Preview Harem
Harem bir fuhu; yuvasl degil, bir okuldu Hnlil irunLctK arem, 200-300 kadrnrn kapah bir yagam geqirdi$i sarayrn bu gizli ve esrarh bolumu; Batrhlann eskiden beri mera- krnr gekmig, hayal ve fantazi dolu, kulaktan duyma tas- virler brrakmrgtrr. 1432'de Edirne'de II. Murad'rn sarayrnl ztyaret etmig olan Bertandon de La Brocquiere, PadiSah'rfi sarayda Erplak cariyeleri seyrettifi havuzdan s6zeder. Dikkate de$er ki, 16. yttz- yrlda III. Murad iqin de aynr gey s6ylenmigtir. Harem dairesinde, bu sultanrn 6zel bir havuz yaptrrdtsrnr biliyoruz. lngiliz Elqiligi Katibi P Rycaut, Padigah'tn geceyi geqirecegi cariyeyi seqmek iqin iki srra dizilmig cariyeler arastndan geqerken, begendigi kr- zrn dnunde mendil brraktrgrnr sdyler ki, bu tamamr ile f.antazi- den ibarettir. Yine Rycaut, cariyeler arasrnda lezbiyenligin yaygm oldugunu, sevgilileri iqin olumu bile g6ze aldrklannr duymus; olum cezasr da bir guvala konup gece gizlice deryaya atrlmakmrS. Obur yandan patrimonyal bir ortaEaf, toplumu olan Osmanh toplumunda, harem ve cariyeler hakkrnda bilgimizi ve deger hu- OSivl.\Nl I 5UL--t.\Nl.'\l{lNA '\5K }vlIK fUPl-ARl I.IAREIVI BIR OKUI DU krinrlerirnizi, iki ternel liurunru gozonllncle ttrLarak belirlenrek Padigahlann bile bozamadr$r sikr kurallara tibi olan harem, gerekir: Cariy's ve Gularn, Batr toplurnr.rnclaki gibi pazarclan satln claha gok kachnlar rnanastrrlna benzer. Gelen cariye, talihi varsa ahnrnrq veya savasta ttitsak edilmi5 esirclir; yani, bir rnalchr ve bu orgtit iqinde srlc bir disiplin alturcta uzun bir e$itimclen soura rnal muamelesi goriir. Ondan, efer-rclisinin btittin istelilerine ce- padigaha takdim edilebilir. Padiqahrn ozel hayarrnr gegircligi En- vap vermesi beklenir. Elendisi ile cinsel iligkicle bttlunan ve qo- derun, iki paralel orgtitten olugur: lgo$lanlarinrn y,etigtirilcii$i ve cu$u olan carive, esirlik statiistinden kurttrimaz; lslanr huktrkr-r- padigalirn drg hizmetlerinin goriildtigr-r dairelere paralel olarak na gore ise htir bir Mirsltintarttn caril's6lstl olan qocu$u hfir sa1't- cariyeler de aynr bigirnde orgr,itlenmiltir; hepsi, rtitbesine gore lrr. r\ncak, o caril,e qocuksttz cariyelercleu a;'n bir statu kazantr; bir maag altr ve belli clerecelerclen geqerek bagkaclrnh$a yrikselir- eflendisinin oltirntincle oteki cariyeler gibi satrlanraz, htir oiur. Ierdi; padigah annesi olan valicle sultan ise bir kraliqe liadar iti- Efendi istedigi savrd^ caril'e ile ;'atabilir. Cari)'e efendisinden barh ve nufuzlu icli. oian qocuk uzerincle velilik haiikr ictdia ecletnez. Vlusltirnan ol- Osrnanh toplurnunda cariye sadece "cinsel obje" olarali gortil- mali, cariye ve gulamr esirlikten knrtamraz. Cariye, Vi{rsli"rnan rnemiqtir. Haii vakti yerinde herkesin bir veya birkaq cariye sahi- kachn gibi "avre t yerlerini ortme"ye rnecbur cle$ildir. bi oldugunu kadrn rniras listelerinden o$renmekteyiz. Ailenin llk devircle padigahlar, Mtisltin-ran ve Hrristiyan hanedanlardan bir ferdi gozuyle bakrlan cariyelerin ev hizmetlerinde olclu$u gibi nikahla zevce alrnrllarcltr. Frket, il. Bayezid'den sonrA, siyasi ve ekononik hayatta da onemii 1'eri vardrr. Cari,veleritr ozellikle trr.rkuki sonuqlan sebebiyle lvl uslr-irnan ltachnlarla evlenmekten ka- tekstil sanayiinde genig olcude kullar"ulchflr biliyoruz. Onian i5qi qrnmr5lardrr. Bir istrsna, $eyhulislarn Esad Efencli'nin krzryla evle- olarak veya seks igin kiralayanlar da yok cle$ildi. Ancak, lslarn nen II. Osrnan'drr. Sultan Suleyrnan, lienclisine clerin bir agliia bag- hukukunun ozelligi dolay'rsryla esirler,t-ridukga kolay hr-rrriyetle- landr$r Vlahpeyker H[rrrem'i nikahlayrp zevcelige kabul etmigtir. rine kavugtuklan iqin toplurnda esir nufusu biteviye ktiqulur. Darir$r gidermek iqin ozellikle Kuzey Slav milletlerinclen, Kaf- Strltanur bir gok cariy'e ile iligki kttrtuast, daha ziy'ade si1'asi bir kasya ve Karadeniz kryrlanndan, Afrika'dan her yri brnlerce cari- kaygrdan, haneclanrn devamr iqin Qok erkek qocuk sahibi olma ye ve kul ithal olunurdu. I6. ytizyrlda br-r sayrnrn yrlda 20 binin cltiguncesinden kay'11"p1'nmaktacltr. Haretn sisterni, boy,lece bi- tizerine qrktrflr hesaplanmi$tlr. lingli bir hanecian politikasrnrn gere$i olarak yorurnlannlahdrr. Bunun iqin, valide sultanlarrn guzel cariyeler seqip ofullanna Haremde kortrrna ve clisiplin iglerini goren zenci Haduna$a- takdim ettiklerini biliyoruz. Bagka def irnle, sistemi, Osrnanh si- larr iclari kadroyr.r olugtLlrur. Onlar, zenci Dartrssaacle, dbr-rr yasi 1'aplsl ve hanedan siyasetil'.le srkr srktl'a ba$hdrr. Padigahrn, achyla Harenra$asl'run veya Krzlara$asl'ntn emri alturdaydrlar. yuzierce genQ ve guzel kaduir haremine hapsedereh istecligine Cariye odaiannrn nezareti, maa$lann da$rtmrr, kapriann muha- erigti$ini zanneden Batrltlan duqktrtkh$u-ra ugratrn:rli zorunda- flazasr hatta harem imamlr$r bu hadrma$alannrn elincleycli. 16. yrz. $ehzade doneminde en seqkin hocalardan eclebil'at dersleri yuzyrl sonlannda Mekke, Medine ve Sr-rltan vakrflan idaresinin alan ve klasik edebi,vat eserieri veren ince zevkli sar-ratkir sultan- vaiide sttltana, dolayrsryla Darusaade a$asrna verilmesi sonucu, lara kaba-saba krzlar eqlik edemezdi. Sarayrn kalabairk cariye Darusaade a$alannrn nufuzu artnu$, iqoglanlannrn arniri Ba- halkr, iqoglanlan gibi egilmez bir disiplin ve hiyerargi iqinde ye- btissaacte a$asrnr gdlgecle brrakarak btittin Enclerunun amiri du- tigir ve zamanla belli kademelere yukselirlerdi. rllnlllna gelmiglerclir. Harerna$alan, pacligaha yakrnhgr dolayr- OSMANLI SULTANLARINA AsK MEKTUPLARI HAREM BIR OKULDU sryla bir ara veznazamlann tayin ve azline etki yapacak kadar gonderilirdi. Kadrnlara dugkunlugu ile bilinen III. Murad (1574- nufuz ve etki kazanmrglardrr. 1595) doneminden sonra harem halkr gok artmrg, Topkapr Sara- Haremin asrl bagr Valide Sultan'drr. O, hanedanrn, dolayrsryla yr'nda 49'dan 104'e; eski sarayda 73'ten r46'ya qrkmrgtrr. Her iki Osmanlt saltanatrnrn devamr irzerinde kesin bir rol almrgtrr. Vali- harem 1603'te 610, L6zz'de 705 cariye ba.ndrnyordu. de Sultan, o$lu padiqahrn qok erkek gocu$u olmasrnr sa$lama ve Saraya yeni ahnan esir krza "acemi" denir; acemilik donemin- gehzadeleri koruma gorevi gibi a$rr bir sorumluluk yuklenmigtir. de kendisine ilkin lslamhk, Turk-lslam adetleri ve adabr, dikig- O, hanedan iqinde kadrn hUknmdar, Orta asya Turk devletlerin- nakrg, rakkashk, hanendelik, sazendelik veya kssa-hanhk, yani deki gibi ndeta padi5aha egit hatundur. Kafes sisteminde, yani sul- hikaye anlarma sanarl gibi bir sanar o$retirirdi. Boylece yeri$en tanhsa namzet butun gehzadeler sarayda hapis kaldrklan donem- acemi, cariyeli$e yukseltilir. Esnaf diliyle "gagirt" olur, sonra kal- de bu kesinlikle bir gergektir. gehzadelerden kimin tahta geQece- fa ve usta derecelerine geeer; "gedikli" denirdi. Cariyeler, iqoB- $ini, kullandr$r yontemlerle buyuk dlgude valide sultan belirler. lanlan gibi iki genig odada yanyana yararlar, her 5 krz arasrnda Gdruluyor ki, lslam hukuku ve hanedan siyaseti harem 6rgu- yagh bir kadrn yer alrr. Gedikli, dogrudan dogruya padiqah hiz- tunu ve kurallannr belirlernektedir. Bunun yanrnda ikinci bir metine verilir; onun haremde yemek, Qama$rr ve benzeri hizmet- faktor, "Osmanh Kul sistemi"dir; bu sistem, Osmanh merkezi- lerini gorurdu. Hunkann yaiagrrru uidrgr gedikli, .,ikbal,, veya yetqi devlet sisteminin temel kurumudur. Enderunda ve birunda "haseki" adryla yuksek bir dereceye yukselir. Bunlardan padiga- (drS hizmetlerde), padigaha mutlak biqimde bagh gorevliler ye- hrn gozdesi olan haseki, padigahrn kadrnr olurdu. Kadrnefendi- tiqtirmek iqin her turhi aile, kavim ve kabile ba$lanndan kop- ler; Ba5kadm, Ihinci Kadm diye kendi arala.nda srralanrrdr. padi- mu$ kul ve cariyeleri kullanrnak, bu sistemin esasrdrr. Sayrsr bin- qahrn zevcesi sayrlan her kadrna bir daire aynlrr, yuksek bir gun- leri bulan saray halkr, drgarda Yeniqeri ve sipahi ordusu, vali ve delik tayin edilirdi. Qocuk doguran haseki, ayncahk kazanrrdr. kumandanlar hepsi kul sistemiyle yetigmekteydi. Bu kullar, padi- Bu hiyerargide her cariye kadrnrn belli bir maagr ve giysisi olur- gaha mutlak baghhklanyla, onun mutlak ve merkeziyetqi otorite- du. Hunkar kadrn efendilerin elbisesi kurkle suslenirdi. sini garanti etmekteydiler. Harem, cariye drgutu kul sisteminin 17. ynzyrl ortala.na kadar saray hiyerarqisinde en usrre valide tamamlayrcr bir bolumudur. Cariyelerin qogunlugu saraydan qrk- sultan, sonra hasekiler, padigah krzlan yer alrr; bunlar, sultan mrg beylere ve vezirlere zevce olarak verilirdi. Boylece, vali ve kumandanlarrn saray drgrnda vilayetlerde yerli aile ve hanedan- (Batr dillerind e sultana) unvanr ile anrlrrdr. padigahrn ,,sut anne_ si" Daye Hatun ve Kethuda Hatun veya Kahya onlardan sonra larla akrabahk kurmalan onlenmig oluyordu. Bu gibi yerel iligki- lerin merkeziyetqi mutlak idare iqin tehlikeleri meydandadrr. gqee li(r5d0i. aIIlLtr nM) uirdaid. 'r(no aznanmesai nN yuernbiaqneuri'n Augna gsru'nnrlnu kg munaad$er l3il0i 0a0n caakk- Fatih'in ilk sarayr, bugunku lstanbul Universitesi bahqesin- 500 akqe idi.) Kanuni'nin egi haseki Hurrem Sukan'rn gundeligi deydi. Fatih, sonradan Sarayburnu'nda Yeni Saray'r (Topkapr Sa- 2000 akge (33 altrn) iai. Haremde en yuksek otorite de olan vali- rayr) yaptrrdr. Ondan sonra Eski Saray tamamiyle kadrnlann ya- de, Darussade Agasr ve Kahya Kadrn vasltasryla haremi idare gadrgr bir saray oldu. Olen padigahrn butun harem halkr eski sa- ederdi. Haremin saray drgr iglerini g6ren erkek (valide Kethuda- raya naklolunur, Topkapr Sarayr'na onlann yerine padiqahrn ka- sr), qogu zaman validenin isteklerini veziriazama bildirerek hti- dtnlan almrrdr.'Gebe kalan cariye de, yeni saraydan eski saraya kumet iglerine kangmasrna yardrmcr olurdu. 1n 11 ()S lvl.\N I.l SI-,, Ll'r\N LA Rl N r\ ASK \'1 E KTU P LA R I IIAREM BIR OKULDU Valide sultanlar, egemeniigi ellerinde tutmak iQin, tabii, devlet kardr; bdylece, Osmanh tarihincle ilk kez sulranrn oglu ctegil, ricali ile ordu iginde bir taium siyasi ittifaklar yaprnak zorunday- kardegi tahta qrlimrg oldu ve veraset usulti de$igti. Mustafa'nrn drlar. Haremde birbirlerine kargr grr-rplaqmalar, bagltca sultantn akli duzeni bozuktu. Krzlara$asr, t4 yagrnclaki osman II'yi tahta hangi oglunun tahta gegece$i konttsunda ortaya qrkmakta, dr$a- qrkardr. Ulemanrn etkisi altrndaki Osnran'rn Yeniqeriieri krzdrran nda divandaki vezirler, Yeniqeri Oca$r, ytiksek ulema bu gruplar reform tasanlan varch. valide K6sem, Yenigeri Ocagr a$alanyla arasrnda oyr-rnlara ister istemez ortali oln-raktaydrlar. Tahta geqen anla5arak Osman't tahttan indirdi. Mustala tekrar tahta qrkanldr. "ci'iz" sultanrn kardeqlerini katlermesi kanunla goruldu$tinden, Osman, Kosem'in rakibi Mahfiruz Kadrn'rn o$luydu. Mustafla, herkes iqin mucadele bir olum-kalrm sorllnu olurclu. Boylece, dengesiz hareketleri nedeniyle tekrar tahtran indirilince, K6sem 17. ynzyrlda harem, payitahtta iktidar nrucadelesinin odak nok- l2 yagrnda kendi ofllu Murad'r (lv Murad) rahta qrkardr ve onun tasr haline geldi. Bu amaustz mucncielecle padigahlar, gehzadeler qocuklugtt suresince yenigeri a$alanyla beraber devleti iclare etti. kurban gitmiglerdir. lki pacligah; Osman ll ve lbrahim I, bu ikti- I640'[a, IV. Murad'rn olurntr rizerine, Kosern'in obtir o$lu lbra- dar rnucadelesincle feci gekilde katlecliirnigierdir. IIL Selim gibi him tahta geQti. Yeniqeriler, Ibrahim'i de delice harekerleri yti- sanatkir mhlu reformcr,t bir padiEahrn oitmi cidden qok trajik- zunden tahttan indirince, F{aseki -furhan Sultan'rn o$lu lv Meh- tir, agalar, onu haremin brr odasrnda sikrgtrrdrlar; gozcle cariye med, 7 yagrnda tahta oturruldu. Elgi raporlannda, devlet iglerin- Pakize, efendisine sartlarak vucttduyla onu korumak isterniS, bir de deneyimli ve gtrqhi oldu$u vurgulanan Kosem, torunu iV. krhg darbesiyle dirqmr.ig, bagka bir darbeyle padiqahtn yuzu ikiye Mehmed donerninde de drganda kendisini destekleyenler saye- boiunmugtir; kadrnlarrn hrgkrnklarl arasrnda elincle tesbih ve ne- sinde bfitun devlet gucirnii ve otoritesini elinde tuttu. Padiqaha yi ile hala ayakta duran pacligah, nihayet uzerine ugtigen saray sunulan arzlar tizerinde, "Arslanrm" dedigi qocuk paCigah adrna a$alannrn krhg darbeleri altrnda yere yrgrlmrqtrr. kararlan Kosem Sultan yazryordu. veneclik donanmaslnln lstan- Valide sultanlann saltanat donemi, Kanuni'nin zevcesi Hur- bttl'u tehdit ettigi buhrandan yararlanan IV. Mehmed'in annesi rem Sultan'dan baqlayarak Nurbanu, Safiye, Kosem ve Turhan Turhan Sultan, krzlara$asryla K6sem Sultan'a kargr komplo kur- sultanlar zananlncla bir yuzyrl sunntigttir. Bu donernde devlete du ve onu bertaraf etti. Turhan Suhan, o$lu padiqah adrna clevleri hakirn olan haremin tarihi, Osmanh devleti tarihinin gizli kalmrg fiilen kontroltine geqiren valiclelerin sonuncusudnr. Kadrnlar sal- yanlannt anlanrak bakrmrndan onemlidir ve son derece dramatik tanatlna son veren, bir bunalrm clonerninde devletin bagrna dik- sahneleriyle 17 . ynzyidan beri Fransa'da ve Turkiye'de romanct- tatorce yetkilerle gelen Yeztrtazam Koprtilti Mehmecl Paga ol- lara ve tiyatro yazarlarrna ilham kayna$r olmttgtur.17. ynzyrldan mugtur. Ashnda, ona bu ola$antisru yerkileri veren de Valide Tur- beri tarihgiler, devletin qdkngunti haztrlayan laktorler arastnda han Sultan idi. "kadrnlar saltanatt"nl one surerler. Buna kargr, gocuk padiSahlar Padigahla cariye arasrndaki zoraki iligki, gerqek aqkrn dogma- ddneminde, valide sultantn hanedantn devamlnr hergeyin usttin- srnda ku5kusuz bir engeldi. Fakar, bazen gergek bir agk clogabi- de tutarak devletin selimetine hizmet ettigi iddia oiunmugtur. lirdi; I-ltirrem'le Stileyman araslnda oldu$r-r gibi... Hrirrem, koca- Gerqekten, I. Ahmed'in bag-kadrnr, Ahmed'in hayattaki tek kar- stna mektuplannda "Canlrrr paresi sultanrm", "sevgili qdhrm", deqi Mustafa'yr idamdan kurtararak hanedantn devamlna hizmet "benint cin-r azizim", "benim yrizti Yusufurn. $ekerirn, latif nize- etmigtir. Sultan Ahmed ohince Kdsem Sullan, Mustafa'yr tahta qr- ninim", "goztim rlunl sultanrrn" clil'e hitap ecler. Stilet'man'r [{tir- '|'2 1? OSMANLI SULTANLARINA AsK MEKTUPLARI HAREM BIR OKULDU rem'e tek eg, tek sevgili olarak ba$layan qeylerden biri de, zevce' Ne5d tun, iSretim, b e zmim, E er dfim, ney y inm, 5em' im life aldrktan sonra ust uste uq evlat vermiS olmastdrr' Hurrem, Turunc u nd.r u nd,rencim,benim 5em'-i pebistarum qocuklarrnl anarak seferdeki kocaslnln kalbini yumugatan $u sdzleri yazryort "Mektub-u gerifiniz okudukda bendeniz Mir Nebflnm, 5i)hkerim, gencim, clhan iqinde bi-rencim Azizim, Yasufum, verrm, glnul mrsnndakey hantm Mehmed ve cariyeniz Mihrumah giryeler (afllarlar) ve firkat ederler, onlann giryeleri hod beni deli krlmtgdtr'" Bir bagka mek- StonbLlum, Kardmdntm, diyar-i milhet-i Rlumum tubunda, "mektubunuzu okudugumda gozum yagr akdr gididen Bedah5antm ve Ktpqa$m ve Ba{dadtm Hordsdntm (sevinqten)" diyor. Kocasr Sultan'a kavuqmak, yuzunu gdrmek Saq haram, hay ydytm, gozii pnr-fitne bimdrrm arzusuyla geceleri uyumadr$rnr ifade ile dzlemini iqten, ateqli s6zlerle dile getiriyor ve bagka bir mektubunda "gecesini gnndu- Olttr s em b oy nuna hanrm, me d e d he y n a - mils elmanrm zunu farketmeyen hasret deryaslna garik, biqare, agklnrz ile Kapmda qiinhi meddAhrm, seni medh edenm daim mubtela, Ferhad ve Mecnun'dan beter qeyda gakeriniz" diyor' Ynr eh pur- gom, g0 znm pir- nem, Muhibb r' y im, ho -h alim. 5 Hurrem, ilk yrllannda Turkqe'yi bilmiyordu, herhalde katibi onun duygulannr edebi bir dille yaz1ya geqiriyordu. Bu mektup- lardaki, i'vallah, dunyada hemen siz muradrmsrntz" gibi sozler, Sultan Stileyman'rn Htirrem'e Gazeline kugkusuz Hurrem'in a$zrndandrr. Sultan ise ona para, hediyeler Halil Inalcrk'rn Naziresi ve bazen sakahndan tel gonderiyordu' Hurrem, mektuplalnda siyaset yapmaktan geri kalmryordu' G e c em h em gilndt)zim mehtab -i I eyl -i tar -i glry anrm Sadrazam lbrahim Paga hakkrnda "sultan seferden donuSte ko- Bahd.nm, ebr-i nisanrm, aqtlmt1 gonca- pistdnrm nugaca$rnr" yaztyor; bir bagka mektubunda damadr Rustem Pa- Gnzel glzltim, Jidanboylum, s1zu tath gozil ahum $a'yl kaytrmasrnt istiYordu. Bulunmnz vaslma frsatbenim pur-i5ve ceyldntm Topkapr Sarayr Argivi'nde Suleyman'ln Hitrrem'e mektuplart bulunmamr$trr. Fakat, "Muhibbi" mahlasrnr kullanan Suley- G e c eyle iSre tim, gundtiz safa -yi hdttrrm, c anrm man'ln Divan'tndaki gazellerde, genel edebi kahplar yantnda ger- B enim 5i' nm, b enim 5arhrm, b enitn J ery ad -i sizarum qek agkr nasrl algrladr$tnt anlatan iqtenlikle yazrlmrq giirler var- Kalem kaglum, beyaz tenlim, g\zilm naru yavrum drr. Bunlardan hiqbiri Hurrem'e yazdrgr 9u lirik giir kadar iqten, Ktabrm ta ezelden hakh edilmi5 levh-i tabaEnutzmel cogkulu defildir: Uzaklarda 5eb-ihasrette naldn oldu{um demler C elis - i h alv e tim, v anm, h abib im, mah - i t ab anrm Iniltim, g0zyagrmhem allryan gem'-i 5ebistdrum Enisim, mahremim, vanm, guzeller 5ahr stiltantm Nice sevmi5, nice 69nus., Suleyman H'Arrem'i candan Hay dttm, hdsthm, \mriim, $ar Ab -i lrc v ser im, adnim Mededhey Htrrem-i devran, ne 5dir ne S'\liymarum Chicago, 1990 Bahdnm, b ehce tim, rizum, nigd'rrm, v e rd -i handantm
The list of books you might like
