HANDEL INTERREGIONALNY OD X DO XII WIEKU vutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA Europa Środkowa, Środkowo-Wschodnia, Półwysep Skandynawski i Półwysep Bałkański. Studium porównawcze HANDEL INTERREGIONALNY OD X DO XII WIEKU Piotr Pranke, Milos Zećević HANDEL INTERREGIONALNY OD X DO XII WIEKU Europa Środkowa, Środkowo-Wschodnia, Półwysep Skandynawski i Półwysep Bałkański. Studium porównawcze WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU MIKOŁAJA KOPERNIKA T0»v\2016 RecenzentvutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA prof. dr hab. Władysław Duczko Projekt okładki Tomasz Jaroszewski Na okładce wykorzystano rycinę przedstawiającą kupca (Herrad z Landsbcrgu, Hortus deliciarum, ok. 1180 r.) NARODOWY PROGRAM ROZWOJU HUMANISTYKI Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach 2014-2016 Kwerendy - zespół: P. Pranke, M. Zećević, P. kucypera, E. Siemianowska Printed in Poland © Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika Toruń 2016 ISBN 978-83-231-3733-7 WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU MIKOŁAJA KOPERNIKA Redakcja: ul. Gagarina 5, 87-100 Toruń tel. +48 56 61142 95, fax +48 56 611 47 05 e-mail: [email protected] Dystrybucja: ul. Mickiewicza 2/4, 87-100 Toruń tel./fax: +48 56 61142 38, e-mail: [email protected] www.wydawnictwoumk.pl Wydanie pierwsze Druk: Drukarnia Wydawnictwa Naukowego UMK ul. Gagarina 5, 87-100 Toruń Książkę dedykujemy mojej Basi i naszym Bliskim SPIS TREŚCI Wykaz skrótów........................................................................................ 9 Wprowadzenie ........................................................................................ 11 Rozdział I. Teorie oddziaływania społeczno-ekonomicznego. Od „systemu światowego” Immanuela Wallersteina po cykle długookresowe Kondratiewa-Schumpetera - ujęcie syntetyczne ... 19 I.i. vuWtsroqrplodn-mSlyksjithegmfe dAcnbaaZlyYsXiWs.V OUdT ScRyQklPi OkNoMniLuKnJkItHuGraFlEnDycChBA po ancient world theory........................................................... 19 1.2. Central place theory, gateway cities, break-in transportation theory. Zarys problematyki....................................................... 30 I.3. Substantywizm i formalizm. Spór o znaczenie zjawisk gospodarczych w przeszłości.................................................... 42 Rozdział II. Handel w X-XII wieku. Kupcy w okresie wczesnego średniowiecza.......................................................................................... 51 II.1. Kim są kupcy? .......................................................................... 51 II.2. Ci, którzy przychodzą i odchodzą. Idea wędrownego targu... 68 II.3. Sprawiedliwy handel................................................................ 83 II.4. Funkcjonowanie systemu opłat celnych. Słuszne i sprawiedliwe cła..................................................................... 90 Rozdział III. Półwysep Skandynawski i Półwysep Bałkański. Analiza porównawcza......................................................................... 97 III.i. Skandynawska penetracja ekonomiczna w świetle źródeł o proweniencji północnoeuropejskiej.................................... 97 III.2. Skandynawska penetracja ekonomiczna w świetle źródeł orientalnych.......................................................................... 112 III.3. Handel na terenie Półwyspu Bałkańskiego......................... 123 III.4. Produkcja a ludność zależna. Przykład obszaru Półwyspu Bałkańskiego........................................................................ 136 Rozdział IV. Opracowanie źródłowe. Wczesnośredniowieczne instytucje targu - vuut tnsurlqlpuos ntemlolknjeihugmfe edxcibgaaZt YnXisWi iVnU mTeSrRcQatPibOuNsMLKJIHGFEDCBA ubi communia commertia emuntur ac venundantur........................ 149 IV. 1. Wykaz przywilejów targowych na obszarze Europy postkarolińskiej w X-XII wieku........................................... 149 rV.2.Cła na obszarze Europy postkarolińskiej w X-XII wieku - wykaz źródeł...................................................................... 159 W.3. Wykaz przywilejówr menniczych na obszarze Europy postkarolińskiej w X-XII wieku............................................ 181 W.4. Wykaz przywilejów' handlowych na obszarze Półwyspu Bałkańskiego......................................................................... 187 Podsumowanie.................................................................................. 189 Bibliografia........................................................................................ 191 Summary.......................................................................................... 229 Pe3HMe............................................................................................. 231