Haber Çerçeveleme: Kuram ve Tipoloji

18 Pages·2014·0.34 MB·Turkish

by  Behlül Çalışkan

Arş. Gör. İlker ERDOĞAN*
Haber Çerçeveleme:
Kuram ve Tipoloji**
Özet
Medya analizinde çerçeveleme kavramının giderek artan popülerliği, uygulama-
daki önemli tutarsızlıklarla el ele gitmektedir. Bu makale, üretim, içerik ve medya
kullanımı perspektiflerini kapsayan bütünleşik süreç modeli olarak çerçeveleme’nin
ana hatlarını ortaya koymaktadır. Medya çerçeveleri üzerine yapılmış çalışmalar-
dan hareketle genel ve konuya özgü çerçeveler için bir tipoloji önerilmektedir. Ha-
berlerdeki genel çerçevelerin nasıl belirlenebileceği ve haber içeriğinde
ülkelerarası farklılıkların anlaşılması için nasıl kullanılabileceği konusunda bir örnek
verilmiştir. Makale, mevcut çerçeveleme araştırmalarındaki tartışmalı konuların be-
lirlenmesiyle sonuçlandırılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Medya analizi, haber çerçeveleme, çerçeveleme tipolojisi, ülkelerarası haber analizi
*Ege Üniversitesi İletişim Fakültesi **Özgün Metin: Claes H. de Vreese, “News Fram-
[email protected] ing: Theory and Typology”, Information Design
Journal+Document Design 13 (1), 2005, s. 51-62
Giriş Bir Süreç Olarak Çerçeveleme
Milyonlarca vatandaş her gün haber med- Çerçeveleme kavramının potansiyeli,ileti-
yasına başvurmakta ve ‘medya’demokrasi- şimsel süreçler üzerine odaklanılmasında
lerimizin temel kurumlarından birini yatmaktadır.İletişim durağan olmaktan zi-
oluşturmaktadır. Medyanın kamuoyunu yade,çerçeve kurma (çerçevelerin nasıl or-
şekillendirebileceği etkili yollardan biri de, taya çıktığı) ve çerçeve belirleme (medya
olayların ve konuların belirli şekillerde çer- çerçeveleri ve izleyici eğilimleri arasındaki
çevelenmesidir. Çerçeveleme, bir konuyu
karşılıklı etkileşim) unsurlarını da kapsayan
sunan ve tanımlayan iletişim kaynağını
dinamik bir süreçtir. Entman (1993) çer-
kapsamaktadır. Çerçeveleme nosyonu,
çevelerin; iletici, metin, alıcı ve kültürü de
hem medya içeriği araştırmalarına hem de
kapsayan çeşitli konumlara sahip olduğunu
medya ve kamuoyu arasındaki ilişki üzeri-
belirtmektedir.Bu bileşenler,farklı aşama-
ne yapılan çalışmalara rehberlik ederek,ile-
lardan oluşan (çerçeve kurma,çerçeve belir-
tişim disiplinlerinde hız kazanmıştır.
leme,çerçevelemenin bireysel ve toplumsal
Çerçeveleme terimine,literatürdeki önem-
düzeydeki sonuçları) çerçeveleme sürecinin
li tutarsızlıklar ile birlikte göndermede bu-
ayrılmaz bir parçasıdır (d’Angelo,2002; Sche-
lunulmaktadır. Bunun yanı sıra,
ufele,2000; de Vreese,2002).
çerçeveleme üzerine yapılan daha önceki
Çerçeve kurma, haber çerçevelerinin
çalışmaların çoğu ya içeriğe (örneğin, ha-
yapısal niteliklerini etkileyen faktörlere
berlerdeki çerçeveler) ya da çerçeveleme
gönderme yapmaktadır. Gazetecilerin ve
etkilerine odaklanmıştır.Bu makale,farklı
haber organizasyonlarının konuları nasıl
çerçevelerin ne zaman ve nasıl işlediğini
çerçevelediğini gazeteciliğe ait faktörler be-
anlamak için farklı çerçeve türlerinin far-
lirlemektedir (Shoemaker&Reese, 1996).
kında olunmasının gerekliliğini tartışmak-
Ancak,gazeteciliğin dışındaki faktörler de
tadır. Makale, çerçevelemeyi bir süreç
aynı derecede önemlidir. Çerçeve kurma
olarak tanımlamakta ve üretim, içerik ve
süreci, gazeteciler ve seçkinler (Gans,
medya kullanımı perspektiflerini kapsayan
bütünleşik süreç modeli olarak çerçeveleme- 1979; Tuchman,1978) ile sosyal hareketler
nin ana hatlarını çizmektedir.Medya çerçeve- (örneğin, Cooper, 2002; Snow&Benford,
leri üzerine yapılan daha önceki çalışmalar 1992) arasındaki sürekli etkileşim içerisin-
temel alınarak,konuya özgü ve genel çerçeve- de yerini almaktadır.Çerçeve kurma süre-
lerin bir tipolojisi önerilmektedir.Bir örnek cinin sonuçları,metnin içerisinde görünen
olay analizi, genel haber çerçevelerinin nasıl çerçevelerdir.
belirlenebileceğini ve haber içeriğindeki ülke- Çerçeve belirleme,medya çerçeveleri ile
lerarası farklılıkların anlaşılması için nasıl kul- bireylerin önceki bilgileri ve eğilimleri ara-
lanılabileceğini göstermektedir.Bu çalışma, sındaki etkileşime gönderme yapmaktadır.
çerçevelemenin, medya içeriğini incelemek Haberlerdeki çerçeveler,konuların ve olay-
için bir araç olarak nasıl kullanılabileceğinin ların öğrenilmesini, yorumunu ve değer-
bir örneğidir. lendirilmesini etkileyebilmektedir.
36
Çerçeveleme sürecinin bu yönü,çoğu kez, timinin özellikleri ile içerik (çerçeve kur-
izleyicilerin, örneğin haberlerde kendileri- ma) ve/ya da içerik ile kullanım ve etkiler
ne sunulan çerçeveleri ne dereceye kadar üzerine yapılan çalışmalar (çerçeve belirle-
ve hangi koşullarda yansıttıklarını ortaya me) arasında bağlantı kurulmasından fay-
koymak amacıyla ayrıntılı olarak incelen- dalanacaktır. Önemli ölçüde çekiciliği
miştir. Çerçevelemenin sonuçları bireysel olabilen, ama gerçek haber raporlarında
ve toplumsal düzeyde anlaşılabilmektedir. çerçevelerin kullanımına ilişkin herhangi
Bireysel düzeydeki sonuç, belirli çerçeve- bir kanıt ya da tartışma sağlamayan çalış-
lere maruz kalmaya bağlı olarak bir konu maların artmasını engellemek için, üretim
ile ilgili tutumların değişmesi olabilmekte- ve/ya da etkiler arasında bir bağlantı ku-
dir. Toplumsal düzeyde ise çerçeveler, si- rulması gerekmektedir.Bu tür çalışmaların
yasal toplumsallaşma, karar verme ve tuzaklarından biri de şudur ki; çerçevele-
toplu eylemler gibi sosyal düzeydeki süreç- rin gerçekte,Cappella ve Jamieson’ın keli-
lerin şekillenmesine katkıda bulunabilmek- meleriyle (1997: 47) ‘gazetecilik
tedir. uygulamasında yaygın olarak gözlemlendi-
Çerçeveleme sürecinde çerçeveler,hem ğinden”emin olabilmemiz mümkün değil-
bağımsız değişkenler (IV) hem de bağımlı dir.
değişkenler (DV) olabilmektedir.Örneğin,
medya çerçeveleri; kurumsal baskıları, ga-
Haberlerdeki Çerçeveler:
zetecilik rutinlerini ve seçkin söylemini
Geniş ve Dar Tanımlar
kapsayan üretim sürecinin sonucu gibi ba-
ğımlı değişkenler olarak incelenebilmekte- Hem kuramsal hem de ampirik katkılarda,
dir. Medya çerçeveleri aynı zamanda, haber çerçeveleri tanımlarının çeşitliliği ol-
izleyici yorumlarının öncelleri gibi bağım- dukça fazladır.Gitlin (1980:7) çerçeveleri,
sız değişkenler olarak da incelenebilmek- ‘söylemin rutin olarak bir düzenleme ara-
tedir. Bütünleşik süreç modeli olarak cı olarak kullandığı seçme,vurgu yapma ve
çerçeveleme bağlamında (bknz. Şekil 1); dışta bırakma süreçlerinin kavrama,yorum
gelecekte yapılacak araştırmalar,haber üre- ve sunum şekilleri’olarak tanımlamaktadır.
Şekil 1:Bütünleşik Bir Süreç Modeli Olarak Çerçeveleme
37
Gamson ve Modigliani (1989) çerçevelere, lemektedir (örneğin,Scheufele,2000; Shah
bir konuya anlam veren ‘yorumlayıcı pa- ve ark., 2001); ancak birkaç ampirik çalış-
ketler’ olarak gönderme yapmaktadır. Bu ma,‘aksi yönde değiştirilen bilgi’fenome-
paketin özünde, ‘ilgili olaylara anlam ver- nini incelemiştir. Çerçeveleme
mek ve asıl konuyu öne sürmek için vur- çalışmalarının büyük bir çoğunluğu, daha
gulanan merkezi düzenleyici fikir ya da fazla ya da daha az açık bir şekilde, daha
çerçeve’ vardır (Gamson&Modigliani, geniş çerçeve tanımları kullanmışlardır.
1989:3,italik yazım orijinalindeki gibidir). Kavramsal olarak,çerçevenin ‘açılan haber
Bir konunun kimi unsurlarını diğerlerin- şeritleri arasında bir bağlantı örerek bun-
den daha fazla vurgulamak bağlamında,bir lara anlam veren merkezi bir düzenleyici
çerçevenin işlevi,olayı ya da konuyu anla- fikir ya da hikaye dizisi’ olarak tanımlan-
mak için bir yol sağlamaktır. Bu hususta, ması,haber çerçevelerine ilişkin daha geniş
Cappella ve Jamieson (1997:47) çerçevele- bir haber çerçeveleri nosyonun oluşmasına
rin bilgiyi etkinleştirdiğini, ‘kültürel ahlâk katkıda bulunmuştur. Bu tanım dahilinde
ve değerleri teşvik ettiğini ve bağlamlar ya- ‘çerçeve,tartışmanın ne ile ilgili olduğunu
rattığını’öne sürmektedir.Bu suretle,çer- ve konunun özünü ortaya koymaktadır’
çeveler ‘problemleri tanımlarlar’,‘nedenleri (Gamson&Modigliani, 1989).
tespit ederler’, ‘ahlâki yargılarda bulunur- Kısacası, çerçeve bir konunun farklı
lar’ ve ‘çözümler önerirler’ (Entman, yönlerinin dikkati çekmesi için yapılan bir
1993). vurgudur.Gündem belirleme kuramı, ko-
İletişim bilimindeki çerçeveleme araş- nuların dikkati çekmesi ile ilgilenirken,çer-
tırmaları diğer disiplinlere çok şey borçlu- çeveleme, konuların sunumu ile
dur. En belirgin öncüllerden biri de ilgilenmektedir. Bu kısa tanım, genellikle
Kahneman ve Tversky tarafından yürütü- haber çerçeveleri üzerine yapılan çalışma-
len bir çalışma olan (örneğin, 1984) ‘Asya lara uygulanmakta ve çerçevelerin ‘mese-
Ölümü’serisidir.Onların çerçeveleme ma- lenin yazılış tarzı’ şeklindeki dar tanımına
nipülasyonu –bir senaryonun yazılış tarzı- nazaran daha fazla sezgisel anlam içermek-
nı, ölümcül bir hastalığın sonuçlarını tedir.Bu kavramsallaştırma için yapılan en
ortaya koyacak şekilde değiştirerek– psiko- güçlü tartışma,bütün konuların –siyasal ya
lojik süreci araştırmak için uygun olsa da, da sosyal– iki özdeş senaryoya anlamlı bir
bu çerçeveleme tanımı oldukça dardır.As- şekilde indirgenemeyeceği yönündedir.Si-
lında, bilgiyi aksi yönde değiştiren yazılış yasal,ekonomik ve sosyal olaylar ve konu-
tarzındaki basit farklar,daha karmaşık ile- lar, vatandaşlara, bir eylem biçiminin
tişimsel durumlarla ve politikalarla kolayca alternatif tanımlamaları olarak sunulmak-
bağdaşmamaktadır (Sniderman&Theri- tadır (Sniderman&Theriault,2004).Örne-
ault,2004).Bazı kuramsal tartışmalar,çer- ğin, petrol sondajı konusu aktarılırken,
çeveleme araştırmalarında dar vatandaşlara gaz fiyatlarının ekonomik ma-
kavramsallaştırmaların kullanımını destek- liyeti, işsizlik, çevre ve yabancı enerji kay-
38
naklarında ABD’ye bağımlılık gibi çerçe- çerçeve işletimlerinin uygulanmasından ya-
veler sunulabilmektedir (Zaller, 1992). na tavır sergilemişlerdir.Cappella ve Jami-
Çerçeveler,siyasal tartışmaların,gazetecilik eson (1997),sözlü ya da görsel metinlerin
normlarının ve sosyal hareket söylemleri- her türlü üretim özelliğini haber çerçevele-
nin parçalarıdır.Dolayısıyla,siyasal ve sos- ri için birer aday olarak düşünmenin çok
yal dünyanın içsel bir parçası olarak, geniş bir bakış açısı olduğunu ifade etmek-
konuları alternatif şekillerde tanımlama tedirler.Bir çerçevenin karşılaması gereken
yollarıdır. dört kriter öne sürmektedirler. Birincisi,
bir haber çerçevesinin tanımlanabilir kav-
Haberlerde Çerçevelerin ramsal ve dilbilimsel özellikleri olması ge-
Tanımlanması rektiğidir. İkincisi, bir haber çerçevesi
gazetecilik uygulamasında yaygın olarak
Haberlerdeki çerçeveler üzerine yapılan gözlenmiş olmalıdır.Üçüncüsü, bir haber
daha önceki araştırmalar,kavramsal bir te- çerçevesi diğer çerçevelerden güvenilir bir
melde çok az paydada buluşmakta ve çoğu şekilde ayırt edilebilir olmalıdır. Dördün-
çalışma, spesifik bir çalışmanın amacına cüsü de, bir çerçevenin temsili geçerliliği
yönelik tasarlanan geçici çalışma tanımları- olmalı (örneğin, diğerleri tarafından fark
nı ya da işlemsel çerçeve tanımlarını kul- edilmesi) ve bir araştırmacının yalnızca ha-
lanmaktadır. Bu nedenle, haberlerde yal ürününden ibaret olmamalıdır (Cappel-
çerçevelerin nasıl tanımlanacağı konusun- la&Jamieson,1997:47,89).
da çok az görüş birliği vardır.Yaklaşımlar- Tümdengelimli bir yaklaşım ile çalışır-
dan biri tümevarım esasına dayanır ve ken sorulması uygun olan soru şudur:bir
haber hikayelerini, önceden tanımlanmış haber hikayesinde çerçeveyi oluşturan ne-
haber çerçevelerini göz önüne alarak ana- dir (hangi bileşenlerdir)? Entman (1993:
liz etmekten kaçınmaktadır (örneğin, 52),haberlerdeki çerçevelerin ‘belirli anah-
Gamson 1992; Neuman ve ark., 1992). tar kelimelerin varlığı ya da yokluğu, bas-
Çerçeveler, analiz süreci sırasında eldeki makalıp sözler, stereotip imgeler ve
materyalden doğmaktadır. Tümevarım olguları ya da yargıları tematik olarak des-
yaklaşımını benimseyen çalışmalar,çok kü- tekleyen bilgi kaynakları ve cümleler’aracı-
çük bir örnekleme dayanmaları ve yinelen- lığıyla incelenip tanımlanabileceğini öne
melerinin zor olması gerekçeleriyle sürmektedir.Buna paralel olarak, Shah ve
eleştirilmişlerdir (Hertog&McLoad,2001). ark. (2002: 367) ‘dil, alıntılar ve konuyla
İkinci bir yaklaşım daha çok tümdengelim ilintili bilginin seçilmesine’gönderme yap-
esasına dayanır ve araştırma öncesinde ta- maktadırlar. Gamson ve Modigliani
nımlanan ve uygulanabilir hale getirilen (1989), bilgiyi yoğunlaştıran ve bir konu-
çerçeveleri incelemektedir. nun ‘medya paketi’ni sunan ‘çerçeveleme
Bilim insanları,içerik analizlerinde kısa araçları’nı tanımlamışlardır. Bu çerçevele-
ve bir o kadar da önsel tanımlara dayanan me araçlarını (1) metaforlar,(2) modeller,
39
(3) sloganlar,(4) tasvirler ve (5) görsel im- yapılan çoğu çalışmada,öz unsurlar ve çer-
geler olarak belirlemektedirler. En kap- çeve-taşıyan unsurlar arasındaki ayrım,ha-
samlı ampirik yaklaşım,haber çerçevelerini ber çerçevelerinin kullanılır hale
tanımlamak ve ölçmek için 11 çerçevele- getirilmesinde etkili bir biçimde uygulan-
me mekanizması ya da odak noktası liste- mıştır (örneğin,Cappella&Jemieson,1997;
si öne süren Tankard (2001: 101) Iyengar,1991,Price ve ark.,1997; Valenti-
tarafından sunulmaktadır: no ve ark.,2001; de Vreese,2004).
1.başlıklar
Haber Çerçevelerinin
2.alt başlıklar
Bir Tipolojisi
3.fotoğraflar
4.fotoğraf altları
Haber yapanlar bir konuyu yayınlarken
5.manşetler
pek çok farklı çerçeve kullanabilirken,uz-
6.kaynak seçimi
manlar hikayelerin anlatımı ve oluşturul-
7.alıntı seçimi
masındaki bu seçim bolluğunun belirli
8.tanıtımlar
ayırt edici özellikler olarak analizlerde ko-
9.logolar
runabileceği konusunda hemfikirdirler.Bu
10.istatistikler ve şemalar
çalışmada, daha önceki araştırmaları ve
11.son cümleler ve paragraflar
önerilen farklı haber çerçevesi türlerini
Özet olarak, çerçeveleri ölçmek için sentezlemek için, çerçevenin doğasına ve
ampirik bir yaklaşımı benimseyen bilim in- içeriğine referansta bulunarak daha genel
sanları, çerçevelerin spesifik metinsel ve bir tipoloji ya da ayrım önerilmektedir.Be-
görsel unsurlar ya da ‘çerçeveleme araçla- lirli çerçeveler yalnızca spesifik konulara ya
rı’ olduğu konusunda hemfikirdirler. Bu da olaylara uygundur.Bu tür çerçeveler ko-
unsurlar,öz haber olguları olarak düşünü- nuya özgü çerçeveler olarak sınıflandırıla-
lebilecek geri kalan haber hikayesinden bilmektedir. Diğer çerçeveler tematik
esas olarak farklıdır. Price ve ark. (1997: sınırlamaları aşmaktadır ve farklı konular-
488),‘özgün bir gazetecilik çerçevesi oluş- la ilişkili olarak, hatta bazıları zaman öte-
turmak için giriş ve sonuç paragraflarını’ sinde ve farklı kültürel bağlamlarda
başkalaştırarak ve haber yazılarındaki diğer tanımlanabilmektedirler.Bu çerçeveler,ge-
paragraflar özdeş tutulurken,bilgiyi çerçe- nel çerçeveler olarak sınıflandırılabilmek-
venin dışında tutmak suretiyle bir çerçeve tedir (de Vreese, 2002). Bu tipoloji, her
tasarlayıp uygulanabilir hale getirmişlerdir. şeyi içerisinde taşıyan ‘çerçeveleme’terimi-
Aynı bağlamda, Neuman ve ark. (1992: nin kullanımını açıklamaya yardımcı olan
126) yaptıkları içerik analizinde,haber ya- farklılıklara odaklanan geçmişteki çerçeve-
zılarını ‘çerçeveler’içeren bölümler ve ‘ol- leme araştırmalarının organize edilmesine
gular’ içeren bölümler olarak ikiye hizmet etmektedir.
ayırmışlardır.Çerçeveleme etkileri üzerine Haber çerçeveleri çalışmaları için konu-
40
ya özgü bir yaklaşım, incelenen olay ya da olarak sınıflandırılmıştır.Bu dört çerçeve,
konu ile ilişkili özgüllük ve detayların sevi- konunun haberlerdeki kronolojik gelişimi-
yesinin yükselmesini sağlamaktadır.Ancak, ni yansıtmıştır ve konuya duyarlı çerçeve-
bu avantaj potansiyel olarak içerisinde bir lerdir.
dezavantajı da barındırmaktadır. Bu yük- Seçimlerde, Shah ve ark. (2002), Clin-
sek seviyedeki konu-duyarlılığı,konuya öz- ton başkanlığının son aşamaları sırasında
gü çerçeveleri kullanan analizlerin haberlerde tekrarlanan üç çerçeve belirle-
genelleştirilmesini, karşılaştırılmasını ve mişlerdir. Bunlar, ‘Clinton davranış skan-
kuram inşa etmek için ampirik kanıt ola- dalı’, ‘Muhafazakâr saldırı skandalı’ ve
rak kullanılmasını zorlaştırmaktadır.Karşı- ‘Liberal tepki skandalı’dır. Bu bağlamda,
laştırılabilirliğin olmaması araştırmacıları, haberlerdeki çerçeveler üzerine yapılan di-
‘aradıkları şey için çok kolay kanıt bulma- ğer çalışmalarda da,söz konusu konuyla il-
ya’ ve ‘çerçeveler ve çerçeveleme üzerine gili çerçeveler incelenmiştir.
yapılan çalışmalarda en engelleyici eğilim-
lerden birine, [yani] uzmanların her çalış- Genel Haber Çerçeveleri
ma için özel çerçeveler dizisi üretme
Genel çerçeveler üzerine yapılan bir grup
eğilimine’ katkıda bulunmalarına yol aç-
çalışma, siyasetin, özellikle de seçim kam-
mıştır (Hertog&McLeod, 2001: 150-151).
panyalarının içeriği üzerinde yoğunlaşmış-
Aşağıda, haberlerdeki çerçeveler üzerine
tır. İkinci bir grup ise, gazeteciliğin
yapılan çalışmalar değerlendirilerek sınıf-
gelenekleri içerisinde yapılanan genel ha-
landırılmıştır (Tablo 1).
ber çerçevelerine odaklanmaktadır.Birinci
grupta,Cappella ve Jamieson (1996,1997)
Konuya Özgü
siyasal olumsuzculuk üzerinde stratejik
Haber Çerçeveleri
olarak çerçevelenen haberlerin sonuçlarını
Konuya özgü haber çerçeveleri üzerine ya- incelemişlerdir. Stratejik haberler, (1) ka-
pılan çalışmalarda,İntifada’nın çerçevelen- zanmaya ve kaybetmeye odaklanan,(2) sa-
mesine (Cohen&Wolfseld, 1993), vaş, oyun ve yarış dilini içeren, (3)
internete (Roessler,2001),kadın hareketle- ‘oyuncular,eleştirmenler ve izleyicileri’içi-
rine (Terkildsen&Schnell, 1997) ve iş gü- ne alan, (4) aday tarzı ve algılamalarına
cü tartışmalarına (Simon&Zenos, 2001) odaklanan ve (5) anketlere ve adayların du-
bakılmıştır.Konuya özgü haber çerçevele- ruşuna ağırlık veren haberler olarak tanım-
ri çalışmalarından biri, ABD ulusal bütçe lanmaktadır (Jamieson,1992).Cappella ve
açıklarının kamuoyu algılarına odaklanmış- Jamieson’a göre (1997), stratejik haberler,
tır (Jasperson ve ark., 1998). Pek çok bü- yalnızca seçim kampanyalarında değil, ay-
yük ABD gazetesinin içerik analizine nı zamanda politika konularında da Ame-
dayanarak dört çerçeve belirlenmiştir ve rikan haber içeriğinde egemen olmaktadır.
bunlar ‘konuşma’,‘kavga’,‘açmaz’ve ‘kriz’ Kazanma ve kaybetmeye ve anketlere
41
Tablo 1:Haberlerdeki Çerçevelerin İçerik Analizlere Genel Bir Bakış
odaklanma,Patterson’un (1993) seçim ha- yerleştirilmeden sadece olaylarla sınırlı ola-
berlerinde ‘oyun şeması’ kullanımına iliş- rak sunulduğu episodik yorum tarzına
kin tartışması ile büyük benzerlikler doğru güçlü bir eğilim gösterdiğini ortaya
taşımaktadır.Oyunlar,seçim başarısı stra- çıkarmıştır. Iyengar (1991) ayrıca, haber
tejilerine ve (tahminlerine) gönderme yap- organizasyonları ve haber üretimindeki
makta ve seçim yarışında adayların normların ve standartların episodik çerçe-
konumunu vurgulamaktadır. Patterson velemeyi teşvik ettiğini öne sürmüştür.Bu
(1993), 1960’dan 1992’ye kadar geçen dö- uygulama,‘karmaşık konuları anekdot şek-
nemde,ABD seçimlerinin yazılı basın içe- lindeki kanıtlar seviyesine indirgeyerek ba-
riğindeki oyun çerçevesi ya da at yarışı sitleştirmekte’ (Iyengar, 1991: 136-137),
çerçevesi kullanımında gözlenen tarihsel sorunlara ve toplumsal konulara ilişkin ka-
artışa ilişkin kanıtlar sunmaktadır. muoyunun genel ve bağlamsal anlayışın-
İkinci grup çalışmalar,haber çerçevele- dan ziyade konuya odaklı, düzensiz ve
rini,gazetecilik gelenekleri,normlar ve ha- yalıtılmış bir kamuoyu anlayışına neden ol-
ber değerleri gibi daha genel haber içeriği maktadır.
özellikleri ile ilişkilendirmektedir. Iyengar Neuman ve ark.(1992),güncel olayları
(1991) 1981’den 1986’ya kadar geçen dö- tartışırken,izleyiciler tarafından kullanılan
nemde yoksulluk, suç ve işsizlik gibi top- çerçeveler geliştirmişlerdir.Bir dizi güncel
lumsal konuların ABD şebeke ağı yayını olayın haber medyası içeriğindeki sunu-
üzerine bir analiz yapmış ve günlük haber munda,izleyicilerle yapılan görüşmelerden
yayınının, sosyal konuların haberlerde da- çıkarsanan çerçevelerin de yer aldığını bul-
ha geniş bir yorum ya da bağlam içerisine muşlardır.Yaptıkları araştırma ile ilgili ça-
42
lışmada,‘insan etkisi’,‘güçsüzlük’,‘ekono- Sorumluluk çerçevesi, bir konuyu ya da
mi’,‘ahlâki değerler’ve ‘çatışma’yı,medya problemi, hükümete, bireye ya da gruba
ve izleyiciler tarafından kullanılan yaygın bir soruna neden olma ya da sorunu çöz-
çerçeveler olarak belirlemişlerdir.İnsan et- me sorumluluğu yükleyerek sunmaktadır.
kisi çerçevesi, bir olaydan etkilenen birey- Ahlâk çerçevesi,bir olayı ya da konuyu di-
lerin ve grupların tasvirine ni ilkeler ya da ahlâki kurallar bağlamında
odaklanmaktadır. Güçsüzlük çerçevesi, yorumlamaktadır.Ekonomik sonuçlar çer-
‘güçlerin zayıf bireyler ya da gruplar üze- çevesi ise,bir olayı, problemi ya da konu-
rindeki egemenliğine’ gönderme yapmak- yu bir bireyde, grupta, kurumda, bölgede
tadır (1992:67).Ekonomi çerçevesi,‘mali ya da ülkede yaratacağı ekonomik sonuçlar
tablo sonuçları ile kâr ve zarara odaklan- açısından yorumlayarak sunmaktadır. Ça-
mayı’yansıtmaktadır (1992:63).Ahlâki de- lışma, sorumluluk çerçevesinin en yaygın
ğerler çerçevesi,örneğin belirli alıntıları ve kullanılan çerçeve olduğunu, bunu ulusal
çıkarsamaları içererek ahlâka ve kurallara yazılı basın ve televizyon haberlerinin ana-
ilişkin dolaylı referanslara gönderme yap- lizine dayanan çatışma çerçevesi ve ekono-
maktadır.Çatışma çerçevesi ise,gazetecili- mik sonuçlar çerçevesinin izlediğini ortaya
ğin, çatışan yorumları içeren haberleri koymuştur (Semetko&Valkenburg,2000).
aktarma uğraşına gönderme yapmakta ve Bu genel haber çerçeveleri gazetecilik ge-
haber medyasının ‘her birinin yeni kaza- lenekleri ile ilişkilidir ve bunların, Avrupa
nanlarının ve kaybedenlerinin olduğu sü- hükümet liderlerinin AB zirvesi ve suç gi-
rekli bir yarışmalar dizisi olan siyasal bi değişik konuların medyada ele alınma-
dünyanın oyun yorumu’ ile çok iyi uyuş- sının temelini oluşturdukları görülmüştür.
maktadır (1992: 64). Bu çerçeveler, farklı Ancak,bu çerçevelerin genel yapısı,çerçe-
konular ile ilişki içerisinde ortaya çıkarıl- velerin ulusal sınırlar ötesinde genelliğini
mışlardır ve bu çerçevelerin, konuya özgü ispatlamak amacıyla ülkelerarası karşılaş-
haber çerçevelerine kıyasla daha genel bir tırmalı bir platformda henüz test edilme-
uygulanabilirliğinin olduğu öne sürülmek- miştir.
tedir.
Bu araştırma dizisi; ‘çatışma’, ‘insan il- Genel Haber Çerçevelerine Bir
gisi’, ‘sorumluluk’, ‘ahlâk’ ve ‘ekonomik Örnek: Avro’yu Çerçeveleme
sonuçlar’olarak beş çerçeve belirleyen Se-
metko ve Valkenburg (2000) tarafından Genel haber çerçeveleri üzerine yapılan
geliştirilmiştir.Çatışma çerçevesi; bireyler, araştırmaları ülkelerarası karşılaştırmalı bir
gruplar,kurumlar ya da ülkeler arasındaki platforma doğru genişletmek için; Britan-
çatışmayı vurgulamaktadır.İnsan ilgisi çer- ya,Danimarka ve Hollanda’daki televizyon
çevesi, bir olayın, konunun ya da proble- haberlerinde çatışma ve ekonomik sonuç-
min sunumuna bir insan yüzü,bireysel bir lar çerçevelerinin kullanımı incelenmiştir.
hikaye ya da duygusal bir açı eklemektedir. Haberlerin çatışma ve ekonomik sonuçlar
43
açısından ne dereceye kadar çerçevelendi- Çatışma çerçevesi, ‘haber hikayesi, parti-
ği,Avro’nun Ocak 1999’da piyasaya sürül- ler/bireyler/gruplar/ülkeler arasındaki an-
düğü sırada ve rutin bir dönem süresince laşmazlığı yansıtıyor mu?’gibi dört madde
incelenmiştir.Çalışma,10 gün boyunca üç ile uygulamaya konulmuştur2. Ekonomik
ülkede en yaygın izlenen şebeke ağlarının sonuçlar çerçevesi üç maddeden oluşmuş-
akşam haberlerini (Britanya’da BBC ve tur,örneğin ‘İlgili maliyet/gider derecesin-
ITV, Hollanda’da NOS ve RTL ve Dani- den bahsediliyor mu?’3.Avro’nun piyasaya
marka’da DR1 ve TV2) Avro’nun piyasaya sürülmesi ve diğer bütün siyasi ve ekono-
sürülmesi ve rutin bir dönem sırasında su- mik haberlerle ilgili tüm haber hikayeleri
nulan bir olay örneği bazında analiz etmiş- için bütün maddeler evet (1) ya da (0) ha-
tir1. Bu vakalar, Avrupa entegrasyonu yır şeklinde yanıtlanmıştır. Skalalar, mad-
hakkında farklı gazetecilik kültürü ve ka- de skorlarının toplanması ve bu toplam
muoyu düşüncesini yansıtıyor olmaları göz skorunun ilgili madde sayısına bölünmesi
önüne alınarak seçilmiştir. ile oluşturulmuştur.Skalalar sonuç olarak
Çalışma,iki haber çerçevesinin her biri 0’dan 1’e uzanan değer aralığına sahip ol-
için çoklu-madde skalaları kullanmıştır. muştur.Skalaların çerçevelerin varlığını öl-
Tablo 2:Britanya,Danimarka ve Hollanda’daki Haberlerde Çatışma
ve Ekonomik Sonuçlar Çerçeveleri
Not:Veri girişleri çerçeve skalaları üzerindeki ortalama skorlardır,parantez içindeki sayılar stan-
dart sapmaları ve olay sayılarını göstermektedir.Tablo,de Vreese ve ark.’nın çalışmalarına (2001)
dayanmaktadır.
44