Günümüzde Psikoterapi

12 Pages·2017·0.68 MB·Turkish

www.psiart.org [email protected]

* Bu metin Prof. Dr. Kemal Sayar'ın 01.12.2015 tarihinde

1.PSİART Psikoloji Buluşmaları programında
gerçekleştirdiği konuşmanın yazıya getirilmiş halidir.
©Tüm hakları saklıdır. PSİART'ın yazılı izni olmadan bu
eserin hiçbir kısmı elektronik ya da mekanik yollarla
çoğaltılamaz.
SUNUŞ
Psikoloji Öğrencileri Araştırma ve Eğitim Topluluğu PSİART 2015 yılında bir grup
psikoloji öğrencisinin çaba ve heyecanıyla çalışmalarına başladı. Psikoloji öğrencilerinin
akademik faaliyetlerine destek olma amacıyla çalışmalarını yürüten PSİART geçtiğimiz iki
yılda; Psikoloji Buluşmaları, Psikoloji Kış Okulu, PSİART Eğitim Programı ve Kampüs
Buluşmaları olmak üzere onlarca etkinliği gerçekleştirerek alanında uzman, öncü ve yetkin
isimleri psikoloji öğrencileriyle buluşturdu. Bağımsız ve sivil bir öğrenci topluluğu olan
PSİART, heyecan ve motivasyonunu her geçen gün arttırarak önümüzdeki günlerde de
çalışmalarına devam edecek.
Gerçekleştirdiğimiz programlarda sunulan bilgilerin daha kalıcı hale gelmesini sağlamak
amacıyla PSİART ETKİNLİK NOTLARI (PEN) serisini hazırlamaya karar verdik.
Programlarda kıymetli hocalarımız tarafından gerçekleştirilen konuşmaların dökümlerini
sizlerin istifadesine, bilgi ve ilgisine sunmanın heyecanı içerisindeyiz.
Bilginin gücüne, sözün tesirine, yazının kalıcılığına inanıyoruz.
PEN serisinin ilk paylaşımını, değerli Hocamız Prof. Dr. Kemal Sayar’ın PSİART 1.
Psikoloji Buluşmaları programında gerçekleştirdiği ‘Günümüzde Psikoterapi: İmkanlar ve
Tuzaklar’ başlıklı konuşmasının dökümüyle yapıyoruz.
Hazırlanan bu nottan istifade etmenizi dileriz.
PSİART’ın etkinlik ve programlarında görüşmek ümidiyle!

29.09.2017
Günümüzde Psikoretapi: İmkanlar ve Tuzaklar Prof.Dr. Kemal Sayar

Günümüzde Şimdi size pek çok insan psikoterapide
tekniğin her şey olduğunu söyleyecektir.
Psikoterapi:
Teknik bilmezsek nasıl terapi yapacağız,
İmkanlar ve Tuzaklar
diyeceklerdir. Bugün buradan sadece bu
Prof. Dr. Kemal Sayar cümleyle ayrılsanız yeterli olacak cümleyi
söylüyorum: Anlayış teknikten önce gelir.
Sevgili arkadaşlar hepinizi en içten Danışanımızın o odada bizim
dileklerimle selamlıyorum. Günün bu karşımızda; özel, biricik, değerli
vaktinde buraya kadar geldiğiniz için anlaşılmış hissetmesi, kendisini
teşekkür ederim. Umarım geldiğinizin bir hissedilmiş hissetmesi her şeyden önce
karşılığını görürüsünüz. Dilerim ki arzu gelir. Kullandığınız teknik herkese dokuz
ettiğiniz bilgileri ve ilhamı sizlere takla attıran mükemmel bir teknik
verebilecek bir konuşma yapabilirim. olabilir. Muhteşem yöntem bilgisine
sahip olabilirsiniz. Ama danışan odada
İlk asistanlığa başladığımdan beri kendimi
sizin gerçekten kendisiyle ilgilendiğinizi
çok şanslı buluyorum. Çok iyi bir
düşünmezse tekniğin hiçbir anlamı
psikoterapi süpervizörü hocamla, Cahit
yoktur. Dolayısıyla bizler terapistler olarak
Ardalı’yla, çalıştım. Hocanın Yavuz
terapilerde kişiliğimizi kullanıyoruz
Erten’le beraber yazdığı ‘Psikanalizden
enstrüman olarak. Yani kişiliğimizdeki
Dinamik Psikoterapilere’ isimli bir de kitabı
samimiyeti kullanıyoruz. Muhatabımıza ne
var piyasada bulabilirsiniz. Terapiden ve
kadar samimi yaklaşabiliyoruz? Onun
süpervizyonlardan ne öğrendim diye
derdine, sıkıntısına, tasasına içten ilgiyi ne
kendime sorduğumda şu cevabı
kadar gösteriyoruz? O, bunu bizim
veriyorum: Nerede susmam gerektiğini
gösterdiğimizi ne kadar hissediyor? Empati
öğrendim. Susmayı bilmek bizim
araştırmaları da bununla alakalıdır. Empati
mesleğimizin en önemli taraflarından bir
sadece kendini karşındakinin yerine
tanesidir. Günümüz toplumunda çok
koymak değil ama aynı zamanda
konuşuyoruz. Hepimiz kendi sesimizin,
karşındakinin de senin bu davranışını
kendi avazımızın en geçerli ve en güçlü
hissedebiliyor olmasıdır. Bu duyguyu
avaz olmasını istiyoruz. Sesimizin başka
karşımızdakine ne kadar geçirebiliyoruz?
sesleri susturmasını istiyor, başka seslere
İşte terapinin bütün sihri budur. Çok fazla
yer açmamayı düşünüyoruz. Halbuki
lafazanlığa cilt cilt kitaba da gerek yok.
günümüz toplumunda iletişimin en çok
Elbette öğrenelim okuyalım, bazı teknikleri
ihtiyaç duyduğu şey susup muhatabımızı
iyi bilelim. Soru sormayı, soru ağacını,
dinlemek. Gerçek bir iletişim karşımızdaki
sirküler soru sormayı bilelim. Yorum
insanın sözlerine yer açmakla mümkündür.
yapmayı, nereden nereye gidebileceğimizi
Bazen o konuşacak, ben dinleyeceğim
öğrenelim. Fakat her şeyden önemlisi
bazen de ben konuşacağım o susacak.
İngilizce’de ‘ genuine interest’ olarak ifade
Gerçek bir iletişim birbirimizin sözleri
edilir, içten ilgi gösterilmek, samimiyet
arasında uzlaşılır bir nokta bulup oradan
gösterebilmektir.
ilerlemeyi gerektirir. Psikoterapi aslında,
gerçek insani etkileşimin, iletişimin en üst
düzeyde gerçekleşmiş halidir.
2
Günümüzde Psikoretapi: İmkanlar ve Tuzaklar Prof.Dr. Kemal Sayar
Jerome Frank diye ünlü bir terapi yerdir.'' İnsan bu dünyada sadece ağzı
araştırmacısı var. Onun çok meşhur bir kulaklarında yaşayabilir mi arkadaşlar?
kitabı vardır. Bu sahada en önemli kitap Hepimiz sadece mutluluk içinde, vur
olan ‘Persuasion and Healing’ -İkna ve patlasın çal oynasın yaşayabilir miyiz?
Sağaltım- kitabının yazarıdır. Kitap Böyle ahmakça bir mutluluk anlayışı
Türkçe’ye çevrilmedi ama İngilizce olabilir mi? Yani biz rahatlık içinde bile
okuyabilen arkadaşlarımız bakabilir, olsak etrafımızda pek çok olumsuz olay
karıştırabilir, pek çok kütüphanede de oluyor. Dünyada bir sürü bizi, bilincimizi
kitabı bulabilirsiniz. Jerome Frank yüzlerce rahatsız eden, insan olarak bizi
terapi yöntemini inceliyor. Diyor “Ne insanlığımızdan utandıran çokça görüntü ile
tedavi ediyor terapide? Ne? Ne oluyor? Bir karşı karşıya kalıyoruz. Adaletsizlik,
insan gidiyor, konuşuyor, başka bir insan zulüm, kayıtsızlık, küçücük bebeklerin
onu dinliyor, ona yol gösteriyor. Birdenbire ölmesi, insanların yurtlarından edilmesi...
o kişinin hayatında bir şeyler değişiyor. Bir Bütün bunlar bizi bir şekilde üzüyor ve
cümle birdenbire gidiyor karşınızdaki hırpalıyor, değil mi? Dolayısıyla acaba
insanın hayatında bir yer buluyor. Nasıl bizim amacımız ağrısız, sancısız bir hayata
oluyor bu? Nasıl başarılı oluyor bu?” adapte etmek mi olmalı danışanlarımızı? Bu
Terapide en temel tedavi edici faktörün şu soruyu hepimizin sorması lazım. Bu soru
olduğunu söylüyor Jerome Frank: “Bir, psikolojinin içinde sorulan çok temel bir
biraz önce benim de söylediğim, içten ilgi sorudur. Biz insanların ruhsal ağrılarına
iki, karşımızdaki insanda ümit pansuman yapmak üzere mi çalışacağız?
uyandırabilmek. Ümit... Yani terapistin Derdimiz bu mu? Psikoterapistler insanların
konuşmasıyla, danışanına geleceğe dair yanlış bir düzene yanlış bir şekilde uyum
iyimser bir vizyon sunabilmesi, yeni bir sağlamaları için çalışan ajanlar mıdırlar?
bakış açısı kazandırabilmesi. Bütün yıkılıp Hiç soru sordurmayacak mıyız insanlara?
giden, kaybolan her şeyin arkasında hayatın Yanlış bir hayat sürdüğüne ikna
yeniden nasıl kurulabileceğine dair umut olduğumuz, karısına eziyet eden,
ışığının belirmesi. çocuklarını görmezden gelen bir adam bize
terapiye geldiği zaman ne yapacağız? İşte
Biz hastalık modelini benimsediğimiz,
bu, günümüz terapi ekollerinde yakıcı bir
modern tıp ve modern psikoloji, psikiyatri
sorudur ve maalesef Türkiye'de çok yanlış
hastalık modeline sıkıştığı sürece insanın
olarak biz terapiyi; sadece bir sohbet
yaralarının ne anlama geldiğini tam
uygulama, sohbet etme, o sohbetin dışında
manasıyla sezemiyor ve anlayamıyoruz.
da karşımızdaki kişinin var olan nevrozunu
Leonard Cohen diye bir şarkıcı vardır.
onaylama olarak anlıyoruz. Eğer
İhtiyar delikanlı... Bilen, Leonard Cohen
danışanımızda bir uyandırma zili
şarkılarını dinleyen var mı içinizde? Bir el
çalmayacaksa, eğer danışanımızın bugüne
kaldırın bakalım. (Not: Dinleyiciler soruya
kadar yanlış yaptığı bazı şeyleri ona fark
cevap vererek ellerini kaldırırlar.) Güzel.
ettirme imkanı vermeyecek, onun hayatında
Leonard Cohen'in bir şarkısı var. Diyor ki:
yanlış şeyleri ortaya sermeyecekse terapi,
''Hayatta her şeyde bir çatlak var ve ışık o
neye yarar arkadaşlar? Sadece nevrozunu
çatlaktan içeri sızar.'' Yüzyıllarca önce
kuvvetlendirmeye yarar.
Mevlana'nın söylediği enteresan bir söz var.
Diyor ki: '' Yara, sana ışığın sızdığı ilk
3
Günümüzde Psikoretapi: İmkanlar ve Tuzaklar Prof.Dr. Kemal Sayar
Konuşmamızın başlığında tuzaklar ve yükseliyor. Protestanlıkla/ Protestan
imkânlar dedik, tuzaklardan bir tanesi bu: ilahiyatı ile ilgili birçok örtülü önermeyi
Bizim, kendimizi bize danışan insanı bunun içinde görebilirsiniz. İnsanın,
memnun etmek zorunda hissetmemiz. Âdem’in, cennetten kovulma kıssası
Hayır, bizim temel problemimiz anlamak. Mahler’in ‘ayrılma ve bireyleşme’
Ve yapmamız gereken bizim anladığımız teorisinin esasını teşkil eder. Tevrat ve İncil
kadarını karşımızdakinin kafasına çekiçle hikâyelerinin pek çoğu kılık değiştirmiş bir
çakmak değil. Onun da bizimle birlikte fark şekilde modern psikoloji kuramlarına
etmesini sağlamak. Ben o yüzden sızmıştır. Bu ne demek? Bu şu demek: Biz
psikoterapiyi hep, bir insanın mağaralarında yaptığımız işin ne olduğunu bilerek de
dolaşırken el feneriyle görülmedik yerleri yapalım. Yaptığımız işin arka planında ne
aydınlatmaya benzetirim. Biz sadece o el olduğunu anlamaya çalışarak da yapalım.
fenerini tutan kişiyiz. O el fenerini bazen Yani kayıtsız şartsız Batılı kitaplarda
çok derinlere tutarız bazen daha yüzeylere yazılan şeyi uygulamak bizi yer yer çok
tutarız ama o el fenerini tuttuğumuz yerde çözümsüz bırakabilir. Çünkü biz şu anda
neyin olup bittiğini keşfedecek kişi aslında kime terapi yapıyorsak, kim için bir yardım,
danışanımızdır. O fark edecek o bir şifa getirmeye çalışıyorsak onun kültürel
keşfedecek. önceliklerini de dikkate almak zorundayız.
Kültürün olmadığı, insanların iç
Terapi modern bir uğraş. Yani üç yüz sene
dünyalarının, hassasiyetlerinin göz önüne
önce bildiğimiz anlamıyla terapi yoktu.
alınmadığı terapi, terapi olmaz. Şimdi bir
Modern bireyin doğuşuyla beraber insanlar
tuzaktan bahsetmiş oluyorum işte. Bu tuzak
ruhsal sorunlarını farklı bir otoriteye
kuram sarhoşluğudur. Kuram sarhoşluğu;
götürmek istediler. Daha önce şamanlar,
edindiğimiz kuramla başımızın dönmesi ve
şeyhler, imamlar, rahipler bu sağaltımcı
o kuramın hakikatin bütününü tarif ettiğini
rolünü üstleniyordu. Aile içinde bir çatışma
düşünmemizdir.
ya da aile içinde bir anlaşmazlık olduğu
zaman ne oluyordu, insanlar bir şamanın, Meşhur bir hikaye vardır, Mesnevide,
bir rahibin, bir mahalle imamının karşısında körlerin file dokunma hikayesi. Filin
bunları konuşup bir çözüm ayaklarına dokunanlar diyor ki bu bir
üretebiliyorlardı. Fakat modern çağla sütundur, filin burnuna ya da kulağına
birlikte bir değişim ve dönüşüm oldu. dokunanlar başka bir şey söylüyor. Herkes
Otorite, özellikle Batıda, kiliseden alındı ve dokunduğu yere göre bir bütün tarif ediyor.
onun yerine bilime verildi. Çok enteresan Psikoterapi kuramları da aslında öyledir.
bir istatistik var Terapi adlı kitabımda Yani dokunulan yere göre içinde bulunulan
bununla ilgili bir tartışma da var: Rahiplerin zaviyeye göre bir bütün tanımlanıyor. Ama
sayısı azaldıkça bilim adamlarının veya bu insanın bütünü değil. İşte kuram
terapistlerin sayısı artıyor Batıda. Birindeki sarhoşluğuna kapılırsak, bir kuramın körü
azalma öbüründeki artmayı beraberinde körüne uygulayıcısı, kuramın dışında kalan
getiriyor. Çünkü sorunlar mevcut ve bu hiç bir şeyi hakikat saymadığımız, gerçek
sorunları çözecek insanlara ihtiyaç var. saymadığımız, bir kuram takipçisi haline
Dolayısıyla modern psikoterapi aslında biz gelirsek, işte böyle durumlarda maalesef
farkında olalım ya da olmayalım beyaz hastalarımıza/ danışanlarımıza zarar da
Batılı adamın inşa ettiği değerler üzerine verebiliyoruz. Bununla ilgili pek çok örnek
4
Günümüzde Psikoretapi: İmkanlar ve Tuzaklar Prof.Dr. Kemal Sayar
anlatabilirim size. Kuram sarhoşluğu anlayabilmeyi bizlere sağlar. Bununla ilgili
dediğimiz şey bazen de karikatür tarzı biliyorsunuz bir kavram geliştirilmiş Peter
uygulamalara dönüşebiliyor. Özellikle bu Fonagy ve arkadaşları: Mentalization. Yani
psikanaliz eğitiminden geçtiğini düşünen başka insanın zihninde ne olup bitiyor, bunu
insanlarda daha fazla kendini anlayabilmek, zihinselleştirebilmek, her
hissettirebiliyor. Çünkü çok gizemli bir şey terapistin yapması/ edinmesi gereken bir
psikanaliz ve her tarafa çekilebilecek davranıştır. Ve bunun için de okumak,
boyutta. Oradaki fikirler tam oturmazsa, kendimizi geliştirebilmek, iç dünyamızı
insan birden bire çok amatörce hatalar geliştirebilmek, insan halleri hakkında
yaparken kendisini bulabiliyor. Bir önyargısız bir duruş geliştirebilmek çok
danışanımdan bahsedeyim, danışanım değerlidir. Mevlana’nın yine değerli bir
konuşurken terapistiyle erkek arkadaşının sözünü paylaşmak isterim: “ Haydi ben,
isminin S ile başladığını söylüyor, diyelim bensiz olarak geliyorum. Sen de sensiz
Sami, terapist birden durduruyor onu ve olarak gel.” Önyargının eritilmesi için
diyor ki, “hmm, bak burada çok önemli bir bundan daha güzel bir formül yok. Yine
şey var, babanın ismi de s harfi ile başlıyor, başka bir beyitinde Mevlana: “Hem ben
erkek arkadaşının ismi de s harfi ile benim, hem sen sensin, hem sen benim.”
başlıyor. Bu çok mühim bir şey seninle Sonra da diyor ki, ‘ne sen sensin, ne ben
ilgili, bunu biraz uzun uzun düşünelim.” Ve benim, ne ben senim’. Veya Şeyh Galip bir
biz üç- dört seans sadece bu konuyu şiirinde diyor ki: “Sen yoksun. Benlikler
konuştuk ve ben sonunda bunun bir hep vehm-i gümanındır.” Benlik dediğimiz
saçmalık olduğuna kanaat getirdim ve şey hep vehimdir. İşte bütün bu sözler, bize
görüşmeyi bitirdim. Burada bakın şöyle bir çok uzaktan seslenen iç görüler aslında
şey var, insanların anlam dünyasını hepimizin birbirimize bağımlı yaşayan
yakalayabilme işidir terapi. Onun anlam varlıklar olduğumuzu hatırlatmaktadır. Ve
dünyasına sokulabilmektir. Karşımızdaki psikoterapide de aslında psikoterapinin;
bu olayı nasıl yorumluyor, olayı nasıl birinin diğerine üstten buyurması, ona nasıl
anlıyor bunları keşfedebilirsek işte o zaman yaşayacağını vaaz etmesi değil, psikoterapi
iyi bir terapi yapmış oluruz. Danışanın İrvin Yalom'un harika ifadesiyle; biri
anlam dünyasının içine ne kadar diğerinden biraz daha fazla dertli iki insanın
girebiliyoruz, dünyayı onun gözleriyle ne buluşması olduğunu bilmek lazım. O halde
kadar görebiliyoruz, onunla ne kadar yer psikoterapiye bir imkan olarak bakacaksak
değiştirebiliyoruz? Onun gibi olmanın neye eğer; iki insanın buluşması olarak
benzediğini ne kadar anlayabiliyoruz? İşte görmemiz, bir zenginleştirici tecrübe, bir iç
bütün bu sorular bizim empati diyaloğun diyalojik konuşmanın, karşılıklı
yeteneklerimizle alakalıdır. İyi bir terapist birbirimizi zenginleştirecek bir konuşmanın
olmak da bu empati yeteneğimizi bir vasıtası olarak görmemiz çok daha
geliştirmemiz daha da ilerilere doğru olur.
taşıyabilmekle alakalıdır. İyi bir terapist
Psikoterapideki en büyük tuzak;
olmak için empati gerekiyorsa empati için
terapistin kibridir. Terapistin
de bol bol şiir okumak, roman okumak
nevrozudur. Maalesef bu nevroz bizi
lazım. Çünkü roman bize, başka
olmadık hatalara götürür. Kendimizle
karakterlerle özdeşleşmeyi vadeder. Başka
yüzleşemezsek, kendimizle
insanların zihninden geçenleri
5
Günümüzde Psikoretapi: İmkanlar ve Tuzaklar Prof.Dr. Kemal Sayar
tanışamazsak, bilişemezsek, kendimizin bu kişi bana çok sinirli bir şekilde
kör noktalarını keşfedemezsek bu konuşmaya başladı ve öfkeli/ kızgın bir
hataları sıklıkla yapabiliriz. Bu yüzden iyi tonda çocuğumla övünüp övünmediğimi,
bir psikoterapi eğitiminde süpervizyon kendisine hava mı atmaya çalıştığımı, ne
önerilir. Yani bir ustanın rahle-i tedrisinden için böyle bir konuşma yaptığımı sormaya
geçmek, bir ustanın örsünde onun çekiciyle başladı, bu duruma çok şaşırdım ve
dövülmek iyi bir şeydir. Bu sayede kendi incindim. Bana bu şekilde hitap etmesi beni
kişiliğinizin tanıyamadığınız bazı yönlerini çok rahatsız etti.”
tanırsınız. Ben psikoterapi eğitimim
Şimdi bu o arkadaşımın kör noktası. Çünkü
sırasında şöyle bir duygu hatırlıyorum;
bana kendi çocuğunun yeterince iyi
Cahit hocayla olan süpervizyon saatlerimiz
okumaması ile ilgili duyduğu sıkıntıları
böyle üç dört saat sürerdi ve her seferinde
anlatmıştı daha önceleri. Ben bunu
vurgun yemiş gibi sarhoş bir şekilde
biliyorum ama tabi danışanımla paylaşmam
çıkardım eğitimlerden. İki- üç gün kendime
söz konusu değil. O an anladım, demek ki
gelemezdim. Süpervizyonda ben
bu hastanın kendi çocuğundan övgüyle
danışanımla yaptığım konuşmayı
bahsetmesi, onun mayın tarlasına girmesi
okuyorum hocaya. O da her süpervizyon
demekti ve orada bu anlatı bir şeyi patlattı.
seansında benimle ilgili bir şey buluyor
İşte bu analitik psikoterapide ‘Kont-
çıkartıyor o okumalarımdan. Yani hastadan
Transferans’ dediğimiz konuyu beraberinde
çok benimle ilgileniyor. Benim
getiriyor. Benim danışanımla ilgili
kusurlarımla ilgileniyor. Neyi niçin
duygularım neler? Ben bu duygulara ne
sorduğum, nerede ne için bu kadar uzun
kadar bakabiliyorum? Ben bu duyguları ne
sustuğum, nereye geldiğim zaman konuyu
kadar kontrol edebiliyorum? Yalom’un
birden bire değiştirmeye çalıştığım. Bu
kitaplarını okuyan var değil mi içimizde?
başlıklar bizim kör noktalarımızla alakalı
Okumayan var mı ? Yalom’un ismini ilk
şeyler olabilir. Bütün bunlar aslında bizim
defa burada duyuyorum diyen var mı? Peki.
kendi kendimize bakmaktan aciz
İrvin Yalom, önemli bir Varoluşcu terapist
oluşumuzla alakalı şeyler olabilir. İşte
ve hikaye şeklinde seanslarını anlattığı.
kendine bakabilen insan daha iyi terapist
Mutlaka terapi ile ilgilenen arkadaşların
olur. Kendi kusurlarıyla yüzleşebilen insan
kitaplarını okuması lazım bence. Yalom
daha iyi terapist olur. Ben oldum diyen
kitaplarında mesela hep kendi
insan kötü terapist olur. O yüzden eskilerin
duygularından bahseder. Çünkü kendi
bir sözü var, ''oldum demek, öldüm
duygularımız bazen bize, danışan insanları
demektir'' derler. Ölmemek için her daim
anlamak için yol gösterir. Bir danışanım
olmaya devam etmek lazım. Olma gayretine
geldi ve bende bir sıkıntı oluştu. Neden bu
devam etmek lazım.
insan beni sıkıyor? Neden diğer
Bir gün bir danışanımı dinliyorum; benim danışanlarımı görünce mutlu oluyorum, şen
de tanıdığım ve hayatındaki en büyük şakrak oluyorum da bu danışanımı görünce
problemin ne olduğuyla ilgili benimle içime bir sıkıntı geliyor? Bu duyguları fark
dertleşmiş bir meslektaşıma gitmiş. “Birden etmek, yeri geldiğinde bu duyguları
bire diyor, kendi çocuğumun ne kadar danışanınızla konuşabilmek, tartışabilmek
başarılı olduğunu, ne kadar iyi terapinin önünü açan bir davranıştır.
üniversitelere girdiğini anlatırken, aniden
6
Günümüzde Psikoretapi: İmkanlar ve Tuzaklar Prof.Dr. Kemal Sayar
Terapinin önemli bir kısmı, dinlemektir Bir yerde birden bire durdu bayan hoca:
arkadaşlar. Ama terapi sadece dinlemek "Stop" dedi. "Stop". (Dur). "I am not your
değildir. Bazı danışanlarım söylüyor; patient" dedi (Ben senin hastan değilim).
“gidiyorum anlatıyorum, ‘hmm’ deyip Dur, benden tıbbi öykü almıyorsun. Sürekli
beni gönderiyor terapist, halbuki ben bu soru soruyorsun bana. "Bir dur bakalım"
anlatımı ablama ya da komşuma da dedi, ne anlatacağım. İşte bu da gerek
yapabiliyorum.” Terapi öyle bir şekilde psikolojide, gerekse psikiyatride/tıpta
dinlemektir ki ona düşünmeyi de maalesef bizim düştüğümüz hatalardan bir
eklemektir. Yani o dinlemenin sonucunda tanesi: Karşımızdakini soru
danışanımızın bazı şeyleri düşünebilir hale bombardımanına tutmak. Ve sorumuza dair
gelmesini sağlamaktır. karşımızdakinden, çoğu zaman belki zaman
eksikliğimizden kaynaklanacak şekilde
Yine psikoterapideki tuzaklardan bir tanesi
hızlı hızlı cevaplar istemek. Hızlı hızlı
de çok bilgiç terapisttir; çok şey bilen,
cevaplar alarak bir sonuca varmaya
malumatfuruş, her cümlede bir analiz,
çalışmak...
yorum yapan terapist olmaktır. Bu durumun
Şimdi çoğunuz öğrencisiniz, çoğunuz
hiç bir faydası yok. Psikoterapide en önemli
mesleğinizin çok başlarındasınız. Birkaç
şeyin, tedavi edici unsurlardan bir tanesinin
böyle hatıra anlatıyorum ki daha aklınızda
‘aha experience’ olduğu söylenir, yani ‘ben
kalıcı olsun diye. Psikiyatri asistanlığına
fark ediyorum ben’. Ben fark edersem o
başladım. İlk aylarda Daniel Nahum diye
anlatılanlar anlamlı. Sen bana yorum
çok kıymetli bir hocayla çalışma şansım
yapabilirsin evet, bazen o da aklıma yatarsa
oldu. Psikodinamik psikiyatriler konusunda
ve iç dünyamda bir yere oturursa güzel ama
çok bilgili, Kentucky Üniversitesinde
benim fark etmemi sağlarsan çok daha
profesör, Hacettepe mezunu, Türk
etkili, çok daha kalıcı bir katkı sağlamış
Musevisi, önemli bir isimdi. Amerika'ya
olursun. Çok bilgiçlik, hastamızın
gidiyor, orada profesör oluyor, altı ay
hikayesine yer açmamak,, onun hikayesini
sabbatical (Not: sabbatical; her yedi yılda
kendi istediği gibi, o kıvamda, o hızda
bir üniversite öğretim üyelerine verilen
anlatmasına müsaade etmemek, onu sık sık
araştırma ve seyahat izni.) alıp Marmara
bölmek maalesef yaptığımız yanlışlardan
Üniversitesi’ne gelmişti. İlk hastamı
bir tanesi. Önce bırakmalıyız, o hikaye
alacağım, iki aylık psikiyatri asistanıyım.
önümüzde bir aksın. Yıllar önce Trabzon’da
Polikliniğe oturdum. Bir tane beyefendi
‘Kültürel Psikiyatri Kongresi’
geldi, genç bir beyefendi. İşte
düzenlemiştik. Bu kongrede kültürel
"şikayetleriniz ne zaman başladı? Adınız
psikolojinin ünlü hocaları gelmişlerdi,
ne, soyadınız?" "Bu... şu.." "Şikayetleriniz
hemen depremin arkasında olmuştu
ne zaman başladı? Ne oldu? Nasıl gelişti?
kongremiz. Bir gün bir meslektaşımla
Hangi ilaçları kullandınız? Ne yaptınız.."
beraber bu hocalardan birinin asistanıyla
Tamamen hastalık yönelimli bir görüşme.
sohbet ediyoruz. Bu hoca Harvard
On beş dakikada benim görüşmem bitti. On
Üniversitesinden bir hocaydı. Bir şey
beş dakika. "Bitti, hocam" dedim. "Tamam
anlatıyor, benim psikiyatrist arkadaşım da
dedi hastamızı dışarı alalım." Belirtmeliyim
sürekli ona soru soruyor. Bir şey anlatıyor,
ki bu hikayeyi anlatmayı çok seviyorum.
o soru soruyor, bir şey anlatıyor, o soru
Daniel Nahum'a birkaç defa hatırlattım,
soruyor... Sürekli soru soruyor arkadaşım.
anlattım, çok beraber gülmüştük sonra.
7
Günümüzde Psikoretapi: İmkanlar ve Tuzaklar Prof.Dr. Kemal Sayar
Hoca dedi ki: "Tamam hastamızı biraz Hayatta her şey hikayedir.
dışarıda bekletelim" Bana bir tek soru Hikayeleştirilmemiş bir hayat yaşanmamış
sordu: "Bu hasta kim?" Benim bu soruya bir hayattır. Hepimiz hayatımıza bakarken
verecek bir cevabım yoktu. Çünkü benim bir sürü hikayenin merceğinden geçerek
aldığım hikayede bu hasta bir dizi bakarız. Ve bazen kendimiz hakkında
semptomdu, bir dizi belirtiydi. Ben bu anlattığımız hikayeler 20’li yaşlarda
hastanın kim olduğunu bilmiyordum. Bu farklıdır, 30’lu yaşlarda farklıdır, 40’lı-50’li
hastanın belirtilerinin ne olduğunu yaşlarda bambaşka olur. Bellek dediğimiz
biliyordum. Dedi ki: "Kemal bu hasta kim, şey çok güvenebileceğimiz bir şey değil.
evli mi barklı mı, hayattaki dertleri ne, ne iş Bellek bugün inşa edilir. Depresifin
yapıyor, nelerle uğraşıyor, neler bu insanı belleğine baktığımız zaman ya da
sevindiriyor, neler bu insanı üzüyor?” Bana depresyondaki insanların belleğine
sorarsanız dörtdörtlük bir tıbbi görüşme baktığımızda; hep hayaletler, gulyabaniler,
yapmıştım ve hastanın panik bozukluk ejderhalar, kötülükler vardır.
teşhisini on beş dakikada ‘şak’ diye
Bir danışanım depresyona girmişti.
koymuştum. Hatta bunun için övgü
Yakınım, yani yakinen tanıdığım bir insan.
bekliyordum hocamdan. Dedi ki: "Sen
Hiç bana anlatmadığı hikayeler anlatmaya
hiçbir şey öğrenmedin ki bu hastayla ilgili.
başladı. Hiç unutmuyorum ve ben bu adamı
Sadece semptomların dökümünü yaptın.
kaç senedir tanıyorum. Çocuklukta ne kadar
Peki bu panik atak nerede çıktı, uzayda
eziyet gördüğünden, annesinin onu hep
birden boşlukta mı ortaya çıktı. Sen bu
dövdüğünden, uslansın diye, boynuna yular
insanı tanımazsan, nasıl anlayabilirsin bu
bağlanılarak terbiye edilmeye çalışıldığını
insanı?” Bu benim için çok büyük bir dersti.
anlattı. Hayatla ilgili bütün anlattığı şeyler
Tıpkı, o Harvard'dan gelen asistan hanımın
çok trajikti. Bunları anlatıyordu ve
bize "dur" demesi gibi. Hayatımızın içinde
ağlıyordu. Tedavisi bitti, bunların hepsini
böyle aydınlanma anları vardır arkadaşlar,
unuttu. Yani hiç bunları hatırlamamaya
hepimiz onun, o anların peşine düşelim.
başladı. Selektif yani seçici bir şekilde
Aslında enteresan bir şekilde; siz depresifler; geçmişten sadece kötü olan
terapide bir cümle edersiniz, çok sıradan şeyleri çıkarır. Yani bugün neşeliysem,
bir cümle ettiğinizi düşünürsünüz ama o mutluysam geçmişi de daha aydınlık bir yer
cümle hastamızın/ danışanımızın olarak hatırlarım; bugün karamsarsam,
hayatında öyle bir yere oturur ki, bir üzüntülüysem geçmişi de daha karanlık bir
kilidi ‘şak’ diye açar. Sıradan bir cümle yer olarak hatırlarım. İnsan belleği biraz
onun için, hayat kurtarıcı bir yardım bugünden inşa edilen bir şey. Mesela
kitine dönüşür. O yüzden sözü hep ölçüp önemli bir terapist –konuşmasına
biçerek konuşmak lazım terapide. katılmıştım, çok hoşuma gitti onun tekniği-
Rastgele konuşmamak lazım. Sözü tasarruf “depresyondaki hastalarla çalışırken ben”
etmeyi bilmek lazım ve yeri geldiğinde diyor, “onlara hastalanmadan önceki
konuşmayı bilmeliyiz.. Evet, bir insanın dönemlerini anlattırırım, hastalanmadan
kim olduğunu öğrenmek için ne yapmak önceki dönemlerine gitmelerini isterim,
lazım: O kişinin hikayesini daha bunu fark etmelerini… Hayat o kadar
derinlemesine bilmek lazım. umutsuz değil, çünkü bunu anlattığı anda
Danışanlarımız bize hikaye anlatırlar. hayatta bir ümit ışığının olduğunu fark
8