Table Of Content

GÓRNICY GÓRNOŚLĄSCY- ludzie zbędni, ludzie luźni? Szkice socjologiczne amp Górnicy górnośląscy - ludzie zbędni, ludzie luźni? Szkice Socjologiczne aórnicy górnośląscy - ludzie zbędni, ludzie luźni? Szkice Socjologiczne POD REDAKCJĄ MARKA S. SZCZEPAŃSKIEGO ANDRZEJ MATCZEWSKI PUBLISHER KRAKÓW - KATOWICE 1994 amp ANDRZEJ MATCZEWSKI PUBLISHER KRAKÓW - KATOWICE Recenzent Julian Bugiel Książka dotowana z funduszu badań statutowych Instytutu Socjologii Uniwersytetu Śląskiego Redakcja techniczna: Ewa Batko Korekta: Maria Klich Projekt okładki: Beata Malinowska Biuro Wydawnictwa AMP: ul. Estkowskiego 4/2, 43-100 Tychy, tel/fax: (0-3)1275221 ISBN 83-85607-08-0 SPIS TREŚCI Marek S. Szczepański: Wprowadzenie.............................................................7 CZĘŚĆ I GÓRNICZY STRAJK - AKTORZY I IDEOLOGIE Wojciech Błasiak: Górniczy strajk generalny na Śląsku - tło, przyczyny, przebieg i skutki...........................................................................13 Tomasz Nawrocki: Gra o węgiel - gra o Śląsk. Regionalne ugrupowania polityczne wobec strajków górniczych z przełomu lat 1992 i 1993................................................................42 Marek S. Szczepański: Górnicy górnośląscy: ludzie zbędni, ludzie luźni? Osobowościowe uwarunkowania restrukturyzacji górnictwa węglowego.............................................................................................55 CZĘŚĆ II GÓRNICY I GÓRNICTWO GÓRNOŚLĄSKIE - WYZWANIA RESTRUKTURYZACYJNE Katarzyna Nowak, Władysława Sobula, Konrad Tausz: Restrukturyzacja górnictwa - dramat czy szansa dla Śląska? ..........................69 CZĘŚĆ III POLSKIE GÓRNICTWO WĘGLA KAMIENNEGO: 1989-1993 KALENDARIUM WYDARZEŃ Przegląd wydarzeń związanych z reformą górnictwa węgla kamiennego. Luty 1989 - sierpień 1993............................................... 113 BIBLIOGRAFIA..........................................................................................................121 INDEKS OSÓB...........................................................................................................123 5 WPROWADZENIE Tom, który przekazujemy do rąk Czytelnika, składa się z trzech komplementarnych - choć asymetrycznych - części. Pierwsza z nich, zatytułowana Górniczy strajk - aktorzy i ideologie, zawiera ogólną charakterystykę największego strajku górniczego w powojennej Europie (Górny Śląsk: grudzień 1992 - styczeń 1993). Zaprezentowano w niej zatem główne przyczyny, przebieg i skutki strajku generalnego, wskazano jego protagonistów, ich racje i podzielane ideologie. Dokonano również rekonstrukcji poglądów regionalnej klasy politycznej na przebieg i rezultaty tak niezwykłego wydarzenia. I wreszcie, ukazano indywidualno-osobowościowe uwarunkowania oraz przeszkody restrukturyzacji górnictwa i całego Górnego Śląska - katastroficznego i skansenowego obszaru Polski i Europy1. Część druga, nosząca tytuł Górnicy i górnictwo górnośląskie - wyzwania restrukturyzacyjne, zawiera zarys projektów, planów i społecznych konsekwencji radykalnych przeobrażeń górnictwa - wciąż jeszcze kluczowego przemysłu regionu. Wskazano w niej na niebezpieczeństwa wynikające z nierozważnej likwidacji kopalń, na możliwości należytego wykorzystania górnośląskich ludzi luźnych, regionalnych sans- culottes, zrewoltowanych oraz podatnych na populistyczną retorykę. Część trzecia nosi tytuł Polskie górnictwo węgla kamiennego: 1989-1993. Kalendarium wydarzeń i eksponuje - w oparciu o informacje prasy codziennej, zarówno regionalnej, jak i centralnej - najbardziej istotne zdarzenia dotyczące kopalń górnośląskich i zagłębiowskich oraz instytucji sprawujących nad nimi nadzór. Tom stanowi rezultat interdyscyplinarnych badań psychologicznych, socjologicznych i ekonomicznych prowadzonych nad górnośląskim górnictwem przez pracowników Instytutu Socjologii Uniwersytetu Śląskiego i Głównego Instytutu Górnictwa w Katowicach. I choć poszczególnych członków zespołu różniły poglądy na liczne zagadnienia ogólne i szczegółowe, to podstawą współpracy i consensusu była zgodność ocen w czterech przynajmniej kwestiach kluczowych. Wszyscy bowiem byli przekonani, że: 1. górnictwo górnośląskie wymaga koniecznej a przy tym radykalnej restrukturyzacji i modernizacji, 2. pomyślna restrukturyzacja górnośląskiego górnictwa jest jednym z warunków powodzenia przeobrażeń systemowych w skali całego regionu czy nawet kraju, 3. zreformowane górnictwo może być jednym ze źródeł akumulacji pierwotnej kapitałów dla restrukturyzacji całego regionu, 4. dalsze zaniechanie działań politycznych i organizacyjno-finansowych na rzecz górnictwa doprowadzić może do zachowań o charakterze żywiołowym i niekontrolowanym w regionie górnośląskim. 1 Są to określenia Antoniego Kuklińskiego. 7 Część studiów empirycznych rozpoczęła się w połowie 1992 roku, część zaś - w grudniu 1992, w trakcie trwania generalnego strajku górniczego2. W założeniach ich autorów zaprojektowane badania spełniać miały dwa podstawowe cele: 1. winny pozwolić na wolną od retuszów, choć oczywiście niepełną, fotografię górnośląskiego górnictwa, jego społecznego otoczenia, stanu posiadania oraz wskazać najpoważniejsze problemy i bariery funkcjonowania (część diagnostyczna); 2. winny także ułatwić formułowanie podstawowych sugestii co do dalszych długofalowych jego przemian i ich społecznych następstw (część prognostyczna). W realizacji tak sformułowanych celów badawczych zastosowano sześć podstawowych metod i technik, wypróbowanych już wielokrotnie w naukach społecznych: a) analizę dokumentów i opracowań dotyczących górnictwa górnośląskiego oraz jego roli w restukturyzacji województwa katowickiego, b) wywiady z ekspertami instytucjonalnymi (prezydenci miast górniczych, działacze związkowi, organizatorzy strajku, doświadczeni górnicy), c) reinterpretację własnych i cudzych - prowadzonych wcześniej - badań empirycznych nad górnictwem górnośląskim, jego ewolucją i rolą w procesach restrukturyzacji województwa katowickiego, d) ankiety skierowane do członków komitetów strajkowych (tło, przebieg, cele, skutki strajku) oraz do właścicieli prywatnych przedsiębiorstw (zdolności absorpcyjne sektora prywatnego w stosunku do redukowanych górników), e) testy psychologiczne przeprowadzone wśród górników z zamykanych kopalń górnośląskich, dotyczące ich stanowiska wobec przekwalifikowania zawodowego i dalszych losów indywidualnych, f) analizę zawartości najnowszych publikacji profesjonalnych, materiałów sejmowych, lokalnej i regionalnej prasy, czasopism i pism ulotnych, a także dokumentów strajkowych kierowanych do górników, dozoru i władz resortowych. W poszczególnych częściach i rozdziałach pracy cytowane są rozbieżne szacunki dotyczące nieodzownych redukcji pracowniczych w górnośląskim i zaglębiowskim górnictwie węgla kamiennego w nadchodzących latach. Owe rozbieżności - niekiedy radykalne - wynikają z odmienności metod i technik stosowanych przez instytucje szacujące nadwyżki pracownicze w górnictwie węglowym. Przywołujemy je świadomie, in extenso, aby każdorazowo uzmysłowić skalę zwolnień i ich społecznych następstw. * Badania nad górnośląskim górnictwem i górnikami sponsorowane były przez kilka instytucji. Studia nad strajkiem górniczym powstały na zamówienie Europejskiego Instytutu Rozwoju Regionalnego i Lokalnego Uniwersytetu Warszawskiego, kierowanego przez prof. prof. Antoniego Kuklińskiego, Bohdana Jałowieckiego i Grzegorza Gorzelaka. Studia relacjonowane w II części książki finansował Komitet Badań Naukowych, w ramach projektu zatytułowanego Warianty zagospodarowania nadwyżek zatrudnienia w górnictwie 2 Przytaczane w całej książce wyniki badań dotyczą tego właśnie okresu i tylko w nielicznych przypadkach - już w trakcie ostatecznej redakcji tomu - dokonano ich aktualizacji. 8