gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde cds primleri ile borsa kapanış endeksleri arasındaki ...

177 Pages·2015·14.54 MB·Turkish

T.C.
BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
BANKACILIK VE FİNANS ANABİLİM DALI
BANKACILIK VE FİNANS YÜKSEK LİSANS PROGRAMI

GELİŞMİŞ VE GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE CDS PRİMLERİ
İLE BORSA KAPANIŞ ENDEKSLERİ ARASINDAKİ ETKİLEŞİMİN
İNCELENMESİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

HAZIRLAYAN
GÜLDEN KADOOĞLU AYDIN

TEZ DANIŞMANI
DOÇ. DR. ADALET HAZAR

ANKARA-2015

1
Gülden Kadooğlu Aydın tarafından hazırlanan Gelişmiş Ve Gelişmekte Olan Ülkelerde
Cds Primleri İle Borsa Kapanış Endeksleri Arasındaki Etkileşimin İncelenmesi adlı bu
çalışma jürimizce Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir.

Kabul (sınav) Tarihi:12/01/2015

(Jüri Üyesinin Unvanı, Adı-Soyadı ve Kurumu): İmzası

Jüri Üyesi : Doç. Dr. Adalet Hazar

Jüri Üyesi: Yrd. Doç. Dr. Şenol Babuşçu

Jüri Üyesi : Yrd. Doç. Dr. Onur Sunal

Onay

Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım.

15/01/2015

Prof. Dr. Doğan TUNCER
Enstitü Müdürü
2
ÖNSÖZ
Günümüzde finansal piyasalarda işlem gören türev ürünler; çeşitleri, işleyişi ve
yatırımcılara sağladığı yararlar açısından büyük önem taşımaktadır. Çalışmamızda türev
ürünlerin yanı sıra yatırımcıların yükümlülüklerini yerine getirememesi durumuna karşılık
kullanılan kredi riskini bir taraftan diğer bir tarafa transfer eden Kredi Temerrüt Swap’ı
hakkında araştırma yapılmıştır. Ayrıca ülkelerin riskliliğinin önemi üzerinde de durularak,
gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler bazında analize yer verilmiştir.
Tez çalışmalarım sırasında yardımlarını ve desteklerini esirgemeyen değerli
hocalarım Sedat Yenice, Mustafa Agah Tekindal, tez danışmanım Adalet Hazar ve aileme
sonsuz müteşekkirlerimi bir borç bilirim.

I
ÖZET
Son yıllarda önemi gittikçe artan türev ürünler; forward, futures, swap ve opsiyon
kavramlarından oluşmaktadır. Ancak günümüzde bu ürünlerin sayısı her geçen gün
artmaktadır. Türev ürünler finansal piyasalarda büyük önem taşımasıyla yatırımcıların
kolay yoldan gelir elde etmeleri açısından büyük önem taşımaktadırlar. Fakat
yatırımcıların bu işlemleri yaparken büyük başarı gösterebilmeleri için piyasayı iyi
bilmeleriyle beraber ülkelerin riskliliği ve ekonomik durumları hakkında da bilgi sahibi
olmaları gerekmektedir. Aynı zamanda yatırımcılar kendilerini karşılaşabilecekleri kredi
riskinden korumak için Kredi Temerrüt Swap Sözleşmesi (CreditDefault Swap-CDS)
yaparak, karşı tarafın ödememe riskinden korunmuş olurlar. Çalışmamızın amacı
yatırımcıların yatırım yapacakları ülkelerin riskliliğini belirleyebilmelerinde önemli rol
oynayan CDS primlerini yatırım kararlarında ne ölçüde dikkate aldıklarını analiz etmektir.
Çalışmamızın birinci bölümünde türev ürünlere yer verilmiştir. Türev Ürünler
dünyada sürekli gelişim ve hızlı bir değişim göstermektedir. Fakat Türkiye’de türev
ürünlerin geçmişi çok fazla eskiye dayanmamaktadır. Çalışmamızda türev ürünlerin
dünyadaki ve Türkiye’deki tarihi gelişimi, türev ürün kavramı, forward, futures, swap ve
opsiyon sözleşmelerinin tanımları, özellikleri, çeşitleri, avantaj ve dezavantajları yer
almaktadır.
İkinci bölümümüzde Kredi Riski ve Kredi Türevleri açıklanmaktadır. Kredi riski,
bir bankanın ve anlaşma yapmış olduğu karşı tarafın anlaşma koşullarına uygun
davranmaması sonucunda karşı karşıya kalacağı riski içermektedir. Çalışmamızda
tanımından da anlaşılacağı üzere büyük önem taşıyan kredi riski açıklanmış ve kredi
riskinin yönetiminde kredi türevlerinin kullanımına yer verilmiştir.
Çalışmamızın üçüncü bölümünde CDS kavramı ve kullanım amaçları üzerinde
ayrıntılı olarak durulmuştur. Dördüncü bölümümüzde yer alan analiz kısmımızda gelişmiş
ve gelişmekte olan 10 ülkenin son 5 yıllık borsa kapanış endeksleriyle birlikte ülkelerin
risk primleri (CDS) arasındaki etkileşim incelenmiştir. Analizimizin sonunda; gelişmiş ve
gelişmekte olan ülkelerin risk primleri ile kapanış endeksleri arasındaki ilişki düzeyi tespit
edilmiş ve yatırımcıların ülkeler bazında davranış farklılıkları tespit edilmeye çalışılmıştır.
II
ABSTRACT
By-products which importance is growing all the more in recent years consist of
forward, futures, swap and option concepts. However at the present time, number of these
products is increasing every passing day. By-products with great importance in financial
markets loom large in terms of investors earn income hand over fist. But when investors
make these procedures, they should have information about riskness and economic
conditions of the countries apart from market to be able to show great success. Therewithal
investors are being protected against the non-payment risk of other side by drawing up
Credit Default Swap contract to protect themselves agains the credit risk. The purpose of
our study is analysing that in investment decisions to what extent investors take CDS
premiums into consideration which had important rol in ability to determine the country’s
riskiness where investors will make investments.
In first chapter of our study, it’s given place to by-products. By-products show
continuous development and rapid change in the world. But by products’ past in Turkey
doesn’t date back to too much old times. In our study, the historical development of by-
products in the world and Turkey, by-product conception, definitions of forward, futures,
swap and option contracts, it’s features, varieties, advantages and disadvantages are
included.
In second chapter, Credit Risk and Credit Derivatives are explained. Credit Risk
includes the risk to be confronted as a result of failure to comply with contract conditions
of bank and counter party which made a deal. As it’s understood from it’s definition, the
credit risk which has big importance is explained in our study and the use of credit
derivatives in credit risk management are included.
It’s emphasized upon CDS concept and intended purposes in detail in the third
chapter of our study. The interaction between 5 years closing stock market indexes and
country risk premiums (CDS) of 10 developed and developing countries was examined in
analysis section included in fourth chapter. At the end of our analysis; the relationship
level between risk premiums and closing indexes of developed and developing countries
was determined and it was tried to determine differences in behavior of investors on the
basis of countries.
III
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ .................................................................................................................................. I
ÖZET ................................................................................................................................... II
ABSTRACT ...................................................................................................................... III
İÇİNDEKİLER .................................................................................................................. IV
TABLOLAR LİSTESİ .................................................................................................... VII
ŞEKİLLER LİSTESİ ..................................................................................................... VIII
GRAFİKLER LİSTESİ .................................................................................................... IX
KISALTMALAR ................................................................................................................ X
GİRİŞ .................................................................................................................................... 1
BÖLÜM I ............................................................................................................................. 2
TÜREV PİYASALAR ......................................................................................................... 2
1.1. Türev Ürünlerin Tarihçesi ........................................................................................... 2
1.2. Türev Piyasalarının Dünya Ekonomisindeki Gelişimi .............................................. 3
1.3. Türev Piyasaların Türkiye Ekonomisindeki Gelişimi ............................................... 4
1.4. Spot ve Vadeli İşlem Piyasaları ................................................................................... 5
1.4.1. Tanımları ve Fonksiyonları .................................................................................. 5
1.5. Türev Ürün Sözleşmeleri ............................................................................................. 7
1.5.1. Türev Ürün Sözleşmelerinin Özellikleri .............................................................. 7
1.5.2. Türev Ürün Piyasalarının Tercih Nedenleri ......................................................... 8
1.5.3. Türev Ürün Kullanım Amaçları ......................................................................... 10
1.5.3.1. Riskten Korunma (Hedging) ................................................................ 10
1.5.3.2. Arbitraj ................................................................................................. 11
1.5.3.3. Spekülasyon Amaçlı İşlemler .............................................................. 12
1.5.4. Takas İşlemleri ve Teminatlar ............................................................................ 12
1.5.4.1. Takas İşlemleri ..................................................................................... 12
1.5.4.2. Teminatlar ............................................................................................ 13
1.6. Türev Ürün Sözleşme Türleri .................................................................................... 15
1.6.1. Futures ................................................................................................................ 15
1.6.1.1. Futures Sözleşmelerin Türleri .............................................................. 15
1.6.1.2. Futures Sözleşmelerin Özellikleri ........................................................ 17
1.6.1.3. Futures Sözleşmelerin İşleyişi ............................................................. 18
1.6.1.4. Futures Sözleşmelerin Avantaj ve Dezavantajları ............................... 19
1.6.2. Forward .............................................................................................................. 20
1.6.2.1. Forward Sözleşmelerin Çeşitleri .......................................................... 20
IV
1.6.2.1.1. Forward Döviz İşlemleri ...................................................... 21
1.6.2.1.2. Forward Faiz İşlemleri ......................................................... 21
1.6.2.2. Forward Sözleşmelerin Özellikleri ...................................................... 22
1.6.2.3. Forward Sözleşmelerin İşleyişi ............................................................ 22
1.6.2.4. Forward Sözleşmelerin Avantaj ve Dezavantajları .............................. 23
1.6.2.5. Futures ve Forward Sözleşmelerinin Karşılaştırılması ........................ 24
1.6.3. Opsiyon .............................................................................................................. 28
1.6.3.1. Alım Satım Opsiyonu ........................................................................... 28
1.6.3.2. Vadesine Göre Opsiyon Tipleri ........................................................... 29
1.6.3.3. Konusuna Göre Opsiyon Çeşitleri ....................................................... 30
1.6.3.3.1. Hisse Senedi Opsiyonları ..................................................... 30
1.6.3.3.2. Hisse Senedi Endeks Opsiyonları ........................................ 30
1.6.3.3.3. Döviz Opsiyonları ................................................................ 31
1.6.3.3.4. Faiz Opsiyonları ................................................................... 31
1.6.3.4. Opsiyon İşlemcileri .............................................................................. 31
1.6.3.5. Opsiyon Sözleşmelerinin Avantajları .................................................. 32
1.6.4. Swap ................................................................................................................... 32
1.6.4.1. Swap Sözleşmelerinin Çeşitleri............................................................ 33
1.6.4.2. Swap Sözleşmelerinin Özellikleri ........................................................ 35
1.6.4.3. Swap Sözleşmelerinin Tarafları ve Karşı Karşıya Oldukları Riskler .. 36
1.6.4.4. Swap Sözleşmelerinin Avantaj ve Dezavantajları ............................... 38
1.6.4.5. Swap Sözleşmelerinde Teminatlandırma ............................................. 38
BÖLÜM 2 ........................................................................................................................... 40
KREDİ RİSKİ VE KREDİ TÜREVLERİ ...................................................................... 40
2.1. Kredi Riski .................................................................................................................. 40
2.1.1. Kredi Riskinin Unsurları .................................................................................... 42
2.1.2. Kredi Riskine Maruz Kalınmasına Yol Açan Riskler ........................................ 43
2.1.3. Kredi Riskinin Yönetimi .................................................................................... 45
2.2. Kredi Risk Yönetiminde Kredi Türevleri ................................................................ 47
2.2.1. Kredi Türevi İle Diğer Kredi Riski Transfer Enstrümanlarının
Karşılaştırılması ................................................................................................. 49
2.2.2. Kredi Türevlerinin Türleri .................................................................................. 52
BÖLÜM 3 ........................................................................................................................... 56
KREDİ TEMERRÜT SWAPLARI (CDS) ...................................................................... 56
3.1. Kredi Riski Göstergesi Olarak CDS ......................................................................... 56
V
3.2. CDS’in Kullanım Amaçları ....................................................................................... 59
3.2.1. Risk Yönetim Aracı Olarak CDS ....................................................................... 59
3.2.2. Alım-Satım Aracı Olarak CDS ........................................................................... 59
3.2.3. Sermaye Desteği ve CDS ................................................................................... 60
3.2.4. Kredi Riskinin Ölçüsü Olarak CDS Spreadleri .................................................. 60
3.3. CDS ve Kredi Olayı .................................................................................................... 61
3.4. SWAP Primi ................................................................................................................ 63
3.5. CDS’in Sonlandırılması ............................................................................................. 64
BÖLÜM 4 ........................................................................................................................... 66
ANALİZ .............................................................................................................................. 66
4.1. Analizin Amacı ............................................................................................................ 66
4.2. Analizde Kullanılan Veriler ....................................................................................... 66
4.3. Analizde Kullanılan Yöntemler ................................................................................. 67
4.4. Almanya’nın Riskliliği İle Borsa Endeksi Arasındaki İlişki .................................. 69
4.5. Brezilya’nın Riskliliği İle Borsa Endeksi Arasındaki İlişki .................................... 71
4.6. Endenozya’nın Riskliliği İle Borsa Endeksi Arasındaki İlişki ............................... 73
4.7. Fransa’nın Riskliliği İle Borsa Endeksi Arasındaki İlişki ...................................... 75
4.8. İrlanda’nın Riskliliği İle Borsa Endeksi Arasındaki İlişki ..................................... 77
4.9. İtalya’nın Riskliliği İle Borsa Endeksi Arasındaki İlişki ........................................ 79
4.10. Malezya’nın Riskliliği İle Borsa Endeksi Arasındaki İlişki ................................. 81
4.11. Rusya’nın Riskliliği İle Borsa Endeksi Arasındaki İlişki ..................................... 83
4.12. Şili’nin Riskliliği İle Borsa Endeksi Arasındaki İlişki .......................................... 85
4.13. Türkiye’nin Riskliliği İle Borsa Endeksi Arasındaki İlişki .................................. 87
4.14. Sonuç ve Öneri .......................................................................................................... 88
KAYNAKÇA ...................................................................................................................... 96
EK-1ALMANYA, BREZİLYA, ENDONEZYA, FRANSA VE İRLANDA’NIN
BORSA ENDEKS VERİLERİ VE CDS DEĞERLERİ……………………….............98
EK 2: İTALYA, MALEZYA, RUSYA, ŞİLİ VE TÜRKİYE’NİN BORSA ENDEKS
VERİLERİ VE CDS DEĞERLERİ ............................................................................... 132

VI
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1: Türev Ürünlerin Özellikleri .................................................................................... 8
Tablo 2. Genel Risk Yönetimi ve Kredi Riski Yönetimi Gelişimi ...................................... 44
Tablo 3. Kredi Riski Transfer Enstrümanları ...................................................................... 47
Tablo 4: Kredi Temerrüt Takaslarında Kullanılan Kredi Olayları ...................................... 59
Tablo 5: Almanya Endeks Kapanışları ve Risk Primleri Arasındaki İlişkiyi Gösteren
Regresyon Eğri Tahminleri ................................................................................... 66
Tablo 6: Brezilya Endeks Kapanışları ve Risk Primleri Arasındaki İlişkiyi Gösteren
Regresyon Eğri Tahminleri ................................................................................... 68
Tablo 7: Endonezya Endeks Kapanışları ve Risk Primleri Arasındaki İlişkiyi Gösteren
Regresyon Eğri Tahminleri ................................................................................... 70
Tablo 8: Fransa Endeks Kapanışları ve Risk Primleri Arasındaki İlişkiyi Gösteren
Regresyon Eğri Tahminleri ................................................................................... 72
Tablo 9: İrlanda Endeks Kapanışları ve Risk Primleri Arasındaki İlişkiyi Gösteren
Regresyon Eğri Tahminleri ................................................................................... 74
Tablo 10: İtalya Endeks Kapanışları ve Risk Primleri Arasındaki İlişkiyi Gösteren
Regresyon Eğri Tahminleri ................................................................................... 76
Tablo 11: Malezya Endeks Kapanışları ve Risk Primleri Arasındaki İlişkiyi Gösteren
Regresyon Eğri Tahminleri ................................................................................... 78
Tablo 12: Rusya Endeks Kapanışları ve Risk Primleri Arasındaki İlişkiyi Gösteren
Regresyon Eğri Tahminleri ................................................................................... 80
Tablo 13: Şili Endeks Kapanışları ve Risk Primleri Arasındaki İlişkiyi Gösteren Regresyon
Eğri Tahminleri ..................................................................................................... 82
Tablo 14: Türkiye Endeks Kapanışları ve Risk Primleri Arasındaki İlişkiyi Gösteren
Regresyon Eğri Tahminleri ................................................................................... 84

VII
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1. Futures İşlemlerinin İşleyişi 1 ................................................................................ 14
Şekil 2. Futures İşlemlerinin İşleyişi 2 ................................................................................ 14
Şekil 3. Futures İşlemlerinin İşleyişi 3 ................................................................................ 14
Şekil 4. Kredi Riskine Maruz Kalınmasına Yol Açan Riskler ve Bileşenleri ..................... 40
Şekil 5: CDS’in Yapısı ve İşleyişi ....................................................................................... 54
Şekil 6: Almanya Endeks Kapanışları ve Risk Primleri Arasındaki İlişkinin
Dağılım Grafiği ..................................................................................................... 67
Şekil 7: Brezilya Endeks Kapanışları ve Risk Primleri Arasındaki İlişkinin Dağılım
Grafiği ................................................................................................................... 69
Şekil 8: Endonezya Endeks Kapanışları ve Risk Primleri Arasındaki İlişkinin
Dağılım Grafiği ..................................................................................................... 71
Şekil 9: Fransa Endeks Kapanışları ve Risk Primleri Arasındaki İlişkinin Dağılım
Grafiği ................................................................................................................... 73
Şekil 10: İrlanda Endeks Kapanışları ve Risk Primleri Arasındaki İlişkinin Dağılım
Grafiği ................................................................................................................... 75
Şekil 11: İtalya Endeks Kapanışları ve Risk Primleri Arasındaki İlişkinin Dağılım
Grafiği ................................................................................................................... 77
Şekil 12: Malezya Endeks Kapanışları ve Risk Primleri Arasındaki İlişkinin
Dağılım Grafiği ..................................................................................................... 79
Şekil 13: Rusya Endeks Kapanışları ve Risk Primleri Arasındaki İlişkinin Dağılım
Grafiği ................................................................................................................... 81
Şekil 14: Şili Endeks Kapanışları ve Risk Primleri Arasındaki İlişkinin Dağılım
Grafiği ................................................................................................................... 83
Şekil 15: Türkiye Endeks Kapanışları ve Risk Primleri Arasındaki İlişkinin
Dağılım Grafiği ..................................................................................................... 85

VIII