güftesi divan şairlerinden leyla hanım'a ait bestelerin usul-aruz vezni ilişkisi yönünden incelenmesi

105 Pages·2007·6.17 MB·Turkish

T.C
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
MÜZİK ANABİLİM DALI
TÜRK SANAT MÜZİĞİ BİLİM DALI

GÜFTESİ DİVAN ŞAİRLERİNDEN LEYLA HANIM’A
AİT BESTELERİN USUL-ARUZ VEZNİ İLİŞKİSİ
YÖNÜNDEN İNCELENMESİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

DANIŞMAN
Prof. Yusuf AKBULUT

HAZIRLAYAN
Halime Esra ÇELİK
044251011001

KONYA - 2007
H. ESRA ÇELİK tarafından hazırlanan “GÜFTESİ DİVAN ŞAİRLERİNDEN
LEYLA HANIM’A AİT BESTELERİN USUL–ARUZ VEZNİ İLİŞKİSİ YÖNÜNDEN
İNCELENMESİ” başlıklı araştırmanın Yüksek Lisans Tezi olarak uygun olduğunu
onaylarım.

Prof. Yusuf AKBULUT
Tez Yöneticisi

Bu çalışmada aşağıdaki jüri tarafından Müzik Ana Bilim Dalı Türk Sanat Müziği
Bilim Dalı’nda Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir.

Başkan : Prof. Yusuf AKBULUT
Üye : Yrd. Doç. Dr. Mustafa ÇIPAN
Üye : Yrd. Doç. Dr. Serdar ÇAKIRER

Bu tez Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü tez yazım kurallarına uygundur.
ÖZET

YÜKSEK LİSANS TEZİ

GÜFTESİ DİVAN ŞAİRLERİNDEN LEYLA HANIM’A AİT BESTELERİN
USUL-ARUZ VEZNİ İLİŞKİSİ YÖNÜNDEN İNCELENMESİ

HALİME ESRA ÇELİK

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

MÜZİK ANABİLİM DALI

TÜRK SANAT MÜZİĞİ BİLİM DALI

DANIŞMAN

Prof. Yusuf AKBULUT

2007, sayfa: 94

Jüri: Prof. Yusuf AKBULUT

Yrd.Doç.Dr. Mustafa ÇIPAN

Yrd.Doç.Dr. Serdar ÇAKIRER
i
Bu araştırmanın amacı 19. yüzyıl divan şairlerinden Leyla Hanım’ın
bestelenmiş eserleri üzerindeki usul-aruz vezni ilişkisini belirlemek ve Leyla
Hanım’ın hayatını edebî şahsiyeti çerçevesinde anlatmaktır.
Bu amaç doğrultusunda gerçekleştirilen çalışmada, şairin hayatı ve edebî
kimliği hakkında bilgiler verilmiş, Leyla Hanım şiirinin özellikleri anlatılmıştır.
Güftesi Leyla Hanım’a ait 15 adet bestenin notalarına ulaşılarak, bu eserler
üzerinde çeşitli tespitler yapılmıştır. “Leyla Hanım Divanı” ve çeşitli güfte
mecmualarından eserlerin doğru güftelerine ulaşılmış, şekil ve anlam incelemeleri
yapılmıştır. Daha sonra, bu eserlerin bestelendikleri usul kalıpları üzerinde güftelerin
aruz vezinleri gösterilmiştir. Böylece, güftesi Leyla Hanım’a ait bestelerde hangi
usulün hangi aruz vezniyle kullanıldığı saptanmıştır.
Araştırma, Türk musikisinde kullanılmış (divan şiiri) güftelerin usul-aruz
vezni ilişkisini incelemede bir başvuru eseri olma işlevini görecektir.

Anahtar Kelimeler: Leyla Hanım, Bestelenmiş Divan Şiirleri, Usul, Aruz Vezni.

ii
ABSTRACT

MASTER DEGREE THESİS

A STUDY OF THE COMPOSITIONS
THE LYRICS OF WHICH BELONG TO LEYLA HANIM
REGARDING RHYTHM-ARUZ METER RELATIONS

H. ESRA ÇELİK

SELÇUK UNIVERSITY
SOCIAL SCIENCE INSTITUTE
MUSIC MAIN SCIENCE
TURKISH ART MUSIC SCIENCE

ADVISER
Supervisor: Prof. Yusuf AKBULUT

2007, Page: 94

Jury: Prof. Yusuf AKBULUT

Yrd. Doç. Dr. Mustafa ÇIPAN

Yrd. Doç. Dr. Serdar ÇAKIRER
iii
The goal of this study is to determine the relations between rhythm and
Aruz Meter in the composed works by one of the Divan poets of the 19th century,
Leyla Hanım, and to provide information about her life regarding the point of her
literary personality.
In the study, keeping the goal in mind, we gave information about her life
and her literary style, as well as stating the characteristics of her poems.
Having reached the notes of fifteen compositions whose prose belongs to
her, we obtained some determining. We obtained the correct lyrics booklet of the
works through "Leyla Hanım Divanı" and some other lyrics booklet, and then we
examined their forms and meanings. The Aruz meter of the lyrics was shown on the
rhythm patterns they were composed in. Therefore, in the composition belonging to
Leyla Hanım, which Aruz meter was written in accordance with which rhythm is
designated.
The study has the characteristics of being a method of examining the
relations between rhythm and Aruz of the lyrics of Divan Poetry used in Turkish
Music.

Key words : Leyla Hanım, Composed Divan Poems, Rhythm, Aruz Meter

iv
TEŞEKKÜR
Yüksek lisans eğitimim boyunca desteklerini esirgemeyen değerli hocam ve
tez danışmanım Prof. Yusuf AKBULUT’a ve yine bu araştırmada yardımlarını
gördüğüm değerli hocam Yrd. Doç. Dr. Mustafa ÇIPAN’a, destekleriyle yanımda
olan Sayın Doç. Dr. Bülent Behlül ALTUNKESER’e, Öğr. Gör. Ahmet Şahin AK’a,
Öğr. Gör. Adnan KILIÇARSLAN’a, Öğr. Gör. Osman Kürşad ÇAKIR’a ve Arş.
Gör. Murat CAN’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

Esra ÇELİK

v
İÇİNDEKİLER
ÖZET...............................................................................................................i
ABSTRACT..................................................................................................iii
TEŞEKKÜR...................................................................................................v
İÇİNDEKİLER..............................................................................................vi
ŞEKİLLER LİSTESİ....................................................................................vii
KISALTMALAR.........................................................................................viii
1.GİRİŞ...........................................................................................................1
1.1. XIX.YY’DA EDEBÎ DURUM............................................................1
1.2. OSMANLI’DA KADIN ŞAİRLER.....................................................1
1.3. LEYLA HANIM’IN HAYATI............................................................5
1.4. LEYLA HANIM’IN EDEBÎ ŞAHSİYETİ..........................................9
1.5. LEYLA HANIM VE MEVLÂNÂ....................................................13
1.6. LEYLA HANIM VE KEÇECİZÂDE İZZET MOLLA....................14
1.7. PROBLEM.........................................................................................15
1.7.1. Problem cümlesi.......................................................................15
1.7.2. Alt problemler...........................................................................15
1.8. Araştırmanın amacı............................................................................15
1.9. Araştırmanın önemi...........................................................................15
1.10. Sınırlılıklar.......................................................................................15
2. METODOLOJİ.........................................................................................16
2.1. Araştırmanın yöntemi........................................................................16
2.2. Evren ve örneklem.............................................................................16
3. GÜFTESİ LEYLA HANIM’A AİT ESERLERDE KULLANILMIŞ
BESTE FORMLARI................................................................................17
4. LEYLA HANIM’IN BESTELENMİŞ ŞİİRLERİNDE KULLANILMIŞ
NAZIM ŞEKİLLERİ................................................................................21
5. GÜFTESİ LEYLA HANIM’A AİT, NOTASINA ULAŞILABİLMİŞ 15
ESERİN USUL-ARUZ VEZNİ İLİŞKİSİ VE ŞİİRLERİN ŞEKİL-
ANLAM YÖNÜNDEN İNCELENMESİ................................................29
SONUÇ VE ÖNERİLER..............................................................................84
KAYNAKÇA...............................................................................................93
vi
ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 1. Bayâti Ağır Aksak Semai Şarkı “Ey Şâh-ı Cihân Eyleye Hak Ömrünü Efzûn”.......30
Şekil 2. Ağır Aksak Semai Usulündeki Bayâti Şarkıda Usul-Aruz Vezni İlişkisi.................31
Şekil 3 .Uşşak Ağır Aksak Semai Şarkı “Pür Âteşim Açtırma Sakın Ağzımı Zinhâr”..........34
Şekil 4. Ağır Aksak Semai Usulündeki Uşşak Şarkıda Usul-Aruz Vezni İlişkisi.................35
Şekil 5. Karcığar Düyek Şarkı “Aşkı Pinhân Edemem Nâle vü Efgândır Bu”......................38
Şekil 6. Düyek Usulündeki Karcığar Şarkıda Usul-Aruz Vezni İlişkisi................................40
Şekil 7. Hüseyni Ağır Aksak Şarkı “Hasta-i Zâr ü Nizârım Seni Sevdim Seveli”................43
Şekil 8. Ağır Aksak Usulündeki Hüseynî Şarkıda Usul-Aruz Vezni İlişkisi.........................44
Şekil 9. Gerdâniye Ağır Semai “Beni Sermest Eden Çeşmin ile Ebrûlerin Cânâ”................46
Şekil10. Aksak Semai Usulündeki Gerdaniye Ağır Semâide Usul-Aruz Vezni İlişkisi........47
Şekil 11. Muhayyer-Kürdî Aksak Şarkı“Bülbül Gibi Her Şâm ü Seher Nâlelerim var”.......49
Şekil12. Aksak Usulündeki Muhayyer-Kürdî Şarkıda Usul-Aruz Vezni İlişkisi..................50
Şekil 13. Hûzî Ağır Darb-ı Fetih Şarkı “Dil Nâle Eder Bülbül-i Şeydâ Revîşinde”..............52
Şekil14. Darb-ı Fetih Usulündeki Hûzî Bestede Usul-Aruz Vezni İlişkisi............................54
Şekil 15. Sûz-i Dil Ağır Aksak Şarkı “Ey Şehin-Şâh-ı Cihân Dâdeyledin”..........................56
Şekil 16. Ağır Aksak Usulündeki Sûz- Dil Şarkıda Usul-Aruz Vezni İlişkisi.......................58
Şekil 17. Uşşak Sengin Semai Şarkı “Feryâdımı Gördükçe Benim Ey Gül-i Rânâ”.............61
Şekil 18. Sengin Semai Usulündeki Uşşak Şarkıda Usul-Aruz Vezni İlişkisi.......................62
Şekil 19. Segâh Aksak Şarkı “Feryâdımı Gördükçe Benim Ey Gül-i Rânâ”.........................63
Şekil 20. Aksak Usulündeki Segâh Şarkıda Usul-Aruz Vezni İlişkisi...................................64
Şekil 21. Evfer Karcığar Şarkı “Hezâr-ı Zâr ile Senden Niyâzım”........................................67
Şekil 22. Evfer Usulündeki Karcığar Şarkıda Usul-Aruz Vezni İlişkisi................................68
Şekil 23. Sofyan Şehnâz Şarkı “Gel Meclise Ey Gonca-i Gülzâr-ı Letâfet”.........................71
Şekil 24. Sofyan Usulündeki Şehnâz Şarkıda Usul-Aruz Vezni İlişkisi................................73
Şekil 25. Nihavend Ağır Aksak Şarkı “Yârin Âşıklar ile Ülfeti Pek Güçtür Güç”................75
Şekil 26. Ağır Aksak Usulündeki Nihâvend Şarkıda Usul-Aruz Vezni İlişkisi.....................76
Şekil 27. Nühüft Türk Aksağı Şarkı “Bend Oldu Dil Bir Şûh-i Cihâna”...............................78
Şekil 28. Türk Aksağı Usulündeki Nühüft Şarkıda Usul-Aruz Vezni İlişkisi.......................79
Şekil 29. Ferahnâk Hafif Beste “Söyletme Beni Cânım Efendim Kederim Var”..................81
Şekil 30. Hafif Usulündeki Ferahnâk Bestede Usul-Aruz Vezni İlişkisi...............................83
vii
KISALTMALAR
a. : Arapça
a.f.b.s. : Arapça-Farsça birleşik sıfat
a.h.i. : Arapça has isim
a.i. : Arapça isim
a.i.t. : Arapça isim tamlaması
a.i.c : Arapça isim cemi
a.s. : Arapça sıfat
a.s.t. : Arapça sıfat tamlaması
c. : Cilt
f : Farsça
f.b.i. : Farsça birleşik isim
f.b.s. : Farsça birleşik sıfat
f.e. : Farsça edat
f.i. : Farsça isim
f.i.t. : Farsça isim tamlaması
f.n. : Farsça nida
f.s. : Farsça sıfat
f.s.t. : Farsça sıfat tamlaması
f.z. : Farsça zarf
haz. : Hazırlayan
s. : Sayfa
o.i. : Osmanlıca isim
t.i. : Türkçe isim
viii