ferulago platycarpa boıss.&bal. üzerinde farmasötik botanik yönünden araştırmalar

130 Pages·2007·15.09 MB·Turkish

TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

FERULAGO PLATYCARPA BOISS.&BAL. ÜZERİNDE
FARMASÖTİK BOTANİK YÖNÜNDEN
ARAŞTIRMALAR

Erdoğan ŞATIR

FARMASÖTİK BOTANİK
ANABİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ

DANIŞMAN

Prof. Dr. Maksut COŞKUN

2006-ANKARA

ii

Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü
Farmasötik Botanik Tezli Yüksek Lisans Programı
çerçevesinde yürütülmüş olan bu çalışma, aşağıdaki jüri tarafından
Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir.

Tez Savunma Tarihi: 13 Şubat 2006

Prof. Dr. Mehmet KOYUNCU
Jüri Başkanı

Prof. Dr. Maksut COŞKUN Prof. Dr. Nurten Ezer
Danışman Üye

Yard. Doç. Dr. Levent Altun Doç. Dr. Ayşegül Güvenç
Üye Üye
iii

İÇİNDEKİLER

Kabul ve Onay ii
İçindekiler iii
Önsöz vi
Simgeler ve Kısaltmalar vii
Şekiller Dizini x
Şemalar Dizini xi
Kromatogramlar Dizini xii
Tablolar Dizini xiii
Fotoğraflar Dizini xiv

1. GİRİŞ 1
1.1. Botanik Kısım 2
1.1.1. Türün Sistematikteki Yeri 2
1.1.2. Umbelliferae (Apiaceae) Familyasının Genel Özellikleri 2
1.1.3. Familyanın Dünyada Yayılışı 3
1.1.4. Ferulago W. Koch Cinsinin Genel Özellikleri 4
1.1.5. Ferulago W. Koch Türlerinin Türkiye’de Yayılışı 5
1.1.6. Ferulago Türleri Üzerinde Yapılmış Botanik Çalışmalar 9
1.1.6.1. Taksonomik Çalışmalar 10
1.1.6.2. Anatomik Çalışmalar 12
1.2. Kimyasal Kısım 13
1.2.1. Umbelliferae Familyası üyelerinin içerdiği bileşikler 13
1.2.2. Kumarinler 13
1.2.3. Ferulago Türleri Üzerinde Yapılmış Kimyasal Çalışmalar 19
1.3. Ferulago Türleri Üzerinde Yapılmış Biyolojik Aktivite Çalışmaları 28
1.4. Ferulago Türleri Üzerinde Yapılmış Diğer Çalışmalar 30

2. GEREÇ VE YÖNTEM 32
2.1. Gereç 32
iv
2.1.1. Ferulago platycarpa Boiss.&Bal. 32
2.1.2. Kullanılan Cihazlar 33
2.2. Yöntem 34
2.2.1. Botanik Çalışmalar 34
2.2.1.1. Morfolojik Çalışmalar 34
2.2.1.2. Anatomik Çalışmalar 34
2.2.2. Fitokimyasal Çalışmalar 35
2.2.2.1. Teşhis Reaksiyonları 35
2.2.2.1.1. Alkaloit Teşhisi 35
2.2.2.1.2. Kardiyoaktif Heterozit Teşhisi 35
2.2.2.1.3. Saponozit Teşhisi 36
2.2.2.1.4. Flavonozit Teşhisi 37
2.2.2.1.5. Antosiyanozit Teşhisi 37
2.2.2.1.6. Siyanogenetik Heterozit Teşhisi 38
2.2.2.1.7. Tanen Teşhisi 38
2.2.2.1.8. Antrasen Türevi Heterozitlerin Teşhisi 38
2.2.2.1.9. Kumarin Teşhisi 39
2.2.2.1.10. Uçucu yağ Teşhisi 39
2.2.2.2. Kimyasal Çalışmalarda Kullanılan Ekstrelerin Hazırlanması 39
2.2.2.3. İnce Tabaka Kromatografisi (İTK) 40
2.2.2.4. Yüksek Basınç Sıvı Kromatografisi (YBSK) 40
2.2.2.5. Antimikrobiyal Aktivite Çalışmaları 41
2.2.2.5.1. Antibakteriyel ve Antifungal Aktivite 41
3. BULGULAR 44
3.1. Morfolojik Çalışmalar 44
3.1.1. F. platycarpa Deskripsiyonu 44
3.1.2. Ankara’daki Herbaryumlarda Bulunan Tür Örneklerinin Lokaliteleri 44
3.2. Anatomik Çalışmalar 54
3.2.1. Yaprak Anatomisi 54
3.2.2. Gövde Anatomisi 57
3.2.3. Pedisel Anatomisi 59
3.2.4. Işın Anatomisi 61
v
3.2.5. Pedunkul Anatomisi 62
3.2.6. Meyve Anatomisi 63
3.3. Kimyasal Bulgular 65
3.3.1. Teşhis Reaksiyonlarının Sonuçları 65
3.3.1.1. Uçucu yağ Teşhisi 66
3.3.2. Kimyasal Çalışmaların Sonuçları 66
3.3.2.1. İ.T.K. (İnce Tabaka Kromatografisi) Sonuçları 68
3.3.2.2. YBSK – Kalitatif ve Kantitatif Analiz Sonuçları 71
3.3.2.3. Antimikrobiyal Çalışmalara İlişkin Bulgular 76
3.3.2.3.1. Antibakteriyel ve Antifungal Aktivite Çalışmasının Sonuçları 76

4. TARTIŞMA 78
4.1. Morfolojik Çalışmalar 78
4.2. Anatomik Çalışmalar 78
4.3. Teşhis Reaksiyonları 79
4.4. İ.T.K. Çalışmaları 80
4.5. YBSK - Kalitatif ve Kantitatif Çalışmalar 80
4.6. Antimikrobiyal Çalışmaları 81
4.6.1. Antibakteriyel ve Antifungal Aktivite 81
5. SONUÇ VE ÖNERİLER 82
ÖZET 85
SUMMARY 86
KAYNAKLAR 87
vi
ÖNSÖZ

Tez konumun belirlenmesinde ve her türlü çalışmamda idari işlerinin
yoğunluğuna rağmen yardımını esirgemeyen ve her konuda yol gösteren,
ana bilim dalı olanaklarından faydalanmamı sağlayan danışmanım Prof. Dr.
Maksut Coşkun’ a,

Her türlü desteğinden dolayı ana bilim dalımız öğretim üyelerinden Prof. Dr.
Mehmet Koyuncu’ ya,

Çalışmalarım esnasında sorularımı hiçbir zaman yanıtsız bırakmayan her
türlü konuda yol gösterip yardımcı olan her an desteğini gördüğüm Doç. Dr.
Ayşegül Güvenç’ e,

Her zaman her konuda desteğini esirgemeyen, sorularıma bıkıp
usanmaksızın cevap veren, en sıkışık zamanlarımda yanımda olan sevgili
hocam Dr. Ecz. Ceyda S. Kılıç’ a,

Her zaman için dertlerimi paylaştığım, desteklerini yanımda hissettiğim, her
türlü sorunumla ilgilenen Uzm. Bio. Gülderen Yılmaz’a ve Dr. Ecz. Ayşe Mine
Özkan’a, yardımına ihtiyacım olduğunda yanı başımda olan Tek. Mustafa
Kahveci’ ye, her türlü desteğinden dolayı Yücel Yayla’ya, her konudaki
desteklerinden dolayı ana bilim dalımız doktora öğrencileri Jehad Ahmed,
Gülsen Kendir ve Ayşe Baldemir’ e,

Her zaman deneyimlerinden yararlandığım Farmakognozi ana bilim dalında
görev yapan hocalarıma ve araştırma görevlisi arkadaşlarıma; özellikle Yard.
Doç. Dr. Levent Altun ve Tek. Mehmet Koç’ a,

Bitki teşhisindeki yardımlarından dolayı G.Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji
Bölüm Başkanı Prof. Dr. Hayri Duman’ a,

Mikrobiyolojik çalışmalarım esnasında bana yol gösteren ve birlikte çalışan
Farmasötik Mikrobiyoloji A.B.D. öğretim üyesi Prof. Dr. Sulhiye Yıldız’ a,

Merkez laboratuarı imkanlarını kullanmama izin veren dekanımız
Prof.Dr.Seçkin Özden’ e,

Arazi çalışmam sırasında yanımda olup bana destek olan Ceyhun Çeşit’e,

Her zaman yanımda olup her konuda bana destek olan, her şeyimi
paylaştığım, beraber ağlayıp, güldüğüm sevgili arkadaşım Ali Erdem’ e,

Ve en önemlisi beni yetiştirip bu günlere getiren maddi-manevi hiçbir desteği
hiçbir zaman esirgemeyen annem ve babam Şükran - Zekai Şatır’ a ve abim
Sinan Şatır’ a,
SONSUZ TEŞEKKÜRLERİMİ SUNARIM
vii
SİMGELER VE KISALTMALAR

α alfa
ae alt epiderma
AEF Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Herbaryumu
ANK Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Herbaryumu
ATCC American Type Culture Collection
Bal. Balansae
β beta
Boiss. Boissier
BuOH Butanol
C Karbon
CaCl Kalsiyum Klorür
2
CHCl Kloroform
3
dak dakika
D.Ç. Dikensi Çıkıntı
DNA Deoksiribonükleik asit
ek ekzokarp
e epiderma
E East
en endokarp
end endosperma
EtOAc Etil asetat
FeCl Demir 3 Klorür
3
fl floem
fs floem sklerenkiması
GAZI Gazi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Herbaryumu
g gram
h stoma komşu hücresi
HD Hidro Distilasyon
Hausskn. Haussknecht
viii
H SO Sülfürik asit
2 4
HCl Hidroklorik asit
HUB Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Herbaryumu
Hz Hertz
id iletim demeti
İTK İnce Tabaka kromatografisi
Jel Jelatin
k kütikula
ka kanat
ko kosta
KCl Potasyum klorür
KH PO Potasyum Fosfat
2 4
kl kollenkima
km kilometre
ks ksilem
l litre
L Linneaus
m mezokarp
M Molar
MD Mikro-Distilasyon
m metre
MeOH Metanol
Mg Magnezyum
µg mikrogram
µl mikrolitre
mg miligram
MgSO .7H O Magnezyum sülfat . 7 Mol su
4 2
MHz Megahertz
ml mililitre
mp mezokarp parenkiması
N Normal (Normalite)
NaCl Sodyum klorür
ix
NaHCO Sodyum Bikarbonat
3
nm nanometre
NMR Nükleer Magnetik Rezonans
o orto
ö öz
pp palizat parenkiması
p para
P Prantşimgin
pa Parenkima
R. B. G. Edinb. Royal Botanic Gardens Edinburgh
RRI Rölatif Retansiyon İndisi
st stoma
sp sünger parenkiması
s salgı kanalı
sb salgı kanalı (büyük)
sk salgı kanalı (küçük)
t testa
TMS Tetrametil Silan
TSB Triptic Soy Broth
tt triplet triplet
UV ultra viyole
üe üst epiderma
v valekulum
YBSK Yüksek Basınç Sıvı Kromatografisi
% yüzde
yy yüzyıl