GÖZÜN ANATOMİSİ VE FİZYOLOJiSİ

77 Pages·2010·2 MB·Turkish

GÖZÜN ANATOMİSİ
VE FİZYOLOJiSİ

YAZAR
Doç. Dr. Hikmet BAŞMAK
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
EDİTÖR - REDAKSİYON KURULU
Prof. Dr. Naci EKEM
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
Prof. Dr. Sumru YURDAKUL
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
Doç. Dr. Ahmet ÖZER
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. Şadan KORKMAZ
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. Gökhan SAVAROĞLU
Yrd. Doç. Dr. Gül ARSLAN
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
Uzman Dr. Afsun ŞAHİN
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
Öğr. Gör. Ertekin AKSAK
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
1
Bu eserin yayın hakları
Türkiye Optik ve Optometrik Meslekler Derneği’ne aittir.
Eser üzerinde 5846 sayılı FSEK tarafından sağlanan tüm haklar saklıdır. TOOMD’nin
ve yazarın adı belirtilmek koşuluyla eserden yasalar çerçevesinde alıntı yapılabilir.
TOOMD’nin yazılı izni olmadan eserin tamamı veya bir bölümü fotokopi, faksimile veya başka
bir araçla çoğaltılamaz, dağıtılamaz, elektronik ortamlarda ticari bir amaçla kullanılamaz.
Bu eser TOOMD’nin bir hizmetidir ve para ile satılamaz.
Türkiye Optik ve Optometrik Meslekler Derneği
Hamidiye Caddesi Doğubank İş Hanı No.: 503
Sirkeci - İstanbul / TÜRKİYE
Tel.: [phone] + 526 84 80 • Fax: [phone]
web: www.gozder.com • e-mail: [email protected]
2
KURS’A BAŞLARKEN
Fizik ve tıp bilim dalları gözlükçülük için temel bilim dallarıdır. Bu bilim dallarında yapılan
çalışmalar arttıkça alt bilim dalları oluşmuş ve bilimsel bilgiler bu alt bilim dallarında en ince
detayına kadar incelenerek bilim dünyasına sunulmuş ve sunulmaktadır. Anatomi ve Fizyolo-
ji tıp biliminde birer alt bilim dalı olarak yer alırken Gözün Anatomisi ve Gözün Fizyolojisi de
bu alt bilim dallarının birer özel alanları olarak bilim dünyasında yerini almaktadır. Göz ile ilgili
tıbbın diğer dersleri olan Görme Optiği ve Refraksiyon, Göz Hastalıkları, Kontak Lens ve ben-
zeri derslerin anlaşılabilmesi için öncelikle Gözün Anatomisi ve Fizyolojisi çok iyi öğrenilmelidir.
Başka bir deyişle Gözün Anatomisi ve Fizyolojisi göz ile ilgili temel taşları niteliğindedir. Öğrenil-
mesi zorunlu temel bilgilerdir.
Gözlük ve gözlükçülük açısından olaya baktığımızda en basit deyişle ihtiyaç malzemesi olan
gözlüğün kullanıldığı gözün yapısı, işleyiş şekli gibi birçok temel bilgiler bu derste işlenmektedir.
Bunlar bilinmeden o göze ait bir gözlük hazırlanması mümkün değildir. Bu nedenle siz kursiyer-
lerin Gözün Anatomisi ve Fizyolojisini çok iyi öğrenmeniz gerekir.
Tıp biliminde Latince temel bilimsel dil olarak kullanılmaktadır. Tıp terminolojisi de bu dil
üzerine oturtularak geliştirilmiştir. Kurs notlarında siz kursiyerlerin daha ilk sayfalarda karşı-
laşacağınız tıbbi terimler, tanımlar ve isimlendirmeler bu yapılanmanın gerektirdiği değişmez
değerlerdir. Bu yapılanmadan - sizlerin tedirgin olmamanız için aşağıda belirtilen
noktalara dikkat etmeniz yeterlidir.
1. Karşılaştığınız yabancı kelimelerin Türkçe karşılıkları EK-1 de Tıbbi Terimler
Sözlüğü şeklinde verilmiştir. Buradan yabancı sözcüklerin Türkçe karşılıklarını öğre-
niniz.
Sözlükten Türkçe karşılıkları bulduğunuzda bir kelimenin anlaşılması için bir cüm-
le veya birden fazla cümle ile açıklanabildiğini görüyorsunuz. İşte bu nedenle kurs
notunda konu anlatılırken kelimenin o şekilde kullanılması gereklidir.
2. Karşılaşılan yabancı kelimelerin ezberlenmesi gerekmez. Birçoğu sizin için ge-
rekli olmayıp sadece tıbbi olarak anlatımın bir gereği nedeni ile mecburen yer almıştır.
3. Dersin işlenişi sırasında kullanılacak görsel materyal ve hoca anlatımı ile bu ya-
bancı terimler anlaşılır hale gelecektir.
4. Kursiyerler için gerekli olan bilgiler (Latince ve yabancı kelime ile verilmiş ola-
bilir) ders müddetince vurgulanarak anlatılacak ve soruları sorular ile öğrenilmesi
sağlanacaktır.
Nasıl Çalışalım:
Gözün Anatomisi ve Fizyolojisi dersi için yukarıda ifade edilenler diğer tıp ile ilgili dersler için
de söylenebilir. Tüm dersler için söz konusu olan çalışma ilkeleri de bu ders içinde geçerlidir.
1. Her bir üniteyi çalışmadan önce, ünitenin amaçlarını inceleyerek o üniteyi çalış-
tıktan sonra hangi bilgi, beceri ve tutumlara sahip olacağınız konusunda bilgi edini-
niz.
2. “Ünitenin İçindekiler” bölümüne göz atarak o ünitenin neleri içerdiğini önceden
kabaca biliniz.
3. “Ünitenin Çalışılmasına İlişkin Özel Uyarılar” bölümünde yapılan uyarılara ola-
bildiğince uyunuz. Üniteye başlamadan bakmanız önerilen başka bölüm veya kaynak-
ları muhakkak en iyi şekilde çalışıp öğreniniz.

3
4. Ünitenin içerisinde önemli görülen kısımlar dikkatinizi çekecek şekilde kalın yazıy-
la yazılmıştır. Bu bölümleri en iyi şekilde öğreniniz.
5. Büyüteç içerisine alınarak verilen; diğer kitaplara veya bu kitabın diğer bir
ünitesine bakmanız istenen uyarılara muhakkak uyunuz. Böylece hem dersler ara-
sındaki ilişkiyi öğrenecek hem de bilgileri ezbere değil de öğrenerek özümlemiş
olacaksınız.
6. Ünitenin özet bölümünü muhakkak tekrar tekrar gözden geçiriniz. Ancak özetle-
ri ezberleme gibi bir yanılgıya düşmeyiniz. Özeti okurken anlamakta zorluk çektiğiniz
yerleri ünite içerisinden tekrar gözden geçirerek tam öğrenmeyi sağlayınız.
7. Ünite sonunda yer alan Değerlendirme Sorularını kendiniz cevaplamaya çalı-
şınız. Yanlış cevapladığınız sorular için ilgi bölümü tekrar çalışarak öğrenmeden bir
sonraki soruya geçmeyiniz.
8. Ünitelerde geçen önemli konuları meslektaşlarınızla tartışınız.
9. Çeşitli nedenlerle anlayamadığımız yerleri dersin hocasına veya eğitimden so-
rumlu diğer yetkililere söyleyerek en kısa zamanda yapmanız gerekenleri belirleyiniz
ve yapınız.
Etkin bir öğrenme için yukarıdaki çalışma uyarılarına dikkat ederken dersi de çok iyi takip
etmeniz gerekliliğini unutmayınız
Hazırlanan bu kurs notunun kursiyerlere verilmek üzere Gözlükçülük kurs notları serisi
içerisinde yer alarak basılması ve tüm kursiyerlere ücretsiz verilmesini üstlenen Tüm Optik ve
Optometrik Meslekler Birliği ve Gözlük İmalatçılar Derneğine, basıma hazırlık ve redaksiyon ça-
lışmalarında bilimsel ve teknik tüm olanakları sağlayan Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Rek-
törlüğüne ve yoğun bir çalışma ortamına girerek, bu notların kısa zamanda ortaya çıkmasında
emeği geçen çok değerli bilim adamlarımıza, sekretarya hizmeti verenlere, gecesini gündüzüne
katarak dizgi ve basım işlemlerini yürütenlere en içten teşekkürlerimizi sunarız.
Sevgili kursiyerler, sınavda elde edeceğiniz başarıya bu kurs notlarıyla birazcık da olsa, kat-
kıda bulunmuş olursak ne mutlu bizlere.
Editör - Redaksiyon Kurulu adına
Prof. Dr. Naci EKEM
4
ÖNSÖZ
Gözlükçülük kursiyerleri için göz anatomisi ve fizyolojisi konusunda hazırlanan bu
ders notlarının temel amacı, kursiyerlerin göz anatomisi ve fizyolojisi ile ilgili temel konular
hakkında bilgi sahibi olmalarıdır. Kursiyerlerin çok geniş bir yaş ve eğitim dağılımına sahip ol-
malarından dolayı konular mümkün olduğunca basit bir dille ele alınmış olup, mutlak
bilinmesi gereken noktalar bilinçli olarak çeşitli defalar tekrarlanmıştır. Ders notlarından fay-
dalanırken notlar içerisinde yapılan öneriler doğrultusunda hareket edilmesi durumunda elde
edilecek faydalar daha fazla olacaktır, Anatomi konusunun sizlere daha anlaşılabilir bir şekilde
aktarılabilmesi için geniş bir kaynak yelpazesinden yararlanılmıştır. Bu bağlamda
Tıp Fakültelerinde ve Optisyenlik okullarında okutulan ders notları da gözden geçirilmiştir.
Konuların daha akılda kalıcı olmasını sağlamak amacı ile anlatılanlar renkli şekiller ile destek-
lenmiş, bunun yanı sıra konular içinde geçen latince terimlerin anlamları kitabımızın
en arka kısmında yer alan mini sözlükte verilmiştir.
Optisyenlerin göz anatomisi ve fizyolojisini daha iyi kavramaları ile birlikte göz doktorları
ve hastalar ile kuracakları ilişkinin daha sağlıklı olabileceğini düşünmekteyim. Kitabımızın
tüm optisyenlere faydalı olması dileğiyle.
Doç. Dr. Hikmet Başmak
5
İÇİNDEKİLER
Sayfa No
1. GÖZ ANATOMİSİ VE FİZYOLOJİSİNE GİRİŞ............................................. 11 - 17
2. ORBİTA ANATOMİSİ............................................................................. 19 - 29
3. KRANİYAL SİNİRLER............................................................................ 31 - 39

4. GÖRME YOLLARI................................................................................. 41 - 45
5. GÖZ KAPAKLARI................................................................................. 47 - 56
6. GÖZYAŞI SİSTEMİ.............................................................................. 57 - 65
7. GÖZ DIŞI KASLAR.............................................................................. 67 - 74
8. GÖZ KÜRELERİNİN TOPOGRAFİK YAPISI................................................ 75 - 80
9. KONJONKTİVA)................................................................................... 81 - 85
10. SKLERA VE KORNEA)......................................................................... 87 - 95
11. UVEA)............................................................................................. 97 - 105

12. LENS.............................................................................................. 107 - 112
13. GÖZ KÜRESİNİN BOŞLUKLARI........................................................... 113 - 119
14. RETİNA:......................................................................................... 121 - 131
15. SÖZLÜK......................................................................................... 132 - 137
16. DEĞERLENDİRME SORULARININ YANITLARI....................................... 138
17. KAYNAKLAR.................................................................................... 139 - 140
6
Ünite 1
GÖZ ANATOMİSİ VE
FİZYOLOJİSİNE GİRİŞ

ÜNİTENİN AMAÇLARI
Bu üniteyi çalıştıktan sonra
• Göz Anatomisi ve Fizyolojisi hakkında
genel bir bilgi edineceksiniz.
ÜNİTENİN İÇİNDEKİLER
• Göz Anatomisi ve Görme Fizyolojisine giriş
ÜNİTENİN ÇALIŞILMASINA İLİŞKİN ÖZEL UYARILAR
• Bu üniteden itibaren Göz Anatomisi ve Fizyolojisi
ile ilgili bir takım özel terimlerle karşılaşacaksınız.
Bu terimlerin birçoğunun Türkçe karşılığı olmayıp
yazıldıkları şekillerde kullanılmaktadırlar.
7
1.1 GÖZ ANATOMİSİ VE GÖRME FİZYOLOJİSİNE GİRİŞ
Göz küreleri (glob; bulbus okuli), orbita boşluğu içinde bağ dokusundan zengin bir yağ yas-
tığına yerleşmiş görme fonksiyonu ile görevli bir çift organdır. Dört rektus kası ve iki
oblik kas ile orbita tepesine (apex) tespit edilmiştir. Normalde 22 - 26 mm yarıçapında bir küre
olan gözlerimizin çok az bir kısmı, yaklaşık 1/5’i dışarıdan görünür haldedir. Göz küresi, göz
çukurunun kemik kenarları tarafından çevrelenmektedir. Gözler alt ve üst göz kapakları ile dış
etkenlerden korunurlar. Kapakların kırpma refleksi gözleri dış etkenlerden koruyan bir diğer
faktördür. Kapaklardan başka gözyaşı bezleri (Glandula lakrimalis) ve onun drenaj sistemleri
(Nazolakrimail sistem), orbita içindeki diğer oluşumlar ve kirpikler gözün yardımcı organlarını
oluştururlar. Gözün yapılarının önden ve yandan görünümleri Şekil 1.1 ve 1.2’de gösterilmiştir.
Şekil 1.2: Gözün önden görünümü
Şekil 1.2: Gözün önden ve yandan kesit olarak şematik görünümü
Beyinden çıkan 12 çift sinirden (Kraniyal sinir) 6’ sı gözler ile ilgilidir. Göz küresinin ha-
reketlerini ayarlayan göz dışı kasları, parasempatik ve sempatik sinir sistemi ile uyarılan
pupiller ve silier kasları, gözyaşı sistemi, aköz hümor salınımı, dolaşımı ve emilimi, zengin
bir damarlanma ağı, görmeyi en iyi şekilde sağlamak üzere ışığı çeşitli kırma güçleriyle kı-
ran saydam ortamlarıyla göz, pek çok farklı sistemi kullanarak ışığı mükemmel bir şekilde
retinada odaklar. Retinada odaklanan ışık, fotokimyasal reaksiyonla etektrik enerjisine çev-
rilir (aksiyon potansiyeli) ve optik sinir yolu ile beyne iletilir. Beyin ise her iki gözden gelen
bilgileri~birleştirerek tek bir görüntü elde eder. Bilinç düzeyine ulaşan bu görüntüleri, üç
boyutlu (derinlik hissi) ve renklidir.
8
Beş duyumuz (Görme, dokunma, işitme, tat alma ve koku alma) yolu ile beyne ile-
tilen bilgilerin yarısını görme organımız oluşturur.
Göze gelen asıl uyaran, yansıyan veya direkt olarak gelen ışıktır. Görme için temel stimilutör
olan ışık enerjisi elektromagnetik spektrumda küçük bir yer alır. Elektromagnetik radyasyon
kısa kosmik ışınlardan femtometre yani dalga boyu 10-15 metrelerden 1,6x108 metrelere
uzanan bir spektrum içinde bulunur. İnsan retinası tarafından görülebilen en kısa dalga boyu
380 nm (nanometre) iken en uzun dalga boyu ise 760 nm dir. Gözün saydam ortamları olan
kornea, hümör aköz, lens ve vitreus bu dalga boylarına geçirgenlerdir. Böylece retina yüze-
yindeki fotoreseptörlere sadece hassas olduğu dalga boylarındaki elektromagnetik radyasyon
(görülebilir ışık) spektrumu ulaşır.
Gözün ortamları saydam olduğundan ışık kolaylıkla göze girebilir, dolayısı ile göze giren
ışık dışarı çıkabilir. Bu sayede uygun aletler kullanıldığında gözün yapıları ayrıntılı olarak
incelenebilir.
Yaşayan bir organizmada görerek muayene edilebilen damar sistemi ve sinir
sadece retinadaki damarsal yapılar ve görme siniri (optik sinir)’dir.
Görme siniri ve retina beynin bir uzantısı olarak kabul edildiğinde, retinal damarların muaye-
nesi ile beyindeki ve vücuttaki damarların durumu hakkında fikir sahibi olunabilir.
Bu yüzden retinal damarların muayenesi son derece önem kazanmaktadır.
ÖZET
Göz küreleri (glob; bulbus, okuli), orbita boşluğu içinde bağ dokusundan zengin bir yağ
yastığına yerleşmiş görme fonksiyonu ile görevli bir çift organdır. Yaklaşık 22 mm yarıçapında
bir küre olan gözlerimizin yaklaşık 1/5’i görünür haldedir. Göz küresi, göz çukurunun kemik ke-
narları tarafından çevrelenmektedir. Kapaklar, gözyaşı bezleri ve onun drenaj sistemleri; orbita
içindeki diğer oluşumlar ve kirpikler gözün yardımcı organlarını oluştururlar. Beyinden çıkan 12
çiftsinirden 6’ sı gözler ile ilgilidir.
Retinada odaklanan ışık, fotokimyasal reaksiyonla elektrik enerjisine çevrilir ve optik
sinir yolu ile beyne iletilir. Beyin ise her iki gözden gelen bilgileri birleştirerek tek bir görüntü
elde eder.
İnsan retinası tarafından görülebilen en kısa dalga boyu 380 nm (nanometre) iken en uzun
dalga boyu ise 760 nm dir.
Yaşayan bir organizmada görerek muayene edilebilen damar sistemi ve sinir sadece retinal
damarsal yapılar ve görme siniri (optik sinir)’dir.
9
1. ÜNİTE İLE İLGİLİ SORULAR
Soru 1: Normal insan gözünün çapı yaklaşık olarak ne kadardır?
a) 12-16 mm
b) 22-26 mm
c) 32-36 mm
d) 42-46 mm
e) 52-56 mm
Soru 2: Beyine gelen uyarıların yüzde kaçı gözden gelir?
a) % 50
b) % 60
c) % 70
d) % 80
e) % 90
Soru 3: Göz küremizin yüzde kaçı görünür haldedir?
a) 2/5
b) 3/5
c) 1/5
d) 4/5
e) 5/5
Soru 4: Beyinden kaç çift sinir çıkmaktadır?
a) 8
b) 9
c) 10
d) 11
e) 12
Soru 5: Işık enerjisi gözün hangi katmanında elektrik enerjisine çevrilir?
a) Kornea
b) Lens
c) Retina
d) Vitreus
e) Sklera
Soru 6: İnsan retinası hangi dalga boylarını algılayabilir?
a) 380-760 nm
b) 1200-1400 nm
c) 100-5200 nm
d) 150-300 nm
e) 200-600 nm
Soru 7: Gözlerimizi hareket ettiren kaç adet ekstraoküler kasımız vardır?
a) 3
b) 4
c) 5
d) 6
e) 7
10