sultan Süleyman için hazırlanmış daha ayrıntılı ve
Kitab-ı Bahriye’nin kopyaları Avrupa’nın çeşitli kütüphanelerinde, İstanbul’da
süslü bir eserdir. Birinci sürümde 135-140 ikinci sürümde 223 harita mevcuttur.
Topkapı Sarayı’nda, Nurosmaniye, Süleymaniye ve Köprülüzade Fazıl Ahmed Paşa
Kitab-ı Bahriye’nin kopyaları Avrupa’nın çeşitli kütüphanelerinde, İstanbul’da
Kütüphanelerinde bulunur.
Topkapı Sarayı’nda, Nurosmaniye, Süleymaniye ve Köprülüzade Fazıl Ahmed Paşa
Katip Çelebi “Tuhfetü’l Kibar fi Esfarül Bihar “ adlı eserinde (1656) Kitab-ı
BaKhrüiyteü’pyih a“Bneule rPinirdi eR beuilsu nBura. hriye adlı kitap yazıp Akdeniz’i anlatmıştır. İslamların bu
konudaK abtaipşk aÇ eklietabpi la r“ıT oulmhfaedtıüğ’ıln dKainb adr efni izEdes fagreüzle nBleirh aor n“a abdalış veusreurrilnadr.e” (i1fa6d5e6s)iy lKe itab-ı
Bahriye’yi “Bu Piri Reis Bahriye adlı kitap yazıp Akdeniz’i anlatmıştır. İslamların bu
anlatmaktadır.
k1onuda başka kitapları olmadığından denizde gezenler ona başvururlar.” ifadesiyle
Kemal Özdemir, Osmanlı Haritaları, s.58
a2nlatmaktadır.
http://tr.wikipedia.org
1
Kemal Özdemir, Osmanlı Haritaları, s.58
2
http://tr.wikipedia.org
Harita Dergisi Ocak 2017 Sayı 157
Bisiklet Yolu Güzergâhlarının AHY ile Kullanıcı Odaklı Olarak Belirlenmesi
(User-Oriented Bicycle Route Determination by using AHP)

Gizem KÜÇÜKPEHLİVAN1, Ahmet Özgür DOĞRU2
1İzmir Kemal Paşa Belediyesi, 35000, Kemalpaşa, İzmir
2İTÜ İnşaat Fakültesi Geomatik Mühendisliği Bölümü, 34469, Maslak, İstanbul
[email protected]

ÖZ 1. GİRİŞ

Yapılan çalışmanın amacı çok ölçütlü karar verme Bisiklet; iki tekerlekli, motorsuz, yakıt
yöntemleri ile kullanıcı odaklı bisiklet yolu güzergâhı
kullanmadan sürücünün mekanik gücü ile pedal
belirleme modeli oluşturmaktır. Bu amaç doğrultusunda
yardımıyla ilerleyen bir ulaşım aracıdır (TS 9826,
öncelikle bisiklet yolu güzergâhı belirlenmesini etkileyen
TSE1992). 1600’lü yılların ilk yarısında patenti
faktörler; fiziksel, çevresel ve görsel faktörler olarak
alınmış olan bisiklet bir oyun aracı olarak üretilmiş
sınıflandırılmıştır. Oluşturulan senaryolar
doğrultusunda, bu ölçütlerin bisiklet yolu tasarımını olup ulaşım aracı olarak kullanımı konusunda
hangi ölçüde etkileyeceği Analitik Hiyerarşi Yöntemi Amerika Birleşik Devletleri (ABS) ve Avrupa
kullanılarak belirlenmiştir. CBS ortamında uygulanan ülkelerinde motorlu taşıtların üretilmesinden sonra
model kullanılarak Bursa İli Nilüfer İlçesinin bir kısmını farklı süreçler izlenmiştir. ABD’de motorlu taşıt ve
kapsayan çalışma bölgesi için bisiklet yolu güzergâhları bisiklet kullanımı bir arada görülmeden hızla
belirlenmiştir. Bu kapsamda sırasıyla fiziksel ve
motorlu taşıt kullanımına geçilirken, Avrupa
çevresel ölçütlerin diğer ölçütlere göre daha önemli
ülkelerinde uzun yıllar karma kullanımı devam
olduğu iki farklı senaryo belirlenmiştir. Güzergâhlar
etmiştir. Türkiye’de bir spor aracı olarak bisiklet
incelendiğinde; fiziksel ölçütün ağırlıklı dikkate alındığı
kullanımı 1890 yılında Fenerbahçe Spor Kulübü
senaryoda belirlenen güzergâhların yol genişliklerinin,
eğimin ve yolların fiziksel koşullarının uygun olduğu aracılığıyla gerçekleşmiş, bir ulaşım aracı olarak
yerlerden geçtiği gözlemlenmiştir. Çevresel ölçütlerin etkin kullanımı ise gerekli önemin verilmemesi ve
önemli olduğu senaryoda ise güzergâhların kullanıcı altyapı yetersizliği nedeni ile hala istenilen
yoğunluğunun fazla olduğu, kamusal alanlar, ticaret seviyeye ulaşamamıştır (Çalışkan, 2013).
alanları ve yeşil alanların bulunduğu yerlerden geçtiği
gözlemlenmiştir. Bu sonuca göre oluşturulan modelin
Günümüzde temiz ulaşımın en temel
verimli bir şekilde çalıştığı değerlendirilmiştir.
araçlarından biri olarak özellikle birçok Avrupa

ülkesinde yaygın bir şekilde kullanılan bisikletin
Anahtar kelimeler: Bisiklet yolu, coğrafi bilgi sistemleri,
ülkemizde de bir ulaşım aracı olarak kullanımı için
çok ölçütlü karar verme yöntemleri, analitik hiyerarşi
yöntemi (AHY) öncelikle güvenli ulaşım için gerekli altyapının
hazırlanması gerekmektedir. Bu kapsamda
ABSTRACT atılması gereken en önemli adım kentlerde bisiklet
yollarının belirlenmesi ve inşa edilmesidir.
The main goal of this study is to design and
implement a user-oriented model for planning bicycle
Bisikletle güvenli bir şekilde gezmek, seyahat
routes based on multi-criteria decision making method.
etmek ve diğer bisiklet kullanım amaçları için
In this context, firstly, criteria for planning bicycle roads
sağlanması gereken bütün alt ve üst yapı
were identified and considered as physical,
donanımlarına bisiklet yolu denmektedir. Bisiklet
environmental and visual aspects. Secondly, hierarchy
of identified criteria was established by the use of yollarının tipleri konusunda pek çok sınıflandırma
analytical hierarchy process method. The model were olmasına rağmen tüm bu sınıfları; karışık trafikte
implemented in GIS environment and run using sample bisiklet yolları, motorlu taşıt ve yayalardan
data of study area representing a part of Nilüfer district tamamen ayrılmış olan tam ayrımlı bisiklet yolları
in Bursa. Two different scenarios were used in ve kısmi ayrımlı bisiklet yolları olarak üç ana
implementation. The first scenario considered the
başlıkta toplamak mümkündür. Tam ayrımlı sınıfta
physical criteria as most important factor while
bisiklet yolları, bisiklet bulvarları; kısmi ayrımda
environmental criteria were assigned as the most
bisiklet şeritleri ve banket bisiklet yolları
important factor in the second scenario. When output
bulunurken karışık trafik olarak adlandırılan sınıfta
bicycle routes were examined, it is outlined that routes
determined in first scenario were mostly cover the wider genişletilmiş trafik şeritleri ve karışık trafikte
roads with better physical conditions and routes of bisiklet vardır (Uz, 2004; Karaşahin, vd., 2011).
second scenario selected as the roads surrounded with Söz konusu bisiklet yollarının tamamında bisikletin
public and green areas as parks. This result confirmed fiziksel ve kullanım güvenliği için gerekli olan
the efficiency of implemented model. minimum boyut ve ölçüler göz önünde

bulundurularak tasarım kıstasları belirlenmiştir. Bir
Keywords: Bicycle route, GIS, multi criteria decision
bisikletin güvenli kullanımı için gerekli olan
making, analytic hierarchy process
1
Harita Dergisi Ocak 2017 Sayı 157 Bisiklet Yolu Güzergâhlarının
AHY ile Kullanıcı Odaklı Olarak Belirlenmesi
minimum ölçüler Şekil 1’de gösterilmektedir az 1,5 m olmalıdır. Park hacminin yüksek ve
(Toole, 2010). dönüşlerinin fazla olması durumunda 0,3-0,6 m
genişlik artırılması uygun görülmektedir. Bisiklet
şeritleri kaldırım ile park şeritleri arasında
olmamalıdır. Çünkü bu durum bisikletliler ile
motorlu taşıtlar arasındaki karışıklığın artmasına
ve kavşaklarda bisikletlerin diğer taşıtlar
tarafından görülebilirliğinin azalmasına sebep
olmaktadır. Ayrıca bu tür durumlarda bisikletlilerin
sola dönüş yapmak istemeleri halinde, bisikletliler
motorlu taşıtlar tarafından engellenecektir (Uz,
2004). Farklı yol yapılarına uygun bisiklet
yollarının tasarımına ilişkin kurallar, tamamlanmış
tez çalışmaları ve yayınlanmış makalelerde
detaylı olarak ele alınmıştır (Uz, 2004).

Bisiklet yolu güzergâhı seçimindeki önemli
hususlardan biri; bisiklet kullanıcısının fiziksel
gücünü etkileyen yolun boyuna eğimidir. Bisiklet
yolları için önerilen maksimum boyuna eğim
%5’tir. Sürekliliği olan ve çok uzun mesafede
devam eden bisiklet yolları için eğim %2’yi
geçmemelidir. Kısa mesafede daha dik eğimler
kabul edilebilir. %5’i geçen eğimlerde, eğimin
uygulanabileceği maksimum mesafeler Tablo1’de
verilmiştir (Uz, vd., 2004).

Tablo 1. Boyuna eğime göre yol uzunluğu.

Yol Eğimi Yol Uzunluğu (m)
Şekil 1. Bisiklet ölçüleri. (Toole, 2010) < %5 uzunluk önemli değil
%5-6 < 240
Bisiklet yolu planlanması aşamasında %7 < 120
uyulması gereken bazı kurallar olmasına rağmen %8 < 90
ülkemizde bu konuda Türk Standartları %9 < 60
%10 < 30
Enstitüsü’nün (TSE) öngördüğü birkaç standart
%11 < 15
dışında (T.S. 10839, T.S. 11782, T.S. 9826 ve

T.S. 7249) kapsamlı bir standart geliştirilmemiştir.
Sonuç olarak bisiklet yolu tasarım ve
Bazı Avrupa ülkelerinde ve ABD’de konu ile ilgili
uygulaması tüm bileşenleri ile mekânsal karar
özellikle AASHTO (American Association of State
verme problemidir. Bu aşamadaki mekânsal konu
Highway and Transportation Officials) tarafndan
kent içi ulaşımda geometrik tasarım ve güvenli
geliştirmiş olduğu gibi oldukça kapsamlı ve
kullanım şartlarını sağlayan zevkli kullanım
ayrıntılı bisiklet yolları standartları belirlenmiştir.
olanaklarını da dikkate alarak sürdürülebilir
Bisiklet yollarının planlanmasında kara yolları
bisiklet yollarının güzergâhlarının belirlenmesidir.
planlamasında olduğu gibi yatay kurb, görüş
Bu gibi yer belirleme problemlerine Coğrafi Bilgi
mesafeleri vb. ortak yönler olmasına karşın yatay
Sistemleri’nin (CBS) sağladığı olanaklar ile etkin
ve düşey açıklık gereksinimi, boyuna eğim ve
çözümler üretilebilmektedir. Bu kapsamda çok
kaplama yapısı gibi bazı özellikler açısından
ölçütlü karar verme yöntemleri kullanılarak
bisiklet karakteristikleri motorlu araçlardan
yerleşim yeri seçimi, güzergâh belirleme,
oldukça farklıdır. Dolayısı ile bu konulara planlama
planlama, afet risk değerlendirmeleri ve doğal
aşamasında özellikle dikkat edilmelidir
kaynak yönetimi gibi birçok mekânsal karar verme
(Küçükpehlivan, 2015; Çolakoğlu, vd., 2014).
süreçlerinde etkin sonuçlar alınabilmektedir (Bank

vd., 1994; Jankowski, 1995; Eastman, vd., 1998;
Bisiklet yolları genellikle iki yönlü ve iki şeritli
Chen, vd., 2001; Giove, vd., 2008; Ozturk, vd.,
olarak planlanmaktadır. Örneğin bir bisiklet şeridi
2011).
park şeridiyle motorlu taşıt şeridi arasında

yerleştirildiği ve motorlu taşıt park alanlarının
Çok ölçütlü karar verme amacıyla yaygın
işaretlendiği durumda, bisiklet şeridi genişliği en
olarak tercih edilen yöntem Analitik Hiyerarşi
2
Harita Dergisi Ocak 2017 Sayı 157 G. KÜÇÜKPEHLİVAN vd.

Yöntemidir (AHY). AHY, karmaşık karar Tasarlanan modelin uygulaması ArcGIS 10.2
problemlerinin analizleri için Thomas L. Saaty yazılımı ve Model Builder eklentisi kullanılarak
tarafından ilk olarak 1970’li yıllarda ortaya konmuş gerçekleştirilmiş olup; Bursa İl’inin Nilüfer
olup, problemi amaç, ölçütler, alt ölçütler ve ilçesinde bulunan Karaman, İhsaniye, Esentepe,
seçenekler düzeyinde hiyerarşik olarak Barış, Cumhuriyet ve Ataevler mahallelerini
modelleyen, çok ölçütlü karar verme kapsayan uygulama alanı verileri kullanılarak
tekniklerinden biridir (Saaty, 1980). Yöntemde çalıştırılmıştır. Söz konusu veriler temelde çalışma
oluşturulan hiyerarşi; genel amaç, ölçütler ve bölgesine ait imar planı verileridir. Vektör yapıdaki
seçenekler olarak üç ana bölümde özetlenebilir bu veriler yollar ve yapı adalarını içermektedir.
(Saaty, 1980; Öztürk vd., 2010). Mekansal veriler Çalışma kapsamında ayrıca bir metre aralıklı
için seçenekler katmanlar olarak düşünülebilir ve yükseklik eğrileri verisi kullanılarak önce düzensiz
bu katmanlar vektör veri yapısında nokta, çizgi ve üçgen ağları oluşturulmuş daha sonra da bu
poligonlarla, raster veri yapısında ise piksellerle veriden sayısal yükseklik modeli üretilmiştir. Yapı
ifade edilir (Yılmaz, 2014). AHY’nin temel adaları verisinin özniteliklerinden; arazi kullanım,
uygulama adımları hiyerarşinin kurulması, ikili kat yükseklikleri, kullanıcı yoğunluğu, metro
karşılaştırmaların yapılarak tutarlılık oranlarının durakları; yol verisinin özniteliklerinden ise yol
belirlenmesi ve bu oranları dikkate alarak en genişlikleri elde edilmektedir. Modelin temel
uygun kararın verilmesi olarak özetlenebilir ölçütlerden biri olan boyuna eğim verisi yol
(Saaty, 1980; Yılmaz, 1999, Küçükpehlivan, parçaları için sayısal yükseklik modeli kullanılarak
2015). üretilmiştir.

Ülkemizde ve dünyada birçok araştırmacı a. Modelin Tasarlaması
tarafından AHY kullanılarak CBS uygulamaları
geliştirilmiştir. Bu yaklaşım karar verme süreçleri Çalışma kapsamında gerçekleştirilen model
için benimsenen ve güvenilir bir yöntem olarak için öncelikle aşağıdaki temel varsayımlarda
kabul edilmektedir (Erden, vd., 2003; Marinoni, bulunulmuştur:
2004; Malczewski, 2006; Erden, vd., 2011; Ozturk,
vd., 2011; Yıldırım, vd., 2013; Toraman, vd., • Belirlenen bisiklet yolu için yol genişliğinin
2014). minimum 12 metre olması gerekmektedir.

Bu çalışmanın amacı çok ölçütlü karar verme • Çalışma kapsamında trafik yoğunluğu yol
yöntemleri ile kullanıcı odaklı bisiklet yolu genişlikleriyle ilişkili olarak düşünülmüş yol
güzergâhı belirleme modelinin CBS destekli genişlikleri arttıkça trafik yoğunluğunun artacağı
olarak oluşturulması ve uygulanmasıdır. Çalışma varsayılmıştır. Trafiğin akış hızı değerlendirmeye
kapsamında elde edilen verilerin amaca uygun katılmamaktadır.
düzenlenip sentezlenmesinde Coğrafi Bilgi
Sistemlerinden faydalanılmış ve kriterlerin • Çalışma kapsamında, oluşturulacak
hesaplanmasında çok ölçütlü karar verme bisiklet yolunun mevcut ulaşım sistemleriyle
yöntemlerinden analitik hiyerarşi yöntemi entegrasyonunun değerlendirilmesi, metro
kullanılarak modele dahil edilmiştir. duraklarına uzaklığı dikkate alınarak
hesaplanmaktadır.
2. VERİ VE YÖNTEM
Varsayımların belirlenmesinin ardından model
Bu çalışma, AHY kullanarak bisiklet yolu tasarlama sürecinin önemli adımlarından biri karar
güzergâhı belirlemek amacıyla; verme sırasında dikkate alınacak ölçütlerin
belirlenmesidir. Bu süreçte yapılan kapsamlı
kaynak taramasının sonucunda uygulanabilirliği
• Model Tasarlama,
de dikkate alarak fiziksel, çevresel ve görsel

ölçütler belirlenmiştir (bkz. Şekil 2).
• Model Uygulama,

Fiziksel ölçütler yolun fiziki koşullarının;
• Model Çalıştırma,
çevresel ölçütler kullanıcı sayısının, kullanım türü

farklılıklarının, belirlenecek güzergâhın ulaşım
• Sonuçları Değerlendirme
sistemi ile bağlantısının; görsel ölçütler ise

kullanıcının sürüş kalitesini, güvende hissetmesini
aşamalarından oluşmuştur.
ve çevresinde bulunan öğelerle ilişkisinin modele

olan etkisini belirlemektedir. Fiziksel ölçütler ana
başlığı altında eğim, yol genişlikleri ve yolun fiziki
3
Harita Dergisi Ocak 2017 Sayı 157 Bisiklet Yolu Güzergâhlarının
AHY ile Kullanıcı Odaklı Olarak Belirlenmesi

Şekil 2. Ölçütlerin hiyerarşik gösterimi.

durumu dikkate alınmıştır. Şekil 3’de yola ilişkin Çalışma kapsamında belirlenen ölçütler dikkate
genişlikler belirtilmiştir. Boyuna eğim ise %5 sınır alınarak Şekil 2’de gösterilen hiyerarşi
değer belirlenerek çalışma içerisinde belirlenmiştir. Ölçütlerin amaca uygun olarak
sınıflandırılarak ağırlıkları belirlenmiştir. Modelde belirlenmesi ve kendi içlerindeki hiyerarşinin
ayrıca, yol yüzeyinin kaplama türünün kurulmasının ardından bu ölçütlerin birbirlerine
uygunluğuna göre puanlama yapılmaktadır. görece önemleri ikili karşılaştırma matrisleri ile
Çalışma kapsamında belirlenen çevresel ölçütler hesaplanmıştır. Ölçüt ağırlıklarının belirlendiği bu
arazi kullanımı, kullanıcı yoğunluğu ve ulaşım yöntemde ağırlıklar doğrudan atama ile değil
sistemine entegrasyon olarak belirlenmiştir. matristeki ölçüt çiftlerinin karşılaştırılması ile öz
Kullanıcı yoğunlukları, konut alanlarında yaşayan vektörden üretilen en uygun ağırlık kümesinin
kişi sayısı, diğer arazi kullanım türlerinde ise oluşturulması ile elde edilir (Saaty, 1980).
çalışan sayısının hesaplanıp alana bölünmesi ile Yöntemde iki ayrı elemana yönelik tercihleri
bulunmaktadır. Ulaşım sistemine entegrasyonda ölçeklendirirken ölçütlerin önemini sayısal olarak
ise bisiklet yolunun toplu taşıma ağı durak ifade etmek için 9 birimlik ölçek esas alınır. Bu
noktalarına uzaklıkları dikkate alınmıştır. Görsel ölçekte: 1, 3, 5, 7 ve 9 değerleri sırasıyla; eşit
ölçütler ana başlığı altında kat yükseklikleri, bina olarak tercih edilme, biraz tercih edilme, tercih
nizam durumu ve yeşil alanlara yakınlık ölçütleri edilme, kuvvetle tercih edilme ve kesinlikle tercih
belirlenmiştir. edilmeyi ifade ederken 2,4,6 ve 8 değerleri ara
değerler olarak kullanılmaktadır (Öztürk, vd.,
2010).

İkili karşılaştırma matrisi oluşturulurken terslik
(reciprocal) kuralı uygulanmıştır. Bu kapsamda
Şekil 4’de gösterildiği gibi bir ölçütün ikinci ölçüte
göre 9 birimlik ölçek kullanılarak belirlenen önemi
aij ise ikinci ölçütün birinci ölçüte göre önemi aji,

1/aij şeklinde hesaplanmıştır. İkili karşılaştırma
Şekil 3. Modelde uygulanan bisiklet yolu kesiti
matrisinin her bir elemanı sütün toplam değerine
boyutları.
bölünerek normalize edilmiş ve her bir satırın

aritmetik ortalaması hesaplanarak ağırlıklar
Model tasarlama sürecinin en temel
belirlenmiştir. İkili karşılaştırma matrisi elde edilen
adımlarından biri hiç kuşkusuz belirlenen ölçütler
ağırlık vektörü ile çarpılarak ağırlıklandırılmış
arasındaki analitik hiyerarşinin kurulmasıdır.
toplam vektör hesaplanmıştır. Buradan hareketle
4
Harita Dergisi Ocak 2017 Sayı 157 G. KÜÇÜKPEHLİVAN vd.

tutarlılık oranı ve tutarlılık indeksi belirlenerek hiyerarşideki tüm katmanlar için aynı uygulama
yapılan karşılaştırmalar sonucunda ağırlık vektörü tekrarlanır.
üretilmiştir.
b. Modelin Uygulanması

Çalışma kapsamında oluşturulan model
ArcGIS yazılımı kullanılarak uygulanmıştır. Bu
amaçla ilk olarak imar planındaki yapı adaları, yol
orta çizgilerinden çoklu doğrular çizilerek
oluşturulan CAD formatındaki yol verileri ve nokta
veri formatındaki metro durakları CBS yazılımına
aktarılmıştır. Daha sonra çizgisel veri olarak

aktarılan yol verisine yeni öznitelik sütunları
Şekil 4. İkili karşılaştırmalar matrisi.
oluşturularak fiziksel koşullar ve yol genişliklerine

Elde edilen ağırlık vektörü kullanılarak tutarlılık dair öznitelik bilgileri CBS analiz özellikleri
oranı Formül 1’deki gibi hesaplanmıştır. Formülde kullanılarak yol öznitelik tablosuna atanmıştır. İş
TO tutarlık oranını temsil ederken, Tİ ve Rİ akışı kapsamında tanımlanan tüm adımlar Model
sırasıyla tutarlılık indeksi ve rastgele indeksi temsil Builder eklentisi kullanılarak bütünleşik olarak
etmektedir ve rasgele olarak üretilmiş ikili çalışan bisiklet yolu güzergâhı belirleme modeli
karşılaştırmalar matrislerinin ortalama tutarlılık oluşturulmuştur.
indeksini ifade eder. Rİ değerleri karşılaştırılan
elemanların sayısına (n) bağlı olarak değişiklik c. Modelin Çalıştırılması
gösterir (Saaty, 1980; Malczewski, 1999). Tablo
Uygulaması gerçekleştirilen model çalışma
2’de Saaty (1980) tarafından belirlenen eleman
bölgesine ilişkin temel veriler kullanılarak
sayısına bağlı olarak Rİ değerleri değişimi
çalıştırılmış ve modelin elverişliliği sayesinde aynı
gösterilmiştir.
başlangıç ve bitiş noktasına sahip iki farklı

𝑇İ senaryo oluşturulmuştur. Belirlenen ilk senaryoya
𝑇𝑂 = (1)
𝑅İ göre yolun fiziksel ölçütlerinin diğer ölçütlere göre
daha önemli olduğu bir güzergâh belirlenirken
Tablo 2. Rastgele indeks değerleri. (Saaty, 1980)
ikinci senaryoda yolun çevresel ölçütlerinin diğer

ölçütlere göre daha önemli olduğu bir güzergâh
n Rİ n Ri
belirlenmiştir. Yani ilk senaryoda bisiklet yolunun
1 0.00 6 1.24
inşaatını kolaylaştıracak etmenler ön planda
2 0.00 7 1.32 tutulurken ikinci senaryoda belirlenen güzergâhın
3 0.58 8 1.41 kullanıcı odaklı olması planlanmıştır. Aynı
4 0.90 9 1.45 senaryolar alanın doğu-batı ve kuzey-güney
5 1.12 10 1.49 doğrultularında uygulanıp, çalışma alanı için
alternatif 4 adet bisiklet yolu güzergâhı üretilmiştir.
Tutarlılık indeksi hesabında Formül 2
kullanılmıştır. Bu formülde 𝜆max ağırlık 3. BULGULAR
vektöründen elde edilen maksimum özdeğeri
temsil eder ve ağırlıklar toplamının eleman Çalışma kapsamında belirlenen ölçütler ve
sayısına oranı şeklinde hesaplanır. Formülde hiyerarşileri karşılıklı olarak incelenmiş ve Tablo
geçen (n) ise ölçüt sayısıdır. 3’de sunulan ikili karşılaştırmalar matrisi Bölüm
2’de anlatılan terslik kuralına bağlı olarak Şekil
𝑇İ= (𝜆𝑚𝑎𝑥−𝑛) (2) 3’de gösterildiği şekliyle hesaplanmıştır. Bu
(𝑛−1) kapsamda matrisin aij değerleri (j ≥ i iken) birinci

ölçütün ikinci ölçüte göre 9 birimlik ölçek
AHP’de ölçütlerin tahmini ağırlıkları
kullanılarak belirlenen önem derecelerini ifade
belirlendikten sonra tutarlılıklarının hesaplanması,
etmektedir.
karar verici tarafından verilen değerlerin

doğruluğunun kontrol edilmesidir. Tam bir
Tablo 3. İkili karşılaştırmalar matrisi.
tutarlılığın elde edilmesi zor olduğundan belirli bir

aralıkta tutarlılık değerine uyum sağlamış olması
Ölçüt Fiziksel Çevresel Görsel
verilen değerlerin kabul edilebilir olduğunu
Fiziksel 1 3 7
gösterir. Yapılan hesaplamalar sonucu tutarlılık
Çevresel 0,333 1 4
0,1’den düşük çıkması durumda oran kabul edilir
Görsel 0,143 0,250 1
ve ağırlıklar belirlenmiş olur. Oluşturulan
5