hafızlık eğġtġmġ alan bġreylerġn motġvasyon ve psġko-sosyal durumlarının dġn eğġtġmġ ...

383 Pages·2017·4.88 MB·Turkish

T.C.
Hitit Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı

HAFIZLIK EĞĠTĠMĠ ALAN BĠREYLERĠN MOTĠVASYON VE
PSĠKO-SOSYAL DURUMLARININ DĠN EĞĠTĠMĠ AÇISINDAN
DEĞERLENDĠRĠLMESĠ

Hüseyin ALGUR

Doktora Tezi

Çorum 2018

HAFIZLIK EĞĠTĠMĠ ALAN BĠREYLERĠN MOTĠVASYON VE PSĠKO-
SOSYAL DURUMLARININ DĠN EĞĠTĠMĠ AÇISINDAN
DEĞERLENDĠRĠLMESĠ

Hüseyin ALGUR

Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı

Doktora Tezi

Tez DanıĢmanı
Prof. Dr. ġuayip ÖZDEMĠR

Çorum 2018

ÖZET
ALGUR, Hüseyin. Hafızlık Eğitimi Alan Bireylerin Motivasyon ve Psiko-
Sosyal Durumlarının Din Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi, Doktora Tezi, Çorum,
2018.
Bu çalıĢma, hafızlık eğitimi alan bireylerin psiko-sosyal durumlarını ve bu
eğitime baĢlamalarını sağlayan motive edici unsurları tespit ederek çok yönlü
değerlendirmeyi amaçlayan bir doktora tezidir. Öncelikle hafızlık eğitiminin tarihsel
süreçteki konumu ve bu eğitim sürecini etkileyen unsurların ele alındığı araĢtırma, nicel
ve nitel verilerin bir arada değerlendirildiği karma yöntemli bir çalıĢmadır. Nicel
yöntem kapsamında yaĢ, cinsiyet, aile ikameti, ailenin ortalama aylık geliri, okul
mezuniyeti, hafızlık sonrası eğitim, sosyal yaĢantılardan yoksun olma düĢüncesi,
hafızlık eğitimini tavsiye etme durumu, hafızlık eğitimi alınan kursun imkânları ve
hedef gibi farklı bağımsız değiĢkenlerin, hafızlık eğitimi alan bireylerin motivasyon ve
psiko-sosyal durumları ile stres düzeyleri üzerindeki etkisi araĢtırılmıĢtır. Nitel yöntem
kapsamında hafızlık eğitimi alan bireylerden bu eğitimin öncesi, sonrası ve hali hazırda
devam eden süreciyle ilgili derinlemesine bilgi alınmıĢtır. AraĢtırmanın evrenini
Türkiye‟de DĠB‟e bağlı resmi Kur‟an kurslarında hafızlık eğitimi alan bireyler
oluĢturmaktadır. Örneklemi, on üç ilden toplam otuz Kur‟an kursunda hafızlık eğitimi
alan 1369 birey oluĢturmaktadır. Ayrıca 43 bireyle de görüĢme yapılmıĢtır. Nicel
verilerle hafızlık eğitimi alan bireylerin motivasyon ve psiko-sosyal durumları ile stres
düzeylerinin ifade edilen bağımsız değiĢkenlerle anlamlı iliĢkilerinin olduğu tespit
edilmiĢtir. Nitel verilerle hafızlık eğitimi öncesinde bu eğitime nasıl bir anlam
yüklendiği, hangi gerekçelerle ve nasıl karar verildiği; hali hazırda devam eden süreçle
ilgili hedef, yöntem, kurs ortamı ve psiko-sosyal durumlar; hafızlık eğitimi sonrasında
eğitim, meslek ve hafızlığın korunması kapsamında neler yapılacağına dair veriler elde
edilmiĢtir. Karma yöntem kapsamında elde edilen nicel ve nitel veriler literatürde yer
alan farklı araĢtırmalarla karĢılaĢtırmalı olarak ele alınmıĢ ve bazı değerlendirme ve
tespitler yapılmıĢtır.
Anahtar Sözcükler: Hafız, Hafızlık, Hafızlık Eğitimi, Din Eğitimi, Kur’an
i
ABSTRACT
ALGUR, Hüseyin. Assessment of Motivation and Psycho-Social Situations of
Individuals Receive Hifz Education in Terms of Religious Education, Doctoral
Dissertation, Çorum, 2018.
This study is a doctoral dissertation aimed at evaluating the psycho-social status
of individuals receive hifz education and determining motivating factors that provide
these educational initiatives. The study, which focuses the hifz education in the
historical process and the factors affecting this education process, is basically a mixed
methodical study in which quantitative and qualitative data are evaluated together.
Within the quantitative method investigated different independent variables- such as
age, gender, family residence, average monthly income of the family, school graduation,
education after being a hafiz, lack of social life, recommendation of hifz education,
facilities of hifz course and goal of hifz education- motivation and psycho-social status
and the effect on stress levels of individuals who receive hifz education were
investigated. In-detailed information has been obtained from the individuals who
receive hifz education under the qualitative method regarding the pre- and post-training
and the ongoing process. The scope of the study is limited to individuals are educated in
the formal Quran courses of the DĠB in Turkey. The sample is composed of 1369
individuals who are educated in a total of thirty Quran courses from thirteen province.
There are also interviews with 43 individuals. Within the quantitative method it has
been found that the motivation and psycho-social status and the effect on stress levels of
individuals who receive hifz education significantly related to the independent variables
expressed. Within the qualitative method at the beginning of the hifz education, this
training has been given a meaning of what it means, why and how it was decided; goals,
methods, course environment and psycho-social situations related to the ongoing
process; after the hifz education, the data on what to do within the scope of education,
occupation and care were obtained. The quantitative and qualitative data obtained in the
mixed method were compared with the different studies in the literature and some
evaluations and determinations were made.
Key Words: Hafiz, Hifz, Hifz Education, Religious Education, Quran
ii
TEġEKKÜR
Doktora tezi olarak hazırlanan bu çalıĢmanın hazırlanmasında birçok kiĢinin
desteğini gördüm. Bu kapsamda öncelikle tez danıĢmanım Prof. Dr. ġuayip ÖZDEMĠR
hocama, tez yazım sürecinin sağlıklı bir Ģekilde devam etmesinde büyük katkıları olan
Tez Ġzleme Komitesi üyeleri Doç. Dr. Yakup ÇOġTU ve Yrd. Doç. Dr. Özden
KANTER hocalarıma; tez konusunun belirlenmesi ve veri toplama aracının
geliĢtirilmesi sürecinde desteklerini gördüğüm Prof. Dr. Mustafa KÖYLÜ hocama,
hafızlık eğitimi hakkında bilgi ve tecrübelerinden faydalandığım Yrd. Doç. Dr. Ġslam
DEMĠRCĠ ve Öğrt. Gör. Kamil Ruhi ALBAYRAK hocalarıma; araĢtırma kapsamında
geliĢtirilen veri toplama araçlarına değerlendirme yapan Doç. Dr. Özcan GÜNGÖR,
Doç. Dr. Bayramali NAZIROĞLU, Doç. Dr. GülüĢan GÖCEN, ArĢ. Gör. Osman
TAġKIN, ArĢ. Gör. Halil Ġbrahim ÖZASMA, Mahmut GÜZEL, Vahap VAHAPOĞLU
hocalarıma; ASÖ 14‟ü kullanmam için izin veren Prof. Dr. Mehmet ESKĠN‟e; tez
kapsamında geliĢtirilen ölçeklerin istatistiksel analizlerinde desteklerini gördüğüm
Giresun Üniversitesi Ġstatistik DanıĢmanlık Uygulama ve AraĢtırma Merkezi Müdürü
Yrd. Doç. Dr. Esin AVCI ve ArĢ. Gör. Ahmet ÇAKMAK hocalarıma teĢekkürlerimi
iletiyorum.
AraĢtırmanın Kur‟an kurslarında uygulanması için gerekli izin ve bilgileri veren
Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı‟na ve DĠB Din Hizmetleri Genel Müdürü Bünyamin
ALBAYRAK‟a, araĢtırma kapsamında ziyaret edilen Kur‟an kurslarının bağlı olduğu,
Pendik, Sultanbeyli, Eyüp, BayrampaĢa, Trabzon, Rize, Gaziantep, KahramanmaraĢ,
Malatya Battalgazi, Amasya, Ankara Pursaklar, Konya, Isparta, Akhisar, Ġzmir ve
Erzurum müftülüklerine, ziyaret edilen Kur‟an kurslarında bizi güler yüzle karĢılayan
ve her türlü desteği veren kurs yöneticileri ve öğreticilerine; araĢtırmaya katılarak
değerli görüĢlerini paylaĢan bütün katılımcılara özellikle teĢekkür ediyorum.
Tezin son okumasını yapan değerli hocalarım Yrd. Doç. Dr. Mustafa
TUNÇER‟e, Yrd. Doç. Dr. Mustafa ÇAKMAK‟a, Yrd. Doç. Dr. Ġslam DEMĠRCĠ‟ye ve
ArĢ. Gör. BüĢra YURTALAN‟a teĢekkür ediyorum. AraĢtırmanın hazırlamasında çok
büyük desteğini gördüğüm ArĢ. Gör. Yavuz Selim GÖL hocama ayrıca teĢekkür
ediyorum. Bu tezin hazırlanmasında ve alan araĢtırmasının yapılması sürecinde her
zaman desteğini gördüğüm eĢim Rukiye ALGUR‟a özellikle teĢekkür ediyorum.
iii
ĠÇĠNDEKĠLER

ÖZET…….…. ................................................................................................................. i
ABSTRACT... ................................................................................................................ ii
TABLOLAR VE ġEKĠLLER LĠSTESĠ ....................................................................... xii
KISALTMALAR ........................................................................................................ xvi
ÖNSÖZ……… .......................................................................................................... xviii
GĠRĠġ
1. PROBLEM ............................................................................................................ 1
2. HĠPOTEZLER ...................................................................................................... 5
3. AMAÇ ve ÖNEM ................................................................................................. 7
4. VARSAYIMLAR ................................................................................................. 8
5. SINIRLILIKLAR .................................................................................................. 8
6. ĠLGĠLĠ ÇALIġMALAR ........................................................................................ 9
7. YÖNTEM ........................................................................................................... 18
8. VERĠ TOPLAMA ARAÇLARI ......................................................................... 20
8.1. KiĢisel Bilgiler Formu .................................................................................... 20
8.2. Hafızlık Eğitimi Ġle Ġlgili Bilgi Formu ........................................................... 20
8.3. Hafızlık Eğitimi Psiko-Sosyal Durum Ölçeği (HEPSÖ)................................ 20
8.3.1. Ölçeğin Güvenirliği ............................................................................... 21
8.3.2. Ölçeğin Geçerliği .................................................................................. 23
8.4. Hafızlık Eğitimi Motivasyon Ölçeği (HEMÖ) ............................................... 27
8.4.1. Ölçeğin Güvenirliği ............................................................................... 27
8.4.2. Ölçeğin Geçerliği .................................................................................. 28
8.5. Algılanan Stres Ölçeği (ASÖ 14) ................................................................... 30
8.6. GörüĢme Formu .............................................................................................. 32
9. EVREN VE ÖRNEKLEM .................................................................................. 33

iv
I. BÖLÜM
HAFIZLIK KAVRAMI VE KURUMSAL OLARAK HAFIZLIK
EĞĠTĠMĠ
1. HAFIZ KAVRAMI ............................................................................................. 38
2. HAFIZLIK EĞĠTĠMĠNĠN TARĠHSEL SÜRECĠ ............................................... 41
3. CUMHURĠYETTEN GÜNÜMÜZE HAFIZLIK ............................................... 52
4. HAFIZLIK EĞĠTĠMĠNDE YÖNTEM ............................................................... 58
4.1. Hafızlık Eğitiminin Uygulama Biçimleri ve Kullanılan Yöntemler .............. 59
4.1.1. Farklı Hafızlık Eğitim Uygulamaları .................................................... 60
4.1.2. Türkiye‟de Kullanılan Hafızlık Eğitimi Yöntemleri ............................. 64
4.1.2.1. Geleneksel Yöntem ......................................................................... 68
4.1.2.2. Tekrarlara Dayalı Yöntem ............................................................... 70
4.1.3. Hafızlık Eğitiminde Yeni ArayıĢlar ...................................................... 72
4.2. Hafızlık Eğitimi Verilen Kurumlarda Kur‟an‟ın AnlaĢılmasına Yönelik
Faaliyetler ................................................................................................................ 74
5. HAFIZLIK EĞĠTĠMĠ VERĠLEN KURUMLAR ................................................ 75
5.1. Türkiye‟de Hafızlık Eğitimi Verilen Kurumlar ............................................. 75
5.1.1. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığına Bağlı Resmi Kur‟an Kursları .................... 75
5.1.2. Milli Eğitim Bakanlığına Bağlı Kurumlarda Hafızlık Eğitimi ............. 77
5.1.3. Resmi Olmayan Yollarla Alınan Hafızlık Eğitimi ................................ 78
5.2. Hafızlık Eğitimi Verilen Kursların Fiziki Yapısı ........................................... 80
5.3. Hafızlık Eğitimi Verilen Kurumlarda Sosyal Faaliyetler ve Rehberlik ......... 82
II. BÖLÜM
HAFIZLIK EĞĠTĠMĠ ALAN BĠREYLERĠN GENEL ÖZELLĠKLERĠ
VE HAFIZLIK EĞĠTĠMĠNĠ ETKĠLEYEN UNSURLAR
1. HAFIZLIK EĞĠTĠMĠ ALAN BĠREYĠN GENEL ÖZELLĠKLERĠ ................... 84
1.1. BiliĢsel Özellikler ........................................................................................... 85
1.2. Psiko-Sosyal Özellikler .................................................................................. 85
1.2.1. Aile Ġle ĠletiĢim ..................................................................................... 86
1.2.2. ArkadaĢlar Ġle ĠletiĢim ........................................................................... 88
1.2.3. Kurs Hocası Ġle ĠletiĢim ........................................................................ 88
1.3. DuyuĢsal özellikler ......................................................................................... 91
v