Table Of Content

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi TƏDRİS PROSESİNDƏ STANDARTLARIN ÖYRƏDİLMƏSİ TƏCRÜBƏSİNDƏN Rəmziyyə Babayeva Bakı şəhəri Nərimanov rayonu Məktəb-Lisey Kompleksinin müəllimi Açar sözlər: müəllim, tədris prosesi, standartlar, məzmun, fəaliyyət. Ключевые слова: учитель, учебный процесс, стандарты, содержание, деятель- ность. Key words: teacher, teaching process, standards, content, activity. Müasir mərhələdə bütün sahələrdə yalar dan, yeni təlim metodlarından istifa də- həyata keçirilən iqtisadi, sosial, mədəni yə üs tün lük verilir. Ona görə ki, xalqın intel- islahatların nəticəsi olaraq ölkəmiz dinamik lek tual–mənəvi poten sia lına, milli dəyərlə- inkişaf yolu ilə inamla irəliləyir, onun rinə əsaslanan demok ratik cə miyyət qurmaq beynəlxalq aləmdə nüfuzu güclənir. Res- in kişafda olan dövlət lərin müasir dövrdə ən publi kamızda hər bir sahədə müşahidə olu- vacib vəzifələrindən biridir. Yetişməkdə olan nan fasiləsiz inkişaf tendensiyası özünü gənc nəslin həyata hazırlanmasında, cəmiy- təhsil sektorunda da göstərir. Bu inkişafın yə tin hər bir üzvü nün vətəndaş kimi for ma- əsasın da ulu öndər Heydər Əliyevin ide ya- laşmasında təhsilin üzərinə mühüm vəzifələr ları və həmin ideyaların işığında həyata ke- düşür. Təlim pro sesi ilə bağlı bütün fəaliy- çi rilən aydın və ardıcıl strateji kurs dayanır. yətlərin səmərəli təşkili, standartların öyrə- Möh tərəm Prezidentimiz İlham Əliyevin dil məsi, məqsəd yönlü və ardıcıl həyata ke- rəhbər liyi ilə müəyyənləşdirilən və icra çirilməsinə imkan yaradan kurikulumun edilən dövlət proqramları təhsil sistemində ibtidai siniflərdə tət biqi–müəllimin peşəkar- keyfiy yətcə yeni inkişafa, yüksək nəticələrin lıq səviyyəsinin və pedaqoji fəaliyyətinin əldə edilməsinə geniş imkan və şərait ya ra- yüksəlməsini tələb edir. dır. Ölkəmizdə aparılan təhsil islahatları sə- Standartların öyrədilməsində fəal tə li- mə rə liliyini artıran nəticələrə gətirib çıxarır. min məntiqə söykənən bir sıra nəticələrini Bu da təbiidir. Çünki yeni texnologiyalar nəzərə alıram. Dərsdə problemin həlli məz- əsri olan XXI əsrdə ümum təhsil məktəbinin mun xətti və standartların öyrədilməsi ilə başlıca vəzifəsi yüksək intellektual hazırlığa səciyyələnir. Bu öyrənmədən şagirdlər yeni malik olan, qazandığı biliklərdən istifadə et - bilikləri müstəqil olaraq əməli fəaliyyətləri məyi bacaran, dünya görüşü hərtərəfli inkişaf əsasında dərk etməlidirlər. Düzgün istiqa- etmiş, milli və ümumbəşəri mənəvi keyfiy - mət ləndirmə şagirdin özünü şəxsiyyət kimi yətlərə yiyələn miş şəxsiyyətin, əsl vətən - dərk etməsinə şərait ya rat malıdır. daşın yetişdiril məsindən ibarətdir. Ö lkə miz - Standart iki mühüm komponentdən də tədris prose sinin təşkilinin yeni, daha sə - ibarət olur : mərəli forma larının tətbiq edilməsi də bu 1) Məzmun (bilik) məq sədə xidmət edir. Təhsilin key fiyyətini 2) Fəaliyyət (bacarıq) yüksəltmək və onun dinamik inki şafını Standartlarda təlim ediləcək məzmun təmin etmək üçün yeni pedaqoji texno logi - ifadə olunur və bacarığın xüsusiyyəti göstə- 48 “Azərbaycan məktəbi” 2013/4 rilir, yəni nəyin öyrədiləcəyi və öyrədilən- Məzmun standartlarının mahiyyətinə lərin necə nümayiş etdiriləcəyi aydın təsvir məzmun və fəaliyyət xətləri daxildir. edilir. Hər bir standart alt standarta bölünür. Məzmun xətti–fənn üzrə ümumi təlim Burada mürəkkəb fikirlər daha sadə fikirlərə nəticələrinin reallaşdırılmasını təmin etmək bölünür, təlim məqsədinin müəyyən olun- üçün müəyyən edilmiş məzmunun zəruri ması üçün zəmin olan komponentlər əks olu- hissəsidir. nur. Sinifdən-sinfə keçdikdə alt standartlar Məzmun standartları müəyyənləş diri- dəyişir. Məsələn: I sinif üçün riyaziyyat və lərək fəaliyyət istiqaməti ilə əlaqəliliyi nə- onun alt standartlarına baxaq: zərə alıram. Məsələn: ana dili məzmun xətti 2.1. Ədədi və dəyişənli ifadələr haq- şagirdlərdə danışanın fikrini dinləyib-anla- qında təsəvvürü olduğunu nümayiş etdirir. maq və buna münasibət bildirmək bacarığı- 2.1.1. Sadə ədədi ifadələri oxuyur və nı formalaşdırır. Bununla yanaşı, dil duyu- yazır. mu nun inkişafını, əlifbanın öyrənil mə si ni, 2.1.2. Sadə ədədi ifadələrin qiymətini düzgün, sürətli və şüurlu oxu üzrə ba ca rıq- hesablayır. ların formalaşdırılmasını, Azərbaycan xal- Bu nümunədə bilik kateqoriyalarının qının dili, tarixi, mədəniyyəti və incə sənəti, (deklorativ, prosedural, kontekstual) hər üçü adət-ənənələri haqqında ilkin təsəv vür lərin alt standartlarda öz əksini tapmışdır. yaradılmasını təmin edir. Bütün bun ların 1. Deklorativ-alt standartlarda şagird dərk olunaraq fərqləndirilməsini və təcrü- sadə ifadələri oxuyub informasiyanı əldə edir. bəmdə tətbiqini təmin edirəm. Oxu prosesin- 2. Prosedural-malik olduğu informasi- də qazanılan bacarıqları yazı ünsiy yəti yanı xatırladığını hər hansı yolla nümayiş vasitəsilə genişləndirərək qarşılıqlı əla qəyə etdirir. çevirirəm. Mühakiməli xarakterli mətn lər 3. Kontekstual-alt standartlarında şa- qurulmasını təmin edirəm. Bütün bu vər- girddən gözlənilən nəticə ədədi ifadənin dişlər oxu və yazı qabiliyyətinin, rabitəli nitq qiymətinin hesablanmasıdır. Bunun üçün inkişafının, ümumiyyətlə, kommuni ka tiv şagird müəyyən prosedur biliklərə malik mə dəniyyətin formalaşmasında şagir din fəa- olmalıdır. O, ədədi ifadələri toplayar kən liyyətini məzmun xətti və standartlar təş kil doğ ru cavab almaq üçün əvvəl toplama və edir. Ona görə də təlim standartlarını hə mişə çıxmanın ən əlverişli yollarını bilməlidir. əsas götürürəm. Məzmun standartında fəaliyyət idraki, emo- I sinfin “Azərbaycan dili” dərsliyinin sional və psixomotor taksonomiyanın kö mə- 112-ci səhifəsindəki Ç. Məmmədovun “Cü - yi ilə sistemləşdirilir. Riyaziyyat dərslərində cə və tülkü” mətninin öyrədilməsi zamanı əsas fəaliyyət idraki fəaliyyət olduğundan standartların necə reallaşmasına nəzər yeti- standartlar tərtib olunarkən idraki taksono - rək. miya əsas götürülmüşdür. Standartlar baca - Motivasiya: rıq ların ifadə edilməsində çox mühüm gös- Toyuq-cücənin, ev quşlarının düşməni təricidir. Standartlar bacarığın xüsusiy yəti - nədir? nin müəyyənləşdirilməsində biz müəllimlərə “Tülkü həccə gedir” cizgi filmindən öz fəaliyyətimizi düzgün təşkil etməkdə bir fraqment göstərirəm. yardımçı vasitədir. Onun əsasında təlimin Şagirdlər tülkünün hiyləgərliyindən, təşkili və şagird nailiyyətlərinin qiymət lən - toyuq-cücəni necə aldadıb tutmasından, di rilməsi ilə bağlı bütün mühüm məlumatlar onların düşməni olmasından danışırlar. əldə edilir. Mətni aydın, ifadəli, intonasiya ilə ___________________________ 49 * 4 “Azərbaycan məktəbi” № 4 Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi oxu yuram. İstifadə edilmiş ədəbiyyat St.2.2.1. (Kiçikhəcmli mətnləri düz gün tələffüz etməklə oxuyur)- Mətn hissə-his sə 1. Azərbaycan Respublikasında ümu- şagirdlər tərəfindən oxunur. mi təhsil sistemində qiymətləndirmə kon- Sual: Mətn nəzm və nəsrlə yazıl mışdır? sep siyası (Azərbaycan müəllimi, 6 fevral, St.2.2.2. (Müxtəlif bədii mətnləri 2009). (nəzm, nəsr) fərqləndirir–şeirin əsas struktur 2. Kərimov Y. Təlim metodları. Bakı: elementlərini bənd, misra, qafiyəli sözləri RS Poliqraf, 2010. göstərərək mətnin nəzmlə yazıldığını de - 3. Ümumtəhsil məktəblərinin I-IV yirlər. sinifləri üçün fənn kurikulumları. Bakı, St.2.2.5. (Mətnin məzmununu nəql edir) 2008. Şagirdlər şeiri nəsrə çevirib nəql 4. Ümumtəhsil pilləsinin dövlət stan- edirlər. dartları (kurikulumları). / Azərbaycan mək- St. 1.2.3. (Nitqi müvafiq mimika və təbi, 2011, № 6, jestlərlə müşayiət edir) - Mətn üç şagird tə rə - findən (aparıcı, tülkü, cücə) səhnələş di rilir. Р.Бабаева Tülkü və cücə rolunu ifa edən şagirdlər jest Из опыта обучения стандартов в və mimikalardan yerində istifadə et məklə ta - учебном процессе maşanı nümayiş etdirirlər. St.2.2.4. (Mətndəki əsas fikri müəy - Резюме yənləşdirir və sadə formada ifadə edir)- Cücə В статье говорится об учитывании в ağılla fikirləşib hiyləgər tülküyə qalib gələ обучении стандартов интерактивного ме- bildi. тода, основанного на логику. Отме чается, St.2.1.1. (Mətndə rast gəldiyi yeni əşya что решение проблемы характеризуется və hadisələri adlandırır)–xırpaladı-qa- обучением содержательных линий и mazladı, tutdu. стандартов. St. 2.1.3. (Mətndə öyrəndiyi yaxın mə - Выдвигается мысль о роли образо- nalı sözləri cümlədə işlədir) - Əli qapıya вания в таких важных задачах, как фор- vurulan topu cəld tutdu. мирование гражданина и подготовке St. 3.1.2. (Əl yazısı şəklində olan молодого поколения к жизни. sözləri və kiçikhəcmli mətnləri üzündən kö - çürür)–Şagirdlər əl yazısı ilə verilmiş mətni R.Babayeva üzündən köçürürlər. From the practice of teaching “Cücələrim” mahnısını oxutmaq. standards Tapşırıq: Mətndən sual cümləsini ta - pıb, nəqli və ya əmr cümləsinə çevirin. Summary Qiymətləndirmə. In the article is spoken about the Təhsil–öyrənən və öyrədənin qarşılıqlı results of interactive teaching which is based pedaqoji işinin nəticəsidir. Biz ibtidai sinif on logic. It is noted that solving problem müəllimləri pedaqoji elmi nə qədər də rindən within the lesson is characterized by the mənimsəsək, Milli Kurikulum fən lərinin standards. The role of education for making tədrisində bir o qədər yüksək nəticə əldə edə good citizens is noted. At the same time the bilərik. information is given about two important Rəyçi: dos. Ə.Abbasov components of education. 50