Gagauz Dili, Tarihi, Coğrafyası ve İnanç Sistemleri

372 Pages·2018·11.349 MB·Turkish

by  Selçuk Kırlı & Alev Sınar Uğurlu

1
ULUSLARARASI DEVLETİ OLMAYAN
TÜRK TOPLULUKLARI BİLGİ ŞÖLENİ
1
GAGAUZ DİLİ,
G
A U
G L TARİHİ, COĞRAFYASI ve
U
A
S
U L
Z A
R İNANÇ SİSTEMLERİ
D A
İ R
L
A
İ, S
I
T D
A E
R V
İ L
H E
T
İ
, İ O
C
L
O M
Ğ A
Y
R
A
A N
F T
Y Ü
A R
S K
I T
v O
P
e
L

İ U
N L
A U
K
N
L
Ç A
R
S
I
İ B
S İ
L
T
G
E
İ
M Ş
Ö
L L
E E
R N
İ İ

1. Uluslararası Devleti Olmayan Türk Toplulukları Bilgi Şöleni
1
GAGAUZ DİLİ, TARİHİ, COĞRAFYASI VE İNANÇ SİSTEMLERİ
ULUSLARARASI DEVLETİ OLMAYAN
TÜRK TOPLULUKLARI BİLGİ ŞÖLENİ
GAGAUZ DİLİ,
TARİHİ, COĞRAFYASI
ve İNANÇ SİSTEMLERİ
EDİTÖRLER
Prof. Dr. Selçuk Kırlı
Prof. Dr. Alev Sınar Uğurlu
I
1. Uluslararası Devleti Olmayan Türk Toplulukları Bilgi Şöleni
GAGAUZ DİLİ, TARİHİ, COĞRAFYASI VE İNANÇ SİSTEMLERİ
1. ULUSLARARASI DEVLETİ OLMAYAN
TÜRK TOPLULUKLARI BİLGİ ŞÖLENİ
GAGAUZ DİLİ, TARİHİ, COĞRAFYASI
ve İNANÇ SİSTEMLERİ
(15 ŞUBAT 2018 / BURSA)
Türk Ocakları Bursa Şubesi Yayınları: 14
Uluslararası Devleti Olmayan Türk Toplulukları
Bilgi Şölenleri Serisi: 1
ISBN: ISBN: 978-605-9443-20-3
© Türk Ocakları Derneği Bursa Şubesi, TEMMUZ 2018
Kapak Tasarımı : Ercüment KARTAL
Sayfa Düzeni ve Baskıya Hazırlık : Ercüment KARTAL
[email protected]
Baskı: STÜDYO STAR AJANS TİC. SAN. LTD. ŞTİ.
Alattinbey Mh. 634 Sk. Ayaz Plaza
Nilüfer - BURSA Sertifika No: 15366
II
1. Uluslararası Devleti Olmayan Türk Toplulukları Bilgi Şöleni
GAGAUZ DİLİ, TARİHİ, COĞRAFYASI VE İNANÇ SİSTEMLERİ
1.Uluslararası Devleti Olmayan Türk Toplulukları Bilgi Şöleni
Gagauz Dili, Tarihi, Coğrafyası ve İnanç Sistemleri
15. 02. 2018 Bursa
ONUR KURULU
Uludağ Üniversitesi Rektörü: Prof. Dr. Yusuf Ulcay
Türk Ocakları Derneği Genel Başkanı: Prof. Dr. Mehmet Öz
DÜZENLEME KURULU
Başkan: Prof. Dr. Selçuk Kırlı
Prof. Dr. Alev Sınar Uğurlu
Prof. Dr. Hatice Şahin
Prof. Dr. Kerime Üstünova
Prof. Dr. Nesrin Karaca
Prof. Dr. Cengiz Alyılmaz
Doç. Dr. Esmira Fuad Şükürova (Azerbaycan)
Doç. Dr. Olga Radova (Moldova)
Dr. Ali Aziz Pour Shıfroosh (İran)
Kojogeldi Kultegin (Kırgızistan)
BİLİM KURULU
Prof. Dr. Salim Çonoğlu (Balıkesir Üniversitesi)
Prof. Dr. İsmail Kerimov (Kırım Mühendislik ve Pedagoji Üniversitesi)
Prof. Dr. Layli Ükübayeva (Kırgızistan Manas Üniversitesi)
Prof. Dr. Elman Guliev (Azerbaycan Devlet Pedagoji Üniversitesi)
Doç. Dr. Hülya Taş (Uludağ Üniversitesi)
Doç. Dr. Özlem Ercan (Uludağ Üniversitesi)
Doç. Dr. Gülay Durmaz (Uludağ Üniversitesi)
Doç. Dr. Kelime Erdal (Uludağ Üniversitesi)
Doç. Dr. Mümtaz Sarıçiçek (Erciyes Üniversitesi)
Doç. Dr. Liubovi Çimpoeş (Moldova İlimler Akademisi)
Dr. Öğrt Üyesi Sadettin Eğri (Uludağ Üniversitesi)
Dr. Öğrt. Üyesi Mustafa Üstünova (Uludağ Üniversitesi)
Dr. Öğrt. Üyesi Minara Aliyeva Çınar (Uludağ Üniversitesi)
III
1. Uluslararası Devleti Olmayan Türk Toplulukları Bilgi Şöleni
GAGAUZ DİLİ, TARİHİ, COĞRAFYASI VE İNANÇ SİSTEMLERİ
KONUŞMACI LİSTESİ
Prof. Dr. Alev Sınar Uğurlu (Türkiye)
Prof. Dr. Alper Başer (Türkiye)
Prof. Dr. Harun Güngör (Türkiye)
Prof. Dr. Hatice Şahin (Türkiye)
Prof. Dr. Mustafa Argunşah (Türkiye)
Prof. Dr. Mustafa Öztürk (Türkiye)
Prof. Dr. Nevzat Özkan (Türkiye)
Prof. Dr. Nuri Kavak (Türkiye)
Prof. Dr. Nuri Yavuz (Türkiye)
Prof. Dr. Orhan Kılıç (Türkiye)
Prof. Dr. Yonca Anzerlioğlu (Türkiye)
Prof. Dr. Yusuf Oğuzoğlu (Türkiye)
Prof. Dr. Yücel Öztürk (Türkiye)
Doç. Dr. Esmira Fuad Şükürova (Azerbaycan)
Doç. Dr. Liubovi Çimpoeş (Moldova)
Doç. Dr. Mümtaz Sarıçiçek (Türkiye)
Doç. Dr. Olga Radova (Moldova)
Dr. Öğrt. Üyesi Ali Ahmetbeyoğlu (Türkiye)
Dr. Öğrt Üyesi Emine Atmaca (Türkiye)
Dr. Öğrt Üyesi Reshide Gözdaş (Türkiye)
Dr. Öğrt Üyesi Selcen Özyurt Ulutaş (Türkiye)
Dr. Ali Aziz Pour Shıfroosh (İran)
Dr. Emel Kılıç (Türkiye)
Kojogeldi Kultegin (Kırgızistan)
Mehmet Kerim (Türkiye)
Şamil Kucur (Türkiye)
IV
1. Uluslararası Devleti Olmayan Türk Toplulukları Bilgi Şöleni
GAGAUZ DİLİ, TARİHİ, COĞRAFYASI VE İNANÇ SİSTEMLERİ
İÇERİKLER
ÖNSÖZ ...............................................................................................................................VII
TÜRKİYE CUMHURİYETİ VATANDAŞI BİR GAGAUZ
TÜRKÜNÜN ANILARI: DR. ÖZDEMİR ÇOBANOĞLU
Prof. Dr. Alev SINAR UĞURLU ............................................................................................1
OSMANLI DEVLETİ VE GAGAUZLARİLİŞKİLERİN İLK
DEVRESİNE DAİR BAZI GÖZLEMLER
Doç. Dr. Alper BAŞER ...........................................................................................................9
GAGAUZ TARİH ÇALIŞMALARINA GENEL BİR BAKIŞ
Dr. Emel KILIÇ ....................................................................................................................23
GAGAUZ TÜRKÇESİ KONULU ÇALIŞMALAR ÜZERİNE BİR
BİBLİYOGRAFYA DENEMESİ
Dr. Öğrt. Üyesi Emel ATMACA / Dr. Öğrt. Üyesi Reshide GÖZDAŞ ................................55
GAGAUZ İNANIŞLARINDA ŞAMANİZM VE BOGOMİLİZMİN İZLERİ
Prof. Dr. Harun GÜNGÖR ..................................................................................................119
GENÇ ŞAİRDEN YAZIYA GEÇMİŞ BİR MASAL: “SARI YILAN”
Prof. Dr. Hatice ŞAHİN ......................................................................................................125
1812 YILINDA DÜZENLENEN TARİHSEL BÜKREŞ ANTLAŞMASININ
GAGAUZ KADERİNDE ETKİSİ
Doç. Dr. Liubovi ÇİMPOEŞ ...............................................................................................133
OĞUZ GÖÇLERİNİN GAGAVUZLAR ÜZERİNDE YARATTIĞI DEĞİŞİMLER
Mehmet KERİM .................................................................................................................141
GAGAUZ TÜRKÇESİN GELECEĞİ ÜZERİNE DÜŞÜNCELER
Prof. Dr. Mustafa ARGUNŞAH ..........................................................................................149
GAGAUZ KÜLTÜRÜNÜN TÜRK KÜLTÜRÜ İLE MUKAYESESİ
Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK ...............................................................................................161
TARİHSEL ROMAN VE GAGAUZ DİLİNİN İLK ROMANI: UZUN KERVAN
Doç. Dr. Mümtaz SARIÇİÇEK ...........................................................................................171
GAGAVUZ TÜRKÇESİNDE YABANCI UNSURLUR
Prof. Dr. Nevzat ÖZKAN ...................................................................................................181
BALKANLARDAKİ HETERODOX İNANÇ SİSTEMİ İÇİNDE GAGAVUZLAR
Prof. Dr. Nuri KAVAK ........................................................................................................191
V
1. Uluslararası Devleti Olmayan Türk Toplulukları Bilgi Şöleni
GAGAUZ DİLİ, TARİHİ, COĞRAFYASI VE İNANÇ SİSTEMLERİ
HAMDULLAH SUPHİ TANRIÖVER’İN GAGAUZLAR HAKKINDAKİ
GÖRÜŞ VE DÜŞÜNCELERİ
Prof. Dr. Nuri YAVUZ ........................................................................................................199
T.C. BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİVLERİ VE DİĞER BELGELERE GÖRE,
BALKAN YARIMADASI GÖÇMENLERİN VE YERLİ BUCAK GAGAUZLARININ
ETNİK TARİHİ VE KÜLTÜR MİRASI (M.Ö. VII-VI. – XXI. YÜZYILLAR)
Doç. Dr. Olga RADOVA .....................................................................................................213
25’Cİ YILINDA MOLDOVA - TÜRKİYE BİLİMSEL İLİŞKİLERİ VE T.C.
OSMANLI ARŞİV BELGELERİNDE XVI-XVII YÜZYILLARDA GAGAUZ
TÜRKLERİNİN YERLEŞİM YERLERİ
Doç. Dr. Olga RADOVA ....................................................................................................243
GAGAUZ COĞRAFYASININ OSMANLI İDARÎ TAKSİMATINDAKİ YERİ
Prof. Dr. Orhan KILIÇ ........................................................................................................261
GAGAUZLARIN DİNİNDE ESKİ TÜRK İNANÇLARINDAN İZLER
Dr. Öğretim Üyesi Selcen ÖZYURT ULUTAŞ ..................................................................279
TÜRKİYE TÜRKLERİ VE GAGAUZ TÜRKLERİNDE YAŞAYAN
ORTAK KÜLTÜREL İZLER
Şamil KUCUR ....................................................................................................................289
TÜRK DÜNYASININ İKİ HIRİSTİYAN VARLIĞI: GAGAUZLAR VE URUMLAR
Prof. Dr. Yonca İldeş ANZERLİOĞLU ..............................................................................299
GAGAUZ TÜRKLERİ’NİN DİLLERİNİ VE KÜLTÜRLERİNİ YAŞATMASINA
OSMANLI DÜZENİNİN KATKISI
Prof. Dr. Yusuf OĞUZOĞLU .............................................................................................307
EVRENOS AİLESİ VE GAGAUZLARLA İLİŞKİSİ HAKKINDA BAZI TESPİTLER
Prof. Dr. Yücel ÖZTÜRK ...................................................................................................323
VI
1. Uluslararası Devleti Olmayan Türk Toplulukları Bilgi Şöleni
GAGAUZ DİLİ, TARİHİ, COĞRAFYASI VE İNANÇ SİSTEMLERİ
ÖNSÖZ
Biz koskoca bir ormandık. Bölündük, parçalandık. Bir taraftan birbirimizi yerken
her yönden saldırıya uğradık. Büyük kısmımız batıya göçtü bir kısmımız güneye, geri
kalanlar doğuda kaldı. Gittiğimiz her yerde devletlerimiz oldu. Büyük coğrafyalara
hâkim olduk. Birçok milletin oluşmasını sağladık. Hatta cihana nizam verme iddiamız
oldu. Başkalarından gelen saldırılar neyse ama birbirimizle uğraşmaktan bıkmadık.
Bazen ittifak yapıp dışardan gelenlere karşı savaştık bazen karşı cephelerde kaldık.
Kimiz yabancı kalabalıkların içinde kendine yabancılaştı ve onlara karıştı. Kimi-
miz kısa veya çok uzun süreler başkalarının egemenliği altında kaldı. Kimimizin
kültürü ayrıntıda farklılaştı ama büyük çoğunlukla her zaman Türk kaldık. İsmimizi
unuttuğumuz zamanlar olsa da ilk fırsatta hatırladık.
Kendi coğrafyalarında kalanlar çoğalırken biz savaşlarla azaldık. Aramıza tampon
devletler soktular birbirimizden uzaklaştık. Yine de dünya tarihi bağımsız bir Türk
devletinin olmadığı bir zamana şahit olmadı.
Son dönemde birçok bağımsız devlete ulaştık, birbirimizle tekrar tanışıp barıştık.
Ancak geride devlet sahibi olmayan soydaşlarımız da kaldı.
İşte başlangıcını yaptığımız bu bilgi şölenleri dizisinin amacı bu kardeşlerimizin
de Türk kimlikleri, tarihleri, kültürleri, edebiyatları ve inançlarıyla içinde farklılıklar
barındıran bir bütün olan Türk dünyasında yer almaya devam etmelerine küçük de
olsa katkı sağlamak. İlk şölenimizi tamamladık sonrakilere sağlık.
Biz tarihten önce vardık, halen varız ve umudum sonsuza dek var olacağımızdır.
Saygılarımla.
Prof. Dr. Selçuk KIRLI
Türk Ocakları Derneği Bursa Şubesi Başkanı
Uludağ Üniversitesi Öğretim Üyesi
VII
1. Uluslararası Devleti Olmayan Türk Toplulukları Bilgi Şöleni
GAGAUZ DİLİ, TARİHİ, COĞRAFYASI VE İNANÇ SİSTEMLERİ
VIII