Genişlemiş Fenotip: Gen Bencildir'in Devamı PDF
Preview Genişlemiş Fenotip: Gen Bencildir'in Devamı
GENİŞLEMİŞ gF/'. * Gen Bencildir’in Devamı Genin Uzun Menzili 3384 [ ALFA i BİLİM | 146 GENİŞLEMİŞ FENOTİP RICHARD DAWKINS Oxford Üniversitesi bünyesindeki Bilimin Kamu Tarafından Anlaşılması İçin Char- les Simonyi Kürsüsünün ilk sahibidir. Ailesi İngiliz olan Dawkins Nairobi’de doğ muş, Oxford’da eğitim almış ve doktorasını Nobel Ödüllü davranış bilimci Niko Tinbergen’in danışmanlığında yapmıştır. 1967’den 1969’a kadar Berkeley’deki Cali- fornia Üniversitesinde yardımcı doçentlik yapmış, daha sonra Oxford Üniversitesine öğretim üyesi, ardından yine aynı üniversiteye doçent olarak dönmüş ve 1995’teki mev cut kadrosunu almadan önce Nevv College üyesi olmuştur. Richard Davvkins’in çok satan kitapları, bilim kitabı yayıncılığının genel bir kitleye yönelik olarak canlanmasında önemli bir rol oynamıştır. Gen Bencildir ! (1976; ikinci baskı 1989), Kör Saatçi (1986), Cennetten Akan Irmak (1995), Olasılıksız Dağına Tırmanmak (1996), Gökkuşağını Çözmek (1998) izlemiştir. 1991 yılında Royal Institution Christmas Lectures [Kraliyet Enstitüsü Noel Dersleri] vermek üzere seçilmiştir. 1987 Royal Society of Literatüre Avvard [Kra liyet Edebiyat Topluluğu Ödülü], 1990 Michael FaradayAward of the Royal Society [Kraliyet Cemiyeti Michael Faraday Ödülü], 1994 Nakayama Prize for Human Science [İnsan Bilimi İçin Nakayama Ödülü] ve 1997 Intemational Cosmos Prize [Uluslararası Kozmos Ödülü] olmak üzere pek çok edebiyat ve bilim ödülü kazanmıştır. ÇAĞATAY TARHAN 1977 doğumlu olan Çağatay Tarhan, Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümünden mezun olmuştur. İstanbul Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümünde yüksek lisans ve doktorasını tamamlamıştır ve halen aynı bölümde çalış malarını sürdürmektedir. Bugüne dek kendi alanıyla ilgili çeşitli akademik eserlerin Türkçeleştirilmesine katkı sağlamıştır. Alfa Bilim Dizisinden çıkan Hayvanlar Ne ister? (Marian S. Davvkins), Üçüncü Şempanze (Jared Diamond) ve Özgürlüğün Evrimi (Daniel Dennett) kitabının çevirmenidir. Genişlemiş Fenotip © 2015, ALFA Basım Yayını Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti. The Extended Phenotype © 1982, 1999, Richard Dawkins Sonsöz © 1999, Daniel Dennett Kitabın Türkçe yayın hakları Alfa Basım Yayım Dağıtım Ltd. Şti.’ne aittir. Tanıtım amacıyla, kaynak göstermek şartıyla yapılacak kısa alıntılar dışında, yayıncının yazılı izni olmaksızın hiçbir elektronik veya mekanik araçla çoğaltılamaz. Eser sahiplerinin manevi ve mali hakları saklıdır. Yayıncı ve Genel Yayın Yönetmeni M. Faruk Bayrak Genel Müdür Vedat Bayrak Yayın Yönetmeni Mustafa Küpüşoğlu Dizi Editörü Kerem Cankoçak Çeviri Çağatay Tarhan Redaksiyon Mehmet Ata Arslan Kapak Tasarımı Füsun Turcan Elmasoğlu Sayfa Tasarımı Mürüvet Durna ISBN 978-605-171-714-2 1. Basım: Mayıs 2018 Baskı ve Cilt Melisa Matbaacılık ÇiftehavuzlarYolu Acar Sanayi Sitesi No: 8 Bayrampaşa-İstanbul Tel: 0(212) 674 97 23 Faks: 0(212) 674 97 29 Sertifika no: 12088 Alfa Basım Yayım Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti. Alemdar Mahallesi Ticarethane Sokak No: 15 34110 Cağaloğlu-İstanbul Tel: 0(212) 511 53 03 Faks: 0(212) 519 33 00 www.alfakitap.com - [email protected] Sertifika no: 10905 PICHAPD DAWKINS GENİŞLEMİŞ FENOTİP Gen Bencildir’in Devamı F 1 renin Uzun r Menzili L DANIEL i kDENNETT’ın İONSÖZÜYLE k. Çeviri Çağatay Tarhan ALFA ı bilim İÇİNDEKİLER Giriş, 7 Oxford Ciltsiz Baskı İçin Not, 12 1 NECKER KÜPÜ VE BUFALOLAR 2 GENETİK BELİRLENİMCİLİK VE GEN SEÇİLİMCİLİĞİ 3 MÜKEMMELLİK ÜZERİNDEKİ KISITLAR 4 SİLAHLANMA YARIŞLARI VE YÖNLENDİRME 5 AKTİF SOY-HATTI EŞLEYİCİSİ 6 ORGANİZMALAR, GRUPLAR VE MEMLER: EŞLEYİCİLER Mİ YOKSA ARAÇLAR MI? 7 BENCİL YABANARİSI MI YOKSA BENCİL STRATEJİ Mİ? 8 KANUN KAÇAKLARI VE DEĞİŞTİRİCİLER 9 BENCİL DNA, SIÇRAYAN GENLER VE LAMARCKÇI KORKU 10 BEŞ UYUMDAKİ ISTIRAP 11 HAYVAN YAPINTILARININ GENETİK EVRİMİ 12 ASALAK GENLERİN EV SAHİBİNDEKİ FENOTİPLERİ 13 UZAKTAN ETKİ 14 ORGANİZMAYI YENİDEN KEŞFETMEK Daniel Dennett'ın Sonsözü, 388 Sözlük, 394 Kaynakça, 411 Dizin, 439 5 GİRİŞ Kitabın birinci bölümü, kitabın neden yazıldığından ve neyi a- maçladığmdan bahsedeceği için giriş kısmının bir kısmını içer miş olacaktır, o nedenle bu kısmı kısa tutabilirim. Bu, ne bir ders kitabıdır ne de özel bir alana yönelik giriş mahiyetindeki bir kitaptır. Bu kitap, yaşamın evrimine, özellikle doğal seçili min mantığına ve doğal seçilimin etkide bulunduğu yaşamın hiyerarşik düzenine ilişkin kişisel bir bakışı içermektedir. Ben hayvan davranışlarını inceleyen bir bilim insanıyım fakat uma rım hayvan davranışlarına olan özel ilgim kitap boyunca fark edilir düzeyde olmaz. Zira kitabın kapsamı bunun çok daha öte sine geçmektedir. Kitabın hedef kitlesi, elbette tüm branşlardaki lisans ve yüksek lisans öğrencilerini içermek üzere, uzman meslektaş larım, evrimsel biyologlar, hayvan davranışçıları, sosyobiyo- loglar çevrebilimciler, felsefeciler ve evrenbilimiyle ilgilenen hümanistlerdir. Bu nedenle, her ne kadar bir ölçüde önceki kitabım olan Selfish Gene'in [Gen Bencildir] devamı olarak düşünülse de, kitap okurun evrimsel biyoloji ve onunla ilgili teknik terimlere aşina olduğunu varsaymaktadır. Öte yandan okur, bu meslek dallarından olmasa bile bir izleyici olarak be lirli bir uzmanlık alanında yazılmış bu kitaptan keyif alabi lir. Meslekten olmayıp kitabın taslağını okuyan bazı kimseler oldukça nazik ve kibar bir biçimde kitabı beğendiklerini ifa de ettiler. Onların bu kanısına inanmak beni çok mutlu eder. Kitabın sonuna, yardımcı olabileceğini düşündüğüm teknik terimleri içeren bir sözlük ekledim. Ayrıca kitabın mümkün ol duğunca kolay okunur olmasını sağlamaya çalıştım. Kitabın vardığı sonuç, bazı saygıdeğer meslektaşlarımı rahatsız ede bilir. Umarım böyle olmaz çünkü bu meslektaşlarım düşünce alışverişinde bulunmak istediğim ilk okurlarımdır. Diğer ko nularda olduğu gibi yazım biçiminin herkesi memnun etmesi 7 GENİŞLEMİŞ FENOTİP mümkün değildir. Bu biçim, bazı insanları çok memnun eder ken bazı insanlara çok sıkıcı gelebilir. Kitap kesinlikle uzlaştırıcı bir içeriğe sahip değildir ve özür amacıyla yazılmamıştır. Bu nedenle -davasına ciddiyetle ina nan bir avukatın yapmadığı biçimde- tüm özür dileme işini bu giriş kısmında yapmam gerekiyor. Kitabın baş kısımlarında bazı bölümler önceki kitabıma yapılan eleştirilere yanıt niteli ğindedir ve bu kitaba verilecek yanıtlar için tekrar teşkil edebi lir. Bu gereklilik için üzgünüm ve kimi zaman kızgınlık belirtisi gösterirsem de beni mazur görün. En azından bu rahatsızlığımı güler yüzlü bir şekilde ifade edeceğimden eminim. Geçmişteki yanlış anlamaları vurgulamak ve onların tekrarlanmasını önle mek önemlidir fakat bu yanlış anlamaların çok yaygın olduğuna ilişkin bir mağduriyet izlenimi de vermek istemem. Bu yanlış anlamalar sayıca oldukça sınırlıdır fakat bazen oldukça yüksek sesle ifade edilmiştir. Zor meseleleri daha açık bir şekilde na sıl ifade etmem gerektiğini tekrar düşünmemi sağladıkları için eleştirmenlerime teşekkür borçluyum. Bu kitabın konusuyla oldukça ilişkili olduğunu düşündükleri ve önemli buldukları bazı çalışmaları kaynakça kısmında göre meyen okurlarımdan özür dilerim. Geniş bir alana ilişkin yazı nı kapsamlı bir şekilde tarayabilen kimseler mevcut fakat bunu nasıl başarabildiklerini hiçbir zaman anlayamadım. Kaynaklar kısmına eklediğim bazı örneklerin yer verilebilecek başka kay nakların çok küçük bir kısmı olduğunun ve bunların bazılarının arkadaşlarımın kaleme aldığı ya da tavsiye ettiği çalışmalar ol duğunun farkındayım. Sonuç olarak bir eğilim söz konusuysa gerçekten de öyledir ve bunun için üzgünüm. Sanıyorum pek çok kimse bu şekilde bir eğilim göstermek durumunda kalır. Bir kitap, kaçınılmaz olarak yazarının mevcut düşüncelerini yansıtır ve bu düşünceler, muhtemelen yazarın yakın zaman da yayımladığı yayınlarda işlediği konularla ilişkilidir. Bunlar çok yakın tarihli olduğunda, yalnızca kelimeleri değiştiren ya pay bir düzenek söz konusu olur. Ben, birbirinin aynısı olan pa ragrafları yeniden yazmakta tereddüt etmedim. Kitabın 4, 5, 6 ve 14. Bölümünde bulunabilecek bu tipteki paragraflar kitabın 8 GİRİŞ verdiği mesajın özünü oluşturmaktadır ve bunları es geçseydim üslupta gereksiz bir değişiklik yapmaya benzer bir anlamsızlık söz konusu olurdu. Birinci Bölümün başlangıç cümlesi bu kitabı küstahça bir savunma girişimi olarak tanımlamaktadır. Evet, belki biraz ar sız olabilirim! VVilson bilimsel gerçek peşindeki herhangi bir arayışta yer alacak "savunma yöntemini" haklı olarak kınar ve ben bu nedenle kitabın ilk bölümünü hafifletici gerekçelerimi sunmaya ayırdım. Bilimin, uzman avukatların savunduklarının yanlış olduğuna inansalar bile iyi bir konum elde etmek için en iyi davalarını sergiledikleri bir hukuk sistemine dönmesini ke sinlikle istemem. Hayata bakışımın bir gereği olarak bu kitap bir savunma yapmaktadır ve en azından kısmen, uzun zamandır, kesin olarak uyarlanımları "hayvanların genlerinin sağkalımı..." tercihi olarak tanımladığım yayımlanan ilk basımından beri hep böyle olmuştur (Davvkins, 1968). Bu düşünce -uyarlanımlar bir şeyin "iyiliği için" biçiminde değerlendirilecekse bu şey gendir düşüncesi- önceki kitabımın temel varsayımıydı. Mevcut kitap daha ileri gitmektedir. Biraz dramatize edecek olursak, kendi sinin kavramsal hapishanesi olan organizmalar içinde bulunan bencil geni özgürleştirme girişiminde bulunmaktadır. Bir genin fenotipik etkileri, genin kendisini sonraki kuşaklara aktaran araçlardır ve bu araçlar genin içinde yer aldığı bedenin çok öte sine "genişleyebilir" ve hatta başka organizmaların sinir siste mine ulaşabilir. Savunduğum konum olgulara dayalı olmadığın dan, fakat bir tür olguları görme biçimi olduğundan, okurları kelimenin normal anlamında "kanıt" beklememeleri konusunda uyarmak isterim. Kitabın bir savunu olduğunu ifade ettim çünkü okurları hayal kırıklığına uğratmak, sahte ifadelerle yönlendir mek ve zamanını harcamak konusunda endişeliydim. Son cümledeki dilsel deneyim bana, bilgisayarı, kişi zamirle rini bütün metin boyunca rastgele olarak dişileştirecek şekilde yönlendirme cesaretine sahip olma isteğimi hatırlattı.' Bu yal- Yazar, bir önceki paragrafın sonunda geçen "okurlar" sözcüğü için kişi zamiri (onlar) kullanmıştır ve İngilizcede bunu karşılayacak kişi zamiri dişildir -çn. 9 GENİŞLEMİŞ FENOTİP nızca dilimizdeki eril eğilime ilişkin mevcut farkmdalığa duy duğum hayranlıktan kaynaklanmamaktadır. Her yazdığımda, zihnimde hayali bir okur kitlesi yaratırım (farklı hayali okurlar aynı paragrafı art arda gelen sayısız düzeltme sırasında denet ler ve "ayıklar") ve bunların yarısı, tıpkı arkadaşlarımın yarı sının olduğu gibi, kadındır. Ne yazık ki yansız bir anlam ifade edilmek istendiğinde dişi zamirin beklenmedik biçimde ortaya çıkışı İngilizcede hâlâ mevcuttur ve bu durum, her iki cinsiyet ten çoğu okurun dikkatini dağıtmaktadır. Bir önceki paragraf taki deneyin bunu doğrulayacağına inanıyorum. Bu nedenle bu kitapta standart kuralı izledim. Marian Stamp Davvkins kitabın tümüne, pek çok taslakta, yalnızca ince ve bilgi dolu eleştiriler getirmekle kalmadı aynı zamanda kendime olan güvenimi kay bettiğim zamanlarda projeye olan inancıyla beni ayakta tuttu. Yazmak benim için neredeyse toplumsal bir eylemdir ve ba zen farkında olmadan, tartışan, görüş bildiren ve moral des tek sağlayan pek çok arkadaşıma minnettarım. Hepsine tek tek isim vererek teşekkür edemem. Resmi yüksek lisans öğrencile rim olan Alan Grafen ve Mark Ridley, zor içeriğe sahip teorik alanlarda kendine özgü yollarla bana rehberlik ve akıl hocalığı yaptılar ve kitaba çok büyük ölçüde etkide bulundular. Kitabın ilk taslağında isimleri neredeyse her sayfaya sızmıştı ve onla ra olan teşekkür borcumu Giriş kısmına taşımama zorlayan şey editörün mazur görülebilecek şikâyetleri oldu. Cathy Kennedy, benimle olan yakın arkadaşlığını en çetin eleştirmenlerime yö nelik derin sempatiyle bir arada götürebilmeyi başarmıştır. Bu onu, özellikle eleştirilere yanıt vermeye çalıştığım ilk bölümler de, bana tavsiyede bulunacağı eşsiz bir konuma getirmiştir. Sa nıyorum bu bölümün tonunu yine beğenmeyecek fakat burada görülen olabildiği kadar iyileşme büyük oranda onun etkisiyle mümkün olmuştur ve bu nedenle ona müteşekkirim. İlk taslağın bütün olarak John Maynard Smith, David C. Smith, John Krebs, Paul Harvey ve Ric Chamov tarafından eleştirilmiş olması ayrıcalığına sahibim ve son taslak da on lara çok şey borçludur. Her durumda, daima katılmasam bile onların tavsiyelerine uydum. Diğer bazıları kendi uzmanlık ıo GİRİŞ alanlarındaki bölümleri eleştirme lütfunda bulundular: Micha- el Hansell yapıntılarla ilgili bölüme, Pauline Lavvrence asalak larla ilgili bölüme, Egbert Leigh uyumla ilgili bölüme, Anthony Hallam kesintili dengeyle ilgili bölüme, W. Ford Doolittle bencil DNA üzerine olan bölüme ve Diane De Steven botanikle ilgili kısımlara katkı sağladı. Kitap Oxford'da bitti fakat ben Gaines- ville'deki Florida Üniversitesinde, Oxford Üniversitesi ve New College Warden and Fellows desteğindeki araştırma iznimdey- ken başladı. Bana güzel bir çalışma atmosferi sağladıkları için Florida'daki pek çok arkadaşıma, özellikle ilk taslaklara ilişkin yararlı eleştiriler getiren Jane Brockmann'a ve yazma işlemi nin büyük kısmını gerçekleştiren Donna Gillis'e minnettarım. Kitabın yazımı sırasında, Panama'daki Smithsonian Enstitüsü nün minnettar misafiri olarak bir ay boyunca maruz kaldığım tropikal kuşak biyolojisinden de yararlandım. Son olarak, ön ceden Oxford Üniversitesi Yayınevindeyken şimdi W. H. Free- man and Company'de bulunan, kitaplarına gerçekten inanan ve onların yorulmaz savunucusu olan "K-seçilimli" editör Michael Rodgers'a teşekkür etmekten bir kez daha mutluluk duyarım. Oxford Richard Davvkins Haziran 1981 ıı
The list of books you might like
