fenomenolojik yaklaşım ve mentorluk

265 Pages·2008·1.38 MB·Turkish

T.C.
EGE ÜNİVERİSTESİ
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

DİYABET HEMŞİRELİĞİ YÖNETİMİNDE
BİREYSEL DANIŞMANLIK MODELİ:
FENOMENOLOJİK YAKLAŞIM VE MENTORLUK

HEMŞİRELİK PROGRAMI
İÇ HASTALIKLARI HEMŞİRELİĞİ ANABİLİM DALI
DOKTORA TEZİ

HAZIRLAYAN
Öğr. Gör. Esra TEZER

DANIŞMAN ÖĞRETİM ÜYESİ
Prof. Dr. Aynur ESEN

İZMİR
2007
1
ÖNSÖZ

Lisans, Yüksek Lisans ve Doktora eğitimim süresince benimle akademik deneyimlerini
paylaşan, tezimde ve akademisyenlik eğitimimde büyük katkıları olup, sosyal ve akademik
alanda hep yanımda hissettiğim değerli danışmanım ve akademik mentorum Sayın Prof.
Dr. Aynur ESEN’e, eğitimimde emeği geçen başta Ege Üniversitesi Hemşirelik
Yüksekokulu İç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı Başkanı Sayın Prof. Dr. Çiçek
FADILOĞLU olmak üzere anabilim dalı öğretim üye ve elemanlarına, tezimin planlama ve
yürütme aşamasına katkıda bulunan Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi İç
Hastalıkları Anabilim Dalı, Endokrinoloji ve Metbolizma Bilim Dalı öğretim üyesi Sayın
Prof. Dr. Candeğer YILMAZ’a, tez veri toplama aşaması ve hasta takiplerinde birlikte
çalıştığım, bilgi ve deneyimlerini benimle paylaşan Sayın Uzm. Dr. Muammer
KARADENİZ’e , tez çalışmam süresince katkı ve desteklerini esirgemeyen Ege Üniversitesi
Ödemiş Sağlık Yüksekokulu Müdürü Sayın. Prof. Dr. Fethi DOĞAN’a ve
çalışma arkadaşlarıma, eş zamanlı doktora yapmanın güç birliğini hissettiren doktora
dönem arkadaşım Araş.Gör. Yasemin YILDIRIM’a, mentorluk programına sorumlulukla
devam eden tüm hastalarıma ve tüm eğitimim ve tez çalışmam süresince manevi desekleri
ile hep yanımda olan aileme ve Doç. Dr. Fahrettin OKSEL’e sonuz teşekkürlerimi
sunarım.

Öğr. Gör. Esra TEZER
Haziran 2007/ İZMİR

2
İÇİNDEKİLER
Önsöz………………………………………………………………………………….i
İçindekiler……………………………………………………………………………ii
Tablolar Dizini ……………………………………………………………………..ix

BÖLÜM I
1. Giriş ...................................................................................................................1
1.1. Problemin Tanımı...............................................................................................1
1.2. Araştırmanın Amacı...........................................................................................3
1.3. Araştırma Soruları ve Hipotezler........................................................................4
1.3.1. Fenomenolojik İnceleme İçin Araştırma Soruları...........................................4
1.3.2. Hipotezler........................................................................................................5
1.4. Araştırmanın Önemi...........................................................................................5
1.5. Araştırmanın Sınırlılıkları..................................................................................6
1.6. Tanımlar............................................................................................................7
1.7. Genel Bilgiler....................................................................................................7
1.7.1. Diabetes Mellitus Yönetimi.............................................................................7
1.7.1.1. Diyabet Tedavisi...........................................................................................8
1.7.1.1.1. Tıbbi Beslenme Tedavisi........................................................................8
1.7.1.1.1.1. Tıbbi Beslenme Tedavisinin Amaçları...................................................9
1.7.1.1.1.2. Tıbbi Beslenme Tedavisinin İlkeleri......................................................10
1.7.1.1.1.3. Tıbbi Beslenme Tedavisi Uygulama Modelleri.....................................11
1.7.1.1.2. Diyabet ve Egzersiz................................................................................12
3
1.7.1.1.2.1. Egzersizin Yararları................................................................................12
1.7.1.1.2.2. Egzersizin Riskleri..................................................................................13
1.7.1.1.2.3. Egzersiz Çeşitleri....................................................................................14
1.7.1.1.3. İlaç Tedavisi............................................................................................14
1.7.1.1.3.1. Oral Antidiyabetik Tedavi......................................................................15
1.7.1.1.3.2. İnsülin Tedavisi......................................................................................16
1.7.1.2. Diyabet Eğitimi............................................................................................17
1.7.1.2.1. Diyabet Eğitiminin Gelişimsel Süreci.....................................................17
1.7.1.2.2. Diyabet Eğitiminin Yararları...................................................................18
1.7.1.2.3. Diyabet Eğitim Programı.........................................................................19
1.7.1.2.3.1. Diyabetli Hakları....................................................................................22
1.7.1.2.3.2. Baş Etme Yöntemleri..............................................................................23
1.7.1.2.3.3. Alternatif Tedaviler................................................................................29
1.7.1.2.4. Diyabet Eğitim Hemşireliği.....................................................................31
1.7.1.2.5. Diyabet Eğitim Süreci.............................................................................32
1.7.1.2.6. Diyabette Bireysel Yönetim Eğitimi.......................................................33
1.7.1.2.7. Diyabet Eğitiminde Başarı Kriterleri.......................................................35
1.7.1.3. Diyabet Yönetiminde Hastanın Etkinliği.....................................................37
1.7.1.3.1. Diyabetin Bireysel Yönetimi...................................................................37
1.7.1.3.1.1. Tedaviye Uyum......................................................................................37
1.7.1.3.1.1.1. Diyabette Öz Bakım.........................................................................37
1.7.1.3.1.1.2. Diyabette Öz Etkililik ......................................................................38
1.7.2. Bireysel Yönetim Problemlerine Yeni Çözüm Arayışları: Fenomenolojik
Yaklaşım ve Mentorluk.................................................................................39
1.7.2.1. Fenomenolojik Yaklaşım..............................................................................39
4
1.7.2.1.1. Niteliksel Araştırmalar ve Fenomenolojik Yaklaşım..............................41
1.7.2.1.2. Literatürde Fenomenolojik Çalışmalar....................................................43
1.7.2.2. Mentorluk.....................................................................................................44
1.7.2.2.1. Tarihçe ve Tanımlar................................................................................44
1.7.2.2.2. Mentorluk Çeşitleri..................................................................................45
1.7.2.2.3. Mentorluk İlkeleri....................................................................................46
1.7.2.2.4. Mentorun Nitelikleri ...............................................................................48
1.7.2.2.4.1. Eğitim Alanında Mentor Nitelikleri.......................................................48
1.7.2.2.4.2. Sağlık Alanında Mentor Nitelikleri........................................................49
1.7.2.2.5. Menteé Tanımı ve Nitelikleri .................................................................49
1.7.2.2.5.1. SWOT Analizi........................................................................................50
1.7.2.2.6. Menteé ‘nin Mentorluk Sürecinden Kazanımları....................................53
1.7.2.2.7. Güncel Mentorluk Yaklaşımları..............................................................53
1.7.2.2.8. Diyabet ve Mentorluk .............................................................................54
1.7.2.2.8.1. Uluslararası Diyabet Federasyonu (IDF)’nun Diyabette Mentorluk
(Danışman/Rehberlik) Önerileri..............................................................54
1.7.2.2.8.2. Diyabetli Bireye Mentorluk....................................................................55

BÖLÜM II
2. Gereç ve Yöntem..................................................................................................59
2.1. Araştırmanın Tipi...............................................................................................59
2.2. Araştırmada Kullanılan Gereçler........................................................................59
2.2.1. Mini Mental Test.............................................................................................59
2.2.2. Bireysel Tanıtım Formu..................................................................................60
2.2.3. Yarı Yapılandırılmış Görüşme Formu ...........................................................60
5
2.2.4. Mentor Rehberi................................................................................................61
2.3. Araştırmada Kullanılan Yöntemler....................................................................62
2.3.1. Fenomenolojik Yaklaşım.................................................................................62
2.3.2. Mentorluk Süreci.............................................................................................63
2.3.3.SWOT İncelemeleri..........................................................................................64
2.4. Araştırmanın Yeri ve Zamanı.............................................................................64
2.5. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi.....................................................................65
2.5.1. Araştırmanın Evreni........................................................................................65
2.5.2. Araştırmanın Örneklemi..................................................................................65
2.6. Araştırmanın Bağımlı ve Bağımsız Değişkenleri...............................................66
2.6.1. Araştırmanın Fenomenolojik Aşaması İle İlgili Bağımlı ve Bağımsız Değişkenleri
.......................................................................................................................66
2.6.2. Araştırmanın Mentorluk Aşaması İle İlgili Bağımlı ve Bağımsız Değişkenleri.67
2.7. Veri Toplama Yöntemi ve Süresi.......................................................................67
2.8. Verilerin Değerlendirilmesi................................................................................69
2.9. Araştırmanın Süresi ve Olanaklar.......................................................................70
2.9.1. Araştırmanın Süresi.........................................................................................70
2.9.2. Olanaklar.........................................................................................................71
2.10. Araştırmanın Etiği............................................................................................72

BÖLÜM III
3. Bulgular..............................................................................................................73
3.1. Fenomenolojik Yaklaşım Sonuçlarına Yönelik Bulgular...................................73
3.1.1. Araştırmanın Fenomenolojik Aşamasına Katılan Diyabetli Bireylerin Tanıtıcı
Özelliklerine İlişkin Bulgular (Tablo 1,2,3,4)...............................................73
6
3.1.2. Araştırmanın Fenomenolojik Aşamasına Katılan Diyabetli Bireylerin Niteliksel
Sonuçları (Tablo 5,6,7,8)...............................................................................82
3.2. Mentorluk Süreci Bulguları (Tablo 9,10,11,12,13,14).......................................109
3.2.1. Araştırmanın Mentorluk Sürecine Devam Eden Bireylerin Mentorluk Dosyaları.....110
3.2.1.1. Dosya No: 1-H.T.........................................................................................110
3.2.1.1.1. H.T.’nin Mentorluk Tanılama Formu.....................................................110
3.2.1.1.2. H.T.’nin Görüşme Ham Verileri ............................................................112
3.2.1.1.3. H.T.’nin SWOT Analizi Sonuçları.........................................................116
3.2.1.1.4. H.T.’nin Mentorluk Süreci....................................................................118
3.2.1.1.5. H.T.’nin Mentorluk Sürecinde İzlenen Metabolik Sonuçları……….....120
3.2.1.2.Dosya No: 2-N.Ö..........................................................................................122
3.2.1.2.1. N.Ö.’nün Mentorluk Tanılama Formu...................................................122
3.2.1.2.2. N.Ö.’nün Görüşme Ham Verileri............................................................124
3.2.1.2.3. N.Ö.’nün SWOT Analizi Sonuçları.........................................................133
3.2.1.2.4. N.Ö.’nün Mentorluk Süreci.....................................................................134
3.2.1.2.5. N.Ö.’nün Mentorluk Sürecinde İzlenen Metabolik Sonuçları.................136
3.2.1.3.Dosya No: 3-G.P...........................................................................................138
3.2.1.3.1. G.P’nin Mentorluk Tanılama Formu......................................................138
3.2.1.3.2. G.P’nin Görüşme Verileri.......................................................................140
3.2.1.3.3. G.P’nin SWOT Analizi Sonuçları...........................................................142
3.2.1.3.4. G.P’nin Mentorluk Süreci........................................................................143
3.2.1.3.5. G.P’nin Mentorluk Sürecinde İzlenen Metabolik Sonuçları...................147
3.2.1.4.Dosya No: 4-İ.Ö...........................................................................................149
3.2.1.4.1. İ.Ö.’nün Mentorluk Tanılama Formu.....................................................149
3.2.1.4.2. İ.Ö.’nün Görüşme Ham Verileri ............................................................151
7
3.2.1.4.3. İ.Ö.’nün SWOT Analizi Sonuçları..........................................................160
3.2.1.4.4. İ.Ö.’nün Mentorluk Süreci......................................................................161
3.2.1.4.5. İ.Ö.’nün Mentorluk Sürecinde İzlenen Metabolik Sonuçları..................163
3.2.1.5.Dosya No: 5-S.Ş............................................................................................165
3.2.1.5.1. SŞ’nin Mentorluk Tanılama Formu.........................................................165
3.2.1.5.2. SŞ’nin Görüşme Ham Verileri................................................................167
3.2.1.5.3. SŞ’nin SWOT Analizi Sonuçları............................................................168
3.2.1.5.4. SŞ’nin Mentorluk Süreci.........................................................................169
3.2.1.5.5. SŞ’nin Mentorluk Sürecinde İzlenen Metabolik Sonuçları.....................171
3.2.1.6.Dosya No: 6-NU...........................................................................................173
3.2.1.6.1. NU’nun Mentorluk Tanılama Formu.....................................................173
3.2.1.6.2. NU’nun Görüşme Ham Verileri..............................................................175
3.2.1.6.3. NU’nun SWOT Analizi Sonuçları...........................................................177
3.2.1.6.4. NU’nun Mentorluk Süreci.......................................................................178
3.2.1.6.5. NU’nun Mentorluk Sürecinde İzlenen Metabolik Sonuçları .................180

BÖLÜM IV
4. Tartışma.............................................................................................................182
4.1. Fenomenolojik Yaklaşım Sonuçlarına Yönelik Bulguların Tartışması..............182
4.1.1. Araştırmanın Fenomenolojik Aşamasına Katılan Diyabetli Bireylerin Tanıtıcı
Özelliklerine İlişkin Bulguların Tartışması...................................................182
4.1.2. Araştırmanın Fenomenolojik Aşamasına Katılan Diyabetli Bireylerin Niteliksel
Sonuçlarının Tartışması.................................................................................184
4.2. Mentorluk Süreci Bulgularının Tartışması.........................................................188

8
BÖLÜM V
5. Sonuç ve Öneriler..............................................................................................192
5.1. Sonuç..................................................................................................................192
5.2.Öneriler..............................................................................................................200

ÖZET VE ABSTRACT..................................................................................202
KAYNAKLAR................................................................................................210

EKLER
Ek I. Mini Mental Test...................................................................................221
Ek II. Bireysel Tanıtım Formu......................................................................223
Ek III. Yarı Yapılandırılmış Görüşme Formu ..........................................227
Ek IV. Mentorluk Rehberi.............................................................................231
Ek V. Ege Üniversitesi Bilimsel Araştırma Proje Kabul Yazısı.................232
Ek VI. Etik Kurul Onayı................................................................................234
Ek VII. Kurum İzinleri .................................................................................235
Ek VIII. Bilgilendirilmiş Onam.....................................................................236
Ek IX. Mini Mental Test Sonuçları...............................................................237
Ek X. Diyabetli Hakları.................................................................................238
ÖZGEÇMİŞ....................................................................................................258

9
TABLOLAR DİZİNİ
Tablo No Sayfa No
Tablo 1a. Araştırmanın Fenomenolojik Aşamasına Katılan Diyabetli Bireylerin Sosyo-
Demografik Özelliklerine İlişkin Verileri.................................................................74
Tablo 1b. Araştırmanın Fenomenolojik Aşamasına Katılan Diyabetli Bireylerin Sosyo-
Demografik Özelliklerine İlişkin Verilerin Dağılımları............................................75
Tablo 2. Araştırmanın Fenomenolojik Aşamasına Katılan Diyabetli Bireylerin Diyabet
Özelliklerine İlişkin Verileri .....................................................................................77
Tablo 3. Araştırmanın Fenomenolojik Aşamasına Katılan Diyabetli Bireylerin Diyabetin
Yaşam Kalitelerine Etkisine İlişkin Verileri.............................................................79
Tablo 4. Araştırmanın Fenomenolojik Aşamasına Katılan Diyabetli Bireylerin Metabolik
Sonuçları ...................................................................................................................81
Tablo 5. Araştırmanın Fenomenolojik Aşamasına Katılan Diyabetli Bireylerin İfadelerinin
Gruplamaları..............................................................................................................82
Tablo 6. Araştırmanın Fenomenolojik Aşamasına Katılan Diyabetli Bireylerin Diyabetin
Algılanması İle İlgili Yaşam Deneyimleri, Zorlukları ve Nedenlerine İlişkin Önemli
İfadelerinin Gruplamaları..........................................................................................84
Tablo 7. Araştırmanın Fenomenolojik Aşamasına Katılan Diyabetli Bireylerin Öz Bakım
ve Öz Etkililikleri İle İlgili Deneyimleri, Zorlukları ve Nedenlerine İlişkin Önemli
İfadelerinin Gruplamaları..........................................................................................89
Tablo 8. Araştırmanın Fenomenolojik Aşamasına Katılan Diyabetli Bireylerin Bireysel
Diyabet Yönetim Bozukluğunun Nedenlerine İlişkin Önemli İfadelerinin Gruplamaları
104
Tablo 9a. Örneklem 1-HT’nin Mentorluk Sürecindeki Laboratuar Sonuçları ........120
Tablo 9b. Örneklem 1-HT’nin Mentorluk Sürecindeki Glisemi Düzeyleri.............121
10