Galegos en América e americanos en Galicia

340 Pages·2012·1.87 MB·Spanish

by  Pilar Cagiao Vila

Galegos en América
e americanos en
Galicia
Pilar Cagiao Vila
(Compiladora)
XUNTA DE GALICIA
Xavier Castro Pérez
M.ª Teresa García Domínguez
Manuel Souto López
Pilar Cagiao Vila
Vicente Peña Saavedra
Xoaquín Miguel Villa Álvarez
Marcelino Xulio Fernández Santiago
Dolores Vieites Torreiro
Cristina Samuelle Lamela
Elixio Villaverde García
José Ramón Rodríguez Lago
GALEGOS EN AMÉRICA E
AMERICANOS EN GALICIA:
AS COLECTIVIDADES
INMIGRANTES EN AMÉRICA
E A SÚA IMPRONTA NA
SOCIEDADE GALEGA
Séculos XIX-XX
Pilar Cagiao Vila
(Compiladora)
X G
UNTA DE ALICIA
Versión ó galego: D.ª Irene Sánchez del Río
D.ª Dolores Barcia
Corrección lingüística y supervisión: Josefa Carballo
Imprime: Tórculo Artes Gráficas, S.A.L.
Rosalía de Castro, 45 bajo. Santiago de Compostela
I.S.B.N.: 84-453-2437-3
D.L.G.: C-926-99
Xavier Castro Pérez,
Catedrático de Historia Contemporánea.
M.ª Teresa García Domínguez,
Investigadora e Licenciada en Xeografía e Historia.
Manuel Souto López,
Licenciado en Xeografía e Historia, Arquiveiro Municipal das Pontes.
Pilar Cagiao Vila,
Profesora titular de Historia de América na Universidade de Santiago.
Vicente Peña Saavedra,
Profesor titular da Historia da Educación na Universidade de Santiago.
Xoaquín Miguel Villa Álvarez,
Licenciado en Xeografía e Historia pola Universidade de Santiago.
Marcelino Xulio Fernández Santiago,
Licenciado en Xeografía e Historia.
Dolores Vieites Torreiro,
Licenciada en Xeografía e Historia pola Universidade de Santiago.
Cristina Samuelle Lamela,
Licenciada en Ciencias Antropolóxicas pola Universidad de la República
(Montevideo).
Elixio Villaverde García,
Profesor e Doutor en Historia pola Universidade de Santiago.
José Ramón Rodríguez Lago,
Profesor de Historia.
3

ÍNDICE
PROLOGO. ..................................................................................................... 7
LIMIAR. ......................................................................................................... 11
I. SOBRE A EMIGRACIÓN GALEGA..................................................... 15
• A alimentación na viaxe dos emigrantes
galegos a América. Xavier Castro Pérez................................... 17
• A emigración galega cara a América durante a
segunda metade do século XX.
M.ª Teresa García Domínguez.................................................. 61
• Inventario de fontes documentais existentes
no Arquivo Municipal das Pontes para o estudio
da emigración a América. Manuel Souto López....................... 95
• A vida cotiá dos emigrantes galegos en América.
Pilar Cagiao Vila..................................................................... 115
II. RESPECTO Á INMIGRACIÓN GALEGA EN AMÉRICA.......... 137
• Alfabetización, etnicidade e capacitación laboral.
Configuración e desenvolvemento da oferta curricular
do plantel de ensinanza do Centro Galego da
Habana, (1879-1900). Vicente Peña Saavedra.........................139
• A actividade comercial guardesa en Puerto Rico,
(1880-1920). Xoaquín Miguel Villa Álvarez............................ 163
• Consideración social e asociacionismo étnico:
os inmigrantes galegos en Arxentina.
Marcelino Xulio Fernández Santiago........................................ 191
• Inmigrantes galegos e anarquismo arxentino, (1880-1930).
Dolores Vieites Torreiro............................................................ 217
• Situación lingüística dos emigrantes galegos no
Río da Prata. Cristina Samuelle Lamela.................................. 255
• Os galegos no estado e na cidade de Puebla á
luz do Rexistro Nacional de Estranxeiros, (1878-1936).
Elixio Villaverde García........................................................... 275
• De Galicia ós Andes. Aproximación ó
fenómeno da emigración galega a Chile.
José Ramón Rodríguez Lago..................................................... 311

PRÓLOGO
De novo a satisfacción de introducir un estudio sobre a emigración
galega, aínda que eiquí se trate dun conxunto vario en autores e temas,
depárame a oportunidade de destacar esta interesante tarefa de profunda-
ción no coñecemento dun dos feitos sociais máis importantes e decisivos
de Galicia, especialmente no que atinxe á súa moderna historia.
Importancia e influencia que ninguén pode xa descubrir porque
foron os mesmos gelegos experimentadores do trasterramento, os cales,
por diversos modos e comportamentos, puxéronas en evidencia, sen nece-
sidade de impulsos alleos ás súas vidas e a través da conservación e culti-
vo dunha identidade; bastándolles cunha fidelidade persoal e familiar,
corporativa e comunitaria, ás tradicións, costumes e sentimentos comúns,
superando diferencias e sobrevivindo sempre ás máis diversas circunstan-
cias.
Este incremento do interese por análises parciais, que estamos a
apreciar en moitos xoves historiadores galegos, expresa a inmensa riqueza
aínda contida no fenómeno migratorio e, por outra parte, a palmaria con-
tribución do mesmo á historia do pobo galego, especialmente nos dous
últimos séculos.
A medida que crecen os traballos, tanto cuantitativa como cualita-
tivamente, increméntanse as oportunidades para un coñecemento máis
panorámico e máis exacto, máis extenso e pormenorizado. Esta constante
aportación, incluíndo aquelas investigacións adicadas a cuestións aparen-
temente máis nimias, abre sen cesar horizontes que xustifican a veracida-
de de imaxes e de feitos, achéganos máis á realidade social e contribúe,
tanto ou máis que os medios de transporte e de comunicación, ó achega-
mento consciente, isto é, histórico e vital, entre os galegos especialmente
distanciados.
Na presente publicación, acollida dentro da valiosa contribución
que vén facendo a nosa Secretaría Xeral de Relacións coas Comunidades
7
Galegas ó mellor coñecemento destas, nas súas orixes, historia, desenvol-
vemento, entidade e actividades, recóllense traballos de investigación
relativos á emigración dos galegos ós países americanos, todos eles vence-
llados á cultura española, contemplando características xerais dese move-
mento poboacional, a partir de termos moi concretos en datos demográfi-
cos e en hábitos adoptados, voluntaria ou necesariamente ou, máis parti-
cular e especificamente, na casuística concreta relativa a diversos países e
áreas xeográficas.
É denominador común nesta compilación, acertadamente realizada
pola Profesora Cagiao Vila, o exame de diversos comportamentos dos gale-
gos emigrados nos seus respectivos países de destino e acollida. Uns, os
dirixidos cara ó agrupamento propio e a colaboración social, demostran os
criterios rectores do asociacionismo e as motivacións dalgúns dos fins que
este procuraba acadar; outros, directamente relacionados coas actividades
económicas e sociais, proban os diferentes graos de influencia na configu-
ración e desenvolvemento de certas poboacións e actividades, a adapta-
ción ás novas situacións sen perda da capacidade de iniciativa e, incluso,
a activa participación no devir social deses pobos nos que se integraron.
Algúns dos aspectos considerados nos traballos que aquí se ofrecen
veñen a completar estudios xa realizados e coñecidos. Ben o sabemos os
que, dende hai xa bastante tempo, vimos mantendo continuos contactos
intelectuais e vitais co amplo mundo da nosa emigración. Pero, é innega-
ble que outros resultan novidosos polos seus contidos, polo enfoque das
súas análises ou por constituí-las primeiras aproximacións a determinados
países ou temas, como é o caso dos dedicados á actividade comercial guar-
desa en Puerto Rico, os galegos en Puebla, México, ou a emigración gale-
ga a Chile.
Motivacións e aspiracións, circunstancias económicas e sociais,
condicións de vida durante a viaxe migratoria e de asentamento no lugar
de destino, preocupacións e medios para a conservación e o cultivo da
identidade orixinaria, valoración da incidencia migratoria nos lugares de
procedencia e actitudes vitais e laborais en medio das novas sociedades,
conforman unha visión conxunta e en detalle dese vasto panorama da
emigración a América ó que a presente publicación contribúe.
8