Hakîm Süleymân Ata (Ahmed Yesevî’nin III. Halifesi) PDF
Preview Hakîm Süleymân Ata (Ahmed Yesevî’nin III. Halifesi)
AHMED YESEVÎ’NİN III. HALİFESİ HAKÎM SÜLEYMÂN ATA HİKMETLER VE KISSALAR Prof. Dr. MUSTAFA SEVER Ankara, 2017 AHMED YESEVÎ’NİN III. HALİFESİ HAKÎM SÜLEYMÂN ATA HİKMETLER VE KISSALAR İnceleme Araştırma Dizisi Yazar Yayın No: 45 Prof. Dr. Mustafa Sever Baskı Tarihi: Aralık 2017 Yayın Koordinatörü Halil Ulusoy Redaksiyon Dr. Bülent Kaya Kapak Minyatürü Cihangir Aşurov ©Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı Taşkent Cad. Şehit H. Temel Kuğuoğlu Sokak No: 30 06490 Bahçelievler/ANKARA Tel: 0312 216 06 00 • Faks: 0312 223 34 29 www.ayu.edu.tr • [email protected] Tasarım & Baskı Sever, Mustafa SFN Televizyon Tanıtım Tasarım Hakîm Süleymân Ata (Ahmed Yesevî’nin III. Yayıncılık Ltd. Şti. Halifesi)/ yazar: Mustafa Sever.- Ankara: Tel: 0312 472 37 73-74 Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak www.sfn.com.tr Üniversitesi, 2017 ISBN: 978-9944-237-58-1 352s. ; 16x24 cm. – (Hoca Ahmet Yesevi Kitapta ifade edilen fikir ve görüşler Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi sadece yazarının olup, inceleme-araştırma dizisi; yayın no: 45) Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığının görüşlerini yansıtmazlar. 2 İçindekiler SUNUŞ (Prof. Dr. Musa Yıldız) ................................................7 ÖN SÖZ (Prof. Dr. Mustafa Sever) ..........................................9 GİRİŞ .......................................................................................11 HAKÎM SÜLEYMÂN ATA (Süleymân Bakırganî) ..................13 TARİHÎ VE MENKIBEVÎ HAYATI .............................................13 HAKÎM SÜLEYMÂN ATA’NIN ESERLERİ ...............................17 1. Bakırgan Kitabı ..............................................................17 2. Âhir Zaman Kitabı .........................................................18 3. Hz. Meryem Kitabı ........................................................19 TÜRK EDEBİYATINDA HİKMET SÖYLEME VE KISSA ANLATMA GELENEĞİ .............................................................21 HİKMET SÖYLEME .................................................................21 KISSA ANLATMA .....................................................................25 1. Hz. Mûsâ-Hz. Hızır Kıssası ...........................................28 2. İbrahim Kıssası ..............................................................29 3. Mi’râcnâme ...................................................................29 4. Hz. İsmail Kıssası ...........................................................31 5. Yarım Elma Kıssası ........................................................33 6. Kıssa-yı Kûdeknâme (Çocuknâme) ...........................35 7. Hz. Meryem ile Hz. İsa Kıssası .....................................36 HAKÎM SÜLEYMÂN ATA’NIN ŞİİRLERİ .................................39 HAKÎM SÜLEYMÂN ATA ŞİİRLERİNİN ÖZELLİKLERİ ..........42 Dil ve Deyiş Özellikleri .....................................................42 Anlatım Tutumu ................................................................43 HAKÎM SÜLEYMÂN ATA’NIN ŞİİRLERİNDE İNANÇ ............46 1. Allâh ...............................................................................46 2. Melekler .........................................................................56 3. Peygamberler ................................................................60 3 HAKÎM SÜLEYMÂN ATA 4. Âhir Zaman, Kıyamet, Mahşer ve Âhiret’le İlgili Kavramlar ..........................................................................77 5. Hayır ve Şer....................................................................88 6. İmân, Mü’min ................................................................89 7. İbâdetler .........................................................................91 8. Kur’ân-ı Kerîm...............................................................96 9. Zikr..................................................................................97 10. Hikmetlerde Geçen Sûreler, Âyetler, Hadîsler ve Dinî İbareler ......................................................................98 HAKÎM SÜLEYMÂN ATA’NIN HİKMETLERİNDE TASAVVUF ............................................................................113 ‘AŞK ........................................................................................114 ‘ÂŞIK .......................................................................................117 ŞERİAT ....................................................................................118 TARİKAT .................................................................................121 HAKİKAT ................................................................................123 MARİFET ................................................................................124 MÜRŞİD, MÜRİD ..................................................................126 HAKÎM SÜLEYMÂN ATA’NIN HİKMETLERİNDE ADI GEÇEN ŞAHISLAR .........................................................127 1. ABDU’LLÂH VE ÂMİNE ....................................................127 2. DÖRT HALİFE ....................................................................128 a. Hz. Ebû Bekir ...............................................................128 b. Hz. Ömer ......................................................................129 c. Hz. Osman ....................................................................130 d. Hz. Ali ...........................................................................130 3. EHL-İ BEYT ........................................................................132 a. Hz. Fatıma ....................................................................132 b. Hz. Hasan .....................................................................132 c. Hz. Hüseyin ..................................................................133 4. HZ. AİŞE .............................................................................133 5. ASHÂB-I KEHF ..................................................................134 6. HZ. MERYEM .....................................................................135 7. HACER ................................................................................136 8. FİRAVUN ............................................................................136 4 HİKMETLER VE KISSALAR 9. HAMAN ..............................................................................137 10. ŞEDDÂD ...........................................................................137 11. NEMRÛD .........................................................................137 12. KARÛN .............................................................................138 13. EBU CEHİL .......................................................................138 14. HZ. İSHAK ........................................................................139 15. ARSLAN BABA .................................................................139 16. BABA MAÇİN ...................................................................140 17. AHMED YESEVÎ...............................................................140 18. İBRAHİM ..........................................................................142 19. VEYSEL KARANÎ (UVEYS EL KARANÎ) ..........................142 20. CÜNEYD-İ BAGDÂDÎ ......................................................143 22. BÂYEZÎD-İ BİSTAMÎ ........................................................143 23. ZÜNNÛN ..........................................................................144 24. ŞİBLÎ (EBU BEKR-İ ŞİBLÎ) ................................................144 25. LOKMÂN ..........................................................................145 26. HALLÂC-I MANSÛR .......................................................145 27. İBRÂHİM-İ EDHEM ........................................................146 28. EBU HANİFE ....................................................................147 29. İMÂM ŞAFİİ .....................................................................148 30. EBU YÛSUF ......................................................................148 31. HARUNÜ’R REŞİD ...........................................................149 32. SÂMİRÎ .............................................................................149 SONUÇ ..................................................................................151 HİKMETLER VE KISSALAR ..................................................155 SON NOTLAR ........................................................................346 KAYNAKLAR .........................................................................348 5 SUNUŞ AHMET YESEVÎ’nin üçüncü halifesi, Yesevî tarzındaki hikmetleri ve menkıbeleriyle Türkler arasında büyük bir şöhret ve nüfuzu olan Hakîm Süleymân Ata’dır. Hakîm Süleymân Ata yerleştiği yer olan Bakırgan’dan dolayı Bakırganî olarak da anılmıştır. Hakîm Atanın hakkındaki bilgiler, çeşitli menkıbelere dayan- maktadır. Hakîm Ata, çocukluğunda mektebe giderken diğer ço- cuklar gibi Kur’ân’ı boynuna asmayıp el üstünde hürmetle götü- rür. Mektepten çıkınca yüzünü mektebe, arkasını eve döner. Bir gün Hoca Ahmet Yesevi, mescit eşiğinde otururken bu durumu fark eder. Hoşuna giden bu hâlden sonra mektep hocasından ve Süleyman’ın anasından izin alarak çocuğu Kur’ân okutmak ama- cıyla yanına alır. On beş yaşına kadar Ahmet Yesevî’nin yanında Kur’ân tahsil eder ve ona mürid olur. Yine bir diğer menkıbeye göre; bir gün Hızır Aleyhisselâm Ahmet Yesevî’ye misafir olur. Hoca yemek pişirmek için bir miktar odun getirmeleri için çocukları ormana yollar. Çocuklar odunları ge- tirirken müthiş bir yağmur başlar, bütün odunlar ıslanır ve yan- maz. Süleyman odunları ıslanmaması için elbisesine sarmış, öyle getirmiştir. Dolayısıyla da yalnız Süleyman’ın getirdiği odunlar yanar. Hızır, Süleyman’ın bu hakîmâne hareketinden dolayı ken- disine “Hakîm” adını verir. Hakîm Süleymân Ata’nın eserleri Orta Asya Türkleri arasında canlılığını günümüzde de sürdürmektedir. Tıpkı Ahmet Yesevî gibi hikmetleriyle insanı eğitmeyi, onun mükemmel bir varlık 7 HAKÎM SÜLEYMÂN ATA haline gelmesi için bilgi ve birtakım beceriler kazanması yolunda onu yönlendirmeyi gaye edinmiştir. Kur’ân-ı Kerim ve Peygamber’in sün- netine bağlı kalarak hikmetlerini söylemiş, İslâm’ın emir ve yasakları- nın daima hatırda tutulduğu bir hayatı önermiştir. Elinizdeki bu eserde, Türk Edebiyatı tarihi açısından büyük önem arz eden Hakîm Süleymân Ata’nın hayatı, eserleri, şahsiyeti ve söylemiş olduğu hikmetleri ilk taşbasma nüshalardan yola çıkılarak Türkiye Türkçesine aktarılmıştır. Ahmet Yesevi’nin üçüncü halifesi olan Hakîm Süleymân Ata’nın hikmet- lerinin ve kıssalarının yer aldığı eserinin de oluşturduğumuz “Ahmet Yesevi Kitaplığı” üniversitemiz tarafından basılmasının doğru olacağı- nı düşünerek elinizdeki bu kitabı yayına hazırlattık. Hakîm Süleymân Ata adlı kitabın hazırlanmasında emeği geçen Prof. Dr. Mustafa Sever’e şahsım ve üniversitem adına en kalbî şükranlarımı sunuyorum. Prof. Dr. Musa Yıldız Mütevelli Heyet Başkanı 8 ÖN SÖZ Asıl adı Süleymân olan Hakîm Ata, Harizm’de doğmuş, 1186 yılında (h. 582) Bakırgan’da vefât etmiştir. Hoca Ahmed Yesevî’nin müridlerinden olup, onun üçüncü ve Türkler arasında en tanınmış halîfesidir. Mürşidi Ahmed Yesevî gibi hikmetleriyle insanları İslâmî yön- den terbiye ve irşâd etmeyi gaye edinmiştir. Halka yeni dînin, İslâmiyet’in anlatılması, benimsetilmesi yönünde kendisini gö- revli sayan Yesevî dervişlerinden biri olan Hakîm Süleymân Ata, seslendiği geniş kitlenin soyut düşünme düzeyi ve yaşanılan çev- re şartları içindeki rûhî durumlarını gözeterek onların anlayabi- leceği bir yolla İslâmiyet’i ve tasavvufu ahlâkî öğütler, toplumsal hayatta uyulması gereken kurallar ve yasaklar şeklinde anlatarak hem insanın hem de toplumsal hayatın düzenlenmesini hedefler. Hikmetlerini halkın rahatlıkla anlayabileceği ve bir diğer insana aktarabileceği sâdelik ve üslûpta dile getirir. Yesevî dervişlerince bir yol olarak benimsenen Yesevîlik âdâbınca hikmet söylemek hususunda Süleymân Hakîm Ata da gerek şekil gerekse içerik açısından mürşidi Ahmed Yesevî’yi takip etmiş hikmet gelene- ğini sürdürmede en müstesna yeri kazanmıştır. Hikmetlerinde açık şekilde Yesevî üslûbu hâkimdir ve Yesevî’nin hikmetlerinde kullanılan ölçüler, şekiller, dil ve üslûp onun hikmetlerinde de kullanılmıştır. Çalışmamız genel hatlarıyla beş bölümden meydana gelmekte- dir. Giriş bölümünde Hakîm Süleymân Ata’nın tarihî, menkıbevî hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde Türk 9 HAKÎM SÜLEYMÂN ATA edebiyatında hikmet söyleme ve kıssa anlatma gelenekleri üze- rinde durulmuştur. Üçüncü bölümde, Hakîm Süleymân Ata’nın hikmetleri; dil ve deyiş özellikleri, anlatım tutumu, inanç, hik- metlerde geçen âyetler, hikmetlerde adı geçen şahıslar açısından incelenmiştir. Dördüncü ve son bölümde ise, hikmetlerin ve kıs- saların metinleri verilmiştir. Çalışmamızda temel alınan eser olan Bakırgan Kitabı, Tataristan/Kazan’da Galimcan İbrahimov Dil, Edebiyat ve Tarih Araştırmaları Enstitüsü Türkçe Yazmaları, Kol. 39, Liste 1-2/734 numarada kayıtlı 96 varaklık talik kırması el yazısı ile yazılmış kitaptır. Kitabın sonuna doğru bazı varaklar, birbirine yapışmış olduğundan okunamamaktadır. Kitapta Hakîm Süleymân Ata’nın hikmetlerinden başka Şemseddin, Ahmed Yesevî, Kul Şerif, Raci, Meşreb, Hüdâdât, İkânî, ‘Ubeydi, Gazalî, Hataî, Şuhudî, Güdaî, Nesimî, Fakîrî, Şeyh Kasım, Kerim Hubbî gibi şairlerin de şiirleri vardır. Bu temel kitap yanında çalışmamızda faydalandığımız di- ğer kitap, Kazan’da (h.1314) 1896’da ve (h.1319) 1901’de taşbas- ma olarak neşredilmiş 80 sayfalık Bakırgan Kitabı’dır. Bu çalışmayı yapmamızda ilk taşbasma Bakırgan Kitabı’nı gön- derme lütfunda bulunan Prof. Dr. Elfine Sibgatullina’ya, özellikle el yazma nüshayı gönderen Ramil Hüsnillin’e, kitabımızın üçün- cü baskısını yapmak lütfunda bulunan Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı’na, yayın aşamasındaki gayretlerin- den dolayı Halil Ulusoy’a, hikmetlerdeki âyetler ile Arapça ibare- lerin tashihini ve kitabın yayınlanmasını sağlayan Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanı Prof. Dr. Musa Yıldız’a kalbî şükrânlarımı sunarım. Ayrıca, çalışmamın kaynak temininden Türkiye Türkçesine aktarılmasına ve yayınlanmasına kadar bu- rada isimlerini zikredemediğim birçok kişinin yardımını gör- düm. Hepsine teşekkür ederim. Prof. Dr. Mustafa SEVER 10
Description:The list of books you might like
