frıedrıch wılhelm frıedrıch wılhelm nıetzsche'n n etzsche'n n etzsche'n n ahlak görüşü ahlak görüşü

90 Pages·2007·0.41 MB·Turkish

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
DİN FELSEFESİ BİLİM DALI

FFFFRRRRIIIIEEEEDDDDRRRRIIIICCCCHHHH WWWWIIIILLLLHHHHEEEELLLLMMMM
NNNNIIIIEEEETTTTZZZZSSSSCCCCHHHHEEEE’’’’NNNNİİİİNNNN
AAAAHHHHLLLLAAAAKKKK GGGGÖÖÖÖRRRRÜÜÜÜŞŞŞŞÜÜÜÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Danışman
Doç. Dr. Naim ŞAHİN

Hazırlayan
Ayşe SEVİNÇ

KONYA 2007
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR...................................................................................................iii
ÖNSÖZ...................................................................................................................iv
GİRİŞ.......................................................................................................................1
NIETZSCHE'NİN YAŞAMIŞ OLDUĞU DÖNEME GENEL BİR BAKIŞ
VE ONUN BAZI PROBLEMLERE YAKLAŞIMI......................................1
1. Nietzsche’nin Yaşamış Olduğu Dönemin Ahlaki Yapısına Genel Bir
Bakış ve Nietzsche’nin Ahlak Görüşünü Etkileyen Nedenler......................1
2. Nietzsche’nin Felsefesinde Din ve Tanrı’nın Yeri.............................................4
3. Nietzsche’nin Felsefesinde İnsan ve Üstün–İnsanın Yeri...................................7
BİRİNCİ BÖLÜM
1. Nietzsche’nin Ahlak Problemine Yaklaşımı....................................................11
1.1. Ahlakın Tanımı.........................................................................................11
1.2. Ahlakın Konusu........................................................................................16
1.3. Ahlakın Yöntemi......................................................................................18
1.4. Ahlaki Değer ve Ahlaki Değerin Menşei..................................................19
1.4.1. Efendi Ahlakı.....................................................................................28
1.4.2. Köle Ahlakı........................................................................................31
2. Nietzsche’nin Ahlak Anlayışında Bazı Kavramlar.......................................38
2.1. Vicdan......................................................................................................39
2.2. İyi–Kötü...................................................................................................43
2.3. Erdem.......................................................................................................50
2.4. Mutluluk...................................................................................................55
2.5. Merhamet.................................................................................................57
II. BÖLÜM
NIETZSCHE’NİN ÇEŞİTLİ AHLAK GÖRÜŞLERİNE VE BAZI PRATİK AHLAK
PROBLEMLERİNE YAKLAŞIMI.....................................................................60
1. Nietzsche’nin Çeşitli Ahlak görüşlerine Yaklaşımı..........................................60
1.1. Ferdiyetçi Ahlak görüşlerine Yaklaşımı....................................................61
1.1.1. Mutluluk Ahlakı.................................................................................61
1.1.2. Vazife Ahlakı.....................................................................................64
1.1.3. Varoluşçu Ahlak................................................................................65
1.2. Dini Ahlak................................................................................................66
2. Nietzsche’nin Bazı Pratik Ahlak Problemlerine Yaklaşımı..............................72
2.1. Ahlak Açısından Kadın ve Erkeğin Durumu.............................................72
2.2. Devlet Ahlakı...........................................................................................76
SONUÇ..................................................................................................................79
BİBLİYOGRAFYA................................................................................................82

ii
KISALTMALAR

a.g.e Adı geçen eser
Çev. Çeviren
Haz. Hazırlayan
Hz. Hazreti
İ.İ.F.V. İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı
s. Sayfa
vb. Ve benzeri
Yay. Yayınları
iii
ÖNSÖZ
Batıda XIX. yüzyılda felsefi sahada geleneksel çizgiden ilk önemli kopuş
F.W.Nietzsche (1844–1900) ile gerçekleşmiştir. Nietzsche, çağının kültürel ve dini inan-
cına karşı çıkmayı felsefe anlayışının temeline koymuştur. Onun üstüninsan anlayışı ve
efendi–köle ilişkisini değerlendirme tarzından ortaya çıkan ahlak görüşü son derece
önemlidir. Kendisinden sonraki birçok düşünür üzerinde oldukça etkili olan Nietzsche,
felsefede de nihilizmin öncüsü olarak görülmektedir.
Biz de bu çalışmamızda Nietzsche’nin ahlak görüşü üzerinde durmaya çalıştık.
Çalışmamız önsöz, giriş, iki bölüm, sonuç ve bibliyografyadan oluşmaktadır.
Nietzsche’nin yaşamış olduğu dönemin ahlaki yapısına genel bir bakış ve
onun ahlak görüşünü etkileyen faktörlerin yanında, onun felsefesinde Tanrı’nın, in-
san ve üstün insanın yerini incelediğimiz giriş bölümü üç başlıktan oluşmaktadır. Ni-
etzsche’nin yaşadığı dönemde Avrupa’da ahlaki yaşam nasıldı? Nietzsche’nin din ve
Tanrı anlayışı nedir? Nietzsche insan ve üstüninsanı nasıl değerlendirmektedir?
Birinci bölümde, Nietzsche’nin ahlak problemine yaklaşımını ve Nietzsche’nin
ahlak anlayışındaki bazı kavramları inceledik. Nietzsche ahlakı nasıl tanımlamakta, ah-
laki değerin menşei hakkında ne düşünmektedir? Vicdan, iyi–kötü, erdem ve mutluluk
kavramlarını nasıl tanımlamaktadır?
. İkinci bölüm, “F.W. Nietzsche’nin Çeşitli Ahlak Görüşlerine ve Bazı Pratik
Ahlakla İlgili Problemlere Yaklaşımı” başlığını taşımaktadır. Ferdiyetçi ahlak görüş-
leri ve dini ahlak hakkında ne düşünmektedir? Ona göre, ahlak açısından kadın ve er-
keğin durumu nasıldır? Nietzsche, devleti nasıl değerlendirmektedir? Bu bölümde bu
vb. soruları yanıtlamaya çalıştık.
iv
Sonuçta ise genel bir değerlendirme yaptık.
Çalışmamızın konu olarak alınmasında ve hazırlanmasında yardımını esirge-
meyen değerli danışman Hocam Doç. Dr. Naim Şahin’e ve beni bu yolda yüreklendi-
ren kıymetli Hocalarım Prof. Dr. Hüsameddin Erdem ve Doç. Dr. Bayram Dalkılıç’a
minnet ve şükranlarımı sunarım.
Ayşe SEVİNÇ
KONYA–2007
v
GİRİŞ
NIETZSCHE'NİN YAŞAMIŞ OLDUĞU DÖNEME GENEL BİR
BAKIŞ VE ONUN BAZI PROBLEMLERE YAKLAŞIMI
Nietzsche, 19. yüzyılın düşünce bakımından en önemli ve en etkili Alman fi-
lozoflarından biridir. Onun felsefesinin ana çizgisi olarak, kendi çağına toptan bir
karşı çıkış gösterilebilir. O, çağındaki akılcılığa, felsefe dizgelerine, tarih akımlarına
ve çağında benimsenmiş bütün değerlere karşı durmaktadır. Peki, onun düşünce ya-
pısını yaşadığı dönem nasıl etkilemiştir? Ya da düşüncelerinin oluşmasında yaşadığı
dönemin etkileri var mıdır?
1. Nietzsche’nin Yaşamış Olduğu Dönemin Ahlaki Yapısına Genel
Bir Bakış ve Nietzsche’nin Ahlak Görüşünü Etkileyen Nedenler
Bir düşünürü araştırırken onun insan görüşü veya bu görüşle ilgili söyledikleri
ile kendi çağının problemlerini anlatış tarzına dikkat etmek gerekir. Bu yüzden Ni-
etzsche’nin yaşadığı çağın arka planını ve onun kendi çağı için söylediklerini ele al-
manın doğru olacağı kanaatindeyiz.
19. yüzyılın insanı ve değerlerin üzerinde bir değerlendirme yapmak belli bir
ahlaka ve ahlaki değer yargılarına dayanır. Bu bağlamda 19.yüzyılda birbirine zıt iki
ahlak görüşü karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan ilki Hristiyan değerlendirme tarzı
iken, ikincisi pozitivist bir değerlendirme tarzıdır.
Nietzsche’nin toplumda ilk gözlemlediği şey yozlaşma (decadence)dır. Bu,
ona göre insanlığın ana tabiî güçlerinden büsbütün sapmasıdır. Bu çöküntünün nede-
1
ni ise Hristiyanlığın insan ve dünya görüşüne dayanan Batının sürü ahlakı, sonuçları
ise karamsarlık, zaaf, kötülük, hastalık, bekârlık, dizginsizliktir. İşte 19. yüzyılın
“modern insan”ı bu çökmüş insandır. Bunun yanında yine koyu Hristiyan, öte dün-
yacı, bitkin insan yer alır.1
Yozlaşma kavramı, Nietzsche’ye göre, hayatın büyümesinin zorunlu bir man-
tıksal sonucudur. Yozlaşmanın ortaya çıkışı hayatın doğması ve ilerlemesi gibi zo-
runludur. Onu ortadan kaldırmak insanın elinde değildir. Fakat Nietzsche’ye göre
akıl bunun tersini istemektedir.2
Peki, bu yozlaşma hangi sonuçları doğurmuştur? Nietzsche yozlaşmanın do-
ğurduğu sonuçları sıralarken ilk sıraya “kuşku”yu koymaktadır. Kuşku hayata, insan-
lara kısacası her şeye karşı duyulan bir kuşkudur. Yozlaşmanın sonuçları arasında
ikinci sırayı ahlakın bozulması alır. Bu elbette Nietzsche’nin kabul ettiği ahlaktır.
Yani insanın içgüdülerine ters olmayan, kişiyi başka bir dünya anlayışına götürme-
yen ahlakın yozlaşmasıdır. O zaman bu yozlaşma nasıl olmuştur? Hristiyan ahlakının
kabul edilmesi ve insanın içgüdülerine ters ahlaki kuralların belirlenmesi ile olmuş-
tur. Üçüncü sırada sosyal soru gelir. Fakat Nietzsche’nin bundan neyi kastettiği pek
anlaşılmamaktadır. Bunun dışında o, nihilizmi yozlaşmanın sebebi olarak gösteril-
mesine karşı çıkmakta ve nihilizmi yozlaşmanın mantığı olarak görmektedir. Yine
ona göre “iyi insan” ve “kötü insan” da yozlaşmanın iki tipidir.3

1 İoanna KUÇURADİ, Nietzsche ve İnsan, Türk Felsefe Kurumu Yay., Ankara 1997, s. 98.
2 Friedrich Wilhelm NIETZSCHE, Güç İstenci, Çev. Sedat Umran, Birey Yay., İstanbul 2002, s. 38.
3 F.W. NIETZSCHE, a.g.e., s. 39–40.
2
19. yüzyılın “modern bilim”inde bilme tutkusunun ve bilme sevgisinin olmayışı
ve bilimin sadece metod demek oluşu Nietzsche’nin eleştirdiği durumlardan biridir. Bu
yüzden Sokrates (M.Ö.469–399)’ı, Platon (M.Ö.428–348)’u, Descartes (1596–1650)ı ve
Kant (1724–1804)’ı eleştirmektedir. O aslında tamamıyla idealistlere karşıdır.4
19. yüzyıl Avrupa’sında kültür, sürü değerlendirmelerine ve çatışmalarına da-
yanan bir kültür, bilime, insan aklının sınırsız gücüne ve insanların eşitliğine olan
inancıyla insanları iyimser yapmak isteyen bir kültürdür. Fakat bu durum da insanı
sonunda kötümserliğe götürmektedir. Çünkü Hristiyan ahlakını kaldırmaya çalışan
pozitivist düşünce ahlaktaki dini arka planı kaldırınca, değer yargılar havada kalmak-
ta ve bu da kişiyi kötümser yapmaktadır.5
Nietzsche’ye göre, Avrupa kötümserliğin daha başlarındadır. Avrupa’daki kö-
tümserlik hiçliğin yansıtıldığı büyük ve önemli donmuşluğa ulaşamadığı için yapay-
dır. Nietzsche, Avrupa kötümserliğinde büyük ölçüde bilgin ve şair kötümserliğinin
mevcut olduğunu söylemektedir.6
Nihilizm nedir? Nihilizminin oluşmasının sebepleri nelerdir? Nietzsche nihi-
lizmi en üst değerlerin değersizleşmesi olarak tanımlamaktadır.7 Nihilizmin sebepleri
ise Nietzsche’ye göre şöyledir:
1. Hristiyanca ahlak yorumu nihilizmin sebeplerinden ilkidir.

4 F.W. NIETZSCHE, İyinin ve Kötünün Ötesinde, Çev. Ahmet İnam, Say Yay. İstanbul 2004, s. 11, G.İ., s.
234.
5 İ. KUÇURADİ, a.g.e., s. 108,109.
6 F.W. NIETZSCHE, Güç İstenci., s. 35
7 F. W. NIETZSCHE, Güç İstenci, s. 23.
3
2. Hristiyanca ahlakın batışından sonra yerine başka bir ahlak konmadığı için
nihilizm gerekli olmuştur.
3. Ahlaktan kuşku duyulmaya başlanılması ve ahlakın yaptırım gücünün kal-
maması nihilizmin sebebidir.
4. Hristiyan ahlakı olmasa da Hristiyan değer yargıları sosyalist ve pozitivist
sistemlerde varlığını sürdürmektedir. Nietzsche’ye göre Hristyan ahlakının bir eleşti-
risinin yapılmamış olması nihilizmi doğurmuştur.
5. Anti–bilimciliğin ortaya çıkışı da nihilizmin sebepleri arasındadır.
6. Ulusçuluk ve anarşizmin oluşması nihilizmin politik ve ekonomik sebepleri
arasındadır.8
Bütün bu durumların nihilizmi oluşturduğunu kabul eden Nietzsche nihilizmi
etkin ve edilgen olmak üzere ikiye ayırmaktadır. Etkin nihilizm; ruhun yükseltilmiş
olan kudretini; edilgen nihilizm ruhun kudretinin azalması anlamına gelmektedir.9
Bu bağlamda acaba Nietzsche’nin ahlak görüşünde Tanrı’ya yer var mıdır?
Varsa Tanrı’nın onun ahlak görüşündeki yansımaları nelerdir? Yoksa onun ahlak gö-
rüşünün temelini oluşturan faktörler nelerdir? Şimdi bu vb. soruları irdelemeye çalı-
şalım.
2. Nietzsche’nin Felsefesinde Din ve Tanrı’nın Yeri
Tanrı, moneteist dinlerde tekil olarak kullanılan bir terimdir. Dolayısıyla bu
dinlerde Tanrı objeye ve sujeye göre değişmeyen, izafi olmayan bir varlıktır. Düşün-

8 F. W. NIETZSCHE, a.g.e., s. 21–22.
4