Gramatika e gjuhës shqipe

344 Pages·2002·22.468 MB·Albanian

by  Mahir Domi (ed.)

AKADEMIA E SHKENCAVE E SHQIPËRISË
INSTITUTIIGJUHËSISË DHEILETËRSISË
GtAMATlSCA
E GJUHËS SHQIPE
BOTIM IAKADEMISË SË SHKENCAVE
' TIRANË, 2002
Mehmet ÇELIKU, Mahir DOMI, Spiro FLOQI, Seit MANSAKU,
Remzi PËRNASKA, Stefan PRIFTI, Menella TOTONI
G R A M A TIK A
E GJUHË5 SHQIPE
Yëllimi II
S I N T A K S A
Redaktor i vëllimit:
prof. Mahir DOMI
TIRANË, 2002
PASQYm i LilDES
PASQYRA1 LËNDËS.............................................................................5
PAJRATHENIE.........................................................................................51
KREU I NJOHURI TË PËRGJITHSHME PËR SINTAKSËN
1. Ç’është sintaksa ...............................................................................................53
2. Objekti i sintaksës .............................................................................................53
3. Metodat e sintaksës..........................................................................................54
4. Zhvillimi i teorisë sintaksore:.........................................................................56
KRYEREDAKTOR 4.1. drejtimi logjik-gramatikor..................................................................57
PROF. MAHIR DOMI 4.2. drejtimi psikologjik.............................j............................. 57
4.3. drejtimi formal -gramatikor..............................................................58
4.4. teoria sintaksore sot...........................................................................59
5. Njësitë sintaksore : ...........................................................................................60
5.1 .fjalia..................................................................................................60
5.2.periudh a............................................................................:..................60
5.3. togQalëshi................................ 61
5.4.gjymtyra e fjalisë...........................................:....................................62
5.5.thënia e lidhur......................................................................................64
6. Raportet sintaksore:..........................................................................................65
6.1. raporte barazie e pavarësie................................................................65
6.2. raporte varësie....................................................................................66
6.2.1.përshtatja ...........................................................................................67
ISBN 99927-761-7-X 6.2.2.drejtimi..............................................................................................67
6.2.3.pranëvënia 67
6.2.4.lidhje të tjera në fjali........................................................................68
7. Mënyrat e mjetet e shprehjes së raporteve sintaksore:..................................68
7.1. forma e Çalës (eptimi)........................;..............................................68
6 PASQYRA P LHNDliS PASQYRA H LËNDBS 7
7.2. fjalët ndihmëse a shërbyese:................................................... .69 5.1.1.2. emër +parafjalë+emër i pashquar..............................88
7.2.1 .parafjalët.................................................................... .69 5.1.1.3. emër + emërishquar...................................................88
7.2.2.1idhëzat...................................................................... .70 5.1.2.emër + paskajore.................................................................... 89
7.2.3. përemrat e ndajfoljet liëhere e pyetëse................. .70 5.1.3.emër + mbiemër..............................................................................89
7.2.4.pjesëza t ...................................................................... .71 5.1.4.emër + përemër.......................... 89
7.2.5. pa mjete lidhëze (pranëvënia, bashkimi 5.1.5.emër + numëror...............................................................................89
i thjeshtë)...................................................................... ,71 5.1.6.emër + ndajfolje...........................................................................90
7.2.6. rendi i ijalëve, i gjymtyrëvedhe i fjalive . .71 5.2.foljo r.....................................................................................................90
7.3. intonacioni: ,...;........................................................................ .73 5.2.1.folje + emër ose përemër...............................................90
7.3. l.melodika................................................................ ,73 5.2.1.1. pa parafjalë.....................................................90
7.3.2.pauza t ........................................................................ .74 5.2.1.2. meparafjalë...................................................91
7.3.3.theksi, theksi logjik ............................................ .74 5.2.2.folje + formë e pashtjelluar e foljes.............................99
7.3.4.ba'shkëveprimi i mjeteve intonacionare.................. .75 5.2.3.folje+ndajfolj e.................................................................100
8. Përdorimi i njëkohshëm i disa mjeteve të shprehjes së raporteve 5.3.mbiemëro r..........................................................................................100
sintaksore................................................................................................... .75 5.3. l.mbiemër + emër..............................................................100
9. Raportet e lidhjet e sintaksës me disiplina të tjera shkencore............. .75 5.3.2.mbiemër + ndajfolje............................................. 101
9.1. memorfologjinë....................................................................... .75 5.3.3.mbiemër + paskajore......................................................101
9.2. me fonetikën.............................................................................. .77 5.4.numëro r ..................................................................................... 102
9.3. me leksikun............................................................................... .77 5.5.përemëro r ...........................................................................................102
9.4. me logjikën................................................................................ .78 5.6.ndajfoljo r ............................................................................................102
9.5. me psikologjinë......................................................................... .78 6. Rendi i fjalëve në togfjalësh..........................................................................102
9.6. me sociologjinë........................................................................ .78
10. Përmbajtja e sintaksës.......................................................................... .79 KREU III NJOHURI TË PËRGJITHSHME PËR FJALINË
10.1. sintaksa e tjalisë...................................................................... .79
10.2. sintaksa e periudhës............................................................... .79 1.Fjalia dhe gjykimi............................................................................. 109
;
2.Përkufizimi i fjalisë ......................................................................................110
KREU II TOGFJALËSHI 2.1.kallëzuesi a ..........................................................................................hq
1. Ç’është togfjalëshi............................................................................... .81 3. Mjetet e lidhjes së fjalëve dhe të togfjalëshave.........................................112
o, Togfjalëshi i thjeshtë dhe ai i zgjeruar................................................. .82 4. Llojet e lidhjeve sintaksore në fjali..............................................................113
.•r
3. Togfjalëshi dhe gjymtyra e fjalisë......................................................... .83 4. l.Lidhja kallëzuesore........................................................................113
4. Llojet e lidhjeve sintaksore midis fjalëve në togfjalësh:.................... .85 4.2.Lidhja e veçimit............................... 113
, 4.1.përshtatja.................................................................................... .85 4.3.Lidhja e përfshirjes..........................................................................113
4.2.drejtim i...................................................................................... .86 4.4.Lidhja e bashkërenditjes...................................................................113
4.3.bashkim i..................................................................................... .86 5.Struktura e fjalisë.............................................................................................113
5.Llojet e togfjalëshave............................................................................... .87 6.Zbërthimi gjymtyror dhe ai aktual................................................................115
5.1.emëro r ........................................................................................ .87
5.1.1.emër+emër ........................................................................... .87
5.1.1.1 .emër+emër i pashquar........................................ .87
8 PASQYRA E LËNDËS PASQYKA E LËNDËS 9
KREU IV TIPAT E FJALIVE SIPAS LLOJIT TË KUMTIMIT 7.2.1.4. fjalitë pyetëse të pjesshme...........................142
1. Vështrim i përgjithshëm.................................................................................117 7.2.2. fjalitë pyetëse jo të mirëfillta.......................................144
2. Tiparet, forma gramatikore (intonacioni, trajtat mënyrore të foljeve, 7.2.2.1. fjalitë pyetëse thirrmore.............................145
fjali të veçanta, rendi etj)................................................................................118 7.3. fjalitë pyetëse të zhdrejta (s’kakundërvënie me të drejtat) 146
3. Tipat e fjaiive sipas llojit të kumtimit te fjaiitë e pavarura kryesore, të
varuraetj ,...........!...................................................................................120 KREU V FJALITË POHORE DHE MOHORE
4. Fjalitë dëftore....................................................................................................122 1. Ç’janë Ijalitë pohore e ato mohore.................................................................149
4.1 kuptimi themelor dhe kuptime të tjera.........................................123 2. Fjalitë pohore....................................................................................................150
4.1.1.rea l .......................................................................................124 2.1 pohim i sigurt, i pasigurt, i zbutur, i përforcuar...........................150
4.1.2.mundës i..............................................................................124 2.1.1. pohimisigurt.....................................................................150
4.1.3. pamundësi..........................................................................124 2.1.2. pohim i pasigurt................................................................151
4.1.4.domosdoshmër i.................................................................124 2.1.3. pohim për nga forma, mohim për nga përmbajtja dhe
4.1.5.supozi m ..............................................................................125 ansjelltas.......................................................................................153
4.2.rendi i gjymtyrëve në fjalinë dëftore...............................................125 3. Fjalitë mohore..................................................................................................154
5. Fjalitë dëftore- thirrmore...............................................................................125 3.1. mohim i përgjithshëm dhe i pjesshëm.............................................154
5.l.intonacioni thirrmor..........................................................................126 3.1.1. mohim i përgjithshëm......................................................155
5.2.perëmrat e ndajfoljet thirrmore.......................................................127 3.1.2. mohim ipjesshëm.............................................................157
5.3 .fjalitë pyetëse-retorike......................................................................127 3.1.3.. kufij të paqartë midis mohimit të përgjithshëm dhe atij të
5.4.rendi i fjalëve dhe i gjymtyrëve.......................................................127 pjesshëm.....................................................................................159
5.5.përdorimi i fjalive dëftore- thirrmore.............................................128 3.2. mohim i thjeshtë dhe i përforcuar..................................................159
6.Fjalitë dëshirore e nxitëse...............................................................................129 3.3. dy mohimet.........................................................................................159
-përgjithësira...............................................................................................129 3.4. mohim i shumëfishtë.........................................................................161
-intonacioni................................................................................................129 3.5. mohim shprehës.................................................................................161
6. l.fjalitë dëshirore...........................................................................130 3.6. mohim i dobësuar..............................................................................162
6.2.fjalitë nxitëse......................................................................................131 3.7. mohimkategorik.................................................................................163
6.2.1.ndërtim i .............................................................................132
6.2.2.përdorime t .........................................................................133 KREU VI FJALIA DYKRYEGJYMTYRËSHE
6.2.3.fjalitë pyetëse të zhdrejta.................................................135 1. Vërejtje të përgjithshme...............................................................................165
7.Fjalitë pyetëse....................................................................................................136
KREU VII KRYEFJALA
7.1.tipare t ...................................................................................................138
1. Ç’është kryefjala dhe me se shprehet ajo.....................................................167
7.1.1. intonacioni..........................................................................138
1.1. Kryeijala e shprehur me emër.........................................................167
7.1.2.përemrat e ndajfoljet pyetëse............................................139
■1.1.1. në rasën emërore, trajta e shquar................................................167
7.1.3.rendi i gjymtyrëve..............................................................139
1.1.2. në rasën emërore, trajta e pashquar..........................................167
7.2. Ilojet.....................................................................................................139
1.1.2.1. nërasënemërore, trajtaepashquar, njëjës..............................168
7.2.1. fjalitë pyetëse të mirëfillta...........................................139
1.1.2.2. në rasën emërore, trajta e pashquar, shumës......................168
7.2.1. l.ljalitë pyetëse - thirrmore............................140
1.2. Kryefjala e shprehur me përemër..........................................................168
7.2.1.2.fjalitë pyetëse tërësore dhe të pjesshme 140
1.2.1. me përemër vetor..........................................................................168
7.2.1.3. fjalitë pyetëse tërësore....................................140
1.2.2. me përemër dëftor ky, ai...............................................................169
10 PASQYRA h LËNDËS PASQYRA H LËNDËS 11
1.2.3. me përemë'r pyetës.........................................................................169 2.2.1.3. veprim të përforcuar....................................................................185
1.2.4. me përemër lidhor të caktuar ose të pacaktuar............................169 2.2.1.4. mundësi veprimi...............................................;.........................185
1.2.5. mepëremër të pacaktuar.............................................................169 2.2.1.5. domosdoshmëri veprimi.............................................................185
1.3. Kryefjala e shprehur me numëror..............................................................170 2.2.2. folje gjysmëndihmëse+formë e pashtjelluar...........................................186
1.4. Kryefjala e shprehur me pjesë të tjera të ligjëratës të emërzuara............170 2.2.2.1 ,aW?e/+pjesore............................................................................186
1.5. KryeÇala e shprehur me togfjalësh...........................................................170 2.2.2.2.cfo+pjesore .....................................................................................187
1.5.1. emër+përemër dëftor, pronor, pyetës, i pacaktuar................170 2.2.2.3.v//+përcjellor e...............................................................................187
1.5.2. përemër i pacaktuar, pyetës+emër i pashquar në rasën
2.2.3. folje gjysmëndihmëse+emër foljor asnjanës...........................................187
rrjedhore.....................................................................................................171
2.2.4. dy foljenë dëffore.......................................................................................188
1.5.3. numërori një+emër që tregon masë+emër në rasën
2.2.4.1. zë, nis. flUoj+e,dhe, edhe (ose pa lidhëz)..............................................188
rrjedhore shumës.......................................................................................171
2.2.4.2. vij+e (ose pa lidhëz)+folje në dëftore+folje pësore a vetvetore
1.5.4. togfjalëshi i qëndrueshëm..............................................................171
në mënyrën dëftore................................................................................ 188
1.6. Kryefjala e shprehur me emër në rasën gjinore.........................................172
3. Kal lëzuesi emëror .....................,...........................................................189
1.7. Përsëritja e kryefjalës....................................................................................172
3.1.këpuj a ...................................................................................................189
- mungesa e këpujës në fjali të bashkërenditura....................................189
KREU VIII KALLËZUESI
- mungesa e këpujës në fjali që janë përgjigje për një fjali pyetëse
1. Ç'është kallëzuesi dhe me se shprehet ai........................................................173
me kailëzues emëror.................................................................................189
2. Kallëzuesi foljor....................................................... 174
- mungesa e këpujës në fjali thirrmore.....................................................190
2.1. Kallëzuesi i thjeshtë foljor.................................................................174
- mungesa e këpujës në thënie proverbiale............................................190
2.1.1. Format e pandërl ikuara...................................................................174
3.2. gjymtyra emërore..........................................................................................190
2.1.1.1. me mënyrën dëftore.....................................................................174
3.2.1. meemër..................................... 190
2.1.1.2. me mënyrën habitore...................................................................176
3.2.1.1. në emërore....................................................................................190
2.1.1.3. me mënyrën lidhore.....................................................................176
3.2.1.2.nëgjinor e.......................................................................................191
2.1.1.4. me mënyrën kushtore...................................................................178
3.2.1.3. në rasa të tjera me parafjalë.........................................................192
2.1.1.5. me mënyrën dëshirore.................................................................178
3.2.2. me përemër.................................................................................................193
2.1.1.6. me formëtë pashtjeiluar..............................................................179
3.2.2.1. vetor ......................................................................................193
2.1.2. Formatendërlikuara..............................................................................181
. 3.2.2.2. dëftorfkv. kjo, ai, ajo).................................................................193
2.1.2.1. me përsëritjen e të njëjtës formë foljore në mënyrën
3.2.2.3. dëftor (itillë).................................................................................193
dëftore, urdhërore ose lidhore............................................................181
2.1.2.2. me përsëritjen e së njëjtës formë të mënyrës dëftore, të bashkuar 3.2.2.4. pyetës (hish, cili)..........................................................................193
me lidhëzën sa........................................................................................182 3.2.2.5. pyetës (ç çfarë)..........................................................................193
2.1.2.3. me përsëritjen e së njëjtës formë të mënyrës dëffore, të bashkuara 3.2.2.6. pronor............................................................................................193
me lidhëzën që........................................................................................182 32.2.1. i pacaktuar.....................................................................................194
2.1.2.4. në dy forma të ndryshme të së njëjtës folje.................................182 3.2.2.8. dëftor, pyetëse, të pacaktuar në rasën gjinore........................194
r-i . 1.3. me lokucione foljore..................................................................................183 32.2.9. të shoqëruar me lidhëzën krahasuese si..................................194
n.2. Kallëzuesi i përbërë foljor.............................................................................183 3.2.3. me mbiemër................................................................................................194
2.2.1 folje gjysmëndihmëse+folje në lidhore..................................................184 3.2.4. me numëror.................................................................................................194
2.2.1.1 fillim veprimi.................................................................................184 3.2.5. me paskajore...............................................................................................194
2.2.1.2 vazhdim veprimi............................................................................185 3.2.6. me togfjalësh...............................................................................................194
12 PASQYRA E LËNDËS PASQYRA E LËNDËS 13
3.2.6.1. emër i shquar+mbiemër (ose emër në rasën gjinore
1.3. raportet e varësisë.........................................................................207
a përemër pronor)................................................................................195
2. Përcaktimi dhe kriteret e klasifikimit të gjymtyrëve të dyta...................209
3.2.6.2. emër i pashquar në syinore njëjës+përemër...............................196
3. Klasifikimi i gjymtyrëve të dyta....................................................................211
3.2.6.3. emër prirë nga paraijala /7ga+fjalë përcaktuese.........................196 .
3.1. klasifikimi më i përgjithshëm..........................................................211
3.2.6.4. frazeologji ....................................................................................196
3.2. klasifikimi i bërë në këtë gramatikë................................................213
3.3. Kallëzuesi emërortrigjymtyrësh..............................................................196
3.2.1. kundrina.........................................................................................213
4. Kallëzuesi i shprehur me pjesë të pandryshueshme të ligjëratës..............197
3.2.2. përcaktorët.....................................................................................213
4.1. pjesëzat po.jo të përcakfuara e të lidhura me lidhëzat
që.se.e.......................................................................................................197 3.2.3. rrethanorët.....................................................................................214
3.3. gjymtyrë të dyta që nuk përfshihen te kundrinat, përcaktorët,
4.2. pasthirrmat lum, lumja. mjerë..........................................................197
rrethanorët.......................................................................................................214
4.3. onomatopetë.......................................................................................197
3.3.1. përcaktori kallëzuesor...................................................................214
5. Përshtatja e kallëzuesit me kryefjalën............................................................198
3.3.2. gjymtyra e krahasimit.............................. 215
5.1. Përshtatjae kallëzuesit foljor dhe e këpujës me kryefjalën 198
3.4. nëndarja e mëtejshme e kundrinave, përcaktorëve,
5.1.1. në vetë..............................................................................................198
rrethanorëve, kundrina e drejtë............................................................215
5.1.1.1. kur kryefjala është shprehur me përemër vetor.......................198
3.5.vështirësitë e zbatimit të një kriteri për gjymtyrët e dyta...............217
5.1.1.2. kur kryefjala është shprehur me emër ose përemër tjetër
3.6.rastet e veçanta, të ndërmjetme a sinkretike...................................218
veç vetorit.............................................................................................198
5.1.1.3. kur kryefjala është shprehur me një emër në shumës
KREU X PËRCAKTORI
të shoqëruar nga disa, ca......................................................... 198
1 .Ç’është përcaktori............................................................................................221
5.1.1.4. kur kryefjalaështë shprehur me njëpëremër lidhor...............199
5.1.1.5. përshtatja e kallëzuesit të fjalisë së nënrenditur 2.Përcaktori me përshtatje..................................................................................223
përcaktore..............................................................................................199 2.1. përcaktorë të shprehur me mbiemër...............................................223
5.1.2. nënumër.......................................................................................199 2.2. përcaktorë të shprehur me përemër...............................................223
5.1.2.1. përshtatje gramatikore..............................................................199 2.2.1. me dëftorë (ky, kjo, ai, ajo).............................................223
5.1.2.2. kur kryefjalaështë emër përmbledhës.....................................199 2.2.2. me dëftorë (itillë).............................................................224
5.1.2.3. kur kryefjala është emër si shumica, gjysma, njëpjesë ....200 2.2.3. me pronorë........................................... 224
5.2. Përshtatjae gjymtyrës emërore me kryefjalën......................................200 2.2.4. me pyetës (cili?, isati?).......................................... 224
5.2.1. në gjini.............................................................................................200 2.2.5. me të pacaktuar (i gjithë, i tërë, tjetër, secili, cilido).. .224
5.2.2. nënumër.........................................................................................200 2.3. me numërorë....................................:................................................226
5.2.2.1. me mbiemër ose përemër të lakueshëm.................................200 2.4. përshtatje në numër, gjini e rasë.....................................................226
5.2.2.2. kur kryefjala është emër përmbledhës, ose e shprehur 3. Përcaktori me drejtim.................................................................. 227
nga togu emër+me+emër..............................................................200 3.1 .me emër në rasën gjinore që shënon:..........................................228
5.2.2.3. mospërshtatje me kryefjalën kur kryefjala shprehet me -përkatësi ..............................................................................228
përemrin vetor ju të mirësjelljes.................................................200 -lloj.................................................................................................228
5.2.3. nërasë.............................................................................................201 -cilësi.............................................................................................228
-sendin a vetën vepruese.............................................................228
KREU IX GJYMTYRËT E DYTA
-objektin e veprimit.....................................................................228
1. Roli, përdorimet e mënyrat e shprehjes së tyre.........................................203
-destinacion...................................................................................228
1.1. Ç’janë gjymtyrët e dyta...................................................................203
-kohë..............................................................................................228
1.2. si shprehen.........................................................................................205
-tërësinë nga veçohet një pjesë...................................................228
14 PASQYRA E LËNDËS 15
PASQYRA E LËNDËS
5.2. ndajshtimi për një përemër vetor të vetës së parë ose të dytë ..239
-përbërje........................................................................................229
-emrin e përveçëm të sendit........................................................229
KREU XI PËRCAKTORI KALLËZUESOR
3.2.me emër në rasën rrjedhore pa parafjalë që shënon : ...................229
1. Ç’është përcaktori kallëzuesor.....................................................................241
-lloj.............................. 229
2. Përcaktori kallëzuesor pranë një foljeje.........................................................242
-cilësi.............................................................................................229
2.1. i shprehur me emër............................................................................243
-lëndë.............................................................................................230
2.1.1. në emërore pa parafjalë................................................................243
-destinacion...................................................................................230
2.1.2. në kallëzore pa parafjalë................................................................244
-vend..............................................................................................230
2.1.3. nëgjinore........................................................................................245
-përbërje........................................................................................230
2.1.4. në kallëzore me parafjalët me osepa...........................................245
3.3. me emërnë rasënkallëzorepaparaijalë........................................230 2.1.5. në emërore a kallëzore të shoqëruar nga lidhëza si ose
-përmbajtje....................................................................................230 pjesëza për.............................................................................................245
-tërësinë nga veçohet një pjesë..................................................231 2.1.5.1. me lidhëzën si.............................................................................245
-karakteristikë...............................................................................231 2.1.5.2. me pjesëzënpër..........................................................................246
3.4. me emër a përemër në emërore, kallëzore a rrjedhore me 2.2. Përcaktorikallëzuesor i shprehur mepëremër.........................................246
paraijalë.....................................................................................................231
2 3. Përcaktorikallëzuesor i shprehur me mbiemër........................................246
3.4.1. meparafjalënnga.............................................................232
2.3.1 me pjesëzën ..................................................................................247
3.4.2. me paraljalën meosepa...................................................232
2.3.2 me ndajfoljen sa..............................................................................247
3.4.3. me parafjalënpër.............................................................232 2.4. Përcaktori kallëzuesor i shprehur me formë foljore të pashtjelluar 248
3.4.4. me parafjalënprej............................................................233 2.5. Përcaktori kallëzuesor i shprehur me togfjalësh.......................................248
3.4.5. meparafjalët rreth, ndaj, kundër............................. 233 3. Përcaktori kallëzuesor pranë një mbiemri foljor..........................................248
3.4.6. me parafjalët te, në, mbi, gjermbi, nën, afër, midis, 4. Përcaktori kallëzuesor pranë një emri foljor.................................................249
kundrejt, rrëzë, etj.................................................................233 5. Përshtatja e përcaktorit kallëzuesor me kryefjalën a me kundrinën...........249
3.4.7. me emër me ose pa parafjalë, të shoqëruar me
lidhëzën« :................................................................234- KREU XII KUNDRINA
3.4.8. me togfjalësh: ngjyrë, bojë, formë+emër në 1. Ç’është kundrina..............................................................................................251
rrjedhore......................................................................................234 2. Me se shprehet kundrina.................................................................................252
4.Përcaktori me bashkim.....................................................................................234 3. Nga ç’gjymtyrë varet kundrina.....................................................................252
4.1. me përemër........................................................................................235 4. Kundrina e drejtë.......................................... 253
4.2. me numërorë......................................................................................236 4.1. nuancat kuptimore.............................................................................254
4.3. me forma të pashtjelluara.................................................................236 4.1.1. kundrina e brendshme..................................................................254
4.4. me ndajfolje........................................................................................237 4.1.2. kundrina e jashtme.........................................................................254
4.5. me idioma ose frazeologjizma.................. 237 4.2. me se shprehet kundrina..............................................................................254
5.Ndajshtim i .........................................................................................................237 4.2.1. me emër..........................................................................................254
5.1. ndajshtimi për një emër....................................................................237 4.2.2. me përemër.....................................................................................255
5.1.1. cilësi ose lloj....................................................................................238 4.2.3. menumëror....................................................................................255
5.1.2. personin që ka një profesion........................................................238 4.2.4. me pjesë të tjera të emërzuara të ligjëratës................................255
5.1.3. emrin e një sendi.............................................................................238 4.2.5. me togfjalësh të qëndrueshëm......................................................255
5.1.4. tregon sendin vetë..........................................................................238 4.2.6. me togfjalësh të lirë sintaksor......................................................255
5.1.5. perkatësi farefisnore......................................................................239
16 pasqyra e lëndës PASQYRA E LËNDËS 17
4.2.7 me togfjalësh të përdorur si një emër i përveçëm...................: .255 krahasim me..............................................................................................264
5. Kundrina e zhdrejtë.........................................................................................256 7.3.5. Kundrina me parafjalënpër...................................................................264
5.1. Kundrinae zhdrejtë paparafjalë...................................................256 7.3.5.1. objekt në dobi a në të mirë të të cilit kryhet veprimi...............264
7.3.5.2. objekt të ndjenjave tona............................................................264
5.1.1. pritësi i veprimit............................................................................257
7.3.5.3. vetënnë vend të tëcilit vepronnjë vetë tjetër..........................264
5.1.2. objektin të cilit i afrohemi ose i largohemi...............................257
7.3.5.4. objekt kufizues...........................................................................265
5.1.3. vetënsë cilës i përket diçka..........................................................257
7.3.5.5. objekt motivues.........................................................................265
5.1.4. vetënqë përjeton një gjendje fiziologjike...................................257
7.3.6. Kundrina rne parafjalënpa....................................................................265
5.1.5. vetëne interesuar për një veprim...............................................257
7.3.7. Kundrina me parafjalënmbi...................................................................265
6. Shenjimi i kundrinës së drejtë e të zhdrejtë nga trajtat e shkurtra të
përemrave vetorë............................................ 257 7.3.7.1. objektmbi të cilin ushtrohet veprimi.......................................265
7. Kundrina e zhdrejtë me parafjalë.................................................................260 7.3.7.2. objekt në lidhje me të cilin zhvilloht veprimi..........................266
7.3.8. Kundrina me parafjalën në....................................................................266
7.1. kundrina me paraljalën nga............................................................260
7.3.8.1. objekt i shndërruar....................................................................266
7.1.1. pjesë të së tërës mbi të cilën shtrihet veprimi.............................260
7.3.8.2. objekt i veprimit të foljes..........................................................266
7.1.2. pjesë të trupit mbi të cilën shtfifiet veprimi...............................260
7.3.8.3. objektkufizimi.......................................... 266
7.1.3. përbërës të një objekti.................................................................261
7.1.4. fillimin e veprimit.........................................................................261 7.3.8.4. mjet.............................................................................................266
7.3.8.5. lëndë........................................................ 267
7.1.5. objekti që shërben si burim.........................................................261
7.3.9. Kundrina me parafjalën nën................................. 267
7.1.6. objekti nga nis veprimi.................................................................261
7.1.7. objekt që hiqet................................................................................261 7.4. Kundrina me parafjalë që përdorennë rasën rrjedhore..........................267
7.4.1. me parafjalën nëpëmyet..............................................................267
7.1.8. objekt dallimi për'objekte të tjerë................................................262
7.4.2. me parafjalën kundër...................................................................267
7.1.9. objekt të fillimit dhe objekt të përfundimit.................................262
7.4.3. me parafjalënfemdrey? ................................................................267
7.2. Kundrina me paraijalën te.tek..................................................................262
7.4.4. me parafjalën ndaj........................................................................267
7.3. Kundrina me parafjalë që përdoren me rasën kallëzore..........................262
7.4.5. me parafjalënpara, përpara........................................................267
7.3.1. Kundriname parafjalënme ............................................262
7.4.6. me paraljalën rreth.......................................................................267
7.3.1.1. shoqërim............................................................................................262
7.4.7. me parafjalëtpas, mbas................................................ 268
7.3.1.2. mjet.............................................................................................262
7.4.8. me parafjalën drejt........................................................................268
7.3.1.3. përllogaritje...............................................................................262
7.5. Kundrina me parafjalë që përdoren me rasën gjinore.............................268
7.3.1.4. sendinme tëcilinkryhet veprimi.............................................262
7.3.1.5. përftim........................................................................................263
KREU XIII RRETHANORI
7.3.1.6. fillim, vazhdim, përfundim veprimi........................................263
1. Ç’është rrethanori...........................................................................................269
7.2.1.7. objekt mbi të cilin shtrihet veprimi.........................................263
2. Rrethanori i vendit..........................................................................................270
7.3.1.8. objekt që shkakton ndryshime................................................263
2.1. Me se shprehet..................................................................................270
7.3.1.9. objekt qëpësonndryshime......................................................263
2.1.1. me ndajfolje ose lokucion ndajfoljor.......................................270
7.3.1.10. përshtatje të një objekti me një tjetër....................................263
2.1.2. me emër me ose pa parafjalë....................................................270
7.3.1.11. objektpër kallëzuesinemëror................................................263
2.1.3. me togfjalësh.................................................................................270
7.3.1.12. raport me objektin e shprehur nga kundrinae drejtë 264
2.2, Rrethanori i vendit statik e dinamik.......................... 271
7.3.2. Kundrina me lokucionet parafjalore bashkë me,sëbashku me. .264
2.2.1. Rrethanori i vendit statik............................................................271
7.3.3. Kundrina me lokucionin parafjalor nëkundërshtim me....................264
7.3.4. Kundrina me lokucionet parafjalore në lidhje me, në raport me, në 2.2.1.1. me ndajfolje................................................................................271
18 PASQYRA E LËNDËS PASQYRA E LËNDËS 19
2.2.1.2. me emër të prirë nga parafjala në, mbi, pranë, matanë, përtej, 3.2.2.2.3. metogfjalësh..........................................................................274
afër, poshtë etj....................................................................................271 3.2.2.3. shtrirjenë kohë ngapikëfillimi derinëpikëpërfundim 274
2.2.1.3. metogfjalësh...............................................................................271 3.2.2.4. me cak të përafërt kohor..........................................................274
2.2.2. Rrethanori i vendit dinamik......................................................271 3.3. Gërshetimi me marrëdhënie hapësirore......................................275
2.2.2.1. drejtim të përgjithshëm.............................................................271 4. Rrethanori i shkakut.........................................................................................275
2.2.2.1.1. me ndajfolje............................................................................271 4.1. me se shprehet..................................................................................275
2.2.2.1.2. me emër të prirë nga parafjalët nga, për, drejtetj..............271 4.1.1. mendajfolje......................................................................275
2.2.2.1.3. metogfjalësh..........................................................................271 4.1.2. meemër............................................................................275
2.22.2. pikënisje të lëvizjes...................................................................271 4.1.3. me togfjalësh....................................................................276
2.2.2.2.1. mendajfolje............................................................................272 4.1.4. me përcjellore...................................................................276
2.22.2.2. me emër të prirë nga parafjalët nga dheprej.......................272 5. Rrethanori i qëllimit........................................................................................276
2.2.2.2.3. metogfjalësh...........................................................................272 5.1. me se shprehet...................... 276
2.2.2.3. pikëpërfundimin e lëvizjes.......................................................272 5.1.1. me ndajfolje......................................................................276
2.2.2.3.1. mendajfolje............................................................................272 5.1.2. me emër të prirë ngaparaljalapër tn ë :.............276
2.2.2.3.2. me emër të prirë nga parafjalët te, në dhe lokucionet 5.1.3. togijalësh...........................................................................276
parafjalore deri (gjer) në, deri në............................................272 5.1.4. paskajore...........................................................................276
2.22.3.3. metogfjalësh...........................................................................272 5.2. dallimi nga rrethanori i shkakut.......................................................276
2.2.2.4. shtrirje në hapësirë................................................................272 6. Rrethanori i mënyrës.....................................................................................277
3. Rrethanori i kohës........................................................................................273 6.1. mese shprehet...:.............................................................................277
3.1. Me se shprehet...................................................................................273 6.1.1. me ndajfolje ose lokucion ndajfoljor...........................................277
3.1.1. ndajfolje ose lokucion ndajfoljor kohe.......................................273 6.1.2. me emër në rasën kallëzore me parafjalët me, pa, në;
3.1.2. emër me ose pa parafjalë.............................................................273 në rrjedhore me parafjalën sipas....................................................277
3.1.3. togfjalësh........................................................................................273 6.1.3. me togijalësh........................... 277
3.1.4. formë epashtjelluar e foljes........................................................273 6.1.4. me përcjellore................................................................................277
3.2. Veprim pa ose me cak kohor.................................................................273 6.2.11ojet................................................................................................................277
3.2.1..pa cakkohor...................................................................................273 6.2.1. cilësi të veprimit............................................................................278
3.2.1.1. me ndajfolje ose lokucion ndajfoljor kohor............................273 6.2.2. shkallën e veprimit........................................................................278
6.3. me se shprehet rrethanori që tregon mënyrën e kryerjes së veprimit... .278
3.2.1.2. meemër, meose paparafjalë...................................................273 6.3.1. me ndajfolje e shprehje ndajfoljore mënyre...............................278
6.3.2. me emër të prirë nga parafjalët me, pa etj..............................278
3.2.1.3. togfjalësh.....................,..............................................................274
6.3.3. me formë të pashtjelluar mohore dhe përcjellore....................278
3.2.2. me cak kohor..............................................................................274
6.3.4. me togfjalësh..................................................................................278
3.2.2.1. pikëfillimkohor..........................................................................274
6.4. me se shprehet rrethanori që tregon mënyrën e kryerjes së
3.2.2.1.1. me ndajfolje kohe...................................................................274
veprimit nëpërmjet një krahasimi..................................................................278
3.2.2.1.2. meemër meparafjalë.............................................................274
6.4.1. me emër me ose pa parafjalë, të prirë ose jo nga pjesëzat
3.2.2.1.3. me togljalësh...........................................................................274 si, posi.....................................................................................................278
3.2.2.2. pikëpërfudim kohor................................................................274 6.4.2. me ndajfolje....................................................................................279
3.2.2.2.1. me ndajfolje.............................................................................274 6.4.3. meonomatope................................................................................279
3.2.2.2.2. me emër me paraijalë............................................................274 7. Rrethanori i sasisë........................................................................................279