Gesammelte Werke Bd. 4.2: De jure naturae et gentium (LIber quintus - Liber octavus)

479 Pages·1998·13.978 MB·Latin,German

by  Pufendorf, Samuel von

Samuel Pufe ndotf
Gesammelte Werke
Herausgegeben von
Wilhelm Schmidt-Biggemann
Band 4
De jure naturae et gentium
Zweiter Teil
Samuel Pufe ndorf
De jure naturae et gentium
Zweiter Teil: Text (Liber quintus - Liber octavus)
Herausgegeben von Frank Bohling
Akademie Verlag
(' -19~2 )
Die Deutsche Bibliothek-CIP-Einheitsaufnahme
Pufendorf, Samuel von:
Gesammelte Werke / Samuel Pufendorf. Hrsg. von Wilhelm
Schmidt-Biggemann. - Berlin: Akad. Verl.
ISBN 3-05-002887-4
Bd. 4. De jure naturae et gentium / hrsg. von Frank Böhling.
Teil 2. Text (Liber quintus - Liber octavus ). - 1998
ISBN 3-05-003181-6
© Akademie Verlag GmbH, Berlin 1998
Der Akademie Verlag ist ein Unternehmen der R. Oldenbourg-Gruppe.
Das eingesetzte Papier ist alterungsbeständig nach DIN/ISO 9706.
Alle Rechte, insbesondere die der Übersetzung in andere Sprachen, vorbehalten. Kein Teil des
Buches darf ohne Genehmigung des Verlages in irgendeiner Form - durch Photokopie, Mikrover
filmung oder irgendein anderes Verfahren -reproduziert oder in eine von Maschinen, insbesondere
von Datenverarbeitungsmaschinen, verwendbare Sprache übertragen oder übersetzt werden.
All rights reserved (including those of translation into other languages). No part of this book may
be reproduced in any form - by photoprinting, microfilm, or any other means - nor transmitted or
translated into a machine language without written permission from the publishers.
Satz: BlackArt, Berlin
Druck: WB-Druck, Rieden
Bindung: Buchbinderei Norbert Klotz, Jettingen-Scheppach
Printed in the Federal Republic of Germany
SAMUELIS PUFENDORFII
DE JURE NATURAE ET GENTIUM LIBER QUINTUS
CAP. 1. DE PRETIO
§. 1. Post dominium introducenda fuit mensura rerum
Postquam res proprietati subjectae disparis erant naturae, nec eundem usum humanis necessita
tibus praebebant; & vero frequenter contingebat, ut aut eadem res ad plures inciperet pertinere,
cujus partes sibi non per omnia forent similes, aut diversae res naturae mutuo essent transferendae;
inde necessum erat conventione hominum rebus imponi aliquam affectionem, secundum quam res
disparis naturae invicem comparari atque exaequari possent. Cum autem res invicem comparentur,
& exaequentur ratione quantitatum; quippe cum aequalitas sit quantitatum coincidentia: igitur de 1c
quantitate rerum, & actionum, in quantum hae in vita humana sunt utiles, ejusdemque fundamentis,
& communi mensura jam erit dispiciendum.
§. 2. Quantitas moralis rerum quid
Deprehendimus ergo in vita communi res invicem dici aequales, non solum quod coincidant
secundum tres dimensiones, sed & alio quodam respectu. Sie enim dignitates, operae, merces, 15
aequales invicem aut inaequales dicuntur alio imuitu, quam ob coincidentiam dimensionum.
Inde necessum est dari aliquam quantitatem praeter physicam & mathematicam, circa quam
solam hactenus Philosophi videntur soliciti fuisse. Id quod clarius adparebit, si attendamus,
quantitatis universim sumtae rationem formalem consistere non in extensione substantiae, sed ut
ita dicam, in aestimativitate; seu ideo primo res dicuntur quantae, quatenus aestimari possunt, & 20
consequenter inter se comparari, Utrum aequales sint, an inaequales. Cum autem res aestimari
queant non solum secundum substantiam suam physicam, sed etiam secundum considerationem
quandam moralem; consequitur, praeter quantitatem physicam dari etiam quantitatem moralem,
secundum quam scilicet res aestimantur moraliter. Quanquam etiam ipsa quantitas physica facit
ad aestimationem rerum ejusdem naturae & bonitatis; e. g. magnus adamas caeteris paribus est 25
pretiosior parvo: non tarnen eadem semper attenditur circa aestimationem rerum diversae spe
ciei, aut bonitatis. Sie non semper canis major est pretiosior minore, nec magna massa plumbi
. .
mmore massa aun.
Caeterum quomodo moraliter aestimentur personae secundum existimationem, & actiones
morales secundum vim producendi meritum & demeritum, suo loco dicitur. Heic agendum proprie 30
de quantitate morali rerum, & actionum, quatenus aliquem usum in vita communi intelliguntur obti
nere, atque invicem comparantur, quo in commercium venire aptae sint. Ea quantitas rerum & actio
num vocatur pretium. Quod est quantitas moralis seu valor rerum & actionum in commercium veni
entium, secundum quam illae invicem comparari solem.
446 DE JURE NATURAE ET GENT/UM LIBER QUINTUS
§. 3. Pretium quotuplex
Dividi pretium potest in vulgare & eminens. Illud spectatur in rebus, & actionibus seu operis, in
commercium venientibus, quatenus usum aliquem & delectationem hominibus afferunt. Hoc autem
spectatur in nummo1, & quicquid ejus vicem gerit, quatenus omnium rerum & operarum pretia vir
tualiter continere, & communem earundem mensuram praebere intelligitur.
§. 4. Pretii vulgaris fundamentum quodnam
Ad vulgaris pretii naturam recte percipiendam cumprimis facit distinctim considerasse tum ejus
fundamentum in se, tum quare idem intendatur, vel remittatur. Fundamentum pretii in se est apti
tudo rei vel actionis, qua aliquid mediate aut immediate conferre potest ad vitae humanae necessita-
10 tes, aut ad eandem commodiorem & jucundiorem reddendam. Inde frequens est in vulgari sermone,
ut res inutiles vocentur nullius pretii; sicut & homines, inutilia terrae pondera, nullius pretii solemus
dicere. Sic in fabula gallus margaritam inventam pro se quidem nullius pretii ducebat, quod sibi inu
tilis foret.
Grotius I. 2. c. 12. §. 14. ait, mensura ejus, quod res quaeque valeat, maxime naturalis est indi-
1s gentia. Ubi si iste sensus est, quod fundamentum pretii in se sit indigentia, seu quod ideo res aliqua
ab hominibus aestimetur, quia eadem indigent; id in universum verum non est. Nam hac ratione
detraheretur pretium rebus superfluae voluptati inservientibus, quibus tamen luxuria mortalium
immensa saepe pretia fecit. Indigere autem non nisi illis rebus dicimur, quibus citra grave incommo
dum carere nequimus. Vid. Matth. IX. 12. Quod si autem sensus sit, ad intensionem pretii facere
20 indigentiam emtoris, fatemur quidem ita vulgo fieri; sed quod ea mensura pretii naturalis sit, ut quo
quis majore indigentia premitur, eo amplius pretium ab ipso recte extorqueatur, id nemo cordatus
admiserit.
Neque facit ad rem locus Aris tote 1i s Nicom. I. 5. c. 8. a G rot i o adductus. Nam xpda ilia,
sive indigentia, fl mivm cruVEXEt, quae omnia commercia quasi continet & alit, non est unicum fun-
zs damentum pretii, sed permutationis sive commerciorum. Si enim homines nulla rei indigerent, aut
alia non magis quam sua, nulla essent commercia, nulla permutatio; sed quisque sua retineret, iis
demque frueretur. Sic enim expresse Aris tote 1e s d. l. on oT l xpda cruvtxet cixmep /:v n ov, 8rtAoi,
on liv µiJ tv XPEi~ tlxnv <IA.ATJArov, il aµq,61:epot, il 1€ :epoc;, ouK aUanovi:m. Indigentiam vero quasi
rem unam quandam esse, quae contineat, illud declarat; quad cum mutua ope non indiguerint, vel
Jo uterque vel alter, permutationem non faciunt. Quo facit quoque illud Ejusdem Polit. 1. c. 6. (9.) Est
permutatio in omnibus, coepta quidem ab initio ex eo, quod est secundum naturam, quod a/ii plura
quam opus sit, a/ii pauciora habeant homines. Quoad enim ipsis sufficeret, necessarium erat permu
tationem f acere.
§. 5. Multae res utiles pretium non habent; & quare
JS Observandum tamen est, dari quasdam res vitae humanae utilissimas, quibus nullum pretium
a
intelligitur impositum, vel quia dominio sunt & debent esse vacuae, vel quia commerciis humanis
sunt sepositae, vel denique quia in commerciis nusquam aliter quam appendix alterius rei consi
derantur. Cum etiam lex multas actiones extra commercium removerit, eadem opera pretium iisdem
detraxisse intelligitur.
1 A, F numo [so haufig, ohne weiteren Nachweis normalisiert]
I. De pretio 447
Sic cum superiores partes aeris, aether, ac coelestia corpora, vastusque Oceanus a dominio huma
no sint exemta, nemo recte iisdem pretium tribuerit, utut maxima inde in vitam humanam redundet
utilitas.
Sic eo ipso dum leges Romanae a commerciis excluserunt res sacras & religiosas, pretium iisdem
detraxerunt; utut alias multis earum ad pretium constituendum intrinsece nihil desit.
Sic liberi capitis ideo nullum est pretium, quia contradictionem implicat, esse liberum, & esse in
commercio; quamprimum enim aliquis venalis redditur, liber esse desinit. Inde & hoc intuitu liber
tas dicitur res inaestimabilis; non ideo solum, quia commoda ejus tanta sunt, ut omnem aestimatio
nem excedere videantur.
Quo loco tamen notandum, quod tradit Phi Io Jud a e us de specialibus legibus: Eorum, qui 10
non so/um bona sua, partemve horum, sed & seipsos devoverunt, pretia constituta sunt, non juxta for
mam aut proceritatem, aut aliud simile, sed pro annorum numero, ratione tantum sexus aetatisque
habita. Praefinit enim lex ab anno XX. ad LX. viri pretium CC. argenteos solidos, mulieris vero
CXX. a quinto autem aetatis anno ad XX. masculi LXXX. foeminae XL. ab infantia usque quin
quennium, masculi XX. foeminae XI I. Eorum vero qui sexagesimum vitae annum excesserunt, senis 15
LX. anus XL. solidos. Cur autem pariter omnes ejusdem aetatis, & omnes ejusdem sexus aestimati
sint, tres causae afferuntur valde idoneae. Una, quia par & similis est votorum dignitas, sive magna-
tes sive humiles voveant. Altera vero, quia haut aequum videbatur vota facientes aestimari eisdem
conditionibus, quibus mancipia venalia. In illis enim spectatur pulcritudo & bona habitudo corporis,
vilescentibus si ista defuerint. Tertia causa est praecipua, quia apud nos imparitas honoratur, apud 20
Deum paritas.
Multis quoque rebus ideo pretium censetur deesse, quatenus separatim teneri nequeunt; quae
tamen ejus rei, cui accedunt, pretium insigniter augent; sicut earundem defectus, aut eaedem pravis
qualitatibus affectae idem non parum minuunt. Sic aprico solis lumini, liquido & puro aeri, amoenae
faciei terrae, quatenus oculos duntaxat pascit, vento, umbrae, & similibus rebus in se & seorsim non 25
est pretium, cum mortales talibus sine usu terrae frui non possint. Ast eadem quantum momenti
habeant circa pretium regionum, fundorum, ac praediorum, nemo non novit. (PI in. N. H. I. 12. c. 1.
de platano: Jam ad tributarium etiam pertinens so/um, ut gentes vectigal & pro umbra pendant. Sic
in Belgio ab iis, qui molas alatas exercent, anuum tributum exigitur pro vento publico, uti praetexi
tur.) Unde obiter patet, quomodo decidenda fuerit ilia controversia, ab Demosthene olim judicibus 30
exposita, de umbra asini. Scilicet non poterat prohibere conductor asini, quo minus dominus asini
eo se abjiceret, quo umbra bestiae cadebat. Sed conductor statim umbram poterat eripere, asino in
alium locum acto.
Denique quas actiones leges divinae aut humanae vel gratis exercere paecipiunt, vel omnino obire
vetant, adeoque extra commercium ponunt, iis nullum per homines pretium recte constitui posse, 35
nee ob pretium eas invicem exerceri debere adparet. Quo ex genere sunt actiones illae sacrae, queis
effectus aliquis supernaturalis ex instituto divino est assignatus; puta, remissio peccatorum per abso
lutionem sacerdotalem, adplicatio beneficiorum spiritualium per exhibitionem sacramentorum, &
similia; quae si quis pro pretio alteri praestet, simoniam committere dicitur. Et nummo talia metiri
impium & irreverens in divinum Numen habetur. Vid. Actor. VIII. 20. Quo pertinent & illi, qui offi- 40
ciis sacris indignos accepta pecunia praeficiunt; cum talia in dignissimos gratis conferri par foret.
Add. decretum Gratia n i caus. 1. quaest. 1. 2. 3.
Sic nee praemia ac testimonia virtutis ac eruditionis immerentibus pro pecunia tribuenda; non
solum quia ista hoc modo evilescunt, sed & quia saepe ambitiosum ob titulum tales muneribus
publicis admoventur, magno cum reip. detrimento. Et sane erubescendum est ordini literario, alic- 45
ubi talem sibi licentiam heic sumere nonnullos, qualem joco exprimebat Fabius BenevoglientesJCtus,
448 DE JURE NATURA£ ET GENT/UM UBER QUINTUS
apud Jan um Nici um Er y th r a e um Pinacotheca 2. c. 29. qui cum iret, ut non neminem Doc
torem faceret, forte in via in asinum incidit, qui diducto rictu speciem quandam ridentis efficiebat.
In quern intuens; quid rides, inquit, inepte? Te quoque possumus, si nummi veniant, in numerum
atque ordinem Doctorum impellere. (Sed nimirum Secum habet ingenium, quicumlibet Accipe dicit.
Ovid i us de arte I. 2. Aliter Chinenses, de quorum examinibus & promotionibus, vid. Neu ho f.
in general descript. Sinae c. 3. Hue facit illud PI in ii N. H. I. 16. c. 4. Coronae civicae militum vir
tutis insigne clarissimum: jampridem vero & clementiae Imperatorum, postquam civilium bellorum
profano meritum coepit videri civem non occidere. 0 mores aeternos, qui tanta opera honore solo
donaverint, & cum reliquas coronas auro commendarent, salutem civium in pretio esse noluerint,
10 clara professione, servari quidem hominem nefas esse lucri causa.
Sic Judex, quam gratis administrare debet justitiam, pretio non recte potest vendere, 0 vi di us
Amorum I. 1. El. 10. Non bene conducti vendunt perjuria testes: Non bene selecti judicis area patet.
Turpe reos empta miseros defendere lingua, Quod faciat magnas turpe tribunal opes. Turpe tori redi
tu census augere paternos, Et faciem lucro prostituisse suam. PI u tar ch us Romulo ubi de officio
,o
1s patronorum adversus clientes agit, addit: 1,.aµl3avE1v xpiJµai:a i:oi>c; 8uvai:oi>c; 1tapa ,&v i:a1tE1-
vo,tpoov, ulcrXPOV cvoµicr{)ri Kai ayEvvtc;1. Mercedem accipere potentiores ab humilioribus turpe habi
tum, & sordidum. Ex quo fonte post lex Cincia profluxit. Seneca Hercule furente: Hie clamosi
rabiosi Jori ]urgia vendens improbus, iras Et verba locat. (Conf. Quint i Ii anus Inst. Orat. I. 12.
c. 9.)
zo Sic in legibus Romanis indignum judicatur nummario pretio aestimare Philosophiam, & civilem
sapientiam. Vid. I. 1. §. 4. 5. D. de extraordin. cognit. & Grotius in fior. spars. ad h. l. (Add. Quin
t i I. Inst. Or. I. 12. c. 7. ubi disputat, an eloquentiae debeat esse pretium. Pleraque hoc ipso, inter alia
dicit, possunt videri vilia, quod pretium habent.) Sic non recte operam suam pretio locat tollendo
homini sicarius aut veneficus; stylum & eruditionem suam, qui mendacia in aliorum fraudem disse-
zs minat; fidem suam, qui perjuriis aliorum injustas causas sublevatum, aut justas subversum it, &
huius farinae alii.
§. 6. Quare pretia rerum intendantur
Causae autem, cur unius & ejusdem rei pretium intendatur, vel remittatur, adeoque una res alte
ri praeferatur, licet haec aequalem aut majorem usum in vita humana videatur obtinere, sunt variae.
Jo Heic enim usque adeo necessitas rei, aut nobilitas usus primas semper non tenent, ut potius ea vilis
sima esse cernamus, quibus vita humana minime carere potest; ideo quod non sine singulari Dei pro
videntia uberem eorum proventum natura effundat. Vi tr u vi us de architect. I. 8. praefat.: Divina
mens, quae proprie necessaria essent gentibus, non constituit difficilia & cara, uti sunt margaritae,
aurum, argentum, caeteraque, quae nee corpus, nee natura desiderat: sed sine quibus mortalium vita
JS non potest esse tuta, effudit ad manum parata per omnem mundum.
Ergo ad intensionem pretii inprimis facit raritas; quam ultro procurare inter arcana mercaturae
a
nonnullis habetur. Strabo I. 17. de Aegyptiis: non permittunt bib/um muftis in locis nasci: quo
fit, ut penuriae pretium imponentes, proventum quidem augeant, communem vero usum atque
commoditatem violent. (Sic Hollandi in multis partibus Indiae arbores caryophyllorum & nucum
40 myristicarum extirpant, prohibendae aromatum istorum nimiae copiae.) Raritas porro non parum
commendatur, ubi ex locis remotis res afferuntur. PI at o Euthydemo: ,:o cr1taviov ,iµiov, ,o 8i;
I A, F ayEvtc;
I. De pretio 449
Gowp euwvomtov, lipicrtov ov. Quad rarum, id pretiosum, aqua autem vilissimo pretio emitur, cum
sit optima.
Sex tu s Empiric us Pyrrhon. hypotyp. I. 1. c. 14. ta µi:v CJ1CCIVlQ tiµta dvm OOKEl' ta 6i: <J'\Jvtpo-
q>a iJµiv Kai eu1topa ouoaµci><;. Quae rara sunt, habentur in pretio: at ea inter quae vivimus, & ea quae
sunt in media posita, nequaquam. Nam si aquam raro reperiri imaginemur, quanta ea pretiosior esse
nobi s videatur omnibus, quae in pretio habemus? aut si imaginemur mu/tum auri temere humi jace-
a
re projectum perinde atque lap ides, cur adeo pretiosum ipsum fore existimabimus, aut quo tam soli
cite inclusum & asservatum iri? Mamer tin us Paneg. Julian. Quaesitissimae dapes non gustu, sed
difficultatibus aestimantur. Addatur PI in i us I. 7. c. 12. de duobus pueris, altero1 in Asia, in Gallia
altero nato, mira similitudine: quos mango ideo supra omnem taxationem judicavit; & Antonius 10
non aliud in censu suo magis ex fortuna sua ducebat.
Scilicet ambitio mortalium praecipue aestimat, quae cum paucis est habitura communia; & contra
eidem vile est, quicquid intra cujusvis supellectilem cernitur. (Imo & saepe perversis mortalium ideo
aliqua res magni aestimatur, quod istius usus sit vetitus, interdicto curiositatem hominum irritante.)
Inde recte perstringuntur Luci an o in Nigrino illi, qui media etiam hieme opplentur rosis, rarita- 15
temque ii/arum & intempestivum amant: illud autem, quad suo tempore & secundum naturam sit, pro
viii & abjecto fastidiunt. Sicut & alias hominibus nihil fere pro bono habetur, in quo non sit posses
sori aliquid praecipui & eximii prae eo, quod possident caeteri, aut cujus se nomine non possit prae
caeteris efferre. Quam ob causam etiam honores cumprimis raritate commendantur. Vid. Corne-
l i us Ne po s Miltiade c. 6. (Cicero de Invent. I. 2. Praemia virtutis & officii sancta & casta esse 20
oportet: neque ea aut cum improbis communicari, aut in mediocribus hominibus pervulgari. Quae
enim rara & ardua sunt, ea ex praemio pulcra & jucunda hominibus videntur. Etsi hoc ipsum revera
sit ex pravitate & malignitate ingenii humani, solida bona ex raritate aut copia possidentium aestima-
re; quippe cum possessio boni mei per hoc non reddatur deterior, quod & alii idem possident, nee
praestantior, licet alii eo careant. Sicut v. g. valetudo mea non eo minoris est, quod & alii valeant, aut 25
majoris, quod alii aegrotent. Sic cognitio veri non minoris est, quod & alii earn obtineant; nee sapien
tiae pretium in se accrescit, quod alia stulti sint. Unde qui in eo se jactat, quod alii bono, quo ipse gau
det, careant, revera alienis malis videtur gaudere. Contra cui bonum suum minoris est, quia id alii quo
que habent, invidia erga istos tangitur. Sed nimirum, uti in multis aliis, ita & heic a recta ratione
communis hominum inclinatio abit. Vid. Numerorum XI. 28. 29. Marci IX. 38. 39.) 30
Inde ambitiosa hominum luxuria multis rebus, queis facillime vita humana carere poterat, enor
mia pretia imposuit. (Quod aliqui ideo factum putant, ut posset aliquis magnarum & enormium
divitiarum esse usus.) Cui ignota sunt immania pretia unionum, quorum dos omnis in candore,
magnitudine, levore, pondere, haut promtis rebus, in tantum, ut nulli duo reperiantur indiscreti. De
quibus itidem PI in i us I. 9. c. 35. Principium culmenque omnium rerum pretii margaritae tenent. 35
Eae cum Romae in frequentem, & promiscuum usum venissent, Alexandria in ditionem redacta, nee
mu/tum ante Syllana tempora ibi coepissent, tantopere post fuere frequentatae, ut etiam pauperes fae
minae istas affectaverint, dictitantes, lictorem faeminis in publico esse unionem. Gemmarum aliquas
extra pretia ulla, taxationemque opum humanarum arbitrantur, ut habet Idem I. 37. prooem. & I. 32.
c. 2. Quantum apud nos Indicis margaritis pretium est, tantum apud Indos in coralio. Namque ista 40
persuasione gentium constant. Add. Idem I. 9. c. 17. in fin. c. 34.1. 10. c. 29.1. 12. c. 14. 17. 19.1. 13.
c. 15.1. 37. c. 4. (Idem I. 6. c. 17. de serico: Tam multiplici opere, tam longinquo Orbe petitur, ut in
publico matrona transluceat.)
I A ultro
450 DE]URE NATURA£ ET GENT/UM UBER QUINTUS
Quin stultitia hominum in eo praeclarum quid esse autumat, si res quaepiam magno constiterit.
Lamp rid i us de Heliogabalo: amabat sibi pretia majora dici earum rerum, quae mensae para
bantur, orexin convivio hanc esse asserens. (Juve n a I. sat. 11. Magis ilia juvant, quae pluris emun
tur.) Curt i us I. 8. c. 9. Aestimantur purgamenta aestuantis freti pretio, quod libido constituit.
Seneca Consolat. ad Helviam c. 11. antiquis nominibus artificium argentum nobile, aes paucorum
insania pretiosum. Hodie succino apud nos modicum, in Oriente ingens pretium.
De tulipis memorat Janus Nici us Er y th r a e us Pinacot. 3. c. 17. in vita Joannis Barclaji,
qui earum fuerat studiosissimus; eas ante triginta abhinc annos (durn ista scriberet) in summis Alpi
bus sine cultu, honoreque jacuisse; inde in urbem allatas; ob novitatern tantum illis ab hominum
10 cupiditate pretium statirn accessisse, ut bulbi earum quidam singuli centenis nummis aureis, &
amplius venierint. Post tamen cum se multiplicassent, ita earundem pretia concidisse, ut vix vilius
quid illis haberetur. Add. Idem I. d. c. 24. Scilicet in talibus, qui est modus cupiditatis, idem est &
aestimationis. Ac difficile est finem facere pretio, nisi libidini feceris. Cicero I. 4. in Verrem.
Referendum quoque hue illud PI in ii I. 33. prooem. M urrhina & crystallina ex eadem terra effo-
1s dimus, quibus pretium faceret ipsa fragilitas. Hoc argumentum opum, haec vera luxuriae gloria exi
stimata est, habere quod possit statim totum perire. Seneca de beneficiis I. 7. c. 9. crystallina,
quorum accendit fragilitas pretium. Omnium enim rerum voluptas apud imperitos ipso quo f ugare
debet periculo crescit. Et est sane inter stoliditates gentis humanae non minima, quam quondam
miratus est Philosophus Ariston, quod eos, supervacua qui possident, potius ducant beatos, quam illos,
20 qui abundant necessariis & utilibus, uti est apud PI u tar ch u rn in Catone M ajore. (Et recte Strabo
I. 2. de lapillis, qui tanto pretio petuntur: Eorum inopibus nihilo deteriorem, quam abundantibus esse
vitam. Unde & recte inter stolidas vulgi opiniones refertur, res aestimare vel ex novitate, vel ex rari
tate, vel ex difficultate, vel ex peregrinitate, ni eaedem bonitate & utilitate commendentur. Yid.
Ch a r ro n de la Sagesse I. 1. c. 39. n. 11. & I. 2. c. 10. n. 2.)
zs Facit quoque hue illud Agatha r chi dis de mari rubro c. 49. de Alilaeis & Casandrinis, copio-
sarn auro regionern incolentibus. Cum triplo aere aurum commutant: & pro ferro duplum reddunt,
& argentum auri decuplum valet. Modus enim aestimationis comparatur ad rationem abundantiae
& raritatis. Quibus in rebus tota hominum vita non tam ad naturam rei, quam usus necessitatem
respicit.
JO Res vero quotidiani usus, & quae potissirnurn spectant victum, amictum, & arma, praecipuam
pretii sui intensionern nanciscuntur, quando raritas earundurn conjungitur cum necessitate; uti solet
fieri in annonae caritate, & in obsidionibus aut lentis navigationibus, ubi fames sitisque quovis pre
tio deleniri1, vitaque servari postulat. (Quintil. dee/am. 12. In magna inopia quicquid emipotest
vile est. PI in. N. H. I. 8. c. 57. memorat, venisse murem CC. nummis, Casilinum obsidente Anni-
35 bale, eumque qui vendidit, fame interiisse, emtorem vixisse.)
Pretia rerum artificialium praeter raritatern quam rnaxime solent intendi ex subtilitate & elegan
tia artis, quam prae se ferunt. (Circa quam aestimandam2 adeo rudis fuit L. Murnrnius, ut, capta
Corintho, cum maximorum artificum perfectas manibus tabulas ac statuas in ltaliam portandas loca
ret, juberet praedici conducentibus, si eas perdidissent, novas eos reddituros; apud Ve 11 e j. Pater c.
a
40 I. 1. c. 13.) Nonnullis multurn opinionis accedit fama artificis. Nonnulla propter prioris possesso
ris praestantiarn rnagnifiunt. Sicuti Luci anus adversus indoctum mernorat, aliquem Epicteti lych
nurn fictilem trecentis denariis mercatum esse, sperans futurum scilicet, ut si noctu ad istam lucernam
1 L, A, F deliniri
2 A, F aestimandum