Fe falɛ kɔnɔmi xa politiki kima, mixiya kima, nae raɲɛrɛ kiraya Laginɛ kui. Marakolonyi, marasi a nun fe ralantanfe walise. Sosoxui daaxi

44 Pages·2005·0.49 MB·Susu

by  James G. Bennett, Djibril Batchily

Secrétariat Permanent de la  Centre d’Etudes des 
Stratégie de Réduction de la Pauvreté  Langues Guinéennes 
(SP­SRP)  (CELG) 
Fe fal  k n mi xa politiki kima, mixiya kima, 
E (cid:141) (cid:141)
nae ra r  kiraya Lagin  kui 
łE E E
Marakolonyi, marasi a nun fe ralantanfe walise 
Sosoxui daaxi 
Naxan a sεbεxi: James G. BENNETT 
Xui madangi: Djibril BATCHILY 
Sanwiye kike 2005
2 
Dunkedi (sommaire) 
Masenyi xunso (introduction).............................................................................................3 
Soso daaxi xunso (introduction à la version soso).............................................................5 
1  Kolonyi f(cid:141)lE (les notions de base)...............................................................................7 
1.1  YiriwE (le développement)................................................................................. 7 
1.2  Setareya (la pauvreté)....................................................................................... 8 
1.3  K(cid:141)nti (la statistique)......................................................................................... 10 
2  K(cid:141)n(cid:141)mi xa politiki (la politique économique).............................................................11 
2.1  K(cid:141)n(cid:141)mi xungbe xa politiki (la politique macro­économique)............................. 12 
2.1.1 Yama naafuli (les finances publiques)............................................................ 13 
2.1.2  Naafuli xa politiki (la politique monétaire)................................................. 14 
2.2  BanxidEe rałErE ki (la politique sectorielle)....................................................... 16 
2.2.1  B(cid:141)xi rawali (l’agriculture).......................................................................... 17 
2.2.2  LEndisitiri (l’industrie)............................................................................... 20 
2.2.3  Hayu fałi (les services)............................................................................ 21 
2.2.4  K(cid:141)n(cid:141)mi rafalE (l’infrastructure économique).............................................. 22 
2.3  Mangasanyi rałErE ki (l’administration publique).............................................. 23 
2.4  Wali yEtE bE (le secteur privé).......................................................................... 23 
3  Mixiya rałErE politiki (la politique sociale).................................................................24 
3.1  Mixiya salonyie (les secteurs sociaux)............................................................. 24 
3.1.1  Xuri (l’éducation)...................................................................................... 25 
3.1.2  Sayinteya (la santé)................................................................................. 27 
3.1.3  Yire rafalE a kira kima (l’infrastructure routière)........................................ 31 
3.2  SosEti xunmakantafe (la sécurité sociale)........................................................ 31 
3.3  Yama xa s(cid:141)sEti (la société civile) ..................................................................... 33 
3.4  Mixi masalanyi (l’aspect genre)....................................................................... 33 
4  BElExE so bore yira a duniya kima (la coopération internationale).............................34 
5  B(cid:141)xi rałErE ki (la gouvernance).................................................................................34 
Xibaru x(cid:141)ri tongode (principales sources d’informations)..................................................37 
Taarixu (notes biographiques).........................................................................................38 
W(cid:141)yEn x(cid:141)ri ya itongoxi (liste des mots­clés)......................................................................39 
Buki xaranma xa lui (notes du lecteur).............................................................................42
3 
Masenyi xunso (introduction) 
Yi buki sEbEfe natE findixi xaaxili fife nan na yama ma, mixi naxae xirixi k(cid:141)n(cid:141)mi xa politiki 
kirayama, mixiya kirayama, nae rałErEma kiraya naxan ma laginE kui. A gbengbenyi, l(cid:141)nni 
fife buki xara mixiema, alako fee ralantan a nun marasi kiraya naxae birin xirixi b(cid:141)xi xa 
yiriwE ra a k(cid:141)n(cid:141)mi nun a mixiya kima, a gbengbenyi kiraya naxan setareya gerema won 
ma b(cid:141)xima. 
Yi bukidi sEbExi a singe ra mixie nan bE, naxae won ma k(cid:141)n(cid:141)mi a nun won ma mixiya 
kirayae sugandima, a nun naxae mixi naxae l(cid:141)nni fima yamama (mEri, Sali alimami, xibaru 
falEe, xarande rabae, xuntigie), a nun mixi naxae xa wali findixi yama xa yiriwE x(cid:141)n, a 
gbengbenyi lanxundE naxae ł(cid:141)x(cid:141)saxi mixi m(cid:141)(cid:141)xie xaranfe x(cid:141)n ; k(cid:141)n(cid:141) a birin xundusi xuntixi 
b(cid:141)xi yama nan m, a lanma nE a xa a faxamu, a xa yare masigE mu rabama a xanbi. Na 
xaaxili nan a xExi yi buki naxa madangi b(cid:141)xi xui gbeegbe. 
Xi wali f(cid:141)lE xirixi łE suuli mał(cid:141)xunyi nan kui won ma laginE b(cid:141)xima (2000­2004). Na waxati 
kui, yi buki sEbE dEmEri wuyaxi rabaxi nE, kiraya birin  x(cid:141)nma, setareya gerema ki naxE. 
Wali raba tEmui, a f(cid:141)lE a nun a rał(cid:141)nyi, han laginE mangasanyi siga a fe tongo sanwiye 
2002 ra, k(cid:141)nt(cid:141)fili gbeegbe nan lu a kui, a marakolon kima, a gbengbenyi fe naxae na a kui. 
Hali a to sa lu tide yo mu na a falEma : yi sede ł(cid:141)x(cid:141)ya naxan a masenxi yi wali xa rayiriwa, 
a nun a ralantanfe yi lanxundE naxan b(cid:141)xi xa naamunyi a nun a ifalafe, na naxa mafindi 
lanxundE ra naxan lanma a xa setareya gerfe ifala b(cid:141)xi kui. k(cid:141)n(cid:141) sEnbE naxan yeti raso 
alako yi lanxundE naxan setareya gerema laginE kui, han ti tooma tide mu s(cid:141)t(cid:141) a feme. Na 
birin kui, na setareya sa naxae sannafalaxi yi b(cid:141)xi rayiriwafe a nun a adamaya rasabatife, 
a nun yi bore to naxan sa yi lanxundE rayimixi won ma yi longorie kui, yi setareya gerefe. 
Yi buki a masenxi nE, a mixi naxan yeti wama a yigi dinfe yiriwE a nun a daxamui kiraya ra, 
e xa buxi yusife sEbE so. Yi buki sEbE kataxi nE sEti, a xa fatanfasife nun sofe a kui xunso, 
bore kima a rawalima laginE kui kEła naxE k(cid:141)n(cid:141) na kui, a max(cid:141)rinyi ndee luxi nE sEti – nae 
f(cid:141)lE tarixui kolonfe, e xa t(cid:141)nxuma sede a nun e yaxandi ki won ma longorie ra, a nun e xa 
naamunyi b(cid:141)xi kui, a maniyExi nE alo nae birin lanma e xa findi xibarue nan na fefe mu 
dangima naxae xanbi, faxamu kEłama yi l(cid:141)nnie xa fe kui. Na kui, yi buki findixi fe f(cid:141)lE nan 
na, won lanma won xa naxae raba yi m(cid:141)x(cid:141)rinyie kolonfera. 
A firinyande, yi buki naxa madangi won ma laginE xui saxan : sosoxui, fulaxui a nun 
maninkaxui. Na xui madangi rabaxi won ma yi l(cid:141)nni kanyi naxae ł(cid:141)x(cid:141)saxi laginE xui xa fe 
x(cid:141)n (CELG), yi xarande banxi konde xungbe naxan na k(cid:141)nakiri. Wali d(cid:141)x(cid:141)de wuyaxi nan a 
niyE, alako yi xui madangi xa rafixE, a nun yi buki yusi lufe mixie bE naxae fama a 
munafanyi s(cid:141)t(cid:141)de. E to mini yi buki xa fe rak(cid:141)r(cid:141)side yi xui d(cid:141)x(cid:141) saxanyie falade bE, e to nE 
yi buki hanmEri naxan nu na e bE nun, na nan man yaati na. I man nu a mato, yi 
marak(cid:141)r(cid:141)si a masenxi nE yaati a yi radiyo riralie nan tan yaati xiburu fima e ma, sa fatanfe 
yiriwE kEłama a nun adamadiya rasabati ki b(cid:141)xi kui, yi yama naxae yi geeni s(cid:141)t(cid:141)xi 
daxamui rayiriwa kima a nun adamaya, e birama na kira nan f(cid:141)xi ra. 
Yi buki ratinmE ki a nun a fatanfasi ki, y marak(cid:141)r(cid:141)si kEłama, na fatanxi yamaanie xa yi 
lanxundE nan na (GTZ). Yi lanxundE a masenxi nE a yi buki lanma a xa findi marakolose, 
fe ralantanfe a nun marasi yi xuie falama dE naxE laginE kui : yi labesanyi ra, futa bElExEma
4 
a nun maninka b(cid:141)xima. Yi buki madanfe laginE f(cid:141)t(cid:141)n bunyi xuie luxi yarema fe nan ma yi 
tEmui. 
Yi buki sEbEma bara a malimae birin nu wali sa – M. Peter HILLEN, yi naxan na xunyi ra 
lanxundE naxan setareya gere masoma b(cid:141)xi kui ; na magoroxi won ma minisiri naxan 
ł(cid:141)x(cid:141)saxi pilan x(cid:141)nma – Alahayi Mamdou SOW, pilan sekeretEri deta fori nan nu a ra, 
naxan nu sabatixi won ma yi k(cid:141)n(cid:141)mi a nun naafuli ragata ki minisitEri sEtima­Ibrahima Sory 
SANGARE, sekeretEri nan a ra naxan ł(cid:141)x(cid:141)saxi yi lanxundE naxan setareya gerema, na 
rabafe ra – Cheick A. Tidiane DIALLO a nun Abdoulaye BEYE, xiburu fi nan na nae ra 
naxae na yi lanxundE kui, naxan yengi saxi yi setareya gere masofe x(cid:141)nma – Mamadou 
CAMARA, Abdallah DIALLO, Djibril BATCHILY a nun Mamadou Sima SYLLA, xarande 
raba l(cid:141)nni fenyi nan na nae ra, naxae na yi laginE xuie xaranyi kolonfe, yi K(cid:141)nakiri xarande 
banxi konde xungbe kui – Bernd HEINE a nun Matthias BRENZINGER, xarande raba 
l(cid:141)nni fenyi nan na nae ra, naxae ł(cid:141)x(cid:141)saxi lafiriki l(cid:141)nni kolonfe ra yi xarande konde xungbe 
naxan na Cologne, yamaani b(cid:141)xima – A nun Kathrin ROTHHAAS, mali nan a ra naxan na 
yi lanxundE naxan xili « International Policy Advising » (IPA) , Cologne, yamaani b(cid:141)xima. 
Naxae birin fe nde rabaxi yi bukife kui, muxu bara e rawali sa. 
Muxu bara a natE, naxae yeti hayi biraxi yi bukima, a xa findi e bE s(cid:141)nEya ra, yEtE rayiriwE a 
nun adamadiya kolonfe, sabui naxan a niyEma e xa kolon s(cid:141)t(cid:141) kirayama, yEtE rayiriwE  a 
nun adamaya laginE b(cid:141)xi kui, a nun na dangi xanbi e xa faxamui s(cid:141)t(cid:141) e bore tagi. 
Dr. James G. BENNETT 
Université Cologne 
Sanwiye kike 2005
5 
Soso daaxi xunso (introduction à la version soso) 
A madangife sosoxui, muxu wama nE sosoxui xa footexui sanx(cid:141)n koto, alako fEErE xa fi 
sosoxuima, a xa dangi a xa naamunyi ra. 
A gbengbenyi, muxu maiwuya (e naxan ma footexui"Composition et dérivation"), nan findi 
sabui ra. Xa a sa a li na w(cid:141)yEn nEEnEe mu gE fixEde won xaaxilima, won e dE rad(cid:141)x(cid:141)ma 
w(cid:141)yEn gbEtE naxae kelixi xui gbEtE naxae makolon a fałi ra xui falamae yi ra. Misaali ra, fe 
falE ndee madangife alo e naxae ma footexui banque, syndicat, sida, V.I.H a nun nae 
maniyE, madangixi sosoxui yi ki nE : banki, sEndika, sida, V.I H a nun nae maniyE. 
A sEbE kima, won ma yi xui sEbE ki nEEnE, e naxan ma footexui alphabet national, a niya nE 
yi xui madangi naxa s(cid:141)nEya. Xui naxan sEbEma a forima ki gbelen firin na, na naxa findi 
gbelen keren na. Misaalira : 
ny (nyökhörönyi)  →  ł (ł(cid:141)x(cid:141)r(cid:141)nyi) 
kh (bökhi)  →  x (b(cid:141)xi) 
ö (k(cid:141)n(cid:141)mi)  →  (cid:141) (k(cid:141)n(cid:141)mi) 
é (yiriwè)  →  E (yiriwE) 
Bore sEbElie mu masara ( alo yare yerelenyi a masenxi kEła naxE). 
A rał(cid:141)nyi, muxu a kolon xaaxili rawali, pElEti mu a kui. Na nan ra, a mu findima małin 
kEwali ra, xa k(cid:141)r(cid:141)si sa mini a kui, a madangi kEłama. 
Djbril BATCHILY 
Xui madangi 
Université K(cid:141)nakiri 
Sanwiye kike 2005
6 
Sosoxui sEbE ki fori a nun a nEEnE (l’ancien et le nouvel alphabet de la langue Soso) 
A fori (ancien alphabet)  A nEEnE (nouvel alphabet) 
a  a 
b  b 
d  d 
nd  nd 
e  e 
ë  ε 
f  f 
g  g 
gb  gb 
ng  ng 
h  h 
i  i 
k  k 
kh  x 
l  l 
m  m 
n  n 
nh  N 
ny  ł 
o  o 
ö  (cid:141) 
p  p 
r  r 
s  s 
t  t 
u  u 
w  w 
y  y
7 
1  Kolonyi f(cid:141)lE (les notions de base) 
1.1  YiriwE (le développement) 
Yiriwatareya (le sous­développement) 
Duniya xunx(cid:141)nyi kEłama, b(cid:141)xi yiriwatare lanxi b(cid:141)xi nan ma, naxan xa mixi keren s(cid:141)t(cid:141)se 
xurun, dangi duniya xunx(cid:141)nyi daxi ra. A nun b(cid:141)xi naxan fan findixi k(cid:141)r(cid:141)b(cid:141)Era, b(cid:141)xi nan naxi, 
naxan fan xa mixi nde keren keren xa s(cid:141)t(cid:141)se xurun han tongo suuli xundE, dangife naxan 
s(cid:141)t(cid:141)ma duniya xunx(cid:141)nyi kEłama. 
K(cid:141)n(cid:141)mi xa yiriwE (le développement économique) 
Kiraya nan a ra, b(cid:141)xi dangima naxan na, a xa daxamuie xunmasafe nun fe naxae xirixi na 
f(cid:141)x(cid:141) ra. 
YiriwE x(cid:141)nkuye (le dévelopement durable) 
A findixi yiriwE d(cid:141)x(cid:141) nde nan na, naxan findixi dulux(cid:141)t(cid:141) ra, a xa won ma too hayie fan, a mu 
siga findi mant(cid:141)r(cid:141)li ra yaremakae bE; naxan findi e fan wax(cid:141)nma fee rakamalife ra. YiriwE 
x(cid:141)nkuye findixi kira xunyi nan na, sosEti, k(cid:141)n(cid:141)mi a nun won nabilinyi, e xunsoma dE naxE. 
Yi yiriwE x(cid:141)nkuye wama luuti xirife k(cid:141)n(cid:141)mi xa sEmbEsoe nan na, yama xa yare masigE, a 
nun won nabilinyi makantafe nan na, a man xa na fe d(cid:141)x(cid:141) saxanyie munafanyi ralan e 
borema. A diganxi ra, yiriwE x(cid:141)nkuye xa p(cid:141)litiki findixi tonbinyi d(cid:141)x(cid:141)fe nan na, alo kirayae a 
nun tulise naxae a xEma xunlandE birin xa lan a yi, a gbengbenyi mixi naxae t(cid:141)r(cid:141)xi won ma 
taa xunxurie kui, e lanma nE e xa sunbu, kelife a sansodema, a rałErE ki, a nun politiki 
kiriya, a nun fEErE banxidE xunmatofe a ra. 
Mixie xa yiriwE t(cid:141)nxuma (l’indice du développement humain I.D.H.) 
YamanE lanxie e naxae ma footexui «nations­unies», e bara yi t(cid:141)nxuma ya ilan, alako e xa 
ibunadamae xa yiriwE maniya yamanEe kui, mixiya mabiri, a nun t(cid:141)nxumae rakamalife a 
naafuli kima alo e naxan ma footexui P.I.B. Adama die xa fe rasigE yare t(cid:141)nxuma a 
sabatixi fe saxan nan fari: siimaya, l(cid:141)nnie alo forie xasabi a nun dinmEe xa xaranyi fe ra 
b(cid:141)xi kui; a nun mixi keren xa s(cid:141)t(cid:141)E kelife gEsEgE, han nunmare l(cid:141)x(cid:141)E keren kui, too fa na dE 
naxaE. 
A bara rak(cid:141)r(cid:141)si alo b(cid:141)xie kui naxae k(cid:141)nti bara siga han b(cid:141)xi kEmE tongo solofere a nun 
suuli. Adama die rasabati kEłama, LaginE nu na b(cid:141)xi kEmE tongo suuli nun solofereyande 
nE, naxae birin k(cid:141)nti nu ralanxi b(cid:141)xie yama, łE 2001. 
Setareya t(cid:141)nxuma (l’indicateur de la pauvreté humaine I.P.H.) 
Na  t(cid:141)nxuma  k(cid:141)nti,  lanxundE  belebele  naxan  ł(cid:141)x(cid:141)saxi  yiriwE  xa  yare  masigE  x(cid:141)nma 
duniyama (PNUD), nan a rabaxi. K(cid:141)no, a siga a salonyi ndee tongoxi ibunadama xa yiriwE 
t(cid:141)nxuma nan kui (I.D.H.); alo i nu mixi kEmE tongo, mixi yeri faxama e mu łE tongo suuli 
s(cid:141)t(cid:141). 
I nu mixi kEmE tongo, mixi yeri mu soxi lek(cid:141)li, a nun won daxamui naxae s(cid:141)t(cid:141)ma yi k(cid:141)n(cid:141)mi 
sababuie ra, e d(cid:141)x(cid:141)xi nE d(cid:141)x(cid:141) saxan: a singe i nu mixi kEmE tongo, mixi yeri mu n(cid:141)ma e xa
8 
sayinteya tongode e yEtE kan na; a firinyande, mixi yeri fan mu n(cid:141)ma ye saniyEnxi yuside, 
dinmE naxae mu łE suuli s(cid:141)t(cid:141)xi, balofe mu rakamalixi nae bE. 
D(cid:141)x(cid:141) ki (la qualité de la vie) 
Duniya igirife nde nan ra, naxan gere masoe bara raba b(cid:141)xi yiriwaxie kui, na siga keli e xa 
xaaxili fałie tongoe sabuie ra, kasarE naxae bara rak(cid:141)r(cid:141)si yi rawali xunmasafe xa yiriwE 
xunma. 
Yare masigE santongoe (le taux de croissance) 
A findixi masarE t(cid:141)nxunma nan na (a sa a xun , a ba a ra, xa na mu a ra, a lu a too ki) 
waxati nde kui, i nu na t(cid:141)nxuma d(cid:141)x(cid:141) a kEmE xundE kima, a tide matoma a f(cid:141)l(cid:141)E nE. 
Yare masigE santongoe, fonde gbo gbeegbe nan a kui: masarE raba nE, xa a mu raba, 
kiraya mundun tongoma (xunmasa kima, xa na mu a ra, a baxi a ra ki naxE). 
1.2  Setareya (la pauvreté) 
Mixi d(cid:141)x(cid:141) ki, xa na mu a ra, mixi gbeegbe d(cid:141)x(cid:141) ki, naxae mu n(cid:141)ma e yEtE kan hayi fande. 
ZE 1990 ra, banki m(cid:141)ndiyali a masen nE, a mixi yo mu n(cid:141)ma k(cid:141)biri dolari keren s(cid:141)t(cid:141)de 
fEłEnyi kui, na findixi setare nan na. Kelife łE 1994 d(cid:141)x(cid:141)fe 1995, i nu LaginE yama mixi 
kEmE tongo, i a lima nE mixi tongo naani tagi iba saxan (40,3%) na setareya kui nE tinbilin. 
Alo i nu mixi keren tongo, a n(cid:141)ma dolari kEmE saxan nan s(cid:141)t(cid:141)de ł E keren kui. Na 
waxatima, i nu siga LaginE fuge biri, i naxa mixi kEmE tongo, i a lima mixi tongo senni a 
nun firin na setareya nan kui. I nu siga Futa, mixi kEmE yama, mixi tongo suuli a nun keren 
nu na setareya nan kui. LaginE ye dE, i nu mixi kEmE tongo, i a lima mixi tongo naani a nun 
firin na setareya kui. I nu siga LaginE f(cid:141)t(cid:141)n dE, i naxa mixi kEmE tongo, i a lima mixi tongo 
saxan a nun saxan na setareya kui. K(cid:141)nakiri tan, xa i mixi kEmE tongo, i a lima mixi 
solofere na setareya kui. A man naxa rasaxa, a donyi kEłama, i nu mixi kEmE tongo, mixi 
m(cid:141)x(cid:141)yEn t(cid:141)r(cid:141)xi dangi birin na, barima na mixi kEmE xa donyi nu ib(cid:141) kEmE ra, e tan mu 
d(cid:141)x(cid:141)de solofere yEtE yaati s(cid:141)t(cid:141)ma. 
I nu banna mixie kEmE tongo, mixi m(cid:141)x(cid:141)yEn xa donyi findixi tongo naani a nun solofere nan 
na yi mixi kEmEe yama. Setareya xa tilinyi, a nun a d(cid:141)x(cid:141)E m(cid:141)(cid:141)lie findi se nan na naxan 
masarama. Nde bafe setareya ra, na findima dulux(cid:141)t(cid:141)E nan na waxati birin, katarabi fEErEe 
łarintexima, naxan findi a xa fe geremasoe ra. 
Setareya maniyE see (les dimensions de la pauvreté) 
Xuri (l’éducation) 
I nu setaree xa die mixi kEmE tongo, i a lima fo mixi m(cid:141)x(cid:141)yEn nun solomasaxan, nae nan 
lek(cid:141)lima, a dinmEdie kEłama, i nu mixi kEmE tongo sekanyie xa die yama, i a lima mixi 
tongo senni a nun naani birin na xaranfe. I nu xEsae gbansan xa die mixi kEmE tongo, mixi 
fu a nun solomanaani nan na xaranfe (EIBC łE 1994­1995).
9 
Sayinteya (la santé) 
I nu setaree gbansan xa f(cid:141)xEdEe tongo, f(cid:141)xEdE kEmE yo kEmE, won nu f(cid:141)xEdE m(cid:141)x(cid:141)yEn 
sugandi; na f(cid:141)xEdEe fan kui, i nu kEmE tongo, i a lima fo fu nun firin gbansan nan sigama 
mangasanyi labitaanie kui. I nu sekanyie xa f(cid:141)xEdEe tongo, f(cid:141)xEdE kEmE yo kEmE, won nu 
f(cid:141)xEdE m(cid:141)x(cid:141)yEn sugandi, na f(cid:141)xEdEe fan kui, i nu kEmE tongo, i a lima fo tongo suuli nun a 
xanbi birin sigama mangasanyi labitaani kui. 
DinmEe xa sayinteya xirixi di ngEe xa l(cid:141)nni nan na. I nu di wulu keren tongo, dimEdi kEmE 
fu nun firin birin faxama nE. K(cid:141)n(cid:141), xa i siga di ngEe lek(cid:141)lixie tongo, dimEdi wulu keren yo 
wulu keren, tongo senni nun keren nan faxama, E.D.S. łE 1999. 
Setareya t(cid:141)nxumae (les facteurs de la pauvreté) 
Setareya fatanma daxamui d(cid:141)x(cid:141) ki nan ma. Setareya kiraya nde LaginE, na fatanxi harige 
rałErEfe banxidE keren nan kui, łE gbeegbe, alo singe. A bara rak(cid:141)r(cid:141)si, setareya fatanxi 
harige taxunyi laxixEtareya nan na mixie tagi. Misaali ra, i nu LaginE yama d(cid:141)x(cid:141) kEmE, 
K(cid:141)nakirikae mu d(cid:141)x(cid:141) m(cid:141)x(cid:141)yEn li, k(cid:141)n(cid:141), d(cid:141)kut(cid:141)ru xundE tongo naani a nun solomasaxan, 
sasifamu xundE tongo suuli a nun keren, lEnfurimiye tongo saxan a nun solomanaani, xa i 
siga na walikEe d(cid:141)x(cid:141) xundE kEmE, nae birin walima K(cid:141)nakiri nE. 
I nu porodisi kiraya tongo, fatanfasi rabaxi nE taa xungbe nun taa xunxurie tagi, łErEse fan 
na na xiraya nan x(cid:141)n ma. Taa xunxurie kui, i nu mixie d(cid:141)x(cid:141) xundE kEmE, fuyan tagi iba 
naani (0,4%), woto na nae nan yi, K(cid:141)nakiri, fu a nun keren (11%), taa d(cid:141)nx(cid:141)Ee, senni (6%) 
(E.I.B.C., łE 1994/1995). Turititareya a nun kunki masundi x(cid:141)r(cid:141)x(cid:141)E, nae fan findixi setareya 
t(cid:141)nxuma nan na. 
Naafuli doni daaxi, mangasan lingira kanafe, a nun fe fori, a nun fe nEEnE xa malanyi fan 
bara rak(cid:141)r(cid:141)si alo setareya t(cid:141)nxuma. 
Dangi bore ra (la disparité) 
Lantareya bore tagi, misaali ra alo mixiya, lanlanteya a nun k(cid:141)n(cid:141)mi, a nun tagi rasa naxan 
na taa xunxurie a nun taa xungbee tagi, a nun lantareya se s(cid:141)t(cid:141)E kui, a nun lantareya 
xamE a nun ginE tagi. 
Setareya raxurunfe kiraya (la stratégie de réduction de la pauvreté S.R.P.) 
Kiraya naxan nde bama setareya ra, findixi koli nan na, naxan d(cid:141)x(cid:141)xi daxamui xa yiriwE 
fari. A sEnbE findixi s(cid:141)t(cid:141)se xunlanfe nan na, a nun e raso fe ra yama wama naxan x(cid:141)nma, 
a yiriwa kima. A nun sigirE sa setaree ma, ginE nun xamE ma, taa xurie kui, daxamufe mu 
s(cid:141)n(cid:141)ya dE naxE. LaginE: D.S.R.P. wama nE taxunyi xa raba laxaxE kima, k(cid:141)n(cid:141), a xa xiri 
yiriwE fee ra.
10 
1.3  K(cid:141)nti (la statistique) 
Mixie k(cid:141)nti (la démographie) 
Mixie k(cid:141)nti findixi l(cid:141)nni nan na, naxan mixie xa fe kEła birin matoma (di s(cid:141)t(cid:141)E, siimaya, 
ginEya nun xamEya, bari kEEdi, wali xundE, lingira masarE). L(cid:141)nni nEEnE nan a ra naxan 
mixie k(cid:141)nti matoma, fatanfe ra daxamui ra a nun e d(cid:141)x(cid:141) ki. Mixi naxae ł(cid:141)x(cid:141)saxi na k(cid:141)nti 
x(cid:141)nma, mak(cid:141)rE rabama, gboe nun hagigE kima alako e xa n(cid:141) mixie k(cid:141)nti kolonde tina. 
Mixie birin nalanxi (la population totale) 
Mixie birin nalanxi findixi mixie nan na naxae na b(cid:141)xi kerenma, k(cid:141)nti raba waxati. 
LaginE  mixie  bara  siga  miliy(cid:141)n  solofere  tagi  iba  solofere,  xa  na  mu  a  ra  miliy(cid:141)n 
solomasaxan tagi iba naani, łE 2002. Maiwuya łE keren kui sigama saxan tagi iba keren, 
xa i siga mixie d(cid:141)x(cid:141) xundE kEmE, łE 2002. 
WalikEe m(cid:141)(cid:141)li (la catégorie socio­professionnelle) 
Mixi naxae birin wali keren nabama (xEsa, bElExE mafindi, lEndisitiri, mangasan wali) a nun 
e lu tide keren na wali kui (patur(cid:141)n, kadiri, lanxundE, walikEe, xEsa rawalie), naxae na wali 
yire, nae sigama mixi tongo senni, xa i siga e d(cid:141)x(cid:141) xundE kEmE. 
XEsa rawalie birin, naxae e ł(cid:141)x(cid:141)saxi malefe x(cid:141)nma, a nun nae maniyE k(cid:141)nti bara siga 
tongo senni, xa i siga yama birin k(cid:141)nti tongo. Na k(cid:141)nti ralanxie bara siga mixi tongo 
solomasaxan, naxae na setaree ra, xa i siga mixi birin k(cid:141)nti tongo, i naxa a d(cid:141)x(cid:141) xundE 
kEmE. Na k(cid:141)nti bara a masen, sEnbE xa fi taa xurie xa yare masigE x(cid:141)nma, alako, setareya 
xurunma ki naxaE. 
Taa gbo ki (l’urbanisation) 
Taa gbo ki findi kiraya nan na, taa naxae nu xurunxi, e findi taa belebele ra. Na siga fatan 
tuni masigafe taa xungbe, alako walife a nun duniya ragiri fałi xa fe ra. 
Taa xungbe mixi (la population urbaine) 
SigirE naxan fatanfasi rabama taa xungbee nun taa xunxurie tagi, fatanma b(cid:141)xie nan na. 
Na sigirE siga fatan taa xa xungboe ma. Mixie bara lan a ma, a taa yo mixie dangi mixi 
wulu keren na, xa na mu a ra, mixi wulu firin, na bara findi taa xungbe ra. 
Mixie birin xa wuyE santongoe (le taux d’accroissement de la population totale) 
Mixie birin xa wuyE santongoe findixi k(cid:141)nti nan na, naxan sama mixie xa gbo xun ma, 
naxae na b(cid:141)xi keren ma, łE kui, xa i siga mixie birin d(cid:141)x(cid:141) xundE kEmE ma łE f(cid:141)l(cid:141)E. Na a 
masenma nE, di xasabi naxan bara bari, a nun faxE naxan bara raba. K(cid:141)n(cid:141), mangasanyi 
n(cid:141)ma kolonyi s(cid:141)t(cid:141)de mixi xasabi naxan bara so taa kui, a nun naxan bara siga. Mixie xa 
wuyE t(cid:141)nxuma łE keren bun ma, xa na bara wuya, na t(cid:141)nxuma yaati raminima nE.ZE1998, 
dunuya birin mixi k(cid:141)nti nu bara siga miliyari keren tagi iba senni, kelife łE 1980 han 1998.