Harem-i Hümayun: Osmanlı İmparatorluğu'nda Hükümranlık ve Kadınlar

448 Pages·20120·13.108 MB·Turkish

by  Leslie P. Peirce

HAREM-I
HÜMAYUN
OSMANLI
İMPARATORLUĞUNDA
HÜKÜMRANLIK VE
KADINLAR
HAREM İ HÜMAYUN
OSMANLI İMPARATORLUĞÜ’NDA
HÜKÜMRANLIK VE KADINLAR
TARIH\/VAKFI
Zindankapı, Değirmen Sokak, No:15, 34134 Eminönü/lstanbul
Tel: [phone] - Faks: (0212) 513 54 00
www.tarihvakfi.org.tr - [email protected]
Özgün Adı
The Imperial Harem
Women and Sovereignty in the Ottoman Empire
© Oxford University Press, Inc. 1993
The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire was originally published in
English in 1993. This translation is published by arrangement with Oxford University Press. /
Orijinal İngilizce baskısı 1993’te yayımlanmış olan The Imperial Harem: Women and Sovereignty in
the Ottoman Empire’m bu çevirisi Oxford University Press ile yapılan anlaşma çerçevesinde yayım­
lanmıştır.
© Tarih Vakfi Yurt Yayınlan, 1996
Kapak Resmi
“Saraylı Hanım”, Kıyafet Albümü, 1688.
(Paris, Bibliothèque National de France)
Yayıma Hazırlayan
Ayşen Anadol
Kitap Taşanını
Haluk Tuncay
Kitap Uygulama
Tarkan Toğo
Kapak Uygulama
Harun Yılmaz (Myra)
Baskı
G.M. Matbaacılık Ticaret A.Ş.
(0212) 629 00 24
Birinci Basım: Haziran 1996
ikinci Basım: Şubat 1998
Üçüncü Basım: Ağustos-Kasım 2000
Dördüncü Basım: Mart 2002
Beşinci Basım: Ağustos, Eylül 2010, Ocak 2011
Altıncı Basım: Eylül 2012
ISBN 978-975-333-048-0
HAKEM İ HÜMAYUN
OSMANLI İMPARATORLUĞUMDA
HÜKÜMRANLIK VE KADINLAR
LESLIE P. PEIRCE
ÇEVİREN
AYŞE BERKTAY
TARİH VAKFI YURT YAYINLARI
Leslie P. Peirce (Silver
Professor), ABD}de New York
Üniversitesi Tarih, Yakındoğu
ve Islatni Araştırmalar
Bölümlerinde görevlidir.
Çeşitli dergi ve derlemelerde
Osmanlı İmparatorluğunda
kadın konusu üzerinde birşok
makalesi yayımlanan yazarın
16. yüzyıl Antep Kadı Sicilleri
temelinde Osmanlı hukuku ve
toplumu hakkındaki f alışması
Ahlak Oyunları, Tarih Vakfı
Yurt Yayınları tarafından
yayımlanmıştır.
TEŞEKKÜR
Bu kitabın araştırılması ve yazılması süresince pek çok kişinin ve kuru­
mun yardımı oldu. Önce öğretmenlerime teşekkür etmem gerekiyor. En
çok da Bernard Lewis’e şükran borçluyum; derin bilgisini büyük bir cö­
mertlikle benimle paylaşması, hem öğütleri hem de beni yüreklendirmesi
o uzun üretim sürecini kolaylaştırdı ve neşelendirdi, bir öğretmen ve
bilimadamı olarak hiç bitmeyen esin kaynağımdır. Çalışmamın doktora
tezi aşamasında yaptıkları eleştiriler ve verdikleri destek için Princeton
Üniversitesi’nden Michael Cook, Avram Udovitch ve Jerome Clinton’a
teşekkür ediyorum. Projenin çeşitli aşamalarında incelikli eleştirileri için
Natalie Zemon Davis’e ve araştırmamın bazı yönleri için verdiği sağlam
öğütler için Halil İnalcık’a müteşekkirim. En sonunda, çok özel ve esin
kaynağı hocam müteveffa Martin B. Dickson’u anmak istiyorum.
Bu kitaba çakşırken beni destekleyen aileme derin bir sevgi ve şükran
borçluyum. Oğlum Kerim hayatımn yansından fazlasında bu kitapla bü­
yüdü; son aşamalarda tozlu anıtlan keşfetti, fotoğraf çekti ve keskin zeka­
sıyla metnin kritik okunmasına yardım etti. Kuzenim Richard Hamilton
hiç azalmayan bir öğüt, cesaret ve neşe kaynağıydı; o ve eşi Pinkie’nin
bu kitaba sayısız katkılan oldu. Annem ve babam, kitabın arkaplanım
teşkil eden kariyer değişikliklerini ve uluslararası geliş gidişleri anlayışla
desteklediler.
Türkiye’de araştırma yaparken bana yardım eden birçok kişiye teşek­
kür etmek istiyorum. Aptullah Kuran, Mehmet Genç, merhum Bekir
Kütükoğlu, Osmanlı tarihi ve kültürü bilgilerini benimle paylaştılar. Top-
kapı Sarayı’nda Ülkü Altındağ, Filiz Çağman, Hülya Tezcan cömertçe
bilgi ve yardım sağladılar, araştırmam için bana çok yardımcı olan öne­
rilerde bulundular; Güngör Dilmen Harem’in halka kapalı bölümlerini
görmemi sağladı. Süleymaniye Kütüphanesi’nde Mine Özen yardım sağ­
ladı, Başbakanlık Arşivleri’nde Veli Tola bir acemi araştırmacıyı Osmanlı
belgesel tarihinin gizemleriyle tanıştırdı. Cenk Alpak, İstanbul’da halka
kapak bazı türbeleri ziyaret edebilmemi sağladı. İbrahim Manav ve İs­
mail Erdoğan araştırmamla ilgili eserler önerdiler ve mevcudu tükenmiş
kitaplar buldular. Yalçın, Ülgen ve Öztürk aileleri bana tatlı bir dostluk
sağlayıp araştırmama yardımcı oldular. Türkiye’deki Amerikan Araştırma
Enstitüsü’nden Antony Greenwood da cömertçe yardım etti.
Bu kitabın evriminde arkadaşlarımın ve meslektaşlarımın katkısı de­
rindir. Shaun Marmon’a zenginleştirici tartışmaları için ve çalışmanın
birkaç taslağını sabırla ve dikkatle okuduğu için büyük borcum var. Mary
Ellen Capek, Alan Duben ve Rachel Weil’in önemli sorular sorması, bu
kitapta incelenen konular hakkındaki düşüncelerimde kritik dönüm nok­
talarım biçimlendirdi. Kitabın son aşamalarında, Dede Ruggles’ın son
parçaların taslaklarını okuyarak ve illüstrasyonlara yardım ederek sayısız
katkısı oldu. Çalışmanın değişik aşamalarından tarüşmalan için Kathryn
Babayan, Linda Darling, Cornell Fleischer, Müge Göçek, Mary Harper,
Leyla Neyzi, Paula Sanders ve Amy Singer’a teşekkür ediyorum. Lucette
Valensi, Melissa Orlie ve Carol Quillen, David Powers, İsenbike Togan,
Gilles Veinstein, Michael Winter ve Ross Brann’e kitabın bölümleri ve
parçalan için yaptıklan eleştirel yorumlar için müteşekkirim. Grace Edel-
man bütün proje boyunca bilgelik timsaliydi.
Kitabın ilk basımım yapan Oxford University Press’te editör Nancy
Lane’e daha bir kelimesi bile yazılmamış bir projeyle ilgilendiği için te­
şekkür borçluyum. Kitabı dikkatle yayıma hazırlayan ve üretimi boyunca
bana rehber olan Paul Schlotthauer’a teşekkür ediyorum. Edward Har­
court da ilk kez kitap yazan birine yayıncılığın inceliklerinde nazik bir
yol gösterici oldu.
En sonunda, araştırmaların ve bu kitabın yazılması için mali yardım­
larım esirgemeyen kurum ve vakıflara şükranlarımı ifade etmek istiyo­
rum: Doktora araştırması için Fulbright-Hays Commission ve Woodrow
Wilson National Fellowship Foundation; doktora yazımı için Mrs. Gi­
les Whiting Foundation; daha sonraki araştırma ve yazılar için Institute
of Turkish Studies, Cornell University (Humanities Faculty Research
Grants), American Philosophical Society, American Council of Learned
Societies. İlk basımın yayım maliyetini Cornell University Hull Memori­
al Publication Fund karşıladı.
KISALTMALAR
TSMA Topkapı Saray Müzesi Arşivi
E Evrak
D Defter
BA ( Başbakanlık Arşivi
AE Ali E miri Tasnifi
CEV Cevdet Tasnifi
IE İbnü’l-Emin Tasnifi
KK Kâmil Kepeci Tasnifi
MM Mâliyeden Müdevver
SL Süleymaniye Kütüphanesi
El (1) Encyclopedia of Islam, 1. Ed.
EI(2) Encyclopedia of Islam, 2. Ed.
LA İslam Ansiklopedisi
Mustafa Âli, Künhü’l Ahbar Nuruosmaniye Kütüphanesi MS. 3406
Künhü’l Ahbar, c. 1 Yayımlanmış edisyonun 1. cildi
Neşri, Kitab-t Ciban-Nüma Gihannüma: Die Altosmaniscbe Chronik,
F. Taeschner (ed.)
Neşri Tarihi Kitab-Cihan-Nüma: Neşri Tarihi,
F.R. Unat ve M.A. Köymen (ed.)
YAYIMCININ NOTU
Harem-i Hümayun'da. yazar gerek Osmanh Arşivlerindeki belgelerden ge­
rekse yazmalar ve basılı eserlerden alıntılar yapıyor. Biz kitabı hazırlarken
elimizden geldiği kadar orijinal kaynaklara ulaşarak asıl metinleri aktarmaya
çalıştık. Ancak bunlar bugünün okurunca anlaşılması pek de kolay olmayan
metinlerdi. Bu kitapta önemli olan belgeyi olduğu gibi sunmak değil, belge­
nin ne dediğinin anlaşılması olduğu için metinleri çoğu kez sadeleştirerek, ya
da günümüz Türkçe’sindeki anlamıyla sunmayı tercih ettik. Metinde bütün
Türkçe ve Osmanhca adlar ve kavramları Türkiye’de kullanılan transkripsiyo­
na göre yazdık. Ancak dipnotlardaki kaynaklar orijinaldeki gibi bırakıldı.

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ xi
TÜRKÇE BASIMA ÖNSÖZ xvii
GİRİŞ: Harem Efsaneleri ve Gerçekleri 1
HANEDANIN ÜREME POLİTİKASI İS
1. Osmanlı Hanedanı 17
2. Zevceler ve Cariyeler: 14. ve 15. Yüzyıllar 35
3. Hasekiler ve Damadar Devri: 1520-1566 78
4. Valide Sultanlar Devri: 1566-1656 126
5. Harem-i Hümayun Kurumu 158
KADINLAR VE SALTANAT GÜCÜ 211
6. Osmanlı Saltanatının Değişen İmajları 211
7. Hükümdarlık Ayrıcalığının Sergilenmesi 258
8. Diplomasi Politikası 302
9. Politik Gücün Kullanılması 318
SONUÇ: Kadınlar, Hükümranlık ve Toplum 368
EK: 17. Yüzyılda Osmanlı Padişahları Şeceresi 393
EK; 16. ve 17. Yüzyıllarda Padişahlar ve Valide Sultanlar 394
Kaynakça 395
Dizin 419