gemi operasyonlarının yönetiminde kaptanın bireysel karar verme süreci analizi ve bütünleşik bir ...

721 Pages·2006·5.14 MB·Turkish

T.C.
DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DENİZCİLİK İŞLETMELERİ YÖNETİMİ ANABİLİM DALI
DOKTORA TEZİ

GEMİ OPERASYONLARININ YÖNETİMİNDE
KAPTANIN BİREYSEL KARAR VERME SÜRECİ
ANALİZİ VE BÜTÜNLEŞİK BİR MODEL UYGULAMASI

Selçuk NAS

Danışman
Prof. Dr. A. Güldem CERİT

2006
T.C.
DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DENİZCİLİK İŞLETMELERİ YÖNETİMİ ANABİLİM DALI
DOKTORA TEZİ

GEMİ OPERASYONLARININ YÖNETİMİNDE
KAPTANIN BİREYSEL KARAR VERME SÜRECİ
ANALİZİ VE BÜTÜNLEŞİK BİR MODEL UYGULAMASI

Selçuk NAS

Danışman
Prof. Dr. A. Güldem CERİT

2006
YEMİN METNİ

Doktora Tezi Projesi olarak sunduğum “Gemi Operasyonlarının Yönetiminde
Kaptanın Bireysel Karar Verme Süreci Analizi ve Bütünleşik Bir Model
Uygulaması” adlı çalışmanın, tarafımdan, bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı
düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını ve yararlandığım eserlerin
bibliyografyada gösterilenlerden oluştuğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanılmış
olduğunu belirtir ve bunu onurumla doğrularım.

Tarih
..../..../.......

Selçuk NAS

i
TUTANAK

Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’ nün ......./......../...... tarih
ve ...... sayılı toplantısında oluşturulan jüri, Lisansüstü Öğretim Yönetmeliği’nin
........ maddesine göre Denizcilik İşletmeleri Yönetimi Anabilim Dalı Doktora
öğrencisi Selçuk NAS’ın Gemi Operasyonlarının Yönetiminde Kaptanın Bireysel
Karar Verme Süreci Analizi ve Bütünleşik Bir Model Uygulaması konulu tezi
incelenmiş ve aday ......./....../........ tarihinde, saat .......’ da jüri önünde tez
savunmasına alınmıştır.

Adayın kişisel çalışmaya dayanan tezini/projesini savunmasından sonra .........
dakikalık süre içinde gerek tez konusu, gerekse tezin dayanağı olan anabilim
dallarından jüri üyelerine sorulan sorulara verdiği cevaplar değerlendirilerek
tezin/projenin .............................olduğuna oy...................ile karar verildi.

BAŞKAN

ÜYE ÜYE

ÜYE ÜYE

ii
YÜKSEKÖĞRETİM KURULU
DOKÜMANTASYON MERKEZİ TEZ/PROJE VERİ FORMU

Tez No: Konu Kodu: Üniv. Kodu:

Tez Yazarının Soyadı: Selçuk Adı: Nas

Tezin Türkçe Adı: Gemi Operasyonlarının Yönetiminde Kaptanın Bireysel Karar
Verme Süreci Analizi ve Bütünleşik Bir Model Uygulaması

Tezin Yabancı Dildeki Adı: Analysis of Ship Masters’ Individual Decision Making
Process for the Management of Ship Operations and Application of an Integrated
Model

Tezin Yapıldığı Üniversitesi: Dokuz Eylül Üniversitesi
Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü Yıl: 2006
Diğer Kuruluşlar:

Tezin Türü:

Yüksek Lisans: Dili: Türkçe

Doktora: Sayfa Sayısı: 657

Tıpta Uzmanlık: Referans Sayısı: 260

Sanatta Yeterlilik:

Tez Danışmanının

Ünvanı: Prof. Dr. Adı : A. Güldem Soyadı: Cerit

Türkçe Anahtar Kelimeler: İngilizce Anahtar Kelimeler:

1- Denizcilik 1- Maritime
2- Gemi Kaptanı 2- Ship Master
3- Karar Verme 3- Decision Making
4- Gemi Operasyonları 4- Ship Operations
5- Gemi Yönetimi 5- Shipboard Management

Tarih:
İmza:

Tezimin Erişim Sayfasında Yayınlanmasını İstiyorum Evet Hayır
iii
ÖNSÖZ

Dünyanın en eski mesleklerinden bir olan gemi kaptanlığı, geçmişte olduğu
gibi günümüzde de önemini ve saygınlığını korumaktadır. Bunun nedeni, yeni gemi
inşa teknolojilerine, gelişmiş yönetim ve bilişim uygulamalarına rağmen gemi
kaptanlarının omuzlarında taşıdığı sorumlulukların her geçen gün daha da artmasıdır.
Gemi operasyonlarının yönetiminde üstlenmiş olduğu sorumluluklar gemi
kaptanlarını denizcilik sektörünün içinde kritik bir konuma taşımaktadır. Bu
konumda kaptanın vereceği bireysel kararlar ise tüm denizcilik sektörünü derinden
etkileyebilmektedir.

Tezimin araştırma safhalarında desteklerini hiçbir zaman eksik etmeyen
denizcilik sektörünün temsilcilerine öncelikle şükranlarımı sunmak istiyorum.
Gerçekleştirilen odak grup çalışmasında tüm işlerini bir kenara bırakıp çalışmaya
katılan odak grup katılımcıları, anket çalışması süresince gönüllü olarak yardım eden
kılavuz kaptanlar, liman yöneticileri, gemi işletmelerindeki yöneticiler ve yoğun
mesailerine karşın anket formunu büyük özveriyle yanıtlayan gemi kaptanları bu
çalışmanın başarılmasında en büyük pay sahibi olan kişilerdir. Tezimin akademik
olarak desteklenmesinde yardımlarını esirgemeyen Sayın Prof. Dr. Huriye Kubilay’a,
Sayın Prof. Dr. Ömür Özmen’e, Sayın Doç. Dr. Kaan Yaralıoğlu’na, Sayın Doç. Dr.
Okan Tuna’ya, Sayın Yrd. Doç Dr. Gülgün Meşe’ye, Sayın Yrd. Doç Dr. Mustafa
Kalkan’a, Sayın Öğ. Gör. Umay Uzunoğlu Koçer’e teşekkür ederim. Tez çalışmam
süresince benden manevi desteklerini esirgemeyen mesai arkadaşlarıma ve
öğrencilerime ayrıca teşekkür ederim.

Tüm tez çalışmam süresince bana desteğini esirgemeyen değerli danışman
hocam Prof. Dr. A. Güldem Cerit’e teşekkür ederim.

Doktora çalışmalarım süresince benden sevgilerini ve anlayışlarını
esirgemeyen aileme, eşime ve kızıma teşekkür ederim.
Selçuk NAS
İzmir 2006
iv
ÖZET
Doktora Tezi
Gemi Operasyonlarının Yönetiminde Kaptanın Bireysel Karar Verme Süreci
Analizi ve Bütünleşik Bir Model Uygulaması
Selçuk NAS
Dokuz Eylül Üniversitesi
Sosyal Bilimleri Enstitüsü
Denizcilik İşletmeleri Yönetimi Anabilim Dalı
Denizcilik İşletmeleri Yönetimi

Denizciliğin uluslararası dinamik yapısı içerisinde önemli bir yere sahip
olan gemi kaptanları, verdikleri kararlar ile hem bağlı bulundukları işletmeleri
hem de denizcilik sektörünü doğrudan etkileyebilecek bir konumdadır.
Gemilerinin sevk ve idaresinden sorumlu olan gemi kaptanlarının
sorumlulukları sadece gemi ile sınırlı olmayıp, gemi operasyonlarına bağlı
olarak oluşabilecek tüm olaylardan ve gerçekleştirilen işlemlerden de sorumlu
tutulabilmektedirler. Bu nedenle gemi kaptanlarının gemi operasyonları
kapsamında vermiş oldukları kararlar, Uluslararası Emniyetli Yönetim
Uygulamaları “ISM Code” gibi birçok kural ve uygulama ile standart hale
getirilmeye çalışılsa da gemi kaptanlarının bireysel karar verme süreçlerinin
birçok faktörden etkilendiği gözlemlenmektedir. Bu araştırma gemi
operasyonlarının yönetiminde gemi kaptanlarının bireysel karar verme
süreçlerine etki eden faktörlerin ortaya çıkartılarak tanımlanması amacıyla
gerçekleştirilmiştir. Bu faktörlerin saptanmasında ilk olarak, gemi
kaptanlarının denizcilik çevresini ve örgüt çevresini temsil edebilecek
katılımcılar ile bir odak grup çalışması yapılmıştır. Çalışmada, gemi
operasyonlarının yönetiminde gemi kaptanlarının bireysel karar verme
süreçlerine etki eden değişkenler tespit edilmiştir. Tespit edilen değişkenler,
karar verme ve denizcilik literatürüne dayalı olarak bütünleşik bir model
yaklaşımı içerisinde tekrar gözden geçirilmiştir. Ayrıca denizcilik
literatüründen faydalanılarak gemi kaptanlarının ISM Uygulamalarını
değerlendirebileceği değişkenler geliştirilmiştir. Araştırmanın ikinci
aşamasında, yukarıda bahsedilen değişkenlerin gemi kaptanları tarafından
değerlendirilebilmesi amacıyla veri toplama aracı olarak anket formunun
kullanıldığı bir saha araştırması gerçekleştirilmiştir. Anket çalışması Türkiye
boğazlarından geçen ve Türk limanlarına gelen gemileri kumanda eden gemi
kaptanlarına uygulanmıştır. Araştırmada uluslararası bir örneklem kapsamında
358 gemi kaptanına ulaşılmış ve elde edilen veriler arasında karşılaştırmalı
analizler yapılmıştır. Çalışmanın bulguları gemi kaptanlarının bireysel karar
verme süreçlerine etki eden faktörleri ve karşılaştırmalı analizlerin sonuçlarını
içermektedir.
Anahtar Kelimeler: 1) Denizcilik, 2) Gemi Kaptanı, 3) Karar Verme, 4) Gemi
Operasyonları, 5) Gemi Yönetimi

v
ABSTRACT
PhD Thesis
Analysis of Ship Masters’ Individual Decision Making Process for the
Management of Ship Operations and Application of an Integrated Model
Selçuk NAS
Dokuz Eylul University
Institute of Social Science
Department of Maritime Business Administration

Ship masters, who have a significant role in the internationally dynamic
structure of the shipping industry, are in such a powerful position that any
decisions they make with respect to their profession are able to directly affect
not only the shipping companies they work for but also the whole shipping
industry to a considerable extent. Such a powerful effect arises from the fact
that ship masters are held fully responsible not only for the command of their
ships but also for all other issues related with their operational tasks.
Considering the importance of their positions, almost all actions to be carried
out by masters have been standardized through international regulations and
codes such as the ISM Code. Nevertheless, however, since the decisions
made by masters are to certain extents based on individual choices, they are
affected by a great variety of factors. The aim of this study is to determine
those factors likely to affect the decision making processes exercised by ship
masters. In order to develop these determinants, a focus group has been
formed from those representing the maritime related environments as well as
the organizational environments ship masters are involved in. The study has
also determined the variables likely to affect the individual decisions made by
masters during ship operations. The variables determined have then been
reviewed and worked on in an integrated model based on the literature related
to both decision making processes as well as maritime related issues and ISM
practices. It is aimed to collect the evaluations of ship masters on these
variables. The second stage of the study comprises a survey making use of a
questionnaire for data collection. The survey has been conducted with the
ship masters passing through the Turkish straits and calling the Turkish
ports. Throughout the study, as an international sample, 358 ship masters
have been reached, and the data received have been exposed to comparative
analyses. The results of the study cover the factors likely to affect the
individual decision making process of ship masters and the findings related
with the comparative analyses.

Key Words : 1) Maritime, 2) Ship Master, 3) Decision Making, 4) Ship
Operations, 5) Shipboard Management

vi
GEMİ OPERASYONLARININ YÖNETİMİNDE KAPTANIN BİREYSEL
KARAR VERME SÜRECİ ANALİZİ VE BÜTÜNLEŞİK BİR MODEL
UYGULAMASI

Sayfa
YEMİN METNİ i
TUTANAK ii
YÖK DOKÜMANTASYON MERKEZİ TEZ/PROJE VERİ GİRİŞ
FORMU iii
ÖNSÖZ iv
TÜRKÇE ÖZET v
İNGİLİZCE ÖZET vi
İÇİNDEKİLER vii
KISALTMALAR xxi
TABLOLAR LİSTESİ xxiii
ŞEKİLLER LİSTESİ xxxii
EKLER LİSTESİ xxxv
GİRİŞ xxxvi

BİRİNCİ BÖLÜM
GEMİADAMLARI VE KAPTAN

1.1. GEMİADAMI 1
1.1.1. Tayfalar 3
1.1.2. Kaptan, Başmühendis/Başmakinist ve Zabitler
1.1.2.1. Kaptan ve Güverte Zabitleri 4
1.1.2.2. Başmühendis/Başmakinist ve Vardiya
Mühendisi/Makine Zabitleri 7
1.1.3. Yardımcı Sınıf Zabitler 9
1.1.3.1. Telsiz Zabitleri 10
1.1.3.2. Elektrik ve Elektronik Zabitleri 10
1.1.3.3. Sağlık Zabitleri 11
vii
1.1.3.4. Stajyerler 11
1.1.3.5. Yat Sınıfı 12
1.1.3.6. Balıkçı Sınıfı 12
1.1.4. Gemiadamlarının Sorumlulukları 12
1.1.5. Gemiadamları ve Deniz İş Sözleşmesi 13
1.1.6. Gemiadamlarının Sağlığı ve İş Güvenliği 15
1.1.6.1. ITF’ e Göre Gemiadamlarının İş Emniyeti ve
Sağlık Koşulları 15
1.2. KAPTAN 17
1.2.1. Kaptan Tanımı 18
1.2.2. Gemilerin Kaptan ile Donatılması 21
1.2.3. Kaptanın Yeterliği 23
1.2.4. Kaptanın Görev, Yetki ve Sorumlulukları 29
Türk Kanunları’na Göre Kaptanın Görev ve
1.2.4.1. Yetkileri 30
1.2.4.2. Türkiye’deki Hukuksal Düzenlemelere Göre
Kaptanın Yetkileri 31
1.2.4.2.1. Emir Yetkisi 31
1.2.4.2.1. Disiplin Yetkisi 32
1.2.4.2.3. Ceza Tahkikatı Yapma Yetkisi 32
1.2.4.2.4. Jurnal Tutma Yetkisi 32
1.2.4.3. Türk Kanunları’na Göre Kaptanın Görevleri 33
1.2.4.3.1. Kaptanın Yolculuk Başlamadan
Önceki Görevleri 33
Kaptanın Yolculuk Sırasındaki
1.2.4.3.2. Görevleri 34
1.2.4.3.3. Kaptanın Yolculuk Bittikten
Sonraki Görevleri 35
1.2.4.4. Kaptanın Temsil Yetkisi 36
1.2.4.4.1. Kaptanın Donatanı Temsil Yetkisi 36
1.2.4.4.2. Kaptanın Taşıyanı Temsil Yetkisi 37
1.2.4.4.3. Kaptanın Yük İlgililerini Temsil 38
viii