gazi üniversitesi eğitim bilimleri enstitüsü alman dili eğitimi anabilim dalı almanca öğretmenliği b

122 Pages·2012·0.79 MB·Turkish

GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
ALMAN DİLİ EĞİTİMİ ANABİLİM DALI
ALMANCA ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI

MICHAEL ENDE’ NİN “MOMO“ ADLI ESERİNİN TÜRKÇE ÇEVİRİSİNE
ELEŞTİREL YAKLAŞIM

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Tülay Yılmaz

Danışman: Prof. Dr. Altan Alperen

Ankara
Eylül, 2012
Tülay YILMAZ’ın “Michael Ende’nin “Momo” Adlı Eserinin Türkçe Çevirisine
Eleştirel Yaklaşım” başlıklı tezi Alman Dili ve Eğitimi Anabilim Dalı Almanca
Öğretmenliği Bilim Dalında Yüksek Lisans olarak kabul edilmiştir.

Adı Soyadı İmza

Tez Danışmanı: Prof. Dr. Altan ALPEREN

Üye: Doç. Dr. Ünal KAYA

Üye: Yrd. Doç. Dr. Yusuf Kenan ÖNCÜ
ÖNSÖZ

Çalışmalarımda benden yardımını hiçbir zaman esirgemeyen ve engin bilgisi ile
hep yanımda olan değerli tez danışman hocam Prof. Dr. Altan Alperen’ e ve
katkılarından ve desteklerinden dolayı hocam Prof. Dr. Tahsin Aktaş’a teşekkürü borç
bilirim. Ayrıca manevi olarak bana güç veren ve bana tez çalışmam boyunca çalışma
ortamı hazırlayan aileme minnettarım. Dilerim bu çalışmam benim için geleceğe ışık
tutar ve yol gösterir.

Tülay YILMAZ

Ankara, 2012

i
ÖZET

MICHAEL ENDE’ NİN “MOMO“ ADLI ESERİNİN TÜRKÇE ÇEVİRİSİNE
ELEŞTİREL YAKLAŞIM
YILMAZ, Tülay
Yüksek Lisans, Alman Dili Eğitimi Anabilim Dalı, Almanca Öğretmenliği Bilim Dalı
Tez Danışmanı: Prof. Dr. Altan ALPEREN
Eylül- 2012, 115 Sayfa

Kültürlerarası iletişimin günden güne bir zorunluluk haline geldiği günümüz
koşullarında, iletişim aracı olarak yazınsal metinler ve bu metinlerin çevirileri son
derece önem kazanmıştır. Geçmişte olduğu gibi günümüzde de bir gereksinim haline
gelen çeviri, sürekli olarak bir gelişim içerisindedir.
Bu çalışmada Alman Çocuk Edebiyatı yazarlarından olan Michael Ende’nin
„Momo“ adlı çocuk romanın kaynak ve hedef dil metinlerinin karşılaştırmalı çözümü ve
yazınsal metinlerin çevirisi ve çeviride karşılaşılan çeviri sorunları irdelenmeye, ve aynı
zamanda çevirmenin çeviri eylemi esnasında benimsediği tutum ve seçimlerde tespit
edilmeye çalışılmaktadır.
Bu çalışmanın giriş bölümünde genel olarak çeviri bilimine genel bakış, çeviri
çeşitleri, yazın çevirisi, yazın çevirisinde çeviri sorunları, çeviribilim yaklaşımları,
eşdeğerlik ve günümüz çeviri kuramları ışığında çeviri eleştirisi anlayışından
bahsedilmektedir. Çalışmanın ikinci bölümünde Alman Çocuk Edebiyatı yazarlarından
Michael Ende, eseri „Momo“ hakkından genel bilgiler sunulmuştur. Çalışmanın üçüncü
bölümünde Leman Çalışkan tarafından Almancadan Türkçeye çevrilmiş olan eserden
örnekler verilerek çeviri sürecine eleştirel olarak yaklaşılmıştır. Çevirmenin çeviri
eylemi esnasında kullandığı yöntem ve teknikler örneklerle ortaya konulmaya
çalışılmıştır.
Çalışmanın dördüncü ve son bölümü ise sonuç bölümüdür ve analiz edilen
metnin değerlendirilmesi niteliğindedir.

ii
ABSTRACT

A CRITICAL APPROACH TO TURKISH TRANSLATION OF
LITERAL WORK “MOMO” BY MICHAEL ENDE
YILMAZ, Tülay
Post Graduate, Department of German Language Teaching,
German Teaching Discipline
Thesis Advisor: Prof. Altan ALPEREN
September-2012, 115 Pages

In recent conditions where intercultural communication has gradually become a
necessity, literary texts as a means of communication and the translation of these texts
have been extremely important. In our day, translation which becomes a necessity, as it
was in the past, is in a constant development.
This study aims to address comparative analysis of the source and target
language texts of children’s novel “Momo” written by Michael Ende who is one of the
German Children’s Literature Writer, and to examine the translation of literary text and
the translation issues encountered in the course of translation, and to determine the
attitudes and preferences adopted by the translator during the translation.
In the introduction part of the study, a general overview to translation studies,
translation types, literary translation, translation issues in literary translation, translation
studies approaches, equivalence and understanding of translation criticism in the light of
contemporary translation theories were addressed in general. In the second part of the
study, general information about “Momo” written by Michael Ende who is one of the
German Children’s Literature Writer was presented. In the third part of the study, it has
been critically approached to the translation process by giving examples from the novel
translated into Turkish from German by Ms Leman Çalışkan.
The final part of the study is a conclusion and the assessment of the text which
analysed.

iii
İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ……………………………………………………………………………...........i
ÖZET………………………………...…………………………………………………..ii
ABSTRACT…………………………...………………………………………………..iii
İÇİNDEKİLER………………………………...……………………………………......iv
GİRİŞ..……………………………………...………………………………….........…...1
1. ÇALIŞMANIN KONUSU……………...……...…………………….........…..4
1. 1. ÇALIŞMANIN KONUSUNA GİRİŞ…………..…….………........……4
1. 1. 1. Problem Durumu……...…………………………...………..……4
1. 1. 2. Amaç………………..………………………………...…...……..4
1. 1. 3. Önem…………………………...…………………...………..…..5
1. 1. 4. Varsayımlar……………………...………………...………..……5
1. 1. 5. Sınırlıklar…………………………………..………..………...…6
1. 2. Yöntem……………………………...…………………….........…...……7
1. 2. 1. Araştırmanın Modeli…………………………………......….…...7
1. 2. 2. Evren ve Örneklem…………………………..………………..…7
1. 2. 3. Verilerin Toplanması ve Analizi……………………………..…..8
2. ÇEVİRİ………………………………………..………………..…………..…9
2. 1. Çeviri Bilimine Genel Bakış…………………………………...…...9
2. 2. Çeviri Çeşitleri………………………………..………...……..…..12
3. YAZINSAL METİNLER……………………………..………..……............14
3. 1. Yazınsal Metinlerin Özellikleri……………………………...…….14
3. 2. Yazınsal Metinlerin Çevirisi ve Çeviri Sorunları…………..…......17
3. 3. Yazınsal Metinlerin Yabancı Dil Öğretimindeki Yeri……......…...22
3. 4. Çocuk Edebiyatı Çevirisi ve Çeviri Sorunları……………...….......24
iv
4. ÇEVİRİBİLİM YAKLAŞIMLARI…..…………………………..….............26
4. 1. Koller……………………..………………………………..…..….28
4. 2. Apel………………………...……………………………...….…...30
4. 3. Levy………………………………………………………..….......31
4. 4. Reiss ve Vermeer………………………………………….....…....32
5. EŞDEĞERLİK…………………………………………………...…..............34
5. 1. Denotatif (Temel / Düz Anlam Boyutu) Eşdeğerlik………...…….37
5. 2. Konotatif (Yan Anlam Boyutu) Eşdeğerlik…………...……....…..37
5. 3. Stilistik (Metin Türüne Göre) Eşdeğerlik………………..……......38
5. 4. Pragmatik (Dil Kullanımsal) Eşdeğerlik………………...…...…....39
5. 5. Formal (Biçimsel) Eşdeğerlik...………...………………...…..…...39
6. ÇEVİRİ ELEŞTİRİSİ………………………………………..……..........…..41
7. MICHAEL ENDE………………………………………………….........…..45
7. 1. Kaynak Eser “Momo”……………………………………....….....46
8. “MOMO” ADLI KAYNAK ESERİN ÇEVİRİSİNE YÖNTEMSEL
YAKLAŞIM……………………………………………………..…..........…....48
8. 1. ”Momo” Adlı Çocuk Romanının Kaynak ve Hedef Dil Metninin
Çeviri Açısında Karşılaştırmalı Olarak Analizi……………………......49
9. SONUÇ………………………………………………………….................103
10. KAYNAKÇA…………………………………………………...…...........108
v
1

GİRİŞ

Çeviri olgusu, insanların iletişiminde dili kullanmasıyla başlar. İnsanın dünyaya
gelip konuşmaya başlamasıyla birlikte, çeviriyle tanışması doğru orantılıdır. Paz
(2004:149) “Konuşmayı öğrenmek, çeviriyi öğrenmektir. Annesine bir sözcüğün
anlamını soran çocuğun gerçekte istediği, kendisine yabancı olan bir anlatımın
çevrilmesidir.” diyerek konuya bu şekilde açıklık getirir. Rifat (2003:136) ise çeviri
konusunu şöyle ele almıştır. ”Dil ile çeviri özel bir ayrılmazlık içindedir. Bence durum
açık: Dil dediğimiz şeyin kendisi bir bakıma çeviridir.”

Dil ile çevirinin bu denli içiçe olması gerçeği karşısında çevirinin dünya
kültürünün gelişiminde kilit bir rol oynamış olması ve halen de oynamakta olması ve
aynı zamanda kültürlerarası etkileşimde hep ön sırada olması inkâr edilemez. Çeviri
sayesinde coğrafi konumun sınırları aşılarak başka kültürlerle de iletişim kurma imkânı
doğmuştur.

Bu doğrultuda Yücel (2007:11) çevirinin önemini şöyle vurgulamıştır; “Çeviri
ediniminin insanlık tarihi kadar eski olması, insanın sosyokültürel bir varlık olarak
içinde yaşadığı dünyayı daha iyi anlayabilmek için kendi kültür, düşünce ve anlayış
biçiminden farklı olanlarla iletişim kurma gereksinimiyle ilintilidir. Bu iletişim, ortak
yaşam alanını paylaşmanın bir gereği olduğu kadar, savaşların, ticaretin, göçlerin
sonucunda doğan zorunlu ya da istendik ilişkilerin de bir sonucudur”.

Çevirinin kültürlerarası iletişime katkısını savunan Yücel’den (2007:13) bir
başka düşünce ise “Çeviri edinimi, anlaşmanın neredeyse olanaksız olduğu dil
karmaşasının üstesinden gelerek diller/ kültürlerarası iletişimi sağlamakla kalmıyor,
aynı zamanda farklı kültürlerin oluşturdukları yapıtları tanıma ve kendi yapıtlarını başka
kültürlere tanıtma işlevi de görüyor. Dolayısıyla, insanın sınır tanımaz gücünün anlatımı
olan bu kulenin yapımı, simgesel düzlemde çeviri edinimi aracılığıyla sürdürülmüştür
2

denilebilir. Kuşkusuz, engelleri aşmanın getirdiği bu özgürleşme sürecinin zorlu ve
engellerle dolu olması doğaldır. Çünkü çeviri yoluyla insanlar bazen kendinden farklı
olanları kabul etmeye, bazen kendisinin de ne kadar farklı olduğunu anlamaya,
geleneksel değerleri sorgulamaya, eleştirmeye zorlanmaktadırlar .”

Çevirinin insanlık için önemi tartışılmaz bir gerçektir. Gerek kendi kendimizi
gerekse çevremizi algılamakta büyük öneme sahip olan bu alana verilen adlarda zaman
zaman çeşitlilik göstermektedir. Örneğin Rifat (2003:9) çeviriyi bir bilim dalı olarak
şöyle nitelendirmiştir; “Çeviri olgusunu ele alan, inceleyen birçok dal vardır. Salt
çeviriyi konu edinen dala kimileri çeviribilim, kimileri de çeviri araştırmaları adını
verir. Ama bu arada yorumbilim, dilbilim ya da genel olarak dil kuramı, yazınbilim,
göstergebilim, metin eleştirisi, metinler tarihi, psikanaliz, felsefe, bilişsel ruhbilim,
toplum bilimi, algılama estetiği, şiirsel yeniden yaratım (öteyaratım) araştırmaları,
iletişim kuramları, kültür araştırmaları, vb. dallarda çeviriyi inceleme alanları içine
alabilmektedir.”

Değişik toplulukların, ulusların, bilim, sanat, düşünce alanındaki çabalarını
birbiriyle paylaşabilme yolu olan çeviri, yazılı ve sözlü olmak üzere ikiye ayrılabilir.
Yücel (2007:81) bu konuya şöyle açıklık getirmiştir, “Çevirinin kendi içinde ayrılan
sözlü, yazılı, araçlı birçok biçimi olmasının yanı sıra medya, siyaset, bilimsel araştırma,
ticaret, turizm, iletişim gibi alanlarda da çeviri yoğun bir şekilde kullanılmaktadır.”
Neredeyse çevirinin günümüze girmediği, gereksinim duyulmadığı bir alan yok gibidir.

Birçok alanın ilerlemek ve yenilenmek için ihtiyaç duyduğu çeviri eyleminde,
çevirmenin önemi son derece büyüktür. Bu bağlamda Nedret (1993:1) çevirmenin
önemini şöyle vurgulamıştır; “Çevirmen, yeni bir işlev üstlenerek bu defa yazar
durumuna geçer ve kaynak metni çevirerek, amaç dilde yeniden üretir. Bunu yaparken
kaynak dilde şifresini çözmüş olduğu metni amaç dilde yeniden şifreler. Bu yeni şifreyi
çözecek olan amaç metnin okur kitlesidir.” Bu bağlamda çevirmen hem kaynak dili hem
de hedef dili tüm özellikleri ile birlikte iyi tanımalı, her iki dilin gerektirdiği yapıları
yerinde ve düzgün bir şekilde kullanabilmelidir.
3

Hem yazılı hem de sözlü çeviride mütercim ve tercümanın önemi inkar
edilemez, Koller (2001:25) bu konuyu şu şekilde ifade etmiştir: ” Herhangi bir şekilde
birbirleri ile işi olan, farklı dillerden insanların ve başka dildeki ifadeleri ve metinleri
veya eski dil seviyesindeki belgeleri anlama ihtiyacı veya zorunluluğu olan ve ortak bir
dil kullanmanın mümkün olmadığı durumlarda mütercim ve tercümana ihtiyaç
duyulur.” İnsanların kendi dillerinden olmayan dilleri anlamalarına yardımcı olan
mütercim ve tercümanlar, üniversitelerin ilgili bölümlerinde tam donanımlı bir eğitim
alarak, toplulukların birbirlerini anlamalarına ve birbirleri ile iletişime geçmelerine
yardımcı olurlar.