Gözaltına Alma ve Gözaltına Alma ve Gözaltına Đlişkin Usul Gözaltına Đlişkin Usuli Đşlemler

25 Pages·2010·0.38 MB·Turkish

GGGGöööözzzzaaaallllttttıııınnnnaaaa AAAAllllmmmmaaaa vvvveeee
GGGGöööözzzzaaaallllttttıııınnnnaaaa ĐĐĐĐlllliiiişşşşkkkkiiiinnnn UUUUssssuuuulllliiii ĐĐĐĐşşşşlllleeeemmmmlllleeeerrrr

Nurettin BOZKURT
(cid:2)
GGGGÖÖÖÖZZZZAAAALLLLTTTTIIIINNNNAAAA AAAALLLLMMMMAAAA temel hak ve hürriyetlere müdahaleyi gerekti-
ren kanuni çarelere1 denir.
GGGGeeeennnneeeellll OOOOllllaaaarrrraaaakkkk Koruma tedbirlerinin ortak özelikleri şöyle
sıralanabilir:
1111.... KKKKoooorrrruuuummmmaaaa TTTTeeeeddddbbbbiiiirrrriiii OOOOllllaaaarrrraaaakkkk GGGGöööözzzzaaaallllttttıııı
• yasa ile düzenlenmiş olması,
G özaltı kurumu, yeni Ceza Muhakemesi • şüphelerin belli bir yoğunlukta olması,
Kanunu’nun dördüncü kısmında ko-
• henüz hüküm verilmeden temel bir hakkı
ruma tedbirleri başlığı altında müstakil
sınırlaması,
bir başlık olarak düzenlenmiştir. Yakalama
Gözaltına alma ve ifade alma yönetmeliğinin • geçici olması,
tanımlar başlığı altındaki 4. maddesinin be-
• muhakemenin yapılabilmesini sağlamak
şinci fıkrasında bu tedbir şöyle tanımlanmak-
ve/veya verilecek kararın kâğıt üzerinde
tadır:
kalmasını önlemek ve/veya delillerin kay-
GGGGöööözzzzaaaallllttttıııınnnnaaaa aaaallllmmmmaaaa:::: Kanunun verdiği yetkiye bolmaması veya muhafaza etmek amacı-
göre, yakalanan kişinin hakkındaki işlemlerin nın bulunması,
tamamlanması amacıyla, yetkili hâkim önüne
• gecikmede sakınca bulunması,
çıkarılmasına veya serbest bırakılmasına kadar
kanunî süre içinde sağlığına zarar vermeyecek • hâkim, (gecikmesinde sakınca olabilecek
şekilde özgürlüğünün geçici olarak kısıtlanıp hallerde) savcı kararı bulunması,
alıkonulmasını ifade eder.
• oranlılık (ölçülülük ilkesi) bulunması.2
Gözaltından CMK’nın 91. maddesinin ikin-
Gözaltına almayı düzenleyen kanun ve yö-
ci fıkrasında da tedbir olarak bahsedilmekte-
netmelik maddeleri göz önünde bulundurul-
dir
duğunda bu tedbirin CMK’da soruşturma
Ceza Muhakemeleri Kanunumuz ve yö- safhasına ait bir koruma tedbiri olarak düzen-
netmelik düzenlemesi göz önünde tutuldu- lendiği görülür.
ğunda gözaltı kurumunun, koruma tedbirleri
arasında düzenlendiği gülmektedir.
2222.... YYYYaaaakkkkaaaallllaaaammmmaaaa vvvveeee GGGGöööözzzzaaaallllttttıııınnnnaaaa
Koruma tedbirleri, ceza muhakemesinin AAAAllllmmmmaaaa AAAArrrraaaassssıııınnnnddddaaaakkkkiiii FFFFaaaarrrrkkkk
yapılmasını veya yapılan muhakemenin so-
nunda verilecek kararların kâğıt üzerinde kal-
Yeni Ceza Muhakemesi Kanunu eskisinden
mamasını ve muhakeme masraflarının karşı-
farklı olarak yakalama ve gözaltına almayı
lamasını sağlamak amacıyla, kural olarak,
birbirinden ayırmıştır. Her şeyden önce yaka-
ceza muhakemesinde karar verme yetkisini
haiz olan yetkililer tarafından verilen, Gecik-
mede sakınca bulunan durumlarda, geçici 1 B. Öztürk-M. R. Erdem, UUUUyyyygggguuuullllaaaammmmaaaallllıııı CCCCeeeezzzzaaaa MMMMuuuuhhhhaaaakkkkeeee----
mmmmeeeessssiiii HHHHuuuukkkkuuuukkkkuuuu, 9. baskı, s. 483.
olarak başvurulan ve hükümden önce bazı
2 B. Öztürk-M. R. Erdem, a.g.e., s. 484.
Genç Hukukçular Hukuk Okumaları
lanmanın mutlaka gözaltına alınmayla sonuç- Cumhuriyet savcısının emrine bağlamıştır.4
lanacağı yaygın kanısının doğru olmadığını Ancak belirtmeliyiz ki yakalanan kişi hakkında
belirtmek gerekir. Yakalama, şüpheli veya Cumhuriyet Savcısının gözaltı emri vermesi ile
sanığın, kişi hürriyetinin herhangi bir hâkim eski ve yeni kanun arasındaki bu farklı düzen-
kararı olmaksızın sınırlandırılarak nezarethane leme herhangi bir önem arz etmeyecektir.
adı verilen yere konmasına3 denir. Yakalama Nitekim CMK’da da gözaltı süresi, yakalama
yetkisi kural olarak, savcı, adli kolluk amiri ve anından itibaren işletilmektedir. Yeni düzen-
memurlarındadır. Ancak herkesin yakalama lemenin getirdiği farklılık sadece Cumhuriyet
yapabildiği durum da mevcuttur. Bu durum Savcısının kararının gerekliliğidir.
meşhut suç yani suçüstü haliyle sınırlıdır.
Gözaltı işlemine ise sadece savcı karar vere-
bilmektedir. Yani yakalama işlemi yukarıda GGGGöööözzzzaaaallllttttıııınnnnaaaa AAAAllllmmmmaaaa
sayılan kişilerce yapıldıktan sonra gerekli şart-
ların mevcudu halinde savcının sözlü veya 1111.... ŞŞŞŞaaaarrrrttttllllaaaarrrrıııı
yazılı emri ile başlayan bir süreçtir.
Ceza Muhakemesi Kanununun 90. mad-
Eski Ceza Muhakemesi Kanunumuzda, ya-
desine göre yakalanan kişi Cumhuriyet sav-
kalama ve gözaltına alma ayırımına gidilme-
cısı tarafından bırakılması emredilmezse,
diğinden, Yakalananın hareket serbestîsini
soruşturmanın tamamlanması için gözaltına
ortadan kaldıran durumun vukuundan itibaren
alınır. Nitekim CMK’nın 91. maddesinin bi-
gözaltı işleminin başladığını varsayılmaktaydı.
rinci fıkrasında: “Yukarıdaki Maddeye göre
Bu nedenle kişinin özgürlüğünü kısıtlayan her
yakalanan kişi, Cumhuriyet savcılığınca bıra-
işlem gözaltına alma olabilmekteydi. Kişinin
kılmazsa, soruşturmanın tamamlanması için
gözaltına alınmış olması için özgürlüğünün
gözaltına alınmasına karar verilebilir.” denil-
yetkili kişilerce kısıtlanmış olmasından başka-
mektedir.
ca bir işleme gerek kalmamaktaydı. Ancak
yeni CMK Cumhuriyet savcısının serbest Sanık veya şüphelinin gözaltına alınması
bırakmama kararı vermesine kadar geçen kararını verme yetkisindeki Cumhuriyet savcı-
süreci ve bu sürecin işleyişini ayrı bir düzen- sı bu kararını CMK’nın 91. maddesinin 2.
lemeye tabi tutmuştur. Bu farklılık en açık fıkrasındaki koşullar çerçevesinde verir.
şekilde kendisini gözaltına almaya yetkili CMK’nın 91/2 maddesi “Gözaltına alma, bu
kişilerin sınırlamasında ortaya koymaktadır. tedbirin soruşturma yönünden zorunlu olma-
Eski Ceza Muhakemesi Kanunu düzenleme- sına ve kişinin bir suçu işlediğini düşündürebi-
sinde, yakalama ve gözaltına alama tedbirle- lecek emarelerin varlığına bağlıdır” demekte
ri birbirinin devamı ve birbirinin içinde müla- ve yakalamadan sonra gözaltı tedbirinin uy-
haza edildiğinden, Cumhuriyet savcısı dışın- gulanmasını, maddede anılan iki şartın bir
da yakalamaya yetkili olan adli kolluk amir ve arada mevcudiyetine bağlanmıştır. Makul
memurlarının yakalama işlemiyle de gözaltı şüphenin, yani somut olgulara dayanan ve ilk
işlemi gerçekleşmiş olmaktaydı. Hâlbuki yeni bakışta herkesi inandırabilecek şüphenin bu-
CMK ile yakalamaya ve gözaltına almaya lunmadığı hallerde Cumhuriyet savcısı, kişi
yetkili kişiler —savcı ikisine de yetkili— ta- özgürlüğü ve güvenliği hakkıyla sıkı ilişkisi
mamen ayrı tutulup bu iki süreç dâhilinde olan gözaltı tedbirine başvuramaz.
şüpheli veya sanığın hakları ayrıca düzenle-
meye tabi tutulmuştur. Kanun metninden anlaşılacağı üzere “kişi-
nin bir suçu işlediğini düşündürebilecek ema-
Örneğin kolluk, yakalama anında Cumhu- relerin varlığı”ndan, bu nitelikte deliller olma-
riyet savcısına götürünceye kadar, sadece dan gözaltı kararının verilememesi anlaşılma-
“yakınlarına” haber vermek zorundadır. (PVSK lıdır. Bir kişinin suç işlediğini düşündürebile-
13) Ancak, yeni kanun yakalanan kişinin ya- cek delil, suçu ana hatlarıyla ortaya koyan
kınlarına haber verme mükellefiyetini “gözaltı delildir.
işlemleri sırasında” kolluğun elinden almış,

4 N. Kunter-F. Yenisey-A. Nuhoğlu, MMMMuuuuhhhhaaaakkkkeeeemmmmeeee HHHHuuuukkkkuuuukkkkuuuu
3 B. Öztürk-M. R. Erdem, a.g.e., s. 491. DDDDaaaallllıııı OOOOllllaaaarrrraaaakkkk CCCCeeeezzzzaaaa MMMMuuuuhhhhaaaakkkkeeeemmmmeeeessssiiii HHHHuuuukkkkuuuukkkkuuuu, s. 841.
210
Gözaltına Alma ve Gözaltına Đlişkin Usuli Đşlemler / Nurettin Bozkurt
CMK’ya göre, yakalanan kişinin gözaltına tin tahdidi de hâkim kararına dayandığından,
alabilmesi için elde delil bulunması yetmez; yakalamadan ve onun neticesi olan gözaltına
bununla beraber gözaltına almanın soruştur- almadan farklı olmak icap eder.6
ma yönünden zorunlu olması da gerekir.
Kolluğun bir kimseyi gözaltına alma yetkisi
“Gözaltına alma işleminin soruşturma yönün-
bundan ibarettir. Süreleri geçirmek veya haklı
den zorunlu olması” demek, yapılmadığında
olmayan gecikmelere meydan vermek “kişi
soruşturma hiç yapılamayacak veya yapılsa
hürriyetinden yoksun kılma” suçunu oluştura-
dahi maddi gerçek ortaya çıkarılamayacak,
bilir. (YTCK 109)7
adil yargılama tehlikeye girecek demektir.5
Yeni CMK yakalanan, gözaltına alınan veya
gözaltı süresi uzatılan sanık veya şüphelinin
2222.... GGGGöööözzzzaaaallllttttıııınnnnaaaa AAAAllllmmmmaaaa KKKKaaaarrrraaaarrrrıııı
Cumhuriyet savcısının emri ile bir yakının veya
belirlediği bir kişinin gecikmeden haberdar
Her ne suretle olursa olsun, yakalanan kişi
edileceğini düzenlemektedir
otomatik olarak gözaltına alınamaz. Bu konu-
da Cumhuriyet savcısının kararına ihtiyaç
vardır. Yakalanan kişi, Cumhuriyet savcılığınca 3333.... GGGGöööözzzzaaaallllttttıııı ĐĐĐĐşşşşlllleeeemmmmlllleeeerrrriiiinnnneeee KKKKaaaarrrrşşşşıııı
serbest bırakılmazsa, kişi ancak o zaman, HHHHââââkkkkiiiimmmmeeee BBBBaaaaşşşşvvvvuuuurrrrmmmmaaaa
soruşturmanın tamamlanması amacıyla gö-
zaltına alınabilir. Gözaltına alma yetkisi Cum- Gözaltına alma işlemine veya gözaltı süre-
huriyet savcısındadır. Savcının bu yolda karar sinin uzatılmasına ilişkin Cumhuriyet savcısı-
verebilmesi için iki şartın bir arada bulunması nın yazılı emrine karşı, yakalanıp gözaltına
gerekir alınan kişi, müdafi veya kanunî temsilcisi, eşi
ya da birinci veya ikinci derecede kan hısımı
• Gözaltına almanın soruşturma yönünde
hemen serbest bırakılmasını sağlamak için
zorunlu olması
Sulh ceza hâkimine başvurabilir. Kişi hürriyeti
• Kişinin bir suçu işlediğini düşündürebilecek ve özgürlüğü söz konusu olduğu için yönet-
emarelerin bulunması melikte yakalanan veya gözaltındaki kişinin
dilekçesinin yetkili hâkime en seri şekilde
gerekir.
ulaştırılacağı bildirilmektedir.
Gözaltına alma, daima yakalama üzerine
Bu başvuru, gözaltı süresinin sonunda sulh
olur. Hâkim kararı ile yapılan hürriyetin tahdi-
ceza hâkiminin önüne çıkarılmadan farklı bir
di, hatalı olarak, nezaret altında bulundurma
usul işlemidir. Sulh ceza hâkimi yakalamanın,
adını taşısa dahi, bu nitelikte değildir.
gözaltına alma kararının veya gözaltı süresinin
Nitekim kanunumuz, duruşmanın tehiri uzatılması emrinin hukuka aykırı olup olmadı-
müddetine münhasır olmak üzere, savuşma- ğını “evrak üzerinde inceleyerek” derhal so-
sını önlemek için, başkanın kararı ile sanığın nuçlandırmak mecburiyetindedir. Kanun en
nezaret altına alınabileceğini beyan etmekte fazla 24 saatlik bir süre öngörmüştür.8 Kanun
ise de, burada hürriyeti tahdit eden işlem “derhal ve nihayet 24 saat dolmadan karar
yakalama olmayıp özel bir tutuklamadır. Ve verilir” demektedir. Kanunda geçen “derhal”
hürriyetti tahdit durumu da gözaltına alınma lafzında da anlaşılacağı gibi imkân dâhilindeki
olmayıp özel bir tutukluluktur. Aynı şekilde en kısa sürede karar verilmesi esastır.
hâkimin zorla getirme kararı ile yargılama
Sulh ceza hâkiminin, günün herhangi bir
makamı önüne getirilmek için hürriyeti tahdit
saatinde yakalanan kişinin, yakalanmasını,
edilen kimsenin durumu da yakalama olma-
gözaltına alınmasını veya gözaltı süresinin
dığından, “zorla getirilme” durumu ile “gözal-
uzatılması hakkındaki savcılık kararlarının
tına alınma” durumu da aynı şeyler değildir.
hukuka aykırılıklarını inceleyebilmesi için de-
Ancak hakkında zorla getirme kararı verilen
kimsenin de, bunun zorunlu sınırları içinde,
hürriyetinin tahdidi gerekir. Buradaki hürriye-
6 N. Kunter- F. Yenisey-A. Nuhoğlu, a.g.e., s. 851.

7 N. Kunter- F. Yenisey-A. Nuhoğlu, a.g.e., s. 851.
5 B. Öztürk-M. R. Erdem, s. 494. 8 N. Kunter- F. Yenisey-A. Nuhoğlu, a.g.e., s. 843.
211
Genç Hukukçular Hukuk Okumaları
vamlı makamında —nöbet esasına uygun— runu verecek birime, yakalananın nezaretha-
bulunması gerekir. Tabidir ki hâkim için bir de neye giriş raporu mu, yoksa çıkış raporu için
zabıt kâtibi hazır bulunmalıdır. Ancak uygula- mi getirildiği yazılı olarak bildirilir. Yakalama
mada nöbetçi hâkim ve savcıya belli bir saat- veya nezarethaneye giriş raporunun bir nüs-
ten sonra ulaşmak dahi imkânsızlık derece- hası raporu tanzim eden sağlık kuruluşunda
sindedir. Bu tür durumlarla karşılanması saklanır, ikinci nüshası gözaltına alınana,
halinde durumun tutanak altına alınması ve üçüncü nüsha ise soruşturma dosyasına ek-
nöbetçi kolluk memuruna imzalatılması gere- lenmek üzere ilgili kolluk görevlisine verilir.
kir. Đmzadan imtina etmesi halinde Baro’dan Tıbbî muayene, kontrol ve tedavi, adlî tıp
istenebilecek veya bir meslektaşın müşahitliği kurumu veya resmî sağlık kuruluşlarınca yapı-
ile tutanak imzalanarak tutanağın Baro’ya bilgi lır. Gözaltına alınan kişinin ifadesini alan veya
için, Adalet Bakanlığı’na ise soruşturma iste- soruşturmayı yürüten kolluk görevlisi ile bu
miyle gönderilmesi faydalı olacaktır. kişiyi tıbbî muayeneye götüren kolluk görevli-
sinin farklı olması zorunludur. Ancak personel
Sulh ceza hâkimi evrak üzerinde yapacağı
yetersizliği nedeniyle farklı kolluk görevlisinin
inceleme sonucunda, yakalama, gözaltına
bulunmaması hâlinde bu durum belgelendiri-
alma ve gözaltı süresinin uzatılmasına ilişkin
lir.
kararların yerinde olduğu kanısına varırsa,
başvuruyu reddeder. (CMK 91/4) Gözaltı süresinin uzatılması veya yer deği-
şikliği ya da nezarethaneden çıkış sırasında
Bu kararlarda hukuka aykırılık tespit ederse
düzenlenen hekim raporlarından ise; bir nüs-
yakalananın derhal soruşturma evrakıyla
hası sağlık kuruluşunda saklanır, iki nüshası
cumhuriyet savcılığında hazır bulundurulma-
ise raporu düzenleyen sağlık kuruluşunca
sına karar verilir. (CMK 91/4)
kapalı ve mühürlü bir zarf içerisinde ilgili
Cumhuriyet başsavcılığına en seri şekilde
4444.... ŞŞŞŞüüüüpppphhhheeeelllliiiinnnniiiinnnn SSSSaaaağğğğllllııııkkkk KKKKoooonnnnttttrrrroooollllüüüü gönderilir. Bunlardan bir nüshası Cumhuriyet
savcısı tarafından gözaltına alınanın kendisine
Şüphelinin sağlık kontrolüne, Yakalama veya vekiline verilir, bir nüshası ise soruştur-
Gözaltına Alma ve Đfade alma yönetmeliğinin ma dosyasına eklenir. Bu raporların düzen-
9. maddesinde genişçe yer verilmiş olup şöy- lenmesinde ve Cumhuriyet başsavcılığına
le bir düzenlemeye tabidir: gönderilmesi hususunda 5271 sayılı Ceza
Muhakemesi Kanununun 157. maddesindeki
Yakalanan kişinin gözaltına alınacak olması
“kanunun başka hüküm koyduğu haller saklı
hâllerinde hekim kontrolünden geçirilerek
kalmak ve savunma haklarına zarar verme-
yakalanma anındaki sağlık durumu belirlenir.
mek koşuluyla soruşturma evresindeki usul
Hekim ile muayene edilen şahsın yalnız kal-
işlemleri gizlidir” kurallarına uyulur ve bu
maları, muayenenin hekim hasta ilişkisi çer-
amaçla gerekli tedbirler ilgili sağlık kuruluşun-
çevesinde yapılması esastır. Ancak, hekim
ca alınır.
kişisel güvenlik endişesini ileri sürerek mua-
yenenin kolluk görevlisinin gözetiminde ya- Gözaltına alınan kişinin herhangi bir ne-
pılmasını isteyebilir. Bu istek belgelendirilerek denle yerinin değiştirilmesi, gözaltı süresinin
yerine getirilir. Bu durumda gözaltına alınan uzatılması, serbest bırakılması veya adlî mer-
kişinin talebi hâlinde müdafii de muayene cilere sevk edilmesi işlemlerinden önce de
sırasında gecikmeye neden olmamak kaydıyla sağlık durumu hekim raporu ile tespit edilir.
hazır bulunabilir. Kadının muayenesi, talebi
Gözaltına alınanlardan herhangi bir ne-
hâlinde ve olanaklar elverdiğinde bir kadın
denle sağlık durumu bozulanlar ile sağlık
hekim tarafından yapılır. Muayene edilecek
durumundan şüphe edilenler, derhâl hekim
kadının talebine rağmen kadın hekimin bu-
kontrolünden geçirilerek gerekiyorsa tedavi-
lunmaması halinde, muayene sırasında hekim
leri yaptırılır. Bu durumdaki kişilerden kronik
ile birlikte sağlık mesleği mensubu bir kadın
bir rahatsızlığı olanların, istekleri hâlinde
personelin bulundurulmasına özen gösterilir.
varsa kendi hekimi nezaretinde resmî hekim
Hekim raporu üç nüsha hâlinde düzenle- tarafından muayene ve tedavi edilmeleri
nir. Kolluk görevlileri tarafından, hekim rapo- sağlanır.
212
Gözaltına Alma ve Gözaltına Đlişkin Usuli Đşlemler / Nurettin Bozkurt
Hekim muayene esnasında 5237 sayılı vunma hakkının güvence altına alınmasıdır.
Türk Ceza Kanununun 94. maddesinde belir- Tutanak, işlemi yapan görevlice, zabıt kâtibi-
tilen işkence, 95. maddesinde belirtilen ne- ne veya bu işle görevlendirilmiş adli kolluk
ticesi sebebiyle ağırlaşmış işkence ve 96. görevlisine yazdırılır. Ve tanzim edilen tuta-
maddesinde belirtilen eziyet suçlarının işlen- nak, adlî kolluk görevlisi, Cumhuriyet savcısı
diği yolunda herhangi bir bulguya rastlaması veya sulh ceza hâkimi ile hazır bulunan zabıt
halinde, keyfiyeti derhâl Cumhuriyet savcısı- kâtibi tarafından imza altına alınır.
na bildirir. Bu durumda bir suça ilişkin delil
Müdafi veya vekil sıfatıyla hazır bulunduğu
elde etmek için mağdurun vücudu üzerinde
işlemlerle ilgili tutanakta, avukatın isim ve
muayene yapılabilmesine sağlığının açıkça
imzasına da yer verilir. (CMK, madde 169/3)
veya öngörülebilir şekilde tehlikeye düşür-
memek ve cerrahi bir müdahalede bulun- Tutanak, işlemin yapıldığı yeri, zamanı ve
mamak koşuluyla Cumhuriyet savcısının işleme katılan veya ilgisi bulunan kimselerin
istemiyle ya da re’sen hâkim veya mahke- isimlerini içerir. (CMK, madde 169/3)
mece, gecikmesinde sakınca bulunan haller-
Đmzadan kaçınma hâlinde kaçınma neden
de Cumhuriyet savcısı tarafından karar veri-
veya nedenlerinin tutanağa geçirilmesi gere-
lir. Cumhuriyet savcısının kararı 24 saat için-
kir.
de hâkim veya mahkeme onayına sunulur.
Hâkim veya mahkeme 24 saat içinde karar
Çoğu zaman müdafi tarafından bu şerhle-
verir. Onaylanmayan kararlar hükümsüz ka-
rin netice doğurmayacağı düşüncesinden
lır. (YGĐY, madde 9)
hareketle düşülmediği görülmektedir. Ancak
unutulmamalıdır ki temyiz aşamasında veya
5555.... GGGGüüüüvvvveeeennnnlllliiiikkkk AAAArrrraaaammmmaaaassssıııı AĐHM’e başvurularda en önemli delilleri bu
şerhler teşkil edecektir. Netice odaklı bir sa-
vunma taktiğinde şüphesiz hukuka aykırılıkla-
Gözaltı birimine getirilen kişi hakkında
rın şerh düşülmesi önem arz edecektir.
aşağıdaki hükümler uygulanır:
Nezarethaneye veya zorunlu hâllerde bu
amaca tahsis edilen yerlere konulmadan önce 7777.... NNNNeeeezzzzaaaarrrreeeetttthhhhaaaannnneeeeyyyyeeee AAAAllllıııınnnnaaaannnnllllaaaarrrrıııınnnn
usulünce aranır. Kadının üst veya vücudunun KKKKaaaayyyyddddıııınnnnaaaa AAAAiiiitttt DDDDeeeefffftttteeeerrrr
aranması, bir kadın görevli veya bu amaçla
görevlendirilecek diğer bir kadın tarafından
Üst araması yapılan kişinin nezarethane-
yapılır. (YGĐY, madde 10/a)
ye girişi, Yakalama Gözaltına alma ve Đfade
Kendisine zarar verebilecek kemer, kravat, Alma Yönetmeliğine ekli “Nezarethaneye
ip, kesici ve delici alet gibi nesnelerden arın- Alınanların Kaydına Ait Defter”e kaydedilerek
dırılır. (YGĐY, madde 10/b) sağlanır.
Üzerinden çıkan eşya ve para muhafaza Gözaltı işlemleri de nezarete alınanların
altına alınır. Paranın nevi, seri numarası ve kaydına ait deftere yazılmak suretiyle tespit
miktarı, eşyanın vasıfları ve markasını belirten edilir. Sonucunu Nezarethaneye Alınanlar
bir tutanak düzenlenir ve bu tutanağın bir Defterine kaydederler. Cumhuriyet başsavcı-
sureti üstü aranan kişiye verilir. (YGĐY, madde ları veya görevlendirecekleri Cumhuriyet sav-
10/c) cıları, adlî görevlerinin gereği olarak, gözaltına
alınan kişilerin bulundurulacakları nezaretha-
neleri, varsa ifade alma odalarını, bu kişilerin
6666.... SSSSoooorrrruuuuşşşşttttuuuurrrrmmmmaaaa EEEEvvvvrrrreeeessssiiiinnnnddddeeee YYYYaaaappppııııllllaaaannnn
durumlarını, gözaltına alınma neden ve süre-
ĐĐĐĐşşşşlllleeeemmmmlllleeeerrrriiiinnnn TTTTuuuuttttaaaannnnaaaağğğğaaaa BBBBaaaağğğğllllaaaannnnmmmmaaaassssıııı lerini, gözaltına alınma ile ilgili tüm kayıt ve
işlemleri denetlemek zorundadırlar. (CMK,
Yeni CMK’nın 169. maddesinin ikinci fıkra- madde 92)
sı, her soruşturma işleminin tutanağa bağla-
Cumhuriyet Başsavcıları veya görevlendi-
nacağını hüküm altına almıştır. Bu hükmün
recekleri Cumhuriyet Savcılarının denetimine
amacı, soruşturmanın gizliliği karşısında sanık
tâbi olan bu defterde Şüphelinin:
veya şüphelinin haklarının korunması ve sa-
213
Genç Hukukçular Hukuk Okumaları
a) Kimlik bilgileri 10) Süre uzatımına karar veren makam,
kararının tarihi, sayısı ve uzatılan süre,
b) Gözaltına alınmasına esas bilgiler;
e) Çıkış işlemleri;
1) Đsnat edilen suç, gözaltına alınma ne-
deni, 1) Çıkarıldığı tarih ve saat,
2) Suç yeri ve tarihi, 2) Sevk edildiği makam,
3) Kimin emri ile yakalandığı ve nezarete 3) Sevk evrakının tarihi ve sayısı,
alındığı,
4) Teslim alan görevlinin adı, soyadı ve
4) Haber verilen Cumhuriyet savcısının adı imzası,
ve soyadı,
5) Kişinin kendisine teslim edilen malze-
5) Cumhuriyet savcısına haber verildiği ta- meler ve imzası,
rih ve saat,
6) Görevliye teslim edilen malzemeler ve
6) Bilgi toplama işlem kısmı kaydı, imzası,
c) Giriş işlemleri; 7) Geçici ayrılışlar,
1) Yakalamanın yeri, tarihi ve saati, 8) Đlân, işlemler ve sonuç,
2) Giriş tarihi ve saati, 9) Çıkış işlemini yapan görevlinin adı, so-
yadı, rütbesi ve imzası,
3) Girişte alınan hekim raporunun verildiği
makam, tarihi, sayısı ve özeti, 10) Kontrol eden âmirin adı, soyadı, rüt-
besi ve imzası,
4) Üst aramasında teslim alınan malze-
meler, teslim eden ve teslim alanın im- belirtilir.
zası,
Bu defterde, yukarıda belirtilen zorunlu
5) Giriş işlemini yapan görevlinin adı, so- bilgilerin dışında gerekli görülen diğer bilgilere
yadı, rütbesi ve imzası, de yer verilebilir. (YGĐY, madde 12/2)
d) Şüpheli ile ilgili işlemler; Buna ilişkin olarak Avrupa Đnsan Hakları
Mahkemesi Çiçek/Türkiye davasında9 şöyle
1) Haber verilen yakını veya belirlediği ki-
bir karar vermiştir;
şi, adres ve telefon numarası,
“Mahkemenin; gözaltına alınanların isimleri,
2) Haber verilen diplomatik temsilciliğin
gözaltına alınma sebepleri ve bu işlemi yapan
adı ve telefon numarası, kişinin isminin yanı sıra, tarih, zaman ve gö-
zaltında tutulan yer gibi hususlara ilişkin bilgi
3) Haber veren personelin adı, soyadı, si-
kayıtlarının yokluğu, Sözleşme’nin 5’inci
cili ve imzası,
maddesinin esas amacıyla bağdaşmaz gö-
4) Haber verme tarihi ve saati, rülmelidir.”
Konuyla bağlantılı olarak AĐHM Đpek/Türkiye
5) Şüphelinin, hakkında haber verildiğine
davasında da benzer bir karar vermiştir.”
dair imzası,
“... Ayrıca gözaltının yeri, tarihi, saati, alınan
6) Tercüman temin edilip edilmediği, ter-
kişinin ismi, neden gözaltına alındığı, yakınları
cümanın adı, soyadı ve imzası,
gibi kayıtların bulunmaması 5. Maddenin
7) Müdafi istediği hakkındaki beyanı ve amacına uygun düşmemektedir.”10
imzası,
8) Müdafi talep etmiş ise baronun adı ve- 9 Süleyman Çiçek/Türkiye Davası, 18.01.2005 T.,
ya kendi avukatının adı ve soyadı, B.N.25704/94, http://www.yargıtay.gov.tr, AHĐM Ka-
rarları. GT. 12.09.2006
9) Gelen müdafiin adı ve soyadı, sicil nu- 10 Đpek/Türkiye Aleyhine Davası. K.T.17.02.2004,
marası, geliş saati ve imzası, S.2004/079, B.N. 25760/94, http://www.inhak-
bb.adalet.gov.tr/aihmtr/ipek.htm, GT.13.09.2006
214
Gözaltına Alma ve Gözaltına Đlişkin Usuli Đşlemler / Nurettin Bozkurt
8888.... NNNNeeeezzzzaaaarrrreeeetttthhhhaaaannnneeee iiiişşşşlllleeeemmmmlllleeeerrrriiii ne en yakın hâkim veya mahkemeye gönde-
rilmesi için zorunlu süre hariç, yakalama
Üst araması yapılan kişinin nezarethaneye anından itibaren 24 saati geçemez. Yakalama
girişi, bu Yönetmeliğe ekli “Nezarethaneye yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gön-
Alınanların Kaydına Ait Defter’e kaydedilerek derilmesi için zorunlu süre 12 saatten fazla
sağlanır. (YGĐY, madde 11/1) olamaz.” şeklinde düzenlenmiştir. 24 saatlik
süre yakalama anından itibaren başlar. Böylece
Nezarethane işlemlerinde; yakalama anından itibaren, gözaltında geçen
maksimum süre olan 24 saat ve yol süresi
a) Aynı suçla ilgisi olanlar, birbirine hasım olan-
dâhil, kimse 36 saatten fazla özgürlüğünden
lar, erkek ve kadınlar bir araya konulmazlar,
yoksun kılınamaz. Ancak önemle belirtmek
çocuklar yetişkinlerden ayrı tutulurlar.
gerekir ki zorunlu süre hariç 24 saatlik süre
b) Nezarethanede zarurî hâller dışında beş- maksimum süredir. Nitekim Yakalama, Gözal-
ten fazla kişi bir arada bulundurulmaz. tına Alma ve Đfade Alma Yönetmeliği Madde
17’de bu açıkça şöyle ifade edilmiştir:
c) Tuvalet, temizlik gibi zorunlu ihtiyaçların
giderilmesi görevli memurun gözetiminde “Gözaltı süreleri azamî süreler olup, gözaltına
sağlanır. alınan kişilerin işlemlerinin en kısa sürede biti-
rilmesi esastır. Gözaltına alınanlar, işlemleri
d) Yiyecek ve içecekler önceden kontrol edilir.
bitirildikten sonra gözaltı süresinin dolması
beklenmeksizin kolluk kuvvetince ilgili Cum-
e) Gözaltına alınan kişi saldırgan bir tutum
huriyet başsavcılığına derhâl sevk edilir.”
sergilemeye başladığı veya kendisine zarar
vermeye kalkıştığı takdirde önce sözle Yönetmelik ve kanunundaki düzenlemeye
kontrol altına alınmaya çalışılır. Bu mümkün değindikten sonra Anayasalarımızda ve Ulusal
olmadığı takdirde, hareketini giderecek de- üstü belgelerde bu hususun nasıl düzenlendi-
recede kuvvet kullanılabilir. Ancak zarurî ğine bakmakta fayda olacaktır.
olmadıkça gerek kendisinin gerek başkası-
Konuya ilişkin 1924 Anayasasında herhan-
nın hayatı, vücut bütünlüğü veya sağlığı
gi bir düzenleme yokken, nispeten özgürlükçü
tehlikeye girmedikçe kuvvet kullanılmaz.
bir düzenlemeye sahip olan 1961 Anayasası,
f) Saldırgan tutum ve davranışları kontrol gözaltı süresini ilk düzenleyen anayasamız
altına alınamayan kişiler tıbbî müdahalede olup gözaltı süresini kısa tutmuştur. Bu Ana-
bulunulması için sağlık kuruluşlarına gön- yasamızda, gözaltı süresine ilişkin 30. mad-
derilir. denin 4. fıkrası, “Yakalanan kimsenin, tutulma
yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi için
g) Gözaltına alınan kişilerin yaşama haklarını
gerekli süre hariç 24 saat içinde hâkim önüne
koruyucu gerekli önlemler alınarak, bu
çıkarılması gerektiğine değinmiş ve bu süre
amaçla ilgili gözetlenebilir. Gözetleme iş-
dışında toplu suçlarla ilgili herhangi bir süre
lemi teknik imkânlar ölçüsünde kayda alı-
düzenlemiş değildir.”11
nabilir.
Bu Anayasada 1488 ve 1699 sayılı kanun-
h) Gözaltındaki kişinin beslenme, nakil, sağlı-
larla yapılan değişikliklerden sonra Anayasa-
ğının korunması ve gerektiğinde tedavisi,
nın 30/4 maddesi:
yakalandığının yakınlarına haber verilmesi
giderleri ilgili birimin bağlı olduğu Bakanlı- “Yakalanan veya tutuklanan kimse, tutulma
ğın bütçe ödeneklerinden karşılanır. (YGĐY, yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi
madde 11/2) için gerekli süre hariç kırk sekiz saat ve Dev-
let güvenlik mahkemelerinin görev ve yetki-
lerine giren suçlar ile kanunun açıkça belir-
GGGGöööözzzzaaaallllttttıııı SSSSüüüürrrreeeelllleeeerrrriiii lediği suçlarda ve genellikle savaş ve sıkıyö-
netim hallerinde, kanunlarda gösterilen süre
1111.... GGGGeeeennnneeeellll GGGGöööözzzzaaaallllttttıııı SSSSüüüürrrreeeessssiiii içinde hâkim önüne çıkarılır; bu süre on beş

Genel gözaltı süresi, CMK’nın 91. madde-
11 Đ. Şahin, TTTTüüüürrrrkkkk CCCCeeeezzzzaaaa YYYYaaaarrrrggggııııllllaaaammmmaaaassssıııı HHHHuuuukkkkuuuukkkkuuuunnnnddddaaaa YYYYaaaakkkkaaaallllaaaammmmaaaa
sinin birinci fıkrası gereğince: “Yakalama yeri-
vvvveeee GGGGöööözzzzaaaallllttttıııınnnnaaaa AAAAllllmmmmaaaa, 2. baskı, s. 238.
215
Genç Hukukçular Hukuk Okumaları
günü geçemez. Kimse bu süreler geçtikten Görüldüğü gibi genel gözaltı süresi, mev-
sonra hâkim kararı olmaksızın, hürriyetin- cut Anayasamızda kırk sekiz saat olarak dü-
den yoksun bırakılamaz”12 zenlenmişken, 4 güne kadar ki süre, Türkiye
için de bağlayıcı olan AĐHS yorumunda, ma-
şeklinde değiştirilmiştir.
kul bir süre olarak kabul görmüştür. Ancak
Darbe sonrası hazırlanan 1982 Anayasa- makul karşılanan bu süre, mahkeme önüne
sında ise yakalanan kimsenin, yakalama yeri- gelen bir olayda gözaltı süresince yapılan
ne en yakın mahkemeye götürülmesi için işlemlerin her birinin tuttuğu zamanın top-
gerekli süre hariç, kırk sekiz saat içinde hâkim lamından elde edilmiştir. Fakat her olay için
önüne çıkarılacağı bu süre geçtikten sonra gerekli zamanın farklı olabileceğini belirtmek
hâkim kararı olmadan kimsenin hürriyetinden gerekir. Nitekim mahkeme de sadece önüne
yoksun bırakılamayacağına yer verilmiştir. gelen olayla ilgili olarak bu hesabı yapmıştır.
Ancak “toplu suçlarda gözaltı süresinin en Ancak mahkemenin bu kararının her olay için
çok dört gün olabileceği” hükmü genel süre- geçerli olacakmış gibi yorumlama eğilimi
nin istisnasını teşkil etmektedir. mevcuttur.
Đnsan Haklarını ve Temel Özgürlükleri Ko- Gerek Anayasadaki 48 saatlik süre gerekse
ruma Sözleşmesi madde 5/3’te “gözaltına Divan ve Komisyon içtihatlarıyla yorumlanarak
alınan ya da gözaltında/(tutuklu olarak) alıko- makul görülen 4 günlük süre, kabullenebile-
nulan herkes, derhal, bir yargıcın ya da yasa cek en üst düzeydeki süreler olarak telaki
tarafından kendisine yargısal yetkiler kullanma edilmelidir. Ve kesinlikle amaçlanan bir süre
erki verilen bir başka görevlinin önüne çıkartı- olarak görülmemelidir. Ki iç hukuk mevzuatı
lacaktır. Ve bu kişi makul süre içinde yargı- olarak “kanunlar” doğrudan uygulanan norm
lanma ya da yargılaması sürerken salıverilme olmaları hasebiyle daima insan hakları söyle-
hakkına sahip olacaktır.” yazılıdır. Ancak Av- mine en uygun düzenlemeler olmak zorun-
rupa Đnsan Hakları Komisyonu mevcut kanun- dadır. Yeni CMK’da bu anlayışa paralel bir
lardaki duruma bakarak, “derhal” kelimesini düzenlemeyle genel gözaltı süresini zorunlu
dar anlamamış dört günü sözleşmeye aykırı süreler hariç en fazla 24 saat olabileceğini
bulmamıştır. Avrupa Sözleşmesi hemen hâ- düzenlemektedir.
kim önüne çıkarmadan bahsetse de Adalet
Divanına göre “derhal” kavramından anlaşıl-
2222.... TTTToooopppplllluuuu ssssuuuuççççllllaaaarrrrddddaaaa GGGGöööözzzzaaaallllttttıııı SSSSüüüürrrreeeessssiiii
ması gereken süre, her somut olayın özelliği
göz önünde tutularak belirlenmelidir. Sözleş-
medeki gözaltı süresiyle ilgili olarak AĐHS 5/3 Toplu suçlarda gözaltı süresine geçmeden
maddesinde ifade edilen “derhal” kavramı önce, toplu suçtan ne anlaşılması gerektiğini
Komisyon ve Divan Đçtihatları ile “gün” olarak belirtmek gerekir. Buna göre toplu suç derken
belirlenmiştir. Avrupa Đnsan Hakları Komisyo- “aralarında iştirak iradesi bulunmasa da üç
nu, mevcut kanunlardaki duruma bakarak bu veya daha fazla kişinin toplu olarak14... işledi-
kelimeyi geniş yorumlamakta ve dört günlük ği suç” kastedilir.
süreyi sözleşmeye aykırı bulmamaktadır. Ko-
Toplu olarak işlenen suçlarda, delillerin
misyon Hollanda ve Belçika Aleyhinde yapılan
toplanmasındaki güçlük veya şüpheli sayısının
kişisel başvurularla ilgili olarak verdiği karar-
çokluğu nedeniyle; Cumhuriyet savcısı gözaltı
larda, “gözaltın süresini adi suçlar için dört
süresinin, her defasında bir günü geçmemek
günü aşmaması gerektiği” yönünde görüş
üzere, üç gün süreyle uzatılmasına yazılı ola-
bildirmiştir. Komisyon Türkiye ile ilgili bir baş-
rak emir verebilir. (CMK 91/3) Yasa lafzından,
vuru üzerine hazırladığı raporunda “Sözleşme
savcının, şüpheli sayısının fazlalığı veya delil-
organlarını dört günü aşan gözaltı süresinin
lerin toplanmasındaki güçlük karşısında bile
‘derhal’ gerekliliğine aykırı düştüğüne karar
görev sorumluluğu içinde ihtiyari davranabile-
verdiklerini...” hatırlatmıştır.13
ceği sonucuna varılmaktadır. Bu konunun
uygulamayla şekilleneceğini söylemekle yeti-
nebiliriz.
12 Đ. Şahin, a.g.e., s. 239.

13 Şimşek/Türkiye AĐHK Raporu 01.03.1999, s. 55.
Aktaran: Đ. Şahin, a.g.e., s. 235. 14 N. Kunter- F. Yenisey-A. Nuhoğlu, a.g.e., s. 847.
216
Gözaltına Alma ve Gözaltına Đlişkin Usuli Đşlemler / Nurettin Bozkurt
Yine yasada “uzatılmasına… emir verilebi- gibi haklı bir sebep yokken bu yetki birden
lir” denilerek gözaltı süresini bu şartlarda fazla kullanılamaz.
uzatmanın yasanın amacı olmadığı, sadece
Kanun tekniği ve kişi özgürlüğü açısından
ihtiyaç halinde uzatma kararı verilebileceği
son derece zayıf bir düzenleme olan kanun
hüküm altına alınmıştır. Kanunda, “gözaltı
maddesi bir noktada izaha ve yeni düzenle-
süresinin uzatılması emri gözaltına alınana
meye ihtiyaç duymaktadır. Şöyle ki:
derhâl tebliğ edilir.” denilerek yasanın, uzat-
ma kararından sonra, kişinin savcı önüne Sürenin kaide olarak “en fazla 15 gün”
getirilmesini düzenlemediği anlaşılmaktadır. olacağı belirtildikten sonra, bunun mümkün
Nitekim yasa böyle bir amacı hedeflemiş olmaması halinde sürecin 30 güne kadar
olsaydı açıkça “tefhim” terimini kullanması uzayabileceği belirtilmektedir. Hâlbuki bir
gerekirdi. önceki cümlede sürenin “en fazla” 15 gün
olacağı belirtilmektedir. Bunun kanun tekniği-
Yeni Kanunda gözaltı süresinin uzatması
ne ve Türk dil kuralarına ne kadar uyacağı
sistemi tamamen değiştirilmiş ve Cumhuriyet
tartışma götürmektedir. Ayrıca belirtilmesi
savcısının her defasında bir günü geçmemek
gereken başka bir husus da kanunda öngörü-
üzere gözaltı süresini ayrı ayrı kararlar vere-
len 15 günlük sürenin dahi çok uzun bir süre
rek, üç gün süre ile uzatması konusunda yazılı
olduğudur. Nitekim anayasada özel durumla-
emirler vermesi öngörülmüştür.15 Bu durum-
rın saklı tutulması, taraf olduğumuz uluslara-
da Cumhuriyet savcısının üç günlük uzatma
rası sözleşmeler karşısında mazeret teşkil
yetkisini bir defada kullanamayacağı ve her
etmemektedir.
bir uzatma için ayrı yazılı emirler vermesi
gerektiği izahtan varestedir.
4444.... OOOOllllaaaağğğğaaaannnnüüüüssssttttüüüü HHHHaaaallll’’’’ddddeeee GGGGöööözzzzaaaallllttttıııı SSSSüüüürrrreeeessssiiii
3333.... SSSSııııkkkkıııı YYYYöööönnnneeeettttiiiimmmm KKKKaaaannnnuuuunnnnuuuunnnnddddaaaa
Anayasanın 120. maddesi gereğince ola-
GGGGöööözzzzaaaallllttttıııı SSSSüüüürrrreeeessssiiii
ğanüstü hal ilan edilen bölgelerde yakalanan
kişiler hakkında 91. maddenin üçüncü fıkra-
Sıkıyönetim kanunun 15. maddesinin ek 4.
sında: Toplu olarak işlenen suçlarda, delille-
fıkrasında gözaltı süresiyle ilgili şöyle bir dü-
rin toplanmasındaki güçlük veya şüpheli
zenleme yer almaktadır:
sayısının çokluğu nedeniyle; Cumhuriyet
Sıkıyönetim Komutanı bu kanunda yazılı savcısı gözaltı süresinin, her defasında bir
suçlardan sanık kişileri sıkıyönetim komutan- günü geçmemek üzere, üç gün süreyle uza-
lığı nezdindeki askeri mahkemeye sevk ve tılmasına yazılı olarak emir verebilir denmek-
tutuklamaları gerekip gerekmediği hakkında tedir. Böylece toplu suçlarda ihtiyaç halinde,
bir karar alıncaya kadar gözetim altında tuta- 24 saatlik süre dahil, toplam dört günlük bir
bilir. Bu süre 15 günden fazla olamaz. Ancak, gözaltı süresi uygulanabilecektir. CMK toplu
delillerin araştırılıp tespitinin uzun süre alması suçlarda dört gün olarak belirlenen bu süre-
sebebiyle sanıkların 15 gün içinde hâkim nin, Olağanüstü hal bölgesinde, Cumhuriyet
önüne çıkarılmalarına imkân bulunmaması savcısının talebi ve hâkim kararıyla yedi güne
halinde sanıklar soruşturmanın bitiminde ve kadar uzatılabileceğini hüküm altına almak-
herhalde16 30 gün içinde yetkili hâkim önüne tadır. Hâkim, karar vermeden önce yakalanan
çıkarılır. Gözetim altında bulunanlar ilk 15 gün veya tutuklanan kişiyi dinler. (CMK, madde
sonunda hâkim önüne çıkarılmadıkları takdir- 251/5)
de, komutan bu kişilerin durumunu bu süre-
AĐHM Türkiye ile ilgili 14.11.2000 tarihli
nin sonunda inceler ve hâkim önüne çıkarılıp
Taş/Türkiye kararında dört günden fazla süren
çıkarılmamaları konusunda karar verir. Aynı
gözaltının da “olağanüstü durumlarda” söz-
kişi için aynı suç isnadıyla yeni deliler çıkması
leşmeye aykırı olmadığına karar vermiş ise

de; AHĐM 3. Dairesi 20.06.2002 tarihli Filiz
15 N. Kunter- F. Yenisey-A. Nuhoğlu. a.g.e., s. 840. ve Kalkan/Türkiye kararında sekiz gün süren
16 Burada kullanılan “herhalde’ sözcüğünün, anlam gözaltının teröristlere yönelik bir soruşturma
bütünlüğü içinde “en geç, mutlak olarak” anlamını da olsa, her halde uzun olduğu sonucuna
ifade ettiğini düşünmekteyim.
217
Genç Hukukçular Hukuk Okumaları
varmıştır.17 Yine Đğdeli kararında PKK üyesi lenecek illerde görevlendirilecek Ağır ceza
olmakla suçlanan kişinin 7 gün; Öcalan kara- mahkemelerinde görülür. Bu mahkemele-
rında Kenya’da yakalanıp Đmralı’ya getirilen rin başkan ve üyeleri Adlî Yargı Adalet Ko-
başvurucunun 7 gün boyunca hâkim önüne misyonunca, bu mahkemelerden başka
çıkarılmaksızın gözaltında tutulmaları “der- mahkemelerde veya işlerde görevlendiri-
hal” gerekliliğine uygun bulunmadığı ve söz- lemez. (CMK, madde 250/1)
leşmenin 5/3 maddesine aykırı bulunduğuna
Birinci fıkrada belirtilen suçları işleyenler
karar vermiştir.18 AHĐM’in bu kararları ışığın-
sıfat ve memuriyetleri ne olursa olsun bu
da, olağanüstü hal olsun veya olmasın 7 güne
kanunla görevlendirilmiş Ağır ceza mahkeme-
kadarki gözaltı süresinin uzun olduğunu dü-
lerinde yargılanır. Anayasa Mahkemesi ve
şünmekteyim. Đkrar eksenli olmayan kovuş-
Yargıtay’ın yargılayacağı kişilere ilişkin hüküm-
turmada şartlar ne olursa olsun ifade için 24
ler ile savaş ve sıkıyönetim hâli dâhil askerî
saatin yeterli olacağını düşünüyorum. Yedi
mahkemelerin görevlerine ilişkin hükümler
günlük bir süre kolluğu, mutlaka işkence veya
saklıdır. (CMK, madde 250/3)
kötü muameleye, ikrar ettirme çabalarına ve
yasak sorgu yöntemlerine yönlendirecektir. Yeni CMK, 250. maddede belirtilen ve Ağır
Bu sürelerin, anayasada saklı tutulması ve ceza mahkemelerinde görülecek suçlardan
yasalarla düzenlenmesi sadece yasallığını birini işlediği şüphesiyle yakalananlara, 91.
temenni edecek, ancak bunu insan haklarına Maddenin birinci fıkrasındaki yirmi dört saat-
uygun kılamayacaktır. lik gözaltı süresinin kırk sekiz saat olarak uy-
gulanacağını 251. maddenin 5 fıkrasında
belirtmektedir. Böylece genel gözaltı süresi,
5555.... CCCCMMMMKKKK 222255550000 KKKKaaaappppssssaaaammmmıııınnnnaaaa
Ceza Muhakemesi Kanunu içerisinde farklı bir
GGGGiiiirrrreeeennnn SSSSuuuuççççllllaaaarrrrddddaaaa GGGGöööözzzzaaaallllttttıııı SSSSüüüürrrreeeessssiiii yargılama Usulüne tabi suçlarda, yargılama
usulündeki farklılığa paralel olarak kırk sekiz
Ceza Muhakemesi Kanununun 250. mad- saat olarak düzenlemeye tabi tutulmuştur.
desinin birinci fıkrasında yer alan aşağıdaki Ancak bu süre farklılığı diğer durumlardan
suç grupları Ağır ceza mahkemelerinin görev farklı olarak savcının ihtiyarına bırakılmış ol-
alanına giren suçlar olup gözaltı süresi bu suç mayıp yasal zorunluluk olarak düzenlenmiştir.
kategorileri için daha uzun öngörülmüştür.
CMK’nın bu konudaki düzenlemesi şöyledir:
GGGGöööözzzzaaaallllttttıııınnnnaaaa AAAAllllıııınnnnaaaannnnıııınnnn HHHHaaaakkkkllllaaaarrrrıııı
Türk Ceza Kanununda yer alan;
a) Örgüt faaliyeti çerçevesinde işlenen uyuş- 1111.... YYYYaaaakkkkaaaallllaaaannnnmmmmaaaa SSSSeeeebbbbeeeebbbbiiii vvvveeee
turucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti HHHHaaaakkkkkkkkıııınnnnddddaaaakkkkiiii ĐĐĐĐssssnnnnaaaaddddıııı ÖÖÖÖğğğğrrrreeeennnnmmmmeeee HHHHaaaakkkkkkkkıııı
suçu,
Bundan sonraki bazı hakların teminatı olan
b) Haksız ekonomik çıkar sağlamak amacıyla
bu hak, uluslararası sözleşmelerde, Anayasa-
kurulmuş bir örgütün faaliyeti çerçevesin-
mızda ve kanunlarda düzenleme bulmuştur.
de cebir ve tehdit uygulanarak işlenen
Birleşmiş Milletler Medeni ve Siyasal Haklar
suçlar,
Sözleşmesinde “tutuklanan bir kimseye, tu-
c) Đkinci Kitap Dördüncü Kısmın dört, beş, tuklama sırasında tutuklama nedenleri ve
altı ve yedinci bölümünde tanımlanan suç- neyle suçlandığı hemen bildirileceği” (9/2) ve
lar (305, 318, 319, 323, 324, 325 ve 332. “aleyhinde bir suça hükmedilirken herkesin
Maddeler hariç), dolayısıyla açılan davalar; tam bir eşitlikle, en azından; hakkındaki iddi-
Adalet Bakanlığı’nın teklifi üzerine Hâkim- anın niteliği ve gerekçesi konusunda hemen
ler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nca yargı çev- anladığı dilde ve ayrıntılı olarak bilgi edinmek
resi birden çok ili kapsayacak şekilde belir- hakkına sahip olduğu” (14/3) belirtilmiştir.19

Avrupa Đnsan Hakları Sözleşmesinin 5/2.
17 D. Tezcan-M. R. Erdem-O. Sancaktar, AAAAvvvvrrrruuuuppppaaaa ĐĐĐĐnnnnssssaaaannnn maddesinde ise yakalanan kimseye, yakalama
HHHHaaaakkkkllllaaaarrrrıııı SSSSöööözzzzlllleeeeşşşşmmmmeeeessssiiii vvvveeee UUUUyyyygggguuuullllaaaammmmaaaassssıııı, s. 175.
18 Yasemin Özdek, AAAAvvvvrrrruuuuppppaaaa ĐĐĐĐnnnnssssaaaannnn HHHHaaaakkkkllllaaaarrrrıııı HHHHuuuukkkkuuuukkkkuuuu vvvveeee
TTTTüüüürrrrkkkkiiiiyyyyeeee, s. 187. Aktaran: Đ. Şahin, a.g.e. 19 Đ. Şahin, a.g.e., s. 172.
218