Table Of Content

BIBLIOTEKA BOSNISTIKA | POSEBna iZDanja K k Senahid Halilović i z Ilijas Tanović e j i Amela Šehović k s n a s Govor o b i n r grada Sarajeva o v o g : ć z i razgovorni i v a o r h i e Š a . v bosanski jezik A e i j a ć i r v a o S n a a T d . I a , r ć g i v o r l o i l v a H o G . S BIBLIOTEKA BOSNISTIKA | POSEBna iZDanja 1 a g i j n 1 k SENAHID HALILOVIĆ ILIJAS TANOVIĆ AMELA ŠEHOVIĆ GOVOR GRADA SARAJEVA I RAZGOVORNI BOSANSKI JEZIK BIBLIOTEKA BOSNISTIKA | POSEBNA IZDANJA 1 A G I J N K SENAHID HALILOVIĆ  ILIJAS TANOVIĆ  AMELA ŠEHOVIĆ GOVOR GRADA SARAJEVA I RAZGOVORNI BOSANSKI JEZIK Izdavač Slavistički komitet, Sarajevo Filozofski fakultet u Sarajevu, F. Račkog 1, Sarajevo, BiH tel. (+387) 33 253 170 e-mail [email protected] www.slavistickikomitet.ba Izdavački savjet Biblioteke “Bosnistika” Josip Baotić, Senahid Halilović, Dževad Jahić, Jagoda Jurić-Kappel, Marina Katnić-Bakaršić, Svein Mønnesland, Hasnija Muratagić-Tuna, Asim Peco, Ivo Pranjković, Ilijas Tanović, Branko Tošović Glavni urednik Senahid Halilović Urednica Mirela Omerović Recenzenti Josip Baotić Dževad Jahić Marina Katnić-Bakaršić BIBLIOTEKA BOSNISTIKA | POSEBNA IZDANJA Senahid Halilović Ilijas Tanović Amela Šehović Govor grada Sarajeva i razgovorni bosanski jezik Sarajevo, 2009. 1 A G I J N K Projekt “Govor grada Sarajeva” podržali su Federalno ministarstvo za obrazovanje i nauku i Ministarstvo za obrazovanje i nauku Kantona Sarajevo. Objavljivanje ove knjige finansijski su podržali i Fondacija za izdavaštvo i Kulturni centar “Kralj Fahd”, Sarajevo. 5 Sadržaj Senahid Halilović Sarajevski govor do kraja XX stoljeća 1.1. Mjesto sarajevskoga govora među susjednim govorima............. 9 1.2. Sarajevski govor u XVIII stoljeću: Podaci iz Ljetopisa Mula-Mustafe Bašeskije....................... 10 1.3. Sarajevski govor u XIX stoljeću.................................. 18 1.3.1. Šurminov rad o sarajevskom govoru ....................... 18 1.3.1.1. Glasovi.......................................... 19 1.3.1.2. Akcent .......................................... 20 1.3.1.3. Morfologija ...................................... 20 1.3.1.4. Sintaksa ......................................... 21 1.3.1.5. Leksika. ......................................... 21 1.3.2. Podaci iz Pitanja o govoru prostoga naroda ................. 23 1.3.2.1. Fonetske odlike................................... 26 1.3.2.2. Morfološke odlike ................................ 30 1.3.2.3. Sintaksičke odlike ................................ 34 1.3.2.4. Akcenatske odlike ................................ 35 1.3.2.5. Leksičke odlike................................... 36 1.4. Sarajevski govor u XX stoljeću .................................. 39 1.4.1. Podaci o sarajevskom govoru u dijalektološkoj literaturi ...... 39 1.4.2. Podaci o ekavsko-jekavskom govoru Bjelava ................ 41 1.4.2.1. Fonetsko-fonološke odlike ......................... 42 1.4.2.1.1. Vokalizam .............................. 42 1.4.2.1.2. Konsonantizam.......................... 46 1.4.2.1.3. Akcenatski sistem ........................ 51 1.4.2.2. Morfološke odlike ................................ 57 1.4.2.2.1. Imenice................................. 57 1.4.2.2.2. Zamjenice............................... 58 1.4.2.2.3. Pridjevi ................................. 59 6 1.4.2.2.4. Brojevi ................................. 59 1.4.2.2.5. Glagoli.................................. 59 1.4.2.3. Tvorba riječi...................................... 60 1.4.2.4. Sintaksičke odlike ................................ 61 1.4.2.5. Leksičko-semantičke odlike ....................... 64 1.5. Zaključak .................................................... 65 Ilijas Tanović Oznake materijalne i duhovne kulture u govoru Sarajeva: Lingvokulturološki aspekt 2.1. Realije kao lingvokulturološki pojam ............................ 67 2.1.1. Pojmovno-terminološko određenje realija .................. 68 2.1.2. Klasifikacija realija ....................................... 70 2.2. Realije u govoru Sarajeva....................................... 73 2.2.1. Mikrotoponimi na prostoru Sarajeva (leksičko-semantički aspekt) .............................. 73 Registar (popis) mikrotoponima Sarajeva................... 80 2.2.2. Oznake materijalne kulture ............................... 90 2.2.3. Realije – oznake nacionalnih jela i pića, voća i povrća, cvijeća . 101 2.2.4. Realije duhovne kulture .................................. 104 2.3. Zaključak .................................................... 109 Amela Šehović Leksika razgovornoga bosanskog jezika 3.1. Uvod ........................................................ 111 3.1.1. Predmet i cilj rada ....................................... 111 3.1.2. Metode i tehnike rada.................................... 113 3.2. Razgovorni jezik .............................................. 115 3.2.1. Osobenosti razgovornoga jezika po jezičkim nivoima ........ 115 3.2.1.1. Fonetsko-fonološki nivo ........................... 115 3.2.1.2. Morfološki nivo .................................. 118 3.2.1.3. Sintaksički nivo .................................. 124 3.3. Leksika ...................................................... 128 3.3.1. Uvodna razmatranja ..................................... 128 3.3.1.1. Razlozi opravdanosti proučavanja leksičkoga nivoa.... 128 3.3.1.2. Tipologizacija leksike razgovornoga bosanskog jezika.. 129 3.3.2. Pasivna leksika.......................................... 130 3.3.2.1. Arhaizmi, historizmi, zastarjele riječi................ 131 3.3.2.2. Neologizmi ...................................... 135 3.3.2.2.1. Načini nastanka neologizama.............. 136 7 3.3.2.2.2. Važnost neologizama za rječnik jednoga jezika........................... 142 3.3.2.3. Arhaizmi i neologizmi – pokušaj sinteze............. 142 3.3.3. Leksika ograničene upotrebe – žargonizmi.................. 142 3.3.3.1. Uvodna zapažanja ................................ 142 3.3.3.2. Terminološke višestrukosti – žargon, šatra, sleng, argo 143 3.3.3.3. Osobine žargona.................................. 146 3.3.3.4. Korisnici žargona................................. 149 3.3.3.5. Najčešća tematska polja u žargonu .................. 150 3.3.3.6. Načini nastanka žargonizama ...................... 152 3.3.3.6.1. Sufiksalna tvorba......................... 153 3.3.3.7. Status žargona među ostalim jezičkim varijetetima.... 161 3.3.4. Leksika neizravnoga i izravnog imenovanja stvari i pojava .... 162 3.3.4.1. Eufemizmi....................................... 162 3.3.4.2. Tabu-riječi ....................................... 164 3.3.5. Emocionalno-ekspresivna leksika.......................... 168 3.3.5.1. Hipokoristici..................................... 169 3.3.5.2. Pejorativi ........................................ 171 3.3.5.3. Uzvici i onomatopeizmi ........................... 177 3.3.6. Razgovorne frazeme ..................................... 180 3.3.6.1. Razgovorni jezik i frazeologija...................... 180 3.3.6.2. Frazeme – problem definiranja ..................... 181 3.3.6.3. Osnovne osobine frazema.......................... 182 3.3.6.4. Poredbene frazeme................................ 183 3.3.6.5. Kontrast u frazemama............................. 190 3.4. Zaključak .................................................... 191 3.5. Prilozi ....................................................... 200 3.5.1. Rječnik (uvodni dio) ..................................... 200 3.5.1.1. Uvodna metodološka objašnjenja ................... 200 3.5.1.2. Kako se služiti frazeološkim rječnikom .............. 200 3.5.1.3. Skraćenice u rječniku ............................. 203 3.5.2. Rječnik (građa).......................................... 205 A. Rječnik leksema ................................................ 205 B. Frazeološki rječnik.............................................. 261 Izvori............................................................ 308 Literatura ........................................................ 309 Rezime .......................................................... 317 Summary ........................................................ 319 Резюме .......................................................... 321 Imenski indeks ................................................... 323 Predmetni indeks ................................................. 326 Senahid Halilović Sarajevski govor do kraja XX stoljeća 1.1. Mjesto sarajevskoga govora među susjednim govorima Sarajevski govor zauzima posebno mjesto unutar južnoga poddijalekta ije- kavskošćakavskog (istočnobosanskog) dijalekta. Ijekavskošćakavski (istočnobosanski) dijalekt zahvaća područje sjeve- roistočne Bosne (međuriječje Bosne i Drine, uključujući slivove Fojnice i Usore). U ovom arhaičnom, zapadnoštokavskom dijalektu – uz govore s manje-više sačuvanim izvornim crtama – prisutni su i govori samo do- nekle asimiliranih došljaka. Najizrazitije govore ovog dijalekta sačuvali su starinci Bošnjaci i Hrvati uz desnu dolinu Bosne te u slivovima Fojnice, Usore i Krivaje. Ijekavskošćakavski dijalekt dijeli se na dva poddijalekta – sjeverni i južni. Prvi obuhvaća govore sjeverno od Krivaje i istočno od rijeke Bosne (tuzlanska oblast), a drugi se pruža južnije od Krivaje. U južnome poddijalektu imamo više različitih govornih tipova. Uz pe- riferijski južnobosanski govorni tip (između planina Bjelašnice i Igmana te rijeka Zujevine i Željeznice), a koji ima prijelazni karakter (s oko 70% primar- nih ijekavskošćakavskih osobina i oko 30% istočnohercegovačkih), izdvaja se, kao zaseban, sarajevski kraj sa govorom grada Sarajeva. Od govornih tipova južnoga poddijalekta najbliži su mu spomenuti južnobosanski (obuhvaća