Guida alla democrazia diretta

274 Pages·2011·7.83 MB·Italian

Guida alla democrazia diretta (cid:98)
(cid:115)
(cid:102)
(cid:106)
(cid:98)(cid:111)(cid:98)(cid:109)(cid:106)(cid:116)(cid:106)(cid:33)(cid:33)(cid:166)(cid:33)(cid:33)(cid:112)(cid:113)(cid:106)(cid:111)(cid:106)(cid:112)(cid:111)(cid:106)(cid:33)(cid:33)(cid:166)(cid:33)(cid:33)(cid:102)(cid:116)(cid:116)(cid:98)(cid:122)(cid:116)(cid:33)(cid:33)(cid:166)(cid:33)(cid:33)(cid:116)(cid:106)(cid:111)(cid:112)(cid:116)(cid:116)(cid:106)(cid:33)(cid:104)(cid:109)(cid:112)(cid:99)(cid:98)(cid:109)(cid:102)(cid:33)(cid:33)(cid:166)(cid:33)(cid:33)(cid:103)(cid:112)(cid:104)(cid:109)(cid:106)(cid:33)(cid:117)(cid:102)(cid:100)(cid:111)(cid:106)(cid:100)(cid:106)(cid:33)(cid:33)(cid:166)(cid:33)(cid:33)(cid:104)(cid:109)(cid:112)(cid:116)(cid:116)(cid:98)(cid:115)(cid:106)(cid:112) (cid:117)
(cid:111) (cid:106)(cid:116)(cid:117)(cid:106)(cid:117)(cid:118)(cid:117)(cid:112)(cid:33)(cid:102)(cid:118)(cid:115)(cid:112)(cid:113)(cid:102)(cid:112)(cid:33)(cid:113)(cid:102)(cid:115)(cid:33)(cid:109)(cid:214)(cid:106)(cid:111)(cid:106)(cid:123)(cid:106)(cid:98)(cid:117)(cid:106)(cid:119)(cid:98)(cid:33)(cid:102)(cid:33)(cid:106)(cid:109)(cid:33)(cid:115)(cid:102)(cid:103)(cid:102)(cid:115)(cid:102)(cid:111)(cid:101)(cid:118)(cid:110)
(cid:112)
(cid:115) Guida alla democrazia diretta
(cid:103)
(cid:33)
(cid:102)
(cid:115) (cid:106)(cid:111)(cid:33)(cid:116)(cid:119)(cid:106)(cid:123)(cid:123)(cid:102)(cid:115)(cid:98)(cid:33)(cid:102)(cid:33)(cid:112)(cid:109)(cid:117)(cid:115)(cid:102)(cid:33)(cid:103)(cid:115)(cid:112)(cid:111)(cid:117)(cid:106)(cid:102)(cid:115)(cid:98)
(cid:77)(cid:106)(cid:99)(cid:102)(cid:115)(cid:98)(cid:33)(cid:113)(cid:98)(cid:115)(cid:98)(cid:103)(cid:115)(cid:98)(cid:116)(cid:106)(cid:33)(cid:101)(cid:106)(cid:33)(cid:68)(cid:105)(cid:118)(cid:115)(cid:100)(cid:105)(cid:106)(cid:109)(cid:109)(cid:59)(cid:33)(cid:200)(cid:77)(cid:98)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:110)(cid:112)(cid:100)(cid:115)(cid:98)(cid:123)(cid:106)(cid:98)(cid:33)(cid:101)(cid:106)(cid:115)(cid:102)(cid:117)(cid:117)(cid:98)(cid:33)(cid:144)(cid:33)(cid:106)(cid:109)(cid:33)(cid:117)(cid:106)(cid:113)(cid:112)(cid:33)(cid:101)(cid:106)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:110)(cid:112)(cid:100)(cid:115)(cid:98)(cid:123)(cid:106)(cid:98)(cid:33)(cid:113)(cid:102)(cid:104)(cid:104)(cid:106)(cid:112)(cid:115)(cid:102)(cid:33)(cid:209)(cid:33)
(cid:117)
(cid:102)(cid:100)(cid:100)(cid:102)(cid:117)(cid:117)(cid:112)(cid:33)(cid:113)(cid:102)(cid:115)(cid:33)(cid:104)(cid:109)(cid:106)(cid:33)(cid:98)(cid:109)(cid:117)(cid:115)(cid:106)(cid:47)(cid:201) (cid:109)
(cid:112)
(cid:115)(cid:112)(cid:104)(cid:102)(cid:115)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:33)(cid:120)(cid:102)(cid:100)(cid:108)(cid:45)(cid:33)(cid:113)(cid:118)(cid:99)(cid:99)(cid:109)(cid:106)(cid:100)(cid:106)(cid:116)(cid:117)(cid:98)
(cid:33)
(cid:102)
(cid:33)
(cid:200)(cid:82)(cid:118)(cid:102)(cid:116)(cid:117)(cid:112)(cid:33)(cid:144)(cid:33)(cid:106)(cid:109)(cid:33)(cid:109)(cid:106)(cid:99)(cid:115)(cid:112)(cid:33)(cid:113)(cid:106)(cid:158)(cid:33)(cid:100)(cid:105)(cid:106)(cid:98)(cid:115)(cid:112)(cid:33)(cid:102)(cid:33)(cid:106)(cid:111)(cid:100)(cid:106)(cid:116)(cid:106)(cid:119)(cid:112)(cid:33)(cid:100)(cid:105)(cid:102)(cid:33)(cid:98)(cid:99)(cid:99)(cid:106)(cid:98)(cid:33)(cid:110)(cid:98)(cid:106)(cid:33)(cid:109)(cid:102)(cid:117)(cid:117)(cid:112)(cid:33)(cid:116)(cid:118)(cid:109)(cid:109)(cid:98)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:110)(cid:112)(cid:100)(cid:115)(cid:98)(cid:123)(cid:106)(cid:98)(cid:47)(cid:33)(cid:77)(cid:98)(cid:33)(cid:104)(cid:118)(cid:106)(cid:101)(cid:98)(cid:33)(cid:74)(cid:83)(cid:74)(cid:33) (cid:98)
(cid:115)
(cid:101)(cid:102)(cid:116)(cid:100)(cid:115)(cid:106)(cid:119)(cid:102)(cid:33)(cid:100)(cid:112)(cid:111)(cid:33)(cid:110)(cid:106)(cid:111)(cid:118)(cid:123)(cid:106)(cid:112)(cid:116)(cid:98)(cid:33)(cid:113)(cid:115)(cid:102)(cid:100)(cid:106)(cid:116)(cid:106)(cid:112)(cid:111)(cid:102)(cid:33)(cid:106)(cid:33)(cid:110)(cid:102)(cid:100)(cid:100)(cid:98)(cid:111)(cid:106)(cid:116)(cid:110)(cid:106)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:109)(cid:109)(cid:98)(cid:33)(cid:109)(cid:102)(cid:104)(cid:106)(cid:116)(cid:109)(cid:98)(cid:123)(cid:106)(cid:112)(cid:111)(cid:102)(cid:33)(cid:101)(cid:106)(cid:115)(cid:102)(cid:117)(cid:117)(cid:98)(cid:33)(cid:102)(cid:116)(cid:102)(cid:115)(cid:100)(cid:106)(cid:117)(cid:98)(cid:117)(cid:98)(cid:33)(cid:101)(cid:98)(cid:33)
(cid:102)
(cid:102)(cid:109)(cid:102)(cid:117)(cid:117)(cid:115)(cid:106)(cid:100)(cid:106)(cid:33)(cid:102)(cid:101)(cid:33)(cid:102)(cid:109)(cid:102)(cid:117)(cid:117)(cid:112)(cid:115)(cid:106)(cid:33)(cid:106)(cid:111)(cid:33)(cid:84)(cid:119)(cid:106)(cid:123)(cid:123)(cid:102)(cid:115)(cid:98)(cid:33)(cid:102)(cid:33)(cid:106)(cid:111)(cid:33)(cid:98)(cid:109)(cid:117)(cid:115)(cid:106)(cid:33)(cid:113)(cid:98)(cid:102)(cid:116)(cid:106)(cid:33)(cid:110)(cid:102)(cid:101)(cid:106)(cid:98)(cid:111)(cid:117)(cid:102)(cid:33)(cid:106)(cid:111)(cid:106)(cid:123)(cid:106)(cid:98)(cid:117)(cid:106)(cid:119)(cid:102)(cid:33)(cid:102)(cid:33)(cid:115)(cid:102)(cid:103)(cid:102)(cid:115)(cid:102)(cid:111)(cid:101)(cid:118)(cid:110)(cid:45)(cid:33)(cid:102)(cid:33)(cid:106)(cid:111)(cid:101)(cid:106)(cid:100)(cid:98)(cid:33) (cid:123)
(cid:123)
(cid:100)(cid:112)(cid:111)(cid:33)(cid:113)(cid:115)(cid:102)(cid:100)(cid:106)(cid:116)(cid:106)(cid:112)(cid:111)(cid:102)(cid:33)(cid:106)(cid:33)(cid:109)(cid:118)(cid:112)(cid:104)(cid:105)(cid:106)(cid:33)(cid:111)(cid:102)(cid:109)(cid:33)(cid:110)(cid:112)(cid:111)(cid:101)(cid:112)(cid:33)(cid:101)(cid:112)(cid:119)(cid:102)(cid:33)(cid:113)(cid:112)(cid:116)(cid:116)(cid:112)(cid:111)(cid:112)(cid:33)(cid:115)(cid:98)(cid:101)(cid:106)(cid:100)(cid:98)(cid:115)(cid:102)(cid:33)(cid:106)(cid:33)(cid:113)(cid:115)(cid:112)(cid:100)(cid:102)(cid:116)(cid:116)(cid:106)(cid:33)(cid:101)(cid:106)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:110)(cid:112)(cid:100)(cid:115)(cid:98)(cid:123)(cid:106)(cid:98)(cid:33)(cid:101)(cid:106)(cid:115)(cid:102)(cid:117)(cid:117)(cid:98)(cid:47)(cid:201) (cid:106)
(cid:99)(cid:115)(cid:106)(cid:98)(cid:111)(cid:33)(cid:99)(cid:102)(cid:102)(cid:101)(cid:105)(cid:98)(cid:110)(cid:45)(cid:33)(cid:117)(cid:105)(cid:102)(cid:33)(cid:102)(cid:100)(cid:112)(cid:111)(cid:112)(cid:110)(cid:106)(cid:116)(cid:117) (cid:119)
(cid:116)
(cid:33)
(cid:111)
(cid:106)
(cid:78)(cid:98)(cid:106)(cid:33)(cid:113)(cid:115)(cid:106)(cid:110)(cid:98)(cid:33)(cid:101)(cid:214)(cid:112)(cid:104)(cid:104)(cid:106)(cid:33)(cid:100)(cid:112)(cid:116)(cid:148)(cid:33)(cid:117)(cid:98)(cid:111)(cid:117)(cid:102)(cid:33)(cid:113)(cid:102)(cid:115)(cid:116)(cid:112)(cid:111)(cid:102)(cid:33)(cid:116)(cid:112)(cid:111)(cid:112)(cid:33)(cid:116)(cid:117)(cid:98)(cid:117)(cid:102)(cid:33)(cid:106)(cid:111)(cid:33)(cid:104)(cid:115)(cid:98)(cid:101)(cid:112)(cid:33)(cid:101)(cid:106)(cid:33)(cid:119)(cid:112)(cid:117)(cid:98)(cid:115)(cid:102)(cid:33)(cid:116)(cid:118)(cid:33)(cid:98)(cid:115)(cid:104)(cid:112)(cid:110)(cid:102)(cid:111)(cid:117)(cid:106)(cid:33)
(cid:101)(cid:102)(cid:117)(cid:102)(cid:115)(cid:110)(cid:106)(cid:111)(cid:98)(cid:111)(cid:117)(cid:106)(cid:47)(cid:33)(cid:69)(cid:98)(cid:109)(cid:109)(cid:214)(cid:106)(cid:111)(cid:106)(cid:123)(cid:106)(cid:112)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:109)(cid:33)(cid:111)(cid:118)(cid:112)(cid:119)(cid:112)(cid:33)(cid:110)(cid:106)(cid:109)(cid:109)(cid:102)(cid:111)(cid:111)(cid:106)(cid:112)(cid:33)(cid:116)(cid:112)(cid:111)(cid:112)(cid:33)(cid:98)(cid:118)(cid:110)(cid:102)(cid:111)(cid:117)(cid:98)(cid:117)(cid:106)(cid:33)(cid:116)(cid:102)(cid:110)(cid:113)(cid:115)(cid:102)(cid:33)(cid:113)(cid:106)(cid:158)(cid:33)(cid:106)(cid:33)(cid:113)(cid:98)(cid:102)(cid:116)(cid:106)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:109)(cid:33) a
t
(cid:110)(cid:112)(cid:111)(cid:101)(cid:112)(cid:33)(cid:100)(cid:105)(cid:102)(cid:45)(cid:33)(cid:112)(cid:109)(cid:117)(cid:115)(cid:102)(cid:33)(cid:98)(cid:109)(cid:109)(cid:102)(cid:33)(cid:119)(cid:112)(cid:117)(cid:98)(cid:123)(cid:106)(cid:112)(cid:111)(cid:106)(cid:45)(cid:33)(cid:105)(cid:98)(cid:111)(cid:111)(cid:112)(cid:33)(cid:106)(cid:111)(cid:117)(cid:115)(cid:112)(cid:101)(cid:112)(cid:117)(cid:117)(cid:112)(cid:33)(cid:98)(cid:111)(cid:100)(cid:105)(cid:102)(cid:33)(cid:106)(cid:33)(cid:115)(cid:102)(cid:103)(cid:102)(cid:115)(cid:102)(cid:111)(cid:101)(cid:118)(cid:110)(cid:47)(cid:33)(cid:72)(cid:115)(cid:98)(cid:123)(cid:106)(cid:102)(cid:33)(cid:98)(cid:109)(cid:33)(cid:101)(cid:106)(cid:115)(cid:106)(cid:117)(cid:117)(cid:112)(cid:33) t
e
(cid:98)(cid:109)(cid:109)(cid:214)(cid:106)(cid:111)(cid:106)(cid:123)(cid:106)(cid:98)(cid:117)(cid:106)(cid:119)(cid:98)(cid:45)(cid:33)(cid:118)(cid:111)(cid:33)(cid:111)(cid:118)(cid:110)(cid:102)(cid:115)(cid:112)(cid:33)(cid:101)(cid:106)(cid:33)(cid:113)(cid:102)(cid:115)(cid:116)(cid:112)(cid:111)(cid:102)(cid:33)(cid:116)(cid:102)(cid:110)(cid:113)(cid:115)(cid:102)(cid:33)(cid:110)(cid:98)(cid:104)(cid:104)(cid:106)(cid:112)(cid:115)(cid:102)(cid:33)(cid:105)(cid:98)(cid:33)(cid:109)(cid:98)(cid:33)(cid:113)(cid:112)(cid:116)(cid:116)(cid:106)(cid:99)(cid:106)(cid:109)(cid:106)(cid:117)(cid:137)(cid:33)(cid:101)(cid:106)(cid:33)(cid:102)(cid:116)(cid:102)(cid:115)(cid:100)(cid:106)(cid:117)(cid:98)(cid:115)(cid:102)(cid:33) r
i
(cid:106)(cid:111)(cid:103)(cid:109)(cid:118)(cid:102)(cid:111)(cid:123)(cid:98)(cid:33)(cid:116)(cid:118)(cid:109)(cid:109)(cid:214)(cid:98)(cid:104)(cid:102)(cid:111)(cid:101)(cid:98)(cid:33)(cid:113)(cid:112)(cid:109)(cid:106)(cid:117)(cid:106)(cid:100)(cid:98)(cid:47)(cid:33)(cid:74)(cid:111)(cid:33)(cid:117)(cid:118)(cid:117)(cid:117)(cid:112)(cid:33)(cid:106)(cid:109)(cid:33)(cid:110)(cid:112)(cid:111)(cid:101)(cid:112)(cid:33)(cid:109)(cid:98)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:110)(cid:112)(cid:100)(cid:115)(cid:98)(cid:123)(cid:106)(cid:98)(cid:33)(cid:115)(cid:98)(cid:113)(cid:113)(cid:115)(cid:102)(cid:116)(cid:102)(cid:111)(cid:117)(cid:98)(cid:117)(cid:106)(cid:119)(cid:98)(cid:33)(cid:144)(cid:33) d

(cid:116)(cid:112)(cid:117)(cid:117)(cid:112)(cid:113)(cid:112)(cid:116)(cid:117)(cid:98)(cid:33)(cid:98)(cid:33)(cid:115)(cid:106)(cid:103)(cid:112)(cid:115)(cid:110)(cid:102)(cid:33)(cid:102)(cid:33)(cid:98)(cid:110)(cid:110)(cid:112)(cid:101)(cid:102)(cid:115)(cid:111)(cid:98)(cid:110)(cid:102)(cid:111)(cid:117)(cid:106)(cid:47)(cid:33)(cid:84)(cid:117)(cid:115)(cid:118)(cid:117)(cid:117)(cid:118)(cid:115)(cid:102)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:100)(cid:106)(cid:116)(cid:106)(cid:112)(cid:111)(cid:98)(cid:109)(cid:106)(cid:33)(cid:106)(cid:111)(cid:101)(cid:106)(cid:115)(cid:102)(cid:117)(cid:117)(cid:102)(cid:33)(cid:102)(cid:116)(cid:106)(cid:116)(cid:117)(cid:102)(cid:111)(cid:117)(cid:106)(cid:33)(cid:119)(cid:102)(cid:111)(cid:104)(cid:112)(cid:111)(cid:112)(cid:33) a
i
(cid:115)(cid:106)(cid:119)(cid:106)(cid:117)(cid:98)(cid:109)(cid:106)(cid:123)(cid:123)(cid:98)(cid:117)(cid:102)(cid:33)(cid:102)(cid:33)(cid:98)(cid:100)(cid:114)(cid:118)(cid:106)(cid:116)(cid:106)(cid:116)(cid:100)(cid:112)(cid:111)(cid:112)(cid:33)(cid:109)(cid:102)(cid:104)(cid:106)(cid:117)(cid:117)(cid:106)(cid:110)(cid:106)(cid:117)(cid:137)(cid:33)(cid:100)(cid:112)(cid:111)(cid:33)(cid:109)(cid:214)(cid:98)(cid:104)(cid:104)(cid:106)(cid:118)(cid:111)(cid:117)(cid:98)(cid:33)(cid:101)(cid:106)(cid:33)(cid:113)(cid:115)(cid:112)(cid:100)(cid:102)(cid:116)(cid:116)(cid:106)(cid:33)(cid:102)(cid:33)(cid:113)(cid:115)(cid:98)(cid:117)(cid:106)(cid:100)(cid:105)(cid:102)(cid:33)(cid:101)(cid:106)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:110)(cid:112)(cid:100)(cid:115)(cid:98)(cid:123)(cid:106)(cid:98)(cid:33) z
a
(cid:101)(cid:106)(cid:115)(cid:102)(cid:117)(cid:117)(cid:98)(cid:47) r
c
o
(cid:74)(cid:109)(cid:33)(cid:110)(cid:98)(cid:111)(cid:118)(cid:98)(cid:109)(cid:102)(cid:33)(cid:74)(cid:83)(cid:74)(cid:33)(cid:98)(cid:103)(cid:103)(cid:115)(cid:112)(cid:111)(cid:117)(cid:98)(cid:33)(cid:104)(cid:109)(cid:106)(cid:33)(cid:98)(cid:115)(cid:104)(cid:112)(cid:110)(cid:102)(cid:111)(cid:117)(cid:106)(cid:33)(cid:100)(cid:105)(cid:106)(cid:98)(cid:119)(cid:102)(cid:45)(cid:33)(cid:115)(cid:106)(cid:119)(cid:102)(cid:109)(cid:98)(cid:117)(cid:106)(cid:116)(cid:106)(cid:33)(cid:101)(cid:118)(cid:115)(cid:98)(cid:111)(cid:117)(cid:102)(cid:33)(cid:106)(cid:109)(cid:33)(cid:113)(cid:98)(cid:116)(cid:116)(cid:98)(cid:104)(cid:104)(cid:106)(cid:112)(cid:33)(cid:98)(cid:109)(cid:109)(cid:98)(cid:33)(cid:110)(cid:112)(cid:101)(cid:102)(cid:115)(cid:111)(cid:98)(cid:33) m
(cid:101)(cid:102)(cid:110)(cid:112)(cid:100)(cid:115)(cid:98)(cid:123)(cid:106)(cid:98)(cid:45)(cid:33)(cid:102)(cid:33)(cid:112)(cid:103)(cid:103)(cid:115)(cid:102)(cid:33)(cid:116)(cid:106)(cid:98)(cid:33)(cid:118)(cid:111)(cid:214)(cid:106)(cid:111)(cid:117)(cid:115)(cid:112)(cid:101)(cid:118)(cid:123)(cid:106)(cid:112)(cid:111)(cid:102)(cid:33)(cid:100)(cid:105)(cid:102)(cid:33)(cid:118)(cid:111)(cid:33)(cid:98)(cid:113)(cid:113)(cid:115)(cid:112)(cid:103)(cid:112)(cid:111)(cid:101)(cid:106)(cid:110)(cid:102)(cid:111)(cid:117)(cid:112)(cid:33)(cid:111)(cid:102)(cid:109)(cid:33)(cid:110)(cid:112)(cid:111)(cid:101)(cid:112)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:109)(cid:109)(cid:98)(cid:33) e
d
(cid:109)(cid:102)(cid:104)(cid:106)(cid:116)(cid:109)(cid:98)(cid:123)(cid:106)(cid:112)(cid:111)(cid:102)(cid:33)(cid:102)(cid:116)(cid:102)(cid:115)(cid:100)(cid:106)(cid:117)(cid:98)(cid:117)(cid:98)(cid:33)(cid:101)(cid:98)(cid:33)(cid:100)(cid:106)(cid:117)(cid:117)(cid:98)(cid:101)(cid:106)(cid:111)(cid:102)(cid:33)(cid:102)(cid:33)(cid:100)(cid:106)(cid:117)(cid:117)(cid:98)(cid:101)(cid:106)(cid:111)(cid:106)(cid:47)(cid:33)(cid:77)(cid:214)(cid:102)(cid:101)(cid:106)(cid:123)(cid:106)(cid:112)(cid:111)(cid:102)(cid:33)(cid:100)(cid:112)(cid:110)(cid:113)(cid:115)(cid:102)(cid:111)(cid:101)(cid:102)(cid:33)(cid:115)(cid:102)(cid:109)(cid:98)(cid:123)(cid:106)(cid:112)(cid:111)(cid:106)(cid:33)(cid:116)(cid:118)(cid:109)(cid:109)(cid:98)(cid:33)

a
(cid:113)(cid:115)(cid:98)(cid:117)(cid:106)(cid:100)(cid:98)(cid:33)(cid:114)(cid:118)(cid:112)(cid:117)(cid:106)(cid:101)(cid:106)(cid:98)(cid:111)(cid:98)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:109)(cid:109)(cid:98)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:110)(cid:112)(cid:100)(cid:115)(cid:98)(cid:123)(cid:106)(cid:98)(cid:33)(cid:101)(cid:106)(cid:115)(cid:102)(cid:117)(cid:117)(cid:98)(cid:33)(cid:106)(cid:111)(cid:33)(cid:84)(cid:119)(cid:106)(cid:123)(cid:123)(cid:102)(cid:115)(cid:98)(cid:45)(cid:33)(cid:106)(cid:111)(cid:33)(cid:70)(cid:118)(cid:115)(cid:112)(cid:113)(cid:98)(cid:33)(cid:102)(cid:33)(cid:106)(cid:111)(cid:33)(cid:117)(cid:118)(cid:117)(cid:117)(cid:112)(cid:33)(cid:106)(cid:109)(cid:33)(cid:110)(cid:112)(cid:111)(cid:101)(cid:112)(cid:47)(cid:33)
l
l
(cid:74)(cid:33)(cid:103)(cid:112)(cid:104)(cid:109)(cid:106)(cid:33)(cid:117)(cid:102)(cid:100)(cid:111)(cid:106)(cid:100)(cid:106)(cid:33)(cid:100)(cid:112)(cid:111)(cid:117)(cid:102)(cid:111)(cid:104)(cid:112)(cid:111)(cid:112)(cid:33)(cid:106)(cid:111)(cid:103)(cid:112)(cid:115)(cid:110)(cid:98)(cid:123)(cid:106)(cid:112)(cid:111)(cid:106)(cid:33)(cid:100)(cid:105)(cid:102)(cid:33)(cid:103)(cid:98)(cid:111)(cid:111)(cid:112)(cid:33)(cid:109)(cid:118)(cid:100)(cid:102)(cid:33)(cid:116)(cid:118)(cid:109)(cid:33)(cid:100)(cid:112)(cid:111)(cid:117)(cid:102)(cid:116)(cid:117)(cid:112)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:106)(cid:33)(cid:111)(cid:118)(cid:110)(cid:102)(cid:115)(cid:112)(cid:116)(cid:106)(cid:33)(cid:98)(cid:116)(cid:113)(cid:102)(cid:117)(cid:117)(cid:106)(cid:33) a

(cid:101)(cid:102)(cid:109)(cid:33)(cid:113)(cid:115)(cid:112)(cid:100)(cid:102)(cid:116)(cid:116)(cid:112)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:109)(cid:109)(cid:102)(cid:33)(cid:106)(cid:111)(cid:106)(cid:123)(cid:106)(cid:98)(cid:117)(cid:106)(cid:119)(cid:102)(cid:33)(cid:102)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:106)(cid:33)(cid:115)(cid:102)(cid:103)(cid:102)(cid:115)(cid:102)(cid:111)(cid:101)(cid:118)(cid:110)(cid:47)(cid:33)(cid:86)(cid:111)(cid:98)(cid:33)(cid:116)(cid:106)(cid:111)(cid:112)(cid:116)(cid:116)(cid:106)(cid:33)(cid:104)(cid:109)(cid:112)(cid:99)(cid:98)(cid:109)(cid:102)(cid:33)(cid:98)(cid:99)(cid:99)(cid:115)(cid:98)(cid:100)(cid:100)(cid:106)(cid:98)(cid:33)(cid:113)(cid:115)(cid:112)(cid:100)(cid:102)(cid:116)(cid:116)(cid:106)(cid:33) a
d
(cid:102)(cid:33)(cid:113)(cid:115)(cid:98)(cid:117)(cid:106)(cid:100)(cid:105)(cid:102)(cid:33)(cid:102)(cid:116)(cid:102)(cid:115)(cid:100)(cid:106)(cid:117)(cid:98)(cid:117)(cid:102)(cid:33)(cid:111)(cid:102)(cid:109)(cid:33)(cid:110)(cid:112)(cid:111)(cid:101)(cid:112)(cid:45)(cid:33)(cid:106)(cid:111)(cid:100)(cid:109)(cid:118)(cid:116)(cid:106)(cid:33)(cid:100)(cid:102)(cid:111)(cid:117)(cid:115)(cid:106)(cid:33)(cid:101)(cid:214)(cid:106)(cid:111)(cid:117)(cid:102)(cid:115)(cid:102)(cid:116)(cid:116)(cid:102)(cid:33)(cid:98)(cid:117)(cid:117)(cid:118)(cid:98)(cid:109)(cid:106)(cid:33)(cid:114)(cid:118)(cid:98)(cid:109)(cid:106)(cid:45)(cid:33)(cid:98)(cid:101)(cid:33)(cid:102)(cid:116)(cid:102)(cid:110)(cid:113)(cid:106)(cid:112)(cid:45)(cid:33)(cid:106)(cid:33)
i
u
(cid:67)(cid:118)(cid:111)(cid:101)(cid:102)(cid:116)(cid:109)(cid:139)(cid:111)(cid:101)(cid:102)(cid:115)(cid:33)(cid:117)(cid:102)(cid:101)(cid:102)(cid:116)(cid:100)(cid:105)(cid:106)(cid:33)(cid:102)(cid:33)(cid:109)(cid:214)(cid:106)(cid:111)(cid:106)(cid:123)(cid:106)(cid:112)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:109)(cid:109)(cid:102)(cid:33)(cid:113)(cid:115)(cid:98)(cid:117)(cid:106)(cid:100)(cid:105)(cid:102)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:109)(cid:33)(cid:115)(cid:102)(cid:103)(cid:102)(cid:115)(cid:102)(cid:111)(cid:101)(cid:118)(cid:110)(cid:33)(cid:106)(cid:111)(cid:33)(cid:113)(cid:98)(cid:102)(cid:116)(cid:106)(cid:33)(cid:100)(cid:112)(cid:110)(cid:102)(cid:33)(cid:109)(cid:98)(cid:33)(cid:68)(cid:112)(cid:116)(cid:117)(cid:98)(cid:33)(cid:83)(cid:106)(cid:100)(cid:98)(cid:33)
G
(cid:112)(cid:33)(cid:109)(cid:98)(cid:33)(cid:85)(cid:105)(cid:98)(cid:106)(cid:109)(cid:98)(cid:111)(cid:101)(cid:106)(cid:98)(cid:47)
(cid:120)(cid:120)(cid:120)(cid:47)(cid:106)(cid:115)(cid:106)(cid:46)(cid:102)(cid:118)(cid:115)(cid:112)(cid:113)(cid:102)(cid:47)(cid:112)(cid:115)(cid:104)
(cid:106)(cid:116)(cid:99)(cid:111)(cid:59)(cid:33)(cid:58)(cid:56)(cid:57)(cid:46)(cid:52)(cid:46)(cid:58)(cid:53)(cid:49)(cid:56)(cid:50)(cid:55)(cid:46)(cid:49)(cid:51)(cid:46)(cid:55)
Guida alla democrazia diretta
(cid:106)(cid:111)(cid:33)(cid:116)(cid:119)(cid:106)(cid:123)(cid:123)(cid:102)(cid:115)(cid:98)(cid:33)(cid:102)(cid:33)(cid:112)(cid:109)(cid:117)(cid:115)(cid:102)(cid:33)(cid:103)(cid:115)(cid:112)(cid:111)(cid:117)(cid:106)(cid:102)(cid:115)(cid:98)

(cid:106)(cid:116)(cid:117)(cid:106)(cid:117)(cid:118)(cid:117)(cid:112)(cid:33)(cid:102)(cid:118)(cid:115)(cid:112)(cid:113)(cid:102)(cid:112)(cid:33)(cid:113)(cid:102)(cid:115)(cid:33)(cid:109)(cid:214)(cid:106)(cid:111)(cid:106)(cid:123)(cid:106)(cid:98)(cid:117)(cid:106)(cid:119)(cid:98)(cid:33)(cid:102)(cid:33)(cid:106)(cid:109)(cid:33)(cid:115)(cid:102)(cid:103)(cid:102)(cid:115)(cid:102)(cid:111)(cid:101)(cid:118)(cid:110)
Guida alla democrazia diretta
(cid:106)(cid:111)(cid:33)(cid:116)(cid:119)(cid:106)(cid:123)(cid:123)(cid:102)(cid:115)(cid:98)(cid:33)(cid:102)(cid:33)(cid:112)(cid:109)(cid:117)(cid:115)(cid:102)(cid:33)(cid:103)(cid:115)(cid:112)(cid:111)(cid:117)(cid:106)(cid:102)(cid:115)(cid:98)
Bruno Kaufmann, Rolf Büchi, Nadja Braun
(cid:106)(cid:115)(cid:106)(cid:33)(cid:102)(cid:118)(cid:115)(cid:112)(cid:113)(cid:102)(cid:33)(cid:209)(cid:33)(cid:104)(cid:118)(cid:106)(cid:101)(cid:98)(cid:33)(cid:98)(cid:109)(cid:109)(cid:98)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:110)(cid:112)(cid:100)(cid:115)(cid:98)(cid:123)(cid:106)(cid:98)(cid:33)(cid:101)(cid:106)(cid:115)(cid:102)(cid:117)(cid:117)(cid:98)(cid:33)(cid:41)(cid:102)(cid:101)(cid:106)(cid:123)(cid:106)(cid:112)(cid:111)(cid:102)(cid:33)(cid:51)(cid:49)(cid:49)(cid:58)(cid:42)
(cid:116)(cid:100)(cid:115)(cid:106)(cid:117)(cid:117)(cid:98)(cid:33)(cid:102)(cid:33)(cid:113)(cid:118)(cid:99)(cid:99)(cid:109)(cid:106)(cid:100)(cid:98)(cid:117)(cid:98)(cid:33)(cid:101)(cid:98)(cid:33)
Bruno Kaufmann, Rolf Büchi, Nadja Braun
(cid:106)(cid:111)(cid:33)(cid:100)(cid:112)(cid:112)(cid:113)(cid:102)(cid:115)(cid:98)(cid:123)(cid:106)(cid:112)(cid:111)(cid:102)(cid:33)(cid:100)(cid:112)(cid:111)
Peter Fankhauser, Presenza Svizzera. Presenza Svizzera è un
organo ufficiale della Confederazione elvetica e promuove la
diffusione su scala internazionale di conoscenze sulla Svizzera.
www.presence.ch

(cid:100)(cid:112)(cid:111)(cid:100)(cid:102)(cid:117)(cid:117)(cid:112)(cid:45)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:116)(cid:106)(cid:104)(cid:111)(cid:33)(cid:102)(cid:33)(cid:106)(cid:110)(cid:113)(cid:98)(cid:104)(cid:106)(cid:111)(cid:98)(cid:123)(cid:106)(cid:112)(cid:111)(cid:102)
Amy Clark, Lukas Jaggi, Fabienne Kaeser

(cid:103)(cid:112)(cid:117)(cid:112)
Simon Opladen, Berna (contenuto);
Alexander Jaquemet, Erlach (copertina)
Immagine di copertina: L’iniziativa popolare federale «Spazio per
l’uomo e la natura (iniziativa per il paesaggio)» viene consegnata
alla Cancelleria federale svizzera a Berna. La Cancelleria controlla
la validità delle necessarie 100 000 firme.
(cid:116)(cid:117)(cid:98)(cid:110)(cid:113)(cid:98)(cid:117)(cid:112)(cid:33)(cid:106)(cid:111)(cid:33)(cid:116)(cid:119)(cid:106)(cid:123)(cid:123)(cid:102)(cid:115)(cid:98)(cid:33)(cid:101)(cid:98)
Ast & Jakob, Vetsch AG, Köniz (www.ajvag.ch)
(cid:33)
La pubblicazione di questa edizione è sostenuta dalla
Cancelleria federale svizzera (www.bk.admin.ch) nonché da
Presenza Svizzera (www.presence.ch).
Edizione in lingua italiana: 1000 esemplari
Chiusura redazionale: 1° ottobre 2009
La guida IRI alla democrazia diretta è ottenibile anche
in tedesco, francese, inglese, spagnolo, finlandese, coreano e cinese.
Ordinazioni:
IRI Europe (Svizzera), casella postale,
Solistrasse 74, CH–8180 Bülach
[email protected] | www.iri-europe.org
(cid:106)(cid:116)(cid:99)(cid:111)(cid:59)(cid:33)(cid:58)(cid:56)(cid:57)(cid:46)(cid:52)(cid:46)(cid:58)(cid:53)(cid:49)(cid:56)(cid:50)(cid:55)(cid:46)(cid:49)(cid:51)(cid:46)(cid:55)
© 2009 Initiative & Referendum Institute Europe
Tutti i diritti riservati. Senza l’autorizzazione scritta
dell’Istituto europeo per l’iniziativa e il referendum non è permesso
riprodurre in una forma qualsiasi o elaborare, copiare o distribuire questa
documentazione con l’aiuto di sistemi elettronici.
Indice
(cid:81)(cid:83)(cid:70)(cid:71)(cid:66)(cid:91)(cid:74)(cid:80)(cid:79)(cid:70) La Cancelleria federale – per la tutela dei cittadini (cid:55)
(cid:69)(cid:102)(cid:109)(cid:109)(cid:98)(cid:33)(cid:100)(cid:98)(cid:111)(cid:100)(cid:102)(cid:109)(cid:109)(cid:106)(cid:102)(cid:115)(cid:98)(cid:33)(cid:103)(cid:102)(cid:101)(cid:102)(cid:115)(cid:98)(cid:109)(cid:102)(cid:33)(cid:68)(cid:112)(cid:115)(cid:106)(cid:111)(cid:98)(cid:33)(cid:68)(cid:98)(cid:116)(cid:98)(cid:111)(cid:112)(cid:119)(cid:98)
(cid:74)(cid:79)(cid:85)(cid:83)(cid:80)(cid:69)(cid:86)(cid:91)(cid:74)(cid:80)(cid:79)(cid:70) Iniziative, referendum e votazioni popolari (cid:58)
(cid:86)(cid:111)(cid:98)(cid:33)(cid:100)(cid:112)(cid:110)(cid:113)(cid:112)(cid:111)(cid:102)(cid:111)(cid:117)(cid:102)(cid:33)(cid:106)(cid:111)(cid:101)(cid:106)(cid:116)(cid:113)(cid:102)(cid:111)(cid:116)(cid:98)(cid:99)(cid:106)(cid:109)(cid:102)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:109)(cid:109)(cid:98)(cid:33)(cid:110)(cid:112)(cid:101)(cid:102)(cid:115)(cid:111)(cid:98)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:110)(cid:112)(cid:100)(cid:115)(cid:98)(cid:123)(cid:106)(cid:98)(cid:33)(cid:115)(cid:98)(cid:113)(cid:113)(cid:115)(cid:102)(cid:116)(cid:102)(cid:111)(cid:117)(cid:98)(cid:117)(cid:106)(cid:119)(cid:98)
(cid:70)(cid:84)(cid:84)(cid:66)(cid:90)(cid:84) (cid:50) L’anno delle decisioni (cid:50)(cid:58)
(cid:66)(cid:113)(cid:113)(cid:115)(cid:112)(cid:100)(cid:100)(cid:106)(cid:112)
(cid:51) I cittadini al centro della scena politica (cid:51)(cid:56)
(cid:66)(cid:117)(cid:117)(cid:112)(cid:115)(cid:106)
(cid:52) Ritorno al futuro (cid:52)(cid:54)
(cid:68)(cid:115)(cid:112)(cid:111)(cid:112)(cid:109)(cid:112)(cid:104)(cid:106)(cid:98)
(cid:53) Centralizzato quanto necessario, decentralizzato quanto possibile (cid:53)(cid:54)
(cid:71)(cid:102)(cid:101)(cid:102)(cid:115)(cid:98)(cid:109)(cid:106)(cid:116)(cid:110)(cid:112)
(cid:54) Il Paese dei perdenti soddisfatti (cid:54)(cid:52)
(cid:70)(cid:103)(cid:103)(cid:102)(cid:117)(cid:117)(cid:106)
(cid:55) Giura: democrazia, niente nazionalismo (cid:55)(cid:50)
(cid:84)(cid:112)(cid:109)(cid:118)(cid:123)(cid:106)(cid:112)(cid:111)(cid:102)(cid:33)(cid:101)(cid:106)(cid:33)(cid:100)(cid:112)(cid:111)(cid:103)(cid:109)(cid:106)(cid:117)(cid:117)(cid:106)
(cid:56) Il mito del cittadino incompetente (cid:55)(cid:58)
(cid:68)(cid:112)(cid:111)(cid:112)(cid:116)(cid:100)(cid:102)(cid:111)(cid:123)(cid:98)
(cid:57) A voce alta (cid:56)(cid:58)
(cid:78)(cid:102)(cid:101)(cid:106)(cid:98)
(cid:58) Votazione a valore aggiunto (cid:57)(cid:56)
(cid:70)(cid:100)(cid:112)(cid:111)(cid:112)(cid:110)(cid:106)(cid:98)
(cid:50)(cid:49) Il design determina la qualità (cid:58)(cid:54)
(cid:71)(cid:112)(cid:115)(cid:110)(cid:98)
(cid:50)(cid:50) Democratizzare la democrazia (cid:50)(cid:49)(cid:54)
(cid:79)(cid:102)(cid:100)(cid:102)(cid:116)(cid:116)(cid:106)(cid:117)(cid:137)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:109)(cid:109)(cid:102)(cid:33)(cid:115)(cid:106)(cid:103)(cid:112)(cid:115)(cid:110)(cid:102)
(cid:50)(cid:51) Un’utopia diventa realtà (cid:50)(cid:50)(cid:56)
(cid:81)(cid:115)(cid:112)(cid:116)(cid:113)(cid:102)(cid:117)(cid:117)(cid:106)(cid:119)(cid:98)
(cid:83)(cid:74)(cid:84)(cid:80)(cid:83)(cid:84)(cid:70)(cid:33) Indice (cid:50)(cid:51)(cid:54)
(cid:71)(cid:80)(cid:72)(cid:77)(cid:74)(cid:33)(cid:85)(cid:70)(cid:68)(cid:79)(cid:74)(cid:68)(cid:74) Fatti, cifre, fonti (cid:50)(cid:51)(cid:55)
(cid:84)(cid:74)(cid:79)(cid:80)(cid:84)(cid:84)(cid:74) Democrazia diretta intesa come sfida globale (cid:51)(cid:49)(cid:58)
(cid:69)(cid:106)(cid:115)(cid:106)(cid:117)(cid:117)(cid:106)(cid:33)(cid:113)(cid:112)(cid:113)(cid:112)(cid:109)(cid:98)(cid:115)(cid:106)(cid:33)(cid:106)(cid:111)(cid:33)(cid:117)(cid:118)(cid:117)(cid:117)(cid:112)(cid:33)(cid:106)(cid:109)(cid:33)(cid:110)(cid:112)(cid:111)(cid:101)(cid:112)
(cid:72)(cid:77)(cid:80)(cid:84)(cid:84)(cid:66)(cid:83)(cid:74)(cid:80) Dall’A alla Z (cid:51)(cid:53)(cid:58)
(cid:66)(cid:81)(cid:81)(cid:70)(cid:79)(cid:69)(cid:74)(cid:68)(cid:70) Istituto europeo per l’iniziativa e il referendum (cid:51)(cid:55)(cid:51)
(cid:74)(cid:109)(cid:33)(cid:85)(cid:105)(cid:106)(cid:111)(cid:108)(cid:46)(cid:85)(cid:98)(cid:111)(cid:108)(cid:33)(cid:102)(cid:118)(cid:115)(cid:112)(cid:113)(cid:102)(cid:112)(cid:33)(cid:104)(cid:109)(cid:112)(cid:99)(cid:98)(cid:109)(cid:102)(cid:33)(cid:119)(cid:102)(cid:115)(cid:116)(cid:112)(cid:33)(cid:109)(cid:98)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:110)(cid:112)(cid:100)(cid:115)(cid:98)(cid:123)(cid:106)(cid:98)(cid:33)(cid:101)(cid:106)(cid:115)(cid:102)(cid:117)(cid:117)(cid:98)
Sugli autori/meriti (cid:51)(cid:55)(cid:54)
Indice (cid:51)(cid:55)(cid:56)
La Cancelleria federale –
per la tutela dei cittadini
(cid:81)(cid:115)(cid:102)(cid:103)(cid:98)(cid:123)(cid:106)(cid:112)(cid:111)(cid:102)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:109)(cid:109)(cid:98)(cid:33)(cid:68)(cid:98)(cid:111)(cid:100)(cid:102)(cid:109)(cid:109)(cid:106)(cid:102)(cid:115)(cid:98)(cid:33)(cid:68)(cid:112)(cid:115)(cid:106)(cid:111)(cid:98)(cid:33)(cid:68)(cid:98)(cid:116)(cid:98)(cid:111)(cid:112)(cid:119)(cid:98)
La guida alla democrazia diretta, già pubblicata in inglese in diverse edizio-
ni e di cui sono disponibili le versioni francese e spagnola, appare ora anche
in tedesco e in italiano.
Come cancelliera della Confederazione è quindi per me un gradito compito
redigere la prefazione della prima edizione della guida alla democrazia di-
retta (Guida alla democrazia diretta) in queste due lingue.
Rari sono gli Stati sovrani in cui i diritti di partecipazione del Popolo sono
così estesi come in Svizzera. La garante dei diritti politici è la Cancelleria fe-
derale, che vigila alla loro attuazione nella Costituzione e nella legislazione
come pure al corretto svolgimento di tutte le votazioni e elezioni federali.
La Cancelleria federale coordina inoltre l’introduzione del «vote électroni-
que» ovvero l’esercizio dei diritti politici per via elettronica.
Questo compito appassionante richiede, da parte di chi lo svolge, una buona
dose di confidenza e di autonomia. Noi, alla Cancelleria federale, fungiamo
da tramite tra l’elettorato e lo Stato o, più precisamente, siamo gli avvocati
dei cittadini. Un gruppo di persone che lancia e deposita un’iniziativa, in
genere è in disaccordo con lo Stato su un punto. E il centro di contatto a cui
rivolgersi per la realizzazione del progetto è lo Stato stesso, cioè, in questo
caso, la Cancelleria federale.
Fin dall’inizio la Cancelleria federale assiste e consiglia gli autori di refe-
rendum o iniziative. Non si tratta affatto di correggerli o di scoraggiarli. Al
contrario, siamo tenuti a garantire il pieno e illimitato esercizio dei diritti
politici. Consigliamo quindi gli inizianti, spesso del tutto digiuni in materia,
circa la prassi procedurale. E allorché l’iniziativa o il referendum riescono,
tocca ancora a noi fare in modo che l’affare sia effettivamente trattato dal
Consiglio federale e dal Parlamento entro i termini di legge.
Un’altra caratteristica della Svizzera, non meno importante della democra-
zia diretta, è il plurilinguismo. Dal punto di vista linguistico, la popolazione
6
svizzera non costituisce un’entità unitaria. Le lingue nazionali sono tedesco,
francese, italiano e romancio; quelle ufficiali tedesco, francese e italiano. Il
multilinguismo è un elemento centrale della nostra identità. La lingua del
Governo e dell’amministrazione esprime anche l’atteggiamento delle auto-
rità nei confronti degli abitanti del Paese.
Grazie ai suoi servizi linguistici, la Cancelleria federale si adopera perché
leggi, ordinanze e trattati siano il più chiari e più comprensibili possibile.
La commissione di redazione dell’amministrazione, in seno alla quale la-
vorano di concerto i servizi linguistici e i giuristi, segue il progetto di un
atto legislativo dal disegno preliminare alla pubblicazione, sottoponendo
all’Ufficio responsabile proposte che sono elaborate congiuntamente nel te-
sto definitivo.
Per un Paese multilingue come la Svizzera è indispensabile che l’intera le-
gislazione e tutti i principali testi del Parlamento, del Governo e dell’am-
ministrazione siano disponibili nelle lingue nazionali in una versione inec-
cepibile. La popolazione e i tribunali devono avere la certezza che la legge
è uguale per tutti, in tutto il Paese. Di conseguenza, in Svizzera non esiste
una distinzione tra originale e traduzione; piuttosto, in ogni lingua ufficia-
le, c’è una versione originale e equiparata di una legge. Se ne occupano, in
collaborazione con i Dipartimenti, i traduttori del servizi linguistici. Da
qualche tempo, gli atti normativi e altri testi della Confederazione di porta-
ta internazionale sono tradotti anche in inglese.
La vitalità del multilinguismo presuppone un’altrettanto vivace politica lin-
guistica. La Cancelleria federale ne studia tutte le sfaccettature, si impegna
con dinamismo per il plurilinguismo dello Stato federale a tutti i livelli e
fornisce (anche via Internet) le informazioni e la documentazione del caso.
Sul piano professionale, comunicazione e traduzione riposano su un patri-
monio terminologico plurilingue. Il servizio di terminologia della Cancelle-
ria federale elabora i termini in tre o più lingue, corredandoli di definizioni
7
e altre informazioni, e li mette a disposizione di tutti i servizi pubblici sviz-
zeri grazie alla banca di dati terminologica TERMDAT o tramite glossari
plurilingui. TERMDAT, frutto della collaborazione con i servizi linguistici
della commissione UE, comprende oltre 1,5 milioni di voci, con termini e
abbreviazioni specialistiche propri del diritto e dell’amministrazione non-
ché di numerosi altri settori.
Spesso, dall’interno come dall’estero, pervengono alla Cancelleria federale
domande sul funzionamento e la pratica della democrazia diretta. La Guida
fornisce una risposta a buona parte di questi quesiti:
• come si vive in una democrazia diretta?
• come cooperano in Svizzera i tre livelli dello Stato e gli strumenti della
democrazia diretta?
• quali sono le possibilità e i limiti della democrazia diretta?
• quali strumenti della democrazia diretta esistono nel mondo?
• come sono impiegati gli strumenti della democrazia diretta e con quali
risultati?
Auguro a questa «Guida» un lettorato curioso e interessato e ai lettori ap-
profondimenti fecondi e avvincenti!
(cid:68)(cid:112)(cid:115)(cid:106)(cid:111)(cid:98)(cid:33)(cid:68)(cid:98)(cid:116)(cid:98)(cid:111)(cid:112)(cid:119)(cid:98)
(cid:68)(cid:98)(cid:111)(cid:100)(cid:102)(cid:109)(cid:109)(cid:106)(cid:102)(cid:115)(cid:98)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:109)(cid:109)(cid:98)(cid:33)(cid:68)(cid:112)(cid:111)(cid:103)(cid:102)(cid:101)(cid:102)(cid:115)(cid:98)(cid:123)(cid:106)(cid:112)(cid:111)(cid:102)
8
Iniziative, referendum
e votazioni popolari
(cid:86)(cid:111)(cid:98)(cid:33)(cid:100)(cid:112)(cid:110)(cid:113)(cid:112)(cid:111)(cid:102)(cid:111)(cid:117)(cid:102)(cid:33)(cid:106)(cid:111)(cid:101)(cid:106)(cid:116)(cid:113)(cid:102)(cid:111)(cid:116)(cid:98)(cid:99)(cid:106)(cid:109)(cid:102)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:109)(cid:109)(cid:98)(cid:33)(cid:110)(cid:112)(cid:101)(cid:102)(cid:115)(cid:111)(cid:98)(cid:33)(cid:101)(cid:102)(cid:110)(cid:112)(cid:100)(cid:115)(cid:98)(cid:123)(cid:106)(cid:98)(cid:33)(cid:115)(cid:98)(cid:113)(cid:113)(cid:115)(cid:102)(cid:116)(cid:102)(cid:111)(cid:117)(cid:98)(cid:117)(cid:106)(cid:119)(cid:98)
Cara lettrice, caro lettore
Mai prima d’oggi un numero tanto grande di persone provenienti da moltis-
simi Paesi ha avuto la possibilità di votare su un così grande numero di temi.
Gli aventi diritto al voto in Costa Rica, nella loro prima consultazione popo-
lare referendaria, hanno approvato un patto di libero scambio con gli Stati
Uniti d’America. Le popolazioni della Thailandia e della Zambia hanno vo-
tato la loro nuova Costituzione. I lettoni hanno avuto l’ultima parola riguar-
do a una legge nazionale sulla sicurezza, e in un referendum in Romania, i
votanti hanno respinto una richiesta di mettere sotto accusa il Presidente in
seguito a reati commessi nell’esercizio di funzioni pubbliche. In Italia è sta-
ta firmata da 821 000 cittadini un’iniziativa mirante a riformare il sistema
elettorale – quindi con quasi il doppio delle firme necessarie per ottenere
un referendum. Negli USA, contemporaneamente alle elezioni del Presi-
dente alla fine del 2008, hanno avuto luogo in 36 Stati oltre 150 iniziative
e votazioni sui referendum e in Svizzera all’inizio del 2009 si è svolta la 50a
votazione popolare per l’Europa in un Paese europeo.
Anche a livello regionale e locale sono state fatte e si fanno numerose vota-
zioni popolari. Ad esempio il referendum su una nuova legge elettorale nel
più Popoloso stato canadese Ontario o sul futuro dell’aeroporto Tempelhof
di Berlino, e un numero altrettanto grande di iniziative popolari in molte
città e province del mondo. Cittadine e cittadini hanno anche iniziato a rac-
cogliere firme per iniziative transnazionali. All’interno dell’Unione Euro-
pea sono state lanciate oltre 20 campagne transnazionali (ed alcune di esse
sono anche state concluse), allo scopo di raccogliere un milione di firme su
temi tanto differenti come gli alimenti non geneticamente manipolati e un
referendum paneuropeo sul nuovo trattato di Lisbona.
9