ġnönü ünġversġtesġ eğġtġm bġlġmlerġ enstġtüsü temel eğġtġm ana bġlġm dalı sınıf öğretmenlġğġ ...

348 Pages·2017·7.79 MB·Turkish

T.C.
ĠNÖNÜ ÜNĠVERSĠTESĠ
EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
TEMEL EĞĠTĠM ANA BĠLĠM DALI
SINIF ÖĞRETMENLĠĞĠ BĠLĠM DALI

ÖRGÜTLEME STRATEJĠLERĠNĠN ANA FĠKĠR VE YARDIMCI FĠKĠR
BULMAYA ETKĠSĠ

DOKTORA TEZĠ

Dilek KIRNIK

Malatya-2017
T.C.
ĠNÖNÜ ÜNĠVERSĠTESĠ
EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
TEMEL EĞĠTĠM ANA BĠLĠM DALI
SINIF ÖĞRETMENLĠĞĠ BĠLĠM DALI
ÖRGÜTLEME STRATEJĠLERĠNĠN ANA FĠKĠR VE YARDIMCI FĠKĠR
BULMAYA ETKĠSĠ
DOKTORA TEZĠ
Dilek KIRNIK
DanıĢmanlar: Prof. Dr. Nevzat BATTAL
Doç. Dr Ġlhan ERDEM
Malatya-2017
ii
iii
ONUR SÖZÜ

Prof. Dr. Nevzat BATTAL ve Doç. Dr. Ġlhan ERDEM‘in danıĢmanlığında
doktora tezi olarak hazırladığım Örgütleme Stratejilerinin Ana Fikir ve Yardımcı
Fikir Bulmaya Etkisi baĢlıklı bu çalıĢmanın bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı
düĢecek bir yardıma baĢvurmaksızın tarafımdan yazıldığını ve yararlandığım bütün
yapıtların hem metin içinde hem de kaynakçada yöntemine uygun biçimde
gösterilenlerden oluĢtuğunu belirtir, bunu onurumla doğrularım.
Dilek KIRNIK

iv
ÖN SÖZ
Ġnsanlar eğitimin hangi kademesinde olursa olsun okuma ve okuduğunu anlama
ile her zaman karĢılaĢır. Bazen çok kolay hatta sıradan olarak görülen ve geliĢigüzel
yapılan ana fikir ve yardımcı fikir bulma aslında çok önemli bir anlama adımıdır. Metni
anlamak, metinden bir sonuç çıkarmak sanıldığı kadar kolay bir durum değildir. Daha
üst düĢünmeyi gerekli kılar. Bu amaçla örgütleme stratejileri (Not alma, Özetleme,
Metinin Ana Hatlarını Çıkarma, Kavram Haritası Hazırlama ve SQ4R) öğrencilerin üst
düzey düĢünme becerilerine olumlu bir katkı sağlayacağı düĢünülerek bu stratejilerin
ana fikir ve yardımcı fikir bulmaya etkisi araĢtırılmıĢtır.
AraĢtırmada emeği olan öncelikle değerli görüĢ ve önerileri ile doktora
eğitimimin baĢlangıcından beri bana destek olan tez danıĢmanlarım Sayın Prof. Dr.
Nevzat BATTAL‘a ve Doç. Dr. Ġlhan ERDEM‘e sonsuz saygı ve Ģükranlarımı sunarım.
GörüĢ ve önerileri ile araĢtırmayı Ģekillendiren tez izleme kurulundaki hocalarım
Sayın Prof. Dr. Feridun MERTER‘e ve Doç. Dr. Nesrin SĠS‘e en içten duygularımla
teĢekkür ederim.
AraĢtırmanın her aĢamasında büyük yardımlarını gördüğüm değerli hocalarım
Prof. Dr. Sedat SEVER‘e, Doç. Dr. Ġbrahim COġKUN‘a, Yrd. Doç. Dr. Hasan
AYDEMĠR‘e ve Yrd. Doç. Dr. BaĢak KASA‘ya teĢekkürü bir borç bilirim.
Tez fikrinin ilk çıktığı andan son Ģeklini alana kadar süreçte bana yardım eden,
görüĢleriyle araĢtırmaya destek veren, katkı sağlayan tüm hocalarıma ve arkadaĢlarıma
teĢekkür ederim.
AraĢtırmanın uygulama adımlarını planlamama yardım eden ve öğrenci çalıĢma
kağıtlarını benimle birlikte inceleyen kadim dostum Türkçe Öğretmeni Aysun
ÇAKIR‘a, Türkçe Öğretmeni Ġbrahim ÇAKIR‘a ve akrabası olmaktan büyük gurur
duyduğum amcam Süleyman KIRNIK‘a büyük katkılarından dolayı tüm içtenliğimle
teĢekkür ederim. AraĢtırmanın yürütüldüğü okulun tüm personeline ve 4. sınıf
öğrencilerine sonsuz teĢekkürlerimi sunarım.
Son olarak bana maddî ve manevî olarak her zaman destek olan üzerimdeki
hakkını asla ödeyemeyeceğim canım aileme ve kendini zaman zaman ihmal ettiğim,
yeĢeren dalım, yeğenim Hidayet Zehra DEMĠR‘e teĢekkürlerimi sunarım.

Malatya, 2017 Dilek KIRNIK
v
ÖZET

ÖRGÜTLEME STRATEJĠLERĠNĠN ANA FĠKĠR VE YARDIMCI FĠKĠR BULMAYA
ETKĠSĠ

KIRNIK, Dilek
Doktora, Ġnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü
Temel Eğitim Ana Bilim Dalı Sınıf Öğretmenliği Bilim Dalı
1. Tez DanıĢmanı: Prof. Dr. Nevzat BATTAL
2. Tez DanıĢmanı: Doç. Dr. Ġlhan ERDEM
2017, xxi+ 327 sayfa

Bu araĢtırmanın amacı, örgütleme stratejilerinin ana fikir ve yardımcı fikir
bulmaya etkisini belirlemektir. Ana fikri belirlemek için metinden sonuç çıkarmak,
dikkatli okuma yapmak, detaylı incelemek ve okuduğunu anlamak gerekir. Bu nedenle
ana fikir belirlenirken örgütleme stratejilerini kullanmak önemli bir yer tutabilir.
Bu araĢtırma, 2015-2016 Eğitim-Öğretim yılı güz döneminde Malatya il
merkezinde yer alan bir ilkokulun 4. sınıfında eğitim gören öğrenciler üzerinde
yapılmıĢtır.
Örgütleme stratejilerinin ana fikir ve yardımcı fikir bulmaya etkisini
belirlemeye yönelik olan bu çalıĢmada araĢtırmacı, 4. sınıfta örgütleme stratejilerinin
ana fikir ve yardımcı fikir bulmaya etkisinin ne olduğuna yönelik bütüncül bir
yaklaĢımla araĢtırmayı amaçladığı ve söz konusu durumdan öğrencilerin nasıl
etkilendiği üzerinde, derinlemesine inceleme yapmak istediği için karma desen modelini
kullanmıĢtır.
Bu çalıĢmada araĢtırmacı, uygulamada ortaya çıkan olası sorun alanlarını, bu
sorunlara neden olan olası etmenleri ve olası müdahale yollarını saptama amacında
olduğu, uygulamayı geliĢtirmeye yönelik hem nicel hem de nitel verileri kullanacağı
için karma deseni tercih etmiĢtir.
AraĢtırmanın kuramsal temelinin oluĢturulması için yerli ve yabancı kaynaklar
incelenmiĢtir. UlaĢılan bilgilerle konu uzmanlarının da görüĢleri alınarak araĢtırmanın
literatür kısmı oluĢturulmuĢtur. AraĢtırma, sorunun tespiti ve çözüm yollarının
bulunması olarak iki aĢamada gerçekleĢtirilmiĢ ve her aĢamada öyküleyici ve bilgi
verici metinler kullanılmıĢtır.
vi
AraĢtırmanın veri toplama araçlarını araĢtırmacı tarafından geliĢtirilen ders
planları, ders notları, sınıf içi etkinlikler için öğretim materyalleri, öğrencilerin
örgütleme stratejilerini ne kadar doğru kullandığını belirlemeye yönelik yapılandırılmıĢ
gözlem formları ve yapılan etkinliklerin öğrenci açısından etkilerini belirlemeye yönelik
yarı yapılandırılmıĢ görüĢme formları oluĢturmaktadır. AraĢtırmada öğrencilerin
ödevleri, günlükleri ve araĢtırma notları da incelenmiĢtir. Öğrencilere ait tüm
dokümanlar (öğrenci video kayıtları, eğitim raporları) toplanmıĢtır.
AraĢtırma kapsamına giren çalıĢma grubu ile ilgili ölçümler tamamlandıktan
sonra verilerin çözümlenmesine geçilmiĢtir. Elde edilen nitel verileri değerlendirmede,
betimsel analiz ve içerik analizi teknikleri kullanılmıĢtır. Elde edilen nicel veriler ise
SPSS 15 programına göre analiz edilmiĢtir.
AraĢtırma sonucunda, Türkçe derslerinde örgütleme stratejilerine yönelik
yapılan çalıĢmaların ana fikir ve yardımcı fikir bulmaya etkisi belirlenmiĢtir.
AraĢtırmadan elde edilen veriler doğrultusunda araĢtırma bulgularına dayalı elde edilen
sonuçlar Ģöyle sıralanmıĢtır:
 Ġlkokul 4. sınıf öğrencilerinin, uygulanan ders planları ile ana fikir ve yardımcı
fikir bulma düzeylerinde ilerleme olmuĢtur.
 Öğrencilerin öyküleyici metinlerde metnin ana fikrini bulma düzeylerinin daha
yüksek olduğu görülmüĢtür.
 Öğrencilerin bilgilendirici metinlerde hem daha çok sayıda yardımcı fikir
ürettikleri hem de metnin konusunu bulma düzeylerinin daha yüksek olduğu
görülmüĢtür.
 Öğrencilerin hem bilgilendirici hem de öyküleyici metinlerde en çok konu, ana
fikir, yardımcı fikir ve neden sonuç iliĢkisi sorulan soruları düzeltmek
istedikleri görülmüĢtür.
 Öğrencilerin not alma stratejisini bilgilendirici metinlerde daha etkili
kullandıkları tespit edilmiĢtir.
 Öğrencilerin metnin ana hatlarını çıkarma stratejisini öyküleyici metinlerde
daha etkili kullandıkları tespit edilmiĢtir.
 Öğrencilerin özetleme stratejisini öyküleyici metinlerde daha etkili
kullandıkları tespit edilmiĢtir.
vii
 Öğrencilerin kavram haritası oluĢturma (önemli fikirlerle) stratejisini
öyküleyici metinlerde daha etkili kullandıkları tespit edilmiĢtir.
 Öğrencilerin anlamını bilmediği kelimelerin öyküleyici metinlerde daha fazla
olduğu görülmüĢtür.
 Öğrencilerin öyküleyici metinlerde metnin bölümlerini daha isabetli tespit
ettikleri görülmektedir.
 Ana fikir ve yardımcı fikir bulmaya yönelik hazırlanan akademik baĢarı
testinin ön test son test düzeyleri karĢılaĢtırıldığında uygulama yapılan sınıfta
anlamlı bir farklılık tespit edilmiĢtir.
 Uygulanan cevabı açık uçlu olan bilgilendirici metindeki ana fikir puanlarının
ön test- son test puanları arasında anlamlı bir farklılık bulunmuĢtur.
 Uygulanan cevabı açık uçlu olan öyküleyici metindeki ana fikir puanlarının ön
test- son test puanları anlamlı bir farklılık bulunmuĢtur.
 Ana fikir puanlarına yönelik cevabı açık uçlu soruları olan bilgilendirici metne
ait ön test ve son test arasındaki fark ile cevabı açık uçlu soruları olan öyküleyici
metne ait ön test ve son test arasındaki farklar (eriĢi puanları) arasındaki anlamlık
durumuna bakılmıĢ ancak anlamlı bir farklılık bulunmamıĢtır.
 Yapılan analiz sonucunda görsel olan ve olmayan metinlerde ana fikir bulma
düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık bulunmuĢtur. Görsel olmayan
metinlerde öğrencilerin ana fikir bulma düzeylerinin daha yüksek olduğu tespit
edilmiĢtir.
 Uygulama sürecinde bilgilendirici ve öyküleyici metinlerdeki görsel
çalıĢmalara iliĢkin öğrenci, öğretmen ve uzmanların görüĢleri alınmıĢ metinler
ile görseller arasında çeĢitli çeliĢkilerin (görsellerin ile ana fikri
desteklememesi, görseller ile metnin akıĢının uyumsuzluğu, görseller ile
metnin içeriğinin tutarsızlığı) olduğu görülmüĢtür.
 Öğrenciler süreçle ilgili olarak örgütleme stratejilerinden hem en etkili hem
de en zor strateji olarak özetleme stratejisini, en eğlenceli strateji olarak
kavram haritası oluĢturma stratejisinin seçmiĢlerdir. Öğrenciler bütün
stratejileri yararlı görmüĢtür.
 Uygulama öncesi yapılan görüĢmelerde ana fikir ve yardımcı fikir bulma
konusunda zorlandıklarını ifade eden öğrenciler uygulama arası ve sonrası
viii
yapılan görüĢmelerde ana fikir ve yardımcı fikir bulma konusunda kendilerini
baĢarılı bulduklarını ifade etmiĢlerdir.
Bu sonuçlarla Türkçe dersinde ana fikir bulma konusunda yaĢanan zorluklara
kolaylaĢtırıcı yollar önerilmiĢtir.

Anahtar Sözcükler: Örgütleme Stratejileri, Ana Fikir, Yardımcı Fikir, Bilgi
Verici Metin, Öyküleyici Metin

ix
ABSTRACT
THE EFFECT OF ORGANIZING STRATEGIES ON FINDING THE MAIN AND
SUPPORTING IDEA
KIRNIK, Dilek
Doctorate, Ġnönü University Institute of Education Sciences
Department of Primary Education Department of School-Teaching
1. Doctoral Advisor: Professor Nevzat BATTAL
2. Doctoral Advisor: Phd. Ġlhan ERDEM
2017, xxi+ 327 pages

The purpose of this research is to determine the effect of organizing strategies on
finding the main and the supporting idea. In order to define the main idea, one has to be
able to deduct a conclusion from the text, read carefully, and comprehend what had
been read. Therefore, using organizing strategies might take an important role while
defining the main idea.
This research has been done on 4th grade students which are studying in an
elementary school located in Malatya city center during 2015-216 Academic Year.
In this research on defining the effect of organizing strategies on finding the
main and the supporting idea, the researcher used the mixed pattern method, for she
aimed to make an in-depth investigation with an integrated approach on the effect of
organizing strategies on finding the main and the supporting idea in 4th grade, and how
the students are effected regarding the relevant subject.
In this research, the researcher preferred the mixed pattern in order to use both
quantitative and qualitative data for she aims to define the problematic areas which
might rise during the implementation, the factors which causes these problems, the
intervention methods, and for it to be an approach which aims to improve the
implementation.
The data collection tools of the researcher are; the lesson plans which have been
improved by the researcher, teaching materials for in-class activates, observations forms
which are configured to define how accurate the organizing strategies of the students are
used, and interview forms which are half-configured to define the effects of the
activities fulfilled in the students‘ eyes. The homework, diaries and the research notes of
the students have been analysed while carrying out the research. All the documents
which belong to the students (video recordings of students, education reports) are
gathered.
x