Grenzen aan de groei

478 Pages·2007·2.62 MB·Dutch

Grenzen aan de groei. Deel 1
75 gesprekken over het rapport van de Club van
Rome
Willem Oltmans
bron
Willem L. Oltmans,Grenzenaandegroei.Deel1.75gesprekkenoverhetrapportvandeClub
vanRome. A.W. Bruna & Zoon, Utrecht / Antwerpen 1973
Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/oltm003gren01_01/colofon.php
Let op: boeken en tijdschriftjaargangendie korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen
auteursrechtelijkbeschermdzijn.Welkevormenvangebruikzijntoegestaanvoorditwerkofdelen
ervan, lees je in de gebruiksvoorwaarden.
6
Voor alle mensen
WillemOltmans,Grenzenaandegroei.Deel1
7
DeClubvanRome
Nu de mens op het toppunt van zijn kennis en macht is gekomen verspreidt zich
tegelijkertijd een diep onbehaaglijk gevoel door de menselijke samenleving.
Geconfronteerdmeteensteedsmeergecompliceerdeenvoortdurendzichwijzigende
warwinkelvandooreengevlochtenproblemenzietdemensheidzichbedreigddoor
een weergaloze crisis
Inapril1968kwamendertigEuropesewetenschappers,humanisten,opvoeders
en managers van bedrijven in de Academie van Lincei in Rome bijeen om te
overleggen hoe men deze wereld-‘problématique’zou kunnen tegemoet treden en
onderogenkunnenzien.Eenaantalhunnerbeslootalseeninformelegroepbijeen
te blijven en mannen van visie en daden uit alle continenten, culturen en
waarde-systemen te interesseren zich aan te sluiten. Allen delen de overtuiging,
dat traditionele maatschappelijke instellingen en gedragslijnen de huidige situatie
niet langer het hoofd kunnen bieden en zelfs onvoldoende zouden zijn, om de
heersende trends te signaleren en evalueren.
Dezegroepisbekendgewordenalsde‘ClubvanRome’.Zijkanmaximaalhonderd
ledentellen.Geenvanhenisbijactuelepolitiekebeslissingenbetrokken,nochheeft
de Club in haar geheel enige ideologische, politieke of nationale verplichtingen,
alhoewel vele van haar leden toegang hebben tot besluitvormers en
beslissing-nemers,terwijlzijtegelijkertijdkunnenterugvallenopaanzienlijkebronnen
van kennis en informatie.
DeClubvanRomeheefttweevoornamedoelstellingen.Deeneishetstimuleren
van onderzoek en onderling overleg en besturen van problemen gericht op het
verkrijgenvaneendieperbegripoverdewerkingvanglobalesystemen.Gedurende
de eerste fase van deze activiteit richtte de Club zich op de studie van ‘Grenzen
aan de groei’, zoals zij in dit boek als voornaamste thema wordt besproken. De
andere doelstelling beoogt nieuw verkregen inzichten te gebruiken om nieuwe
gedragslijnen en strategieën te bevorderen die op een nieuw humanisme zijn
geïnspireerd,datinstaatzalzijndemensheideenverstandigerwegtedoeninslaan.
Aurelio Peccei,1
Rome, 1 januari 1973
Eindnoten:
1 OprichterenvoorzittervandeClubvanRome.Zieookhetslotgesprekvanditboek,pagina
463.
WillemOltmans,Grenzenaandegroei.Deel1
8
Verantwoording
Dit symposium over het Rapport van de Club van Rome is het gevolg van een
omschakeling in journalistieke belangstelling. Na twintig jaar voornamelijk met
buitenlandsepolitiekbezigtezijngeweeststuitteikeind1970opdeClubvanRome.1
IkvertegenwoordigdediedagendeprogrammadienstvandeN.O.S.2-televisiein
de Verenigde Staten. Bij geruchte vernam ik in New York, dat de Sowjet-Unie en
deVerenigdeStatengesprekkenvoerdenoverdeoprichtingvaneenInstituutvoor
toegepaste systeemanalyse. Ik benaderde McGeorge Bundy, destijds de Henry
Kissinger van president John F. Kennedy, die ik kende uit de dagen van het
Nieuw-Guinea-conflict.Hij bleek de onderhandelingen met de Russen te hebben
overgedragen. Hij introduceerde mij bij zijn opvolger, dr. Philip Handler, president
van de nationale academie van wetenschappen in Washington D.C.
Het was dr. Handler, die mij tevens inlichtte over het werk van professor Jay W.
Forrester aan het Massachusetts Institute of Technology. Ook sprak dr. Handler
overdeClubvanRomeendeopdrachtvandezegroepaandesysteemingenieurs
vanhetM.I.T.omdegrenzenaandegroeimetbehulpvancomputermodellenonder
de loep te nemen.
Ton Neelissen, eindredacteur van het N.O.S.-programmaPanoramiekliet mij de
vrije hand, een documentaire over deze belangrijke informatie samen te stellen.
Begin1971filmdeikachtereenvolgensdr.Handler(inWashingtonD.C.),professor
Forrester(inCambridge,Massachusetts),dr.AurelioPeccei(inRome:deoprichter
en voorzitter van de Club van Rome; lid van de raad van bestuur van Fiat;
vice-president van Olivetti; voorzitter van de Italiaanse denkfabriek Italconsult) en
dr. Jermen M. Gvishiani (in Moskou: vice-voorzitter van de Sowjet-raad voor
wetenschap en techniek en schoonzoon van premier Kosygin.)
Defilmwerd26september1971inhetN.O.S.-programmaPanoramiekvertoond.
Het was een wereldprimeur voor Nederland.
Het bericht over de plannen voor een Russisch-Amerikaans Instituut voor
toegepaste systeemanalyse verscheen 14 oktober 1971 op de voorpagina van de
gezaghebbendeNewYorkTimesen was afkomstig van de correspondent in Den
Haag.
HetRapportvandeClubvanRomeinzijnoorspronkelijkeAmerikaanseontwerp,
Limitstogrowth, werd op 2 maart 1972 tijdens een plechtige bijeenkomst in het
Smithonian Institute in Washington D.C. voor het Amerikaanse publiek en de
Amerikaanse pers vrijgegeven.
Intussen zijn ook de plannen voor bovengenoemd Instituut verwezenlijkt. Op 4
oktober 1972 tekenden twaalf landen in Londen een overeenkomst, bij welke
gelegenheid dr. Gvishiani tot eerste voorzitter voor een periode van drie jaar werd
gekozen. Behalve de Verenigde Staten en de Sowjet-Unie nemen Italië, Frankrijk,
Engeland,Oost-enWest-Duitsland,Polen,Bulgarije,Tsjecho-Slowakije,Japanen
Canada aan het project deel. Het Instituut zal op 15 kilometer buiten Wenen in het
achttiende-eeuwse Laxenberg-paleis worden gevestigd.
WillemOltmans,Grenzenaandegroei.Deel1
9
De reactie van het Nederlandse publiek op deze eerste N.O.S.-produktie over de
ClubvanRomeenhetRapportwasoverweldigend.DeKamervanKoophandelen
Fabrieken te Rotterdam benaderde het Nederlandse lid van de Club van Rome,
professordr.C.J.F.Böttcher,enuitditinitiatiefisdein1972inRotterdamgehouden
tentoonstellingoverdeClubvanRomevoortgekomen.ZijwerddoorkoninginJuliana
geopend en trok 40 000 bezoekers.
Een half jaar na de televisieuitzending verscheen het Rapport van de Club van
Rome in druk als 500ste Aula-pocket. Er werden een kwart miljoen exemplaren
verkocht.
6 juli 1972 had ik een ontmoeting met dr. Aurelio Peccei op het vliegveld van
Frankfurt. Uit dit gesprek is de gedachte geboren meningen over het Rapport te
peilen, te verzamelen en te publiceren. Aanvankelijk was het de bedoeling een
dertigtal deskundigen te interviewen; een tiental op voorspraak van de Club van
Rome. Al spoedig besloot ik echter mij niet te bepalen tot opinies van economen,
systeemingenieurs,biologenenecologen,maarnaarreactiesuiteenbrederscala
van disciplines te zoeken. Zodoende groeide het gezelschap tot 75 personen uit.
Tot mijn spijt was een aantal uitgenodigde deskundigen niet in de gelegenheid
eeniniedersprogrammapassendetijdofplaatsvooreengesprektevinden,zoals
Jaques Monod, John Kenneth Galbraith (hij was in China), R. Buckminster Fuller,
BarbaraWard(ladyJackson),BertranddeJouvenel,HannahArendt,ErikH.Erikson,
David Riesman, Konrad Lorentz, J. Bronowski en anderen. Daar staat tegenover,
dat men een dergelijke lijst onbeperkt zou kunnen uitbreiden, terwijl een boek als
dit tenslotte ook aangrenzenis gebonden.
Dankbaarheid voel ik jegens allen, die wél tijd hebben kunnen vinden om aan
deze verzameling meningen en gedachten mee te werken, de teksten na te lezen
en te corrigeren, en mij op velerlei wijze behulpzaam te zijn om wegwijs te worden
in dit labyrint van oneindige problemen, die de Club van Rome, met haar
revolutionairestudievandeabsoluteeindigheidvanalledingen,heeftaangesneden
en opgerakeld. In het bijzonder dank ik Aurelio Peccei, Margaret Mead, professor
ForresterenPhilipHandlervoorhunsteuninraadendaadenwarmebelangstelling
voor dit project.
Het volgend jaar hoop ik een tweede bundel gesprekken te publiceren aan de
hand van een zeventigtal ontmoetingen in socialistische landen en landen van de
Derde Wereld, waarbij eveneens het thema ‘grenzen aan de groei’ centraal zal
staan. Ik zou dan wensen, dat ik met beide series gesprekken een bijdrage heb
geleverdaandethansinbredekringopganggekomendiscussieoverdeproblemen
van onze planeet en de zich steeds meer verbreidende bewustwording, dat
generatiesvannuenmorgengeenenkelrechthebbendekinderenvanmorgenen
overmorgen een vuilnishoop na te laten.
Willem L. Oltmans
Kerstmis 1972
Eindnoten:
1 Op4februari1973werddeclubvanRomeindeNewYorkTimesomschrevenalseenelite
internationale.
2 NederlandseOmroepStichting.
WillemOltmans,Grenzenaandegroei.Deel1
WillemOltmans,Grenzenaandegroei.Deel1
11
UThant
U Thant begon zijn loopbaan als Rector van het Lyceum in Pantanaw,
Birma, de plaats waar hij geboren werd (1909). Hij studeerde aan bet
UniversityCollegeinRangoon,dehoofdstad,maarkeerdein1931naar
Pantanawterug.Naenkeleoverheidsfunctiesbekleedtehebbenwashij
van1949tot1953secretarisvanpremierUNuevanBirma.In1953kwam
hij als permanent vertegenwoordiger van Birma bij de Verenigde Naties
naar New York. In 1961 werd U Thant benoemd tot plaatsvervangend
secretaris-generaalvandevolkerenorganisatieenvan1962tot1970was
hijsecretaris-generaal.HijschrijftmomenteelinHarrison,NewYork,zijn
memoires.
BijuwvertrekuitdeVerenigdeNatieshebtuvanafdezepostgezegd,datwanneer
indejarenzeventigdeloopdergeschiedenisindewereldnietzouveranderen,de
beschavingtenonderzougaan,metanderewoorden,uzouwillendatdewereld
eenbeslissendestapdoet.
Ikhebdieverklaringin1969gedaanineenstudiegroep,dieineenvandezalen
vandeAlgemeneVergaderingvandeVerenigdeNatiesgehoudenwerd.Ikwaser
tóenenikbenernúmeerdanooitvanovertuigd,datalsdevolkerengemeenschap
zijnaandachtnietopdewereldproblemenconcentreert,metinbegripnatuurlijkvan
de economische problemen, dat de mensheid dan nog maar tien jaar heeft. Ik heb
namelijk sterk het gevoel, dat de tegenstelling tussen de arme en de rijke landen
steeds groter wordt en naar mijn mening leidt dit op den duur veel eerder tot een
uitbarstingdandeverdeeldheidvandewereldopgrondvanpolitieketegenstellingen.
Ikkomzoalsiedereenweetuiteenontwikkelingslandenikbenmijvolledigbewust
vandeontzaglijkeproblemenwaarmeedezearmelandentekampenhebben.Indien
deontwikkeldelandenmetditaspectvanhetprobleemgeenrekeninghouden,dan
vreesikdatdemenselijkesamenlevingalsgeheelhierhetslachtoffervanzalworden.
Zowelderijkealsdearmelandenmoetensamenoverdezeproblemendenkenen
er samen aan werken.
IkhebmevrouwIndiraGandhi1inStockholm2horenzeggen,datarmoededegrootste
vervuilerisvanallemaal.
Ja, dat ben ik volkomen met haar eens. Armoede, ziekte en analfabetisme, dat
zijn de gesels van de mensheid van nu, mag ik wel zeggen.
Usprakovervierfactoren.Kuntuditnadertoelichten?
Ja, naar mijn mening zijn het vier factoren die de oorzaak zijn van de
crisistoestand, waarin wij ons nu bevinden. De eerste is de verdeeldheid van de
wereld op grond van politieke tegenstellingen.De tweede is de verdeeldheid van
dewereldopgrondvaneconomischeongelijkheid,namelijkhetverschiltussenhet
noorden en het zuiden, tussen de bezitters en de bezitlozen. Volgens mij is deze
verdeeldheidvandewereldvanveelmeerbelangenopdenduurveelexplosiever,
zoals ik al zei, dan de politieke verdeeldheid in de wereld. De derde factor is de
verdeeldheid van de wereld die verband houdt met de laatste overblijfselen van
WillemOltmans,Grenzenaandegroei.Deel1
12
hetkolonialisme.Ditisookeenheelbelangrijkefactordiedemenselijkesamenleving
van vandaag in de wereld gescheiden houdt. De vierde, maar niet de minst
belangrijkefactorisdeverdeeldheidindewereldopgrondvanhuidkleur,metandere
woorden,derassenscheidingofapartheid,zoalsdeVerenigdeNatiesdatgenoemd
heeftmetbetrekkingtotdetoestandinZuid-Afrika.Dezediscriminatieopbasisvan
huidkleur is ook een zeer betreurenswaardige factor, waarvoor de menselijke
samenleving zich heden ten dage gesteld ziet.
Dit zijn de belangrijkste vier factoren waar we mee te maken hebben. Iedereen
weet, dat ik wat de politieke ideologieën betreft, voorstander van de democratie
ben. Ik heb in mijn eigen land altijd geijverd voor het democratische proces en
daarna ook als ambassadeur bij de Verenigde Naties en als secretaris-generaal.
Dit is mij persoonlijke overtuiging, maar mijn geloof in de voortreffelijkheid van het
democratischeprocesmaaktmijnietblindvoorhetfeitdaterhonderdenmiljoenen
mensenzijndieerandersoverdenken.Ikgeloofdatdeverdeeldheidvandewereld
op grond van een verschil in politieke opvatting een voorbijgaand verschijnsel is,
omdat alle politieke ideologieën nog heel lang naast elkaar zullen moeten leven.
Waar ik mij het meest bezorgd over maak, is de verdeeldheid van de wereld ten
gevolge van economische tegenstellingen.Sinds het einde van de tweede
wereldoorlog zijn, zoals iedereen weet, de rijke landen rijker en de arme landen
armergeworden,endekloofwordtnogsteedsgroter.Wemoetentrachtendiekloof
kleinertemaken.DitwaseenvandevoornaamstedoelstellingenvandeVerenigde
Naties met het op touw zetten van de eerste ontwikkelingsperiode van tien jaar in
1961,toeniksecretaris-generaalvandeVerenigdeNatieswerd.Deinternationale
gemeenschap heeft verleden jaar de tweede ontwikkelingsperiode van tien jaar
gelanceerd.Hetvoornaamstedoelisomdeklooftussendearmeenderijkelanden
teverkleinen.Alsditprobleemnietheelserieus,meteenvollediginzichtindeernst
van het probleem wordt aangepakt, vooral door de rijke landen, ben ik niet erg
optimistisch over de toestand van de mensheid in de toekomst.
HetRapport3datopinitiatiefvandeClubvanRomedoordecomputersinhetM.I.T.4
isuitgevoerd,bevateenuitdrukkelijkewaarschuwingaandemensheid,datereen
grensisaandehulpbronnen,eengrensaandeeconomischegroeieneengrens
aandeexpansie.Hetbepleitmeerevenwichtvoordetoekomstenzoalsuzei,een
politiekvangevenennemen,eennauweresamenwerkingenwederzijdse
afhankelijkheidtussendewerelddelen.
Ja, dit is de basis waar de menselijke samenleving vanuit moet gaan, van een
geest van geven en nemen en vooral van begrip van de kant van de rijke landen.
De Verenigde Naties en zijn familie van onderafdelingen hebben een bijdrage
voorgesteld van éen procent van het bruto nationaal produkt van de ontwikkelde
landen aan de ontwikkelingslanden. Hier is zoals u weet niet aan voldaan.
Integendeel, enkele rijke landen hebben zich hier niets van aangetrokken. Ik moet
in dit ver-
WillemOltmans,Grenzenaandegroei.Deel1
13
band wel opmerken, dat de meeste Scandinavische landen, evenals Canada en
Nederland, om er een paar te noemen, zich van het gewicht van dit probleem ten
volle bewust zijn.
AlsNederlanderzouikergraagopwillenwijzen,datNederlandeenpercentage
van0,78heeftgehaald,datkomtneerophethoogstepercentageindewereldvan
brutonationaalproduktaanhulp.HetishaastongelooflijkdatnaastItaliëde
VerenigdeStatenhetlaagstecijferhalen,terwijlditlandverrewegmaterieelhet
rijksteis.
Ik wil hier nu niet speciaal op ingaan, maar ik heb Nederland vooral genoemd,
omdat ik de Nederlandse politiek ten aanzien van de ontwikkelingshulp op de voet
hebgevolgd.Ikwilvandezegelegenheidgraaggebruikmakenomuitingtegeven
aan mijn waardering voor de Nederlandse regering voor haar begrip en voor de
wijze waarop men in dit opzicht met de Verenigde Naties en de onderafdeling
samenwerkt.
InStockholmheeftmenvoorgesteldomdekomendevijfjaarslechtshonderdmiljoen
dollarbeschikbaartestellenvoordebestuderingenhetbehoudvanhetmenselijk
leefmilieu.Alsmendefantastischebedragenvanmiljardendollarsinaanmerking
neemtdienogsteedsaanbewapeningwordenuitgegeven,ishonderdmiljoendan
nieterglaag,geziendenoodzaakomhetmilieutebeschermen?
Het ligt eigenlijk meer op de weg van Maurice Strong5 om die vraag te
beantwoorden.Maaralsuhethebtoverhonderdmiljoenofxmiljoendollar,moeten
weditzienintermenvanrelatieveprioriteiten.Eenvoorbeeldterillustratie.Volgens
mij bekende cijfers hebben alle deelnemers aan de oorlog in Indo-China verleden
jaaropéendagindeoorloginVietnameensomuitgegeven,gelijkaanhetbedrag
dat in een heel jaar aan de Verenigde Naties is besteed. Dit betekent dat, als de
oorloginVietnamnogéenjaarzouwordenvoortgezet,dekostenhiervangedragen
dooralledeelnemersaandieoorlog,gelijkzoudenstaanaandekosten,diebijhet
huidige kostenpeil nodig zijn om de Verenigde Naties nog 365 jaar in stand te
houden. We moeten alle onkosten dus verhoudingsgewijs opvatten. Ik ben ervan
overtuigd, dat Maurice Strong honderd miljoen dollar voor vijf jaar voor het
ondernemen van zo'n gigantische taak een buitengewoon laag bedrag vindt. Als
wij bedenken welke enorme bedragen vele landen aan bewapening uitgeven,
beseffenwij,hoezeerdeeconomischeaspectenvandeontwikkelingdermensheid
verwaarloosd of over het hoofd gezien zijn. Dit is maar éen voorbeeld van de
noodzaakomprioriteitentestellenvoordeuitgaveninverbandmetoorlogenvrede.
Alsikzeg‘vrede’,bedoelikzowelhetstichtenvanvredealshetbewarenvanvrede.
DeVerenigdeNatieshoudenzichnatuurlijkmetbeideaspectenvandevredebezig;
heteneishetstichtenvandevredeenhetandereishethandhavenvanvrede.Het
verkleinen van de kloof tussen het noorden en het zuiden is ook een kant van het
stichtenvanvrede,wantzonderdezevereistevoorwaardekomtergeenvrede.Met
andere woorden, zonder sociale rechtvaardigheid, niet alleen in de nationale
samenlevingen, maar ook
WillemOltmans,Grenzenaandegroei.Deel1
14
ophetinternationalevlak,kanergeenvredezijn.Ditiseenvoornamebasiswaarop
een duurzame vrede gebouwd kan worden en dit is het dringendste probleem
waarvoor de mensheid zich nu geplaatst ziet.
Ishetgeenteleurstellendeervaringinuwleven,datuinsommigegebiedenwaar
voortdurendstrijdwordtgevoerd,zoalshetMidden-OostenofZuidoost-Azië,geen
vredetotstandhebtkunnenbrengen?
Ja. Ik moet zeggen, dat ik gedurende de tien jaar dat ik secretaris-generaal van
de Verenigde Naties ben geweest, ogenblikken van teleurstelling maar ook van
voldoening heb gekend. Ik wijd nu al mijn tijd aan het schrijven van mijn
herinneringen,maarhetzijngeenherinneringenindestriktezinvanhetwoord.Het
zijnmijnbeschouwingen,ontledingenenbeoordelingenvanwatzichdeafgelopen
tien jaar op het internationale toneel heeft afgespeeld. Ik projecteer mijzelf, mijn
persoonlijkgeloofenmijnpersoonlijkelevensbeschouwinginditboek.Natuurlijkis
de toestand in het Midden-Oosten een teleurstellende zaak. De oorlog in Vietnam
is voor mij een buitengewoon grote teleurstelling. De kwestie van de Vietnamese
oorlog is niet in de Algemene Vergadering of in de Veiligheidsraad gebracht, om
redenen die iedereen bekend zijn, maar het aantal doden, de vernietiging en de
verwoestingindatlandzijnindegeschiedenisdermensheidongeëvenaard.Deze
oorlog had naar mijn mening eerder beëindigd kunnen zijn. De betrokken partijen
hebben veel kansen voorbij laten gaan. Ik zal enkele van deze belangrijke
ontwikkelingen in mijn boek onthullen.
WatbetrefthetMidden-OostenkentiedereenindeVerenigdeNatiesmijnopvatting
en mijn benadering van dit probleem. Mijn kijk op de internationale vraagstukken
wijkt noodzakelijkerwijs af van het standpunt van de betrokken lidstaten. Mijn
zienswijze is te vergelijken met de zienswijze van de man vanaf de brug. Het is
tenslotte het doel van de Verenigde Naties om bruggen te bouwen. Ik beschouw
mezelfalsiemanddieophetmiddenvandebrugstaat.Mijnblikopdeinternationale
toestand kan heel goed verschillen van die aan de beide uiteinden van de brug.
Mijnbeoordelingvandeproblemenenmijnbegripvandeaardvandezeproblemen
kunnen best afwijken van het begrip of de benadering van de betrokken lidstaten.
Ten tweede bezit ik, zoals u weet, een krachtig geloof in de Verenigde Naties.
DeVerenigdeNatiesisdeenigeenlaatstehoopvoordemensheid.DeVerenigde
Naties moet net als alle organisaties van mensen, of ze nu nationaal, regionaal of
internationaal zijn, een paar grondregels hebben. De Veiligheidsraad is het
voornaamsteorgaan,datverantwoordelijkisvoordevredeenveiligheidindewereld.
Als de Veiligheidsraad over een bepaalde kwestie een resolutie aanneemt, vooral
als die resolutie met algemene stemmen wordt aangenomen, dus ook door de vijf
permanenteledenvandeVeiligheidsraad,danmoetderesolutieinkwestieworden
uitgevoerd. Hier is mijn aanpak op gebaseerd. Laten wij aannemen dat mijn eigen
land, Birma, in een internationaal conflict is gewikkeld. Indien dit conflict in de
Verenigde Naties zou worden gebracht en de Veiligheidsraad zou besluiten dat
bepaalde ac-
WillemOltmans,Grenzenaandegroei.Deel1