Fatih, Boğazların Tahkimi, Karadeniz, Bir Osmanlı Gölü

10 Pages·00.96 MB·Turkish

by  Halil İnalcık

FAtiH, gocAzLARrN TAHFit'ti, KARADENiz; giR osMAN u aolU
Prof. Dr. Hatil Inalcrk.
l. istanbul Fethi, Bolazlarda Egemenlik
istanbut kupatmasrnda iki konu gundemde idi, Bogazr yabancr dugman gemiterine kapayan
Rumeti Hisarr (Fatih, Rumeti Hisan'na bizzat Bogaz-Kesen adr vermiptir'), ikincisi istanbuI kusat-
mast uzun surdtigtj takdirde hisarda bin kuvvet brrakarak abtukayr si.lrdurmek (Bayezid'in takti-
qi). Padigah, Karaman sefeni donugunde, Hatil Paga'ya, Anadotu-Hisarr karglstnda bir hisaf ya-
pttmastnt emretti Zaganos'un gayreti ite, daha 856 muharreminde (1452 0cak-$ubat), sihitde itk
burc yliksetmig butunuyordu' Rebiutihirde (Nisan-Mayrs) buyijk Zaganos burcu yaprtdr 26
Mant'ta, pidigah, ordu ve donanma ile bizzat geterek, ijteki bunctann ve s0rlarrn insSsrna nezaret
etti. Agustos sonlarrnda istanbut'u Karadeniz iige merkezterinden kesecek, Anadotu-Rumeti
arastnda ordutarrn geqigini grlvence attrna atacak ve gerekinse kusatma ordusuna ijss hizmeti
giirecek otan Bogaz-Kesen Hisanr tamamlanmrg otdu., Akabinde Suttan imparatora istanbut'u
testim etmesi, aksi takdirde harbe hazrntanmast gerektigini bitdirdi.,
5 Nisan-29 Mayrs arasrnda 54 gun suren istanbut kusatmasrnda, savunmada Venedik bagtrca
direnci giisterdi Fatih'in teslim onerilerini etkisiz brraktr Latin ashndan 3000 kigi savunmaya
katttmrgtt. Venedik donanmasrnrn Agriboz'a getmesi ijzenine 0smantr harp meclisi hemen geneI bir
satdtrt kararr atdr ve29 Mayrs gijnu gehir'hucumla alrndr. Fatih, esir Venediktitere aman vermedi.
Ertesi yrI Senato, Levant'taki qrkarlanrnr korumak iqin etgisini gonderdi ve Fatih ite ticaret imtiyaz-
[arrnr grivence attrna atan bir andtagma imzatandr.
togrifi ve stratejik ko;ullara getince, ilkin lstanbu['un fethi siyasi koguttart,0smantr devteti
lehine otanak, temetinden degistirmistir'. Faiih, "donanmasrnr lstanbut'da tutmak imantnt butunsa,
tekmit dunyaya hakim otacagrnr dugunuyof";'iki kara (Anadotu ve Rumeti) ve iki denizin (Akdenrz
ve Kanadeniz) hakimi otmak iddiasrnda butunuyondu.1452'de Rumeli-Hisar'nrn, 1463-1464 klstn-
da Getibotu Bogazr'ndaki hisartarrn insisr, lstanbu['da bir tersinenin kurutusu, bu arada Bogaz-
[ara yakrn adatanrn istitasr gibi tedbirter'ite Fatih lstanbu['un yaktasrtmaz durumunu guctendir-
migtir Bogaztarda Tunk hikimiyeti dijnemi Fetrh ite baglar Bu sayede, 1463-14]9 harbinde Ve-
tsrlkent Universitesi, Tarrh Bolumu OIretim Uyesi.
I
E. H. Ayverdt, Fotih ve istonbul dergisi,1,63-68.
2. inalcrk, Fdtih devri, 1, 1.20v.d.d.
3 Tursun Bey, s.42; R0hi; Sphrantzes'e gore (2341, Haziran'dadrr; bkz. H. Inalcrk, Fotih devri,l,1,23.
i Z. Dolfin. XX.
[ana kka[e Sava;tarr Tarihi
nediktitet istanbut'a sokutamamrstrr. istanbut'un fethi ile, o zamana kadan Anadolu ve Rumeti'de
iki ayrr parqa hatinde butunan 0smanh ulkesi birtestirilmig, bu iki paftanrn bogaztardan kesitmek
tehtikesi ortadan kalkmrstrr.
Akdeniz ve Karadeniz'de donanmatart olan Selcuktu suttantarr Sultanu'l-Berc ve Hakanu'l-
Bahr unvanlart kutlantrtardt. Fatih, Sultanu'l-Berreyn ve Hakanu'l-Bahreyn unvantna (iki Ka-
ra'nln, Anadotu ve Rumeti'nin suttanr ve iki Deniz'in yani Ege Denizi ve Karadeniz'in Hakanr) un-
vanryla egementik atantarrnrtarif ve tayin etmi;tir
istanbut'un fethi haberi butun Avrupa'da korku ve heyecan uyandrrdr. Roma'da panik bas
gosterdi. Papalrk, Bizans gemiteriniTurkter'in ete geqirdigi ve Sutian'rn iki ay iqinde italya'yr istiti
edece!i stiytentiteri yayrtdr. Bu haberteri, Venedik, [enevizve Rodos kaynaktarr teyid ediyordu.
Batt Hrristiyan drinyasr, Fatih'in itk hedef olarak Karadeniz ve Ege'de hakimiyet kurmak iste-
digini ve bunun igin donanmasrnt harekete geqirdigini gormekteyditer. Bu devtetteri Avrupa'nrn
bir Haqtt seferi hatinde harekete geqmesini zoruntu butuyorlar, Papa ite temas kuruyortar ve
Sultan'r diptomasi yotuyta durdurmaya qatrgryorlardl.
Fatih, Ege'deki bijtun adatar ijzerinCe egementik iddiasrnda butunuyordu. Fetihten hemen
sonra bir donanmasrnr Ege'ye giindererek, Rodos $tivatyeteri'ni ve Sakrz'da Ceneviz Mahone'sini
0smantr hakimiyetini tanrmaya ve haraq iidemeye davet edecektir. Papa'nrn emrinde otan Rodos
;ovatyeteri igin Suttan'a haraq odemek tarikatrn kendi vartr!rnr inkSr etmesi demek oturdu. OnUr'
taraftan Rodos, 1450 yrtrnda ll. Murad'dan bir kapitutasyon etde etrnig ve Anadotu ite ticareti
getigmi; bulunuyordu. Bu sebepten harac ijdeme yerine her yrt Sultan'rn huzufuna hediyeterle bir
etgi heyeti giindermeyi ijnerdiler. Miditti'de ve etraf adalarda [enevizliter, Fatih'e kargr daha
uyumtu bir tutum iztediter.
istanbut'un fethinden sonra 1453-1455 yrttarrnda Fatih'in siyaseti gu noktatarda toptanabitir:
Hrristiyan Batr'nrn bir Hagtr seferiyte istanbut ijzerine getecegini ijnemte hesaba katmaktadrr.
1455'da Papatrk donanmasr Bolaztar'rn drgrndaki adatarr ete gegirmek iqin harekete geqecektir.
Bu adatartn zaptr istanbu['un geri attnmastna ba;tangrg olacaktr.
0zettikte Venedik, Ege'deki kotoniteri igin kaygr iqindedir 1453-1454 yrtrnda Venedik donan-
masr (32 kadrrga) Bo!az'rn aqrktarrnda devriye gezmektedir. Venedik, Agriboz adast iEin cizettikte
kaygr duymaktadrr. istanbut dugtukten sonra Agustos ayrnda Venedik amirati 17 Tijrk fustastnt
ele geqirmigti. Venedik, bir Hagtr seferi orguttemesi igin Papa i.izerinde de baskr yapmaktadtr.
HaEtr seferi iqin yaprtan ptanda, hemen 50 kadrrgantn donattlmast ve bunun iqin 240.000 di.ika
toptanmasl ijneritdi. Venedik, fetihten s0nra Ege'de savunma igin Hrristiyan dunyastndan yardrm
gcirmedigini Papa'ya antattr; Agriboz adasrnr korumak igin Ege'de 12 kadrrgaslnt devamtt haztr
tutuyor, Yunanisian kryrtannda ve Ege'de Venedik kateterini tahkim etmek iEin yeni ijntemter
atryor ve yeni gemiter ingasrna karar veriyordu. Fatih'in Ege'de hakim otduktan sonra italya'ya
crkartma yapmast ihtimati one stirrituyordu. Venedik, aynt zamanda istanbul'da en iyi garttarta bir
barr; anlagmasr yapmak iqin diptomatik girigimterini sijrdtiruyordu. 1454 Temmuz'unda istanbut'a
Bariotomeo Marcetto batyoz tayin editdi. Venedik igin Mora yanmadast ijzettikte ijnem tanryordu.
Burada Mora'nrn gi.ineyinde iki ijnemti kate, Koron ve Modon Venedik'[e Ege arastnda utagtrrma
yotu rjzerinde hayati bir onerndeydi. 0smantrtar'a kargr yarrmadayt savunmak iqin yerti
htik0metterden en iinemti kalelerin Venedik'e terk editmesini istedi. Venedik, ozettikte Korint ve
Patras'r ete geqirmeye gatrglyordu. Buna kargr Fatih, 1458-1450 seferterinde Mora'yt tamamryta
kendi huikmii attrna atacaktrr
Wm"
Fatih, Bogaztarrn Tahkimi, Karadeniz: Bir Osmantr Gijtij
ll. Fatih'in Oonanmasr, Ege'de Harekit (1455-14631
Osmanlt donanmastntn Ege'ye ilk defa 1455 yazrnda gindigini goniyoruz. 1455 bahannda do-
nanma Gelibotu'dan, kapudan $arabdar Hamza kumandasrnda hareket etmi;tir'. Bu donanma, 25
bijyijk kadrrga, 50 orta boy kadrrga, yrizden fazla kiJgrik gemi olmak ijzere 180 gemiden olu;uyor-
du. Fitih Tagoz adastnrn testimi ve Miditti'nin tjdemekte otdugu haracr i.ig binden dijrt bin attlna
qtkarmasr gartryta Miditti hikimi Domenico'nun senyiirtijgijnri onayladr. Hamza kumandasrndaki
donanma sonra Sakrz'a vardr (29 Mayrs 1455). Hamza orada oyatanmayarak Rodos ijzerine hare-
ket etti. Zira seferin esas hedefi Rodos'tu. Hamza, katenin toplarr kargrsrnda satdrrmaya cesanet
edemedi. 0radan ayrttarak Kos adasr ijzerine giderek qrkarma yaptr; iki ay sijren bu seferden
son ra 6elibotu'ya diindi..i.
FAtih, Ege adalart ijzerinde egementigini kurmakta karartr idi. Hicbir gey bagaramadan dijnen
kaptan Hamza'yt aztetti ve Sakrztrtan'r cezatandrrmak iqin Yunus kumandasrnda kuguk bir donan-
mayr yota Erkandr (1455 sonbaharr). Yunus kumandasrndaki donanmantn bir hedefi Rodos ise
citeki hedefi Kiktat takrmadatarrntn bagrnda butunan Venedikti dukayr har! venmeye zortamaktr
Bu donamma Miditti kuzeyinde ftrfrnaya tututarak dagrldr.6emiterden bin krsmr battr ([agda;
Yunan tarihgisi Dukas'a gore beg gemi battr ikisi karaya oturdu). Yunus, katan gemiteri Miditti
onunde toptadr ve Sakrz'a ait gap ticaret merkezi otan Yeni-Foqa (Fogtia Nuova) ijzenine gitti.
$ehirtestim otdu (31 Ekim 1/+55). Kate yerte bir editdi. Bu gehirden itatyantaryrtda 14.000 kantar
9ap ihraq etmekte ve bijyuik getir sa!lamaktaydrtar. Fatih, basarrsrz kaptanrYunus'u idam ettirdi.
Donanmanrn bagrna bu sefer ismait Kaptan'r tayin etti (Mayrs 1'456).
Venedik, Ege'deki kotoniterini himaye etmek iqin Adriyatik denizindeki donanmayr gondermeyi
di.igfinijyordu.0 senenin krgrnda Batr Anadotu'daki gaziler fusta adr veriten kuqtjk gemiteriyte Ege
adatarrna kargr harekitta butundutar. Buna kargr Venedik 5 kadrrgattk bir donanmanrn Ege
sutartnda karakol gezmesine karar verdi.
Enez (Ainos), imroz ve Somatraki hakimi otan Palemede tjtmijg, mirasr ljzeninde aite iqinde an-
la;maztrk qrktrgrndan bir taraf Fatih'e bagvufmu$, onun itatyantar'ta Suttan ateyhinde gizti go-
rijgmelerde butundugunu siiytemigti. Bogaz ve istanbut icin stratejik iinemi otan Kuzey Ege adata-
rrnr Fitih ithak etmeyi zoruntu giiruyordu,
M'ditti hakimi Domenico haracrnr giindererek Suttan'r yatrgtrrmaya catrgtr (Agustos 1456).
Domenico, Fatih'in Miditti adasrnr dogrudan dogruya i;gaI etmesinden korkuyondu. Ceneviztiter
adaya bil harp gemisiyte asker ve sitah gcinderditer ve bin Hach yardtmt sagtamak iqin Papa'ya
bagvurdutar. Boytece, Gattitusi aitesine ait adalarrn gelecegi Papatrgr yakrndan itgitendiren Scil
bir mesete otarak ortaya qrktr. Venedik; Lirnni ve imroz adalartnt isgaI etmek icin hazrrlandr 1455
yrtrnda Fatih, bitindigi uzere Betgrad uzerine yurumug ve yotda Enez'i rsgat etmisti. Enez'den
sonra donanma imroz adasrnr isqat etti ve adanrn idaresini Fatih, sadrk adamr Rum tar'ihcisi
(ovoutos'a brraktr. [ok geqmeden 0smantrtan, Limni'yi de i;gat ettiter. Adantn Rum hatkt Nicota
si'nin ezici idaresinden memnun degitditer. 0smanlt'ya tar-aftan olan Rumlan ayaktandrlar
Lttan'dan adantn 0smantr idaresi attrna atrnmasrnr istediter, Midditi senyorunun 2 gemiyte
cjnderdigi kuvvet acia hatkryta qatrgmaya girdi ve imha editdi Uq gun sonra 0smanlt donanmasl-
nrn kapudanr Hadrm ismait geterek Suttan'rn adamtarrnr yertestindi (Mayrs 1456) Fatih boytece
istanbut'a kargr gonderitecek bir" Hactr dnanmastnrn bu adatart ele gecirmesi ontenmek istiyordu.
0 donemde Roma'da butunan Rum asrttr isidore, Papa'ya Tijrkler'in donanmast ve ondusu, hakkrn-
da gu biigiteri vermigtir: "Fatih'in donanmasr kuguk buyuk 230 gmiden otugmakta, ordusu 30.000
/+B [ana kkate Savaslarr Tari hi
sipahi ve ondan fazta yaya askerini icermektedir Devtetin buyuk mati kaynaktarr mevcuttur' Gu-
ney ltatya'ya bir'0smantr istitasr mumkundLir". Bu haberler Papatrk sarayrnda panik yaraitr
0smantr kartlsrnda bagtrca rakrp gucter, Akdeniz'e hakim Venedrk ite lspanyot Napoti Kr-atl V
Atfonso (1435-1458) idi. 0smantr ite bu devletter aFasrnda catr;ma atantarr Ege adatarr, Mora ve
Ar'navuttuk idi Bu botgetenin Fitih tarafrndan ele geciritmesi, italya icin buyuk bin tehtike sayrt-
maktaydr, lstanbut'un du;mesi uzerine Batr Avrupa'da Turkten ateyhine yogun bir propaganda
baqtarnrg, bir Hactr ordusu iqin para toptanmaya ve [ndutjanstar dagrtmaya memur otan tar'ikat
mensubu kesister faatiyete geqmisterdi. Hrristiyan Batr'da lstim, Turk adryta bir-testrritiyor, Turk-
[er Hrristiyan mitletteri yok etmeye gelen semavi bir fetaket, Tann'nrn Hrristryantarr cezatandrrmak
icrn gonderdigi Deccat gibi tasvir editiyordu. Krtise, Haqtr iqrn para toptamak ve nufuzunu yaymak
igin bu pfopagandadan faydatanmaya qalr;ryordu. Par-a toptama usuIteri, endutjans satttmast ve
iurtu yolsuztuktar Hrrisliyan hatk arasrnda Papatrga karsr akrmtarrn gijgtenmesine sebep otacak,
Protesta n [rk'r n zu hu ru nu hazr rtayacaktr r
Papa, Ege'ye Hactr donanmasrnrn hareketini 1 Mart 1456 otarak itan etti. Hactr donanmasr 30
kadrrga ve 2 buyuk katyon, 1000 denizci ve 500 asker,300 top ite hareket etti Donanmanrn ptanr
Rodos'u us yaparak Sakrz ve Miditti'yi iitifakrna atmak ve Fatih'in Kuzey Ege'de ete gecirdigi ada-
[arr isgat etmekti. Bbytece Ege Denizi yeniden Hrristiyan kontrolu attrna girecek ve iterde Macaris-
tan'rn kara ordusuyta igbirtigi hatinde lstanbu[ [jzerine yuruyecekti. Ptenrn temet hedefi Turkter'i
ista nbut'da n qrka rmaktr.
Papatrk donanmasr Miditti'ye vardrgrnda Fatih'e hanacguzartrgr kabuI eden, 6attitusiten'den
Domenico ve Nicoto itaatten qrktrlar.
1456'da Haqtr donanmasrnrn Kuzey Ege'deki harekatr hakkrnda goz tanr(r otan Rum tarihgisi
Kriiovoutos itginq ayrrntrtar venmekiedir. Papatrk donanmast Limni'yi antagma yotuyta ve Tagoz
adasrnr da savagta ete gegirdi ve Hrristiyan gafnizontaryer'te;tirdi. Bu harek6t srrasrnda 0smantt
donanmast bir vartrk gosteremedi. imroz'u savunmak igin brrakrlan 0smanlr kuvveti 100 yenigeri-
den ibaretti. Fatih'in Betgrad cjnunden ric'atr (11'55) Hrristiyantart cesarettendirmigti.0 yaz 0s-
mantr donanmast Karadeniz'e c,rkmr;, oradaki hatekatta eti kotu bagtanmr$, sonbahar- gelince de
gemiter-deki sava;gr asker, yani azepter idet geregi tatite ginip donanmayr terk etmislerdi.
Fatih, 1451 bahannda Miditti'ye kar;r Getibotu Beyi Donanma Kumandanr ismait idaresinde
kuvvetti bir donammayl harekete geqirdi. Kritovoutos'a gore 150 gemiden otugan bu donanmada
toptar, ku;atma itetteriyte gok sayrda kana askeri mevcuttu. Boytece, daha bu tarihte Fatih'in
Miditti'yi utkesine katmaya karartr otdugu antagrtryor. Fakat bitiyoruz ki, bu fetih, 1462'ye kadar
geciktirilm istir'
Haqtr donanmast, 0smantr donanmasrna karsr getmeye cesaret edemeyerek Saktz'a qekitdi.
0smantr donanmast Miditti'de Motybos hisarrnr 0n gun kadar kugattrysa da atamadr. Adayr yagma-
layarak Gelibotu'ya dondu (Agustos 1457). Hagtr donanmasrnrn adayr koruyamadr!rnr gijren
Domenico, Suttan'a haracr giinderip itaat etti. Aynr yrI Sakrz ve Naksos adatart da haraqtartn gon-
derip ifaatterini sundutar.
Rodos'ta ustenen Haqtr donanmasl, Papa [atixtus'un otumu ijzerine 1458 yaztnda itatya'ya ge-
ri donmrig ve Kuzey-Ege'de ete geqiriten adatarrn basrna birer vrcaratanmrgtrr. Venedik ve Kaia-
[antar, bu adatarrn kenditerine testimini istemigterse de, Papa bunu reddetmigtir. 1451-1460
doneminde bu adatar ijzerinde Suttan'rn hakimiyeti iade olunmugtur. Adatardaki Rum hatkt, Kato-
tik Latinter'in hakimiyetini zorta kabuttenmigterdi. Mora despotu Dimitrios ite Fatih arastnda
Fatih,BogaztarrnTahkimi,Karadeniz:Bir0smantr6otuW*
yaprtan bir anla;maya gijre, imroz ve Limni adatarr yrthk 3.000 attrn odemek kogulu ile kendisine
veritdi. Limni Rum hatkrnrn ileri gelenteri, Katotikterte isbirtiginden kacrndrktarr igin Papa'nrn
gafnizonu, Fatih'in adamt Kritovoutos'a testim otdu. 0 yrlrn sonbahannda Getibotu'da donanmantn
bagtna tayin editen Zaganos Paga, Ta;oz ve Sumatnaki'yi ete gecirdi Ertesi yrt Fitih bu dtjrt ada ite
tnez'i 0emetrius Pateotogos'a timar otarak verecektir. 1455'te vezarete geten Mahmud Pa;a,
Miditti hakimi 6attitusiter'e kargr daha sert bir siyaset takip editmesini, karada onlara ait yerterin
iggatini istiyordu.
Bu arada Miditti'de 0smantttar'a kargr olan hizip baga geqti Nicota, kardegi 0smantr taraftarr
Domenico'yu hapse attr ve bogaztadr (1458 sontan). Her gun bektenen bir Osmanlr mudahatesine
kargr askeri hazrrtrktar yaptr ve Ceneviz'den yardrm istedi. Suttan'a gorunuste harag-guzartrk
garttartnt yerine getirir gibi gonijnmekte beraber, gizti antasmalar yapmasl ve korsantara enget
otmamast ijzerine Suttan onu du;man itin etti. Fatih'in Miditti'ye karsr artrk kacrnrtmaz hate geten
seferi birkat sene kesintiye ugradr. Daha 3cil otan Mora, Trabzon ve Eftak seferteri bu arada
g[jndeme getdi (1458-1461) Nihayet 1462 yrtrnda Fatih kendisi denizde ve karada brjyuk hazrrttk-
tardan sonna Miditti'yi satdrrdr (Kugatma hakkrnda en iyi kaynagrmrz Kritovoutos'tur) Veziriazam
Mahmud Paga kumandasr attrnda donanma (Kritovoutos'a gijre 200 gemi) Eytrit bagrnda adaya
qtkarma yaptr. Eftak seferinden istanbut'a yeni donmug otan sultan kara ordusuyta Ayazmend'e
getdi
0rdunun buyrik toptarr kargrsrnda Miditti katesi uzun srire dayanamadr. Agagt hisar
(Metanondion) dui;unce, Nicota testim otdu. Hrristiyan ordusunda 70 Rodos $tlvatyesi, 110 Saktztt
ve bundan bagka Katalan rjcretti askerteri vardr. Avrupa'dan geten asker herhatde binden fazla
idi. Kahren grjq kuttanarak atrndrgr iqin gehir hatkr cezatandrrrtdr. F6tih ontan idam etti. Sehir ve
kilytu hatktan bir krsmrnr esinatdr. Buntarr istanbut drgrnda Eyup'e bagtr koyterdeyer'te;tirecektir
Hatkrn bijyuk krsmrnr reaya otarak yerlnde brnaktr. Gerekti memurtar tayin ederek sehri Osmantr
utkesine kattr. Miditti'nin ayrr bir kanunnimesi mevcuttur. Kayda deger ki, bu Miditti har-ekitr
srrasrnda Venedik donanmasl Saktz'a geterek tehditkar biqimde harekSir giiztedi (Venedik do-
/'
nanmasr 29 kadrrgadan otu;maktaydr). $ehri testim atmak uzere Fatih adaya geqmig ve gtin
katmrstrr.
Papa, Ege'de Scrampo idaresinde donanmayl orada tutmaya qatrgryordu. Papatrk, Avrupa dev-
tetterini Hagtr sefenine qekmek iqin 1457'de Roma'da bir kongre loptamaya qatrgtrysa da, sonuq
atamadr
Ege adatarrndaki mucadetede Fatih'in basarrsrnda, kugkusuz Rum halkrn Latinter'den ve Ka-
totik hakimiyetinden nefret etmeteri de not oynamrgtrr. Knitovoutos'a gore Rum halkt, kenditerini
kur-tarmak icin Bair Hrristiyantrgr'nrn bir gey yapamadrgrnr da gdrmekteyditer.Ote tarafian 0s-
mantriar da iteri geten Rumtar'r hirnayeye dikkat ediyorlardr. Ege adatartnr itkin Pateologtar'dan
birisine, Demetrius'a venerek askeri srnrfr yerinde brrakmayr ve muhtar bir idare kurmayt dugun-
duter. Ancak Fatih Latinter'in satdrrgan potitikasr kargtsrnda bu adalarrn Bogaztarve istanbutiqin
tehtikesini goz onunde tutarak adalarr dognudan dogruya 0smantr idaresi atttna atmaya karar
verdi. Suttan, diptomatik yontemteri de kutlanmaya dikkat ediyor ve Venedik'i tarafsrz tutmaya
qalrgryordu. istanbut fethinin ijzerinden 10 yrt geqtigi hatde rki taraf 1453'e kadar- dogrudan
dognuya bir catrsmadan kaqrndrlar.
ffil
so .o,it [anakkate savastarr Tarihr
lll. Denizgricri Venedik ite Uzun Savag (1453-14191
0smantrtarrn Dogu'daki rakibr Uzun Hasan, Venedik ite rttifak etti. Daha 1463 son bahartnda
muttefrkter taarruza geqmig butunuyortardr. Venedikiiter Argos'u geri atmrstar ve Mora'da
Hexamition (Kerme) hisarrnr teknar yuksettmisterdi (Eytut). Mora'da bir qok kaleter ve;ehirten
isyan ederek, Venediktrlen ite birlesti. Yarrm-ada rgrndeki Mustumantar katelere kapanrp kaldttar.'
Aynrtarihte Macar ktratr Bosna'nrn piyitahtr Yayiqe (Yaitse)'yi zaptetti (16 Anatrk, l, 1463). Venedik
donanmasr Getibotu bogazr dr;rnda dota;ryordu. Fitih, hen taraftan betinen bu tehtiketer karsr-
srnda icrI onlemter atdr: Krsrn yaktasmrs otmasrna ragmen, Mahmud Pasa'yr kuvvetti bir ordu ite
Mora'ya gonderdi Donanmayr takviye icin, Kadrrga Irmanr tersinesini genistetti ve istanbu['u
guventeye almak ijzere, bogazrnda kar';r-karSrya Suttaniye ([anakkale) ve Krtidutbahr (Eceibi)
katelerini in;a ettirdi (1463/1464 krgr). Mora'da Venediktiter, magt0p otarak, yanm adayr bir kere
daha 0smantrtara ierketmek zorunda katdrtar.
14]1'de Uzun Hasan'dan elqiter Venedik'e gelerek, Faiih ve Mrsrr suttanr ateyhinde ittifak
anttasmasr yapmak istediter ittifak esistan;u gekitde idr, Venedrk gemiler-i ate5ti sit6htar ite
buntarr kutlanacak ufak brr kuvveti Karaman sahitterine getirecek, Uzun Hasan da bu tarafa bir
kuvvet gondenerek, muttefiki ite temas sagtayacak. Ba;an sonunda Uzun Hasan, Anadotu'nun
buyuk krsmrnr atacak, Csmantr padisahrna kryrlarda, hisar yapmamasr ve Karadeniz'i Venedik
gemilerine aqrk bulundurmasr kabul ettirilecek; Mora, Midilti, Agriboz ve Argos'un Venedik'e
iidesi sagtanacak, Venediktiter Uzun Hasan'a bogaztafr geqerek istanbulu zaptedebitecekterini
de sciytemekte iditer. Venedik, Napoli, Rodos, Papatrk ve Krbrrs gemiterinden kurutu buyuk bit'
hagtr donanmasr 1l+72 yazrndan beri 0smantrtarrn Akdeniz kryrtarrnda dehset saqryordu. Antatya
(Agustos 1412), izmir (13 Eytut) yagma editmi; ve yakrtmrs idi Bu donanma, 1413 baharrnda
Karamanoilu Kasrm Bey rte igbirtigi yaptr. Gorigos, Srgrn ve Sitifke kateteri, tehdit attrnda, Kasrm'a
testim otdu. Bununta beraber Fatih'in Rumeli akrncr kuvvetterini daha krstan Sivas botgesine
gcjndermesi ve 1473 baharrnda buyukordusu ite Enzincan'a dogru itertemesi ijzerine, Uzun Hasan
iget sahilterine kuvvet gondermek ve Hrristiyan kuvvetleri ite temis kurmak imkinrnr bulamadr.
Her sey Frrat vidisindeki karsrta;mantn sonucuna bagtr idi.
0smantttartn Anadolu'da ugrasrlarr, Batrtrlarr satdrrr icin daimi cesarettendirmistir. 1469'da
Venedik donanmasl, Agriboz'dan hareket ederek, Rumeti sihitterinivurmi;; Limni ve imroz adata-
rrnr isgSI etmis; zengin ticiret merkezi Enez'i yakrp-yrkmr;tr. Bu srrada 0smantr donanmasr Kara-
deniz'de megg0t idi'. Bu cur'etti taarruz ijzerine Fatih, du;mana agrr bil darbe vurmaga karar
verdi ve hedef otarak qoktan beri dijgundugu Agriboz'u segip, ordusuyta ada kargrsrna getdi.
6etibotu vitisi Mahmud Pasa donanma ite denizden, Venedik donanmasrnr gozetim altrnda tutup
gtkarmayt korurken, Fatih Egtiboz adasr ile kara afastnda bir kcipru yaptrrdr; ordusunu geqirdi ve
Agriboz katesini,;iddeili bir hucum ite atdr (11 Temmuz 1470)' Agriboz'un dugij;ri, yatnrz Vene-
dik'te degit, tum Avrupa'da heyecan ve teli; uyandrrdr.0smantrtarrn denize hikim otdugu sanrtdr.
1471 noelrnde Papa lV Sixtus 6 kandinali, Avrupayr Ttjrktere kargr haqtr seferine tahrik iqin vazi-
fetendirdi. Napoli ve Venedik ite bir haqtr donanmast tegkiti iqin ittifak imzatadr; fakat digerAvru-
pa devtetteri katrtmadrtar.
Tursun Bey,I22.
Bkz. Beleten, sayt 30, s. 203.
bkz. Fetihndme, n5r. Ahmed Ate;, Fatih ve istonbul dergisi,l, 281. v.dd.
Fatih,Bogaz[arrnTahkimi,Karadeniz:Bir0smantrGcitijW,,
Fetih, 1474-1il|yrttarrnda Venedik topraktarrna kargr satdrrtara gegti. 1474'AeRumeti beyter-
beyi Hadrm Suteyman Pa;a Arnavuttuk'ta en kuvvetti Venedik katesi olan igkodra'yr giddette
muhisara etti ise de, atamadr (15 Temm uz-28 Agustos) . 1415'te kuvvetterini Kefe tjzerine gonder-
mege hazrrtanan Fitih Venedik ite tekrar barr; mUzikereterine bagtadr. Ertesi yrt Bogdan seferini
yaptr (14761. Ancak 1477'de Venedik'e kargr yeniden satdrrrya gegti' Suteyman Paga, bu seferVene-
dik'e 3it inebahtr (Lepantol [jzerine yriri,jdtj. Denizden yardrm atan kate zapteditemedi. Aynr tarihte
Arnavuttuk'ta Venedik tarafrndan mudafaa olunan Kruya (Akgahisar) katesi Evrenos-o$tu Ahmed
tarafrndan abtuka attrna atrndr. Ahmed Bey denizden geten bir Venedik yardrmcr kuvvetini sihitde
kargrtayarak, bozguna ulrattr. Yine 14ll yrtrnrn son baharrnda Bosna beyi iskender Paga kumanda-
srnda bir ordu, Venedik'in kuzey itatya'daki arizisine, buyuk bir akrn yaptr. Tiirk attrtarr isonso (Ak-
su) ve Tagtiamento rmaktarrnr a;trtar ve Venedik gehri kar;rsrndaki zengin ovayr att-ust ettiter.
Ertesi sene Friuli'ye aynr gekitde bir akrn yaprtdr. Nihiyet 1478 baharrnda bizzat padigah Arnavut-
[uk'ta Venediktitere kargr sefere grktr. Dogrudan dogruya, igkodra (iskenderiye) uzerine yijrtidij.
Kuvvette berkititmig otan bu sarp kate, giddetti topqu ategi ite, genel satdrrrtara dayandr. Son faarruz-
lardan yrlan ve vebi satgrnrna ugrayan Venedik, abtuka attrnda butunan iSkodra'ya yandrm giinde-
remeyecegini antadr. 1478 yrtr bagrnda istanbu['da bagtamrg otan barrg gorugmeteri tekrar ete atrndr
(Aratrk, 1478) ve 25 0cak 1419'da 15 yrt sijren bu uzun harbe son veren banrg anttagmasr imzatandr.
Venedik i;kodra'yr bogattma!a ve testime razr otuyor, Akqa-Hisar (Kruya)'t, Limni, Agribozadatartnt,
Mora'da Maina (Mayna) dagtrk bijtgesini brrakryor; buna kargrtrk pSdi;ah harp strastnda Mora,
Annavuttuk ve Datmagya'da atdrgr yerter dryndaki yerteri geri veriyordu. Venedik, ticaret serbesttigi
kar;rtrgrnda heryrt 10.000 atfrn, aynca 9ap ittizimrndan eski borcu otan 100000 dukayr 2 yrt iginde
odemeyi kabut ediyordu; Venedik istanbut'da bir batyoz bulundurarak, kendisi tebaastnrn hukuk
i;lerinde hrikcim vermek hakkrna sahip otacaktr.
Fatih, bu anttagma ite haqtr ptantarr arkasrndaki bliytik deniz devtetini bartga zortamtg bulundu-
!undan, gimdi Rodos'a, itatya'ya ve Papa'ya kargr satdrrrya gegebitirdi Fatih, 1480 baharrnda bir
taraftan vezin Mesih Paga idaresinde bir donanmayr Rodos r.izerine, ote taraftan Gedik Ahmed Pa;a
kumandasrnda bir donanmayr guney itatya'ya sevk ederek, fut0hatrnrn yeni bir asamasrna ginmi;
butunuyordu. 1480'de Rodos katesi onunde Osmanh ordusu,90 gijntijk qetin birku;atmadan sonra,
brlyi.ik ziyi5t ite qekitmek zorunda kaldr. 6edik Ahmed Paga ise, 1479'da Tocco hinedanrna 6it Aya
Mavfa, Kefatonya ve Zanfa adatarrnr atdr ve Napoti krrattrgrnrn ig i9[erine karrgmak imkintnt butdu,
sonfa 1480'de 132 gemi ve 18.000 (?) ki;itik bir kuvvet ite Avtonya'dan hareket ederek (26 Temmuz),
Guney itatya'da Napoti krratrna ait Otranto'yu htlc0mta zaptetti (11 Agustos). Kateyi berkitip, bir ijss
hitine getirerek, ordan etrafa akrntar yapmaga bagladr. Bu sefer, Roma'nrn fethine bir bagtangrq
sayrhyordu. Papa, Roma'yr brrakrp, kagmayr dugrindLj. Fatih'i biiyrik ptinrnda citijm durdurmu;, eseri-
ni ancak torunu Yavuz Setim ve Kanuni Suteyman tamamtamrgtardrr,
lV. Karadeniz bir 0smanh G6tii
Bogaztarda 0smantr hikimiyeti kurutduktan sonra, Karadeniz'de feneviz'in hakimiyetini de-
vam ettirmesi ve kotoniterini korumasr imkinsrz hite getmis otuyordu. ES. Piccotirnini (sonra Papa
Pius ll) istanbulfethinden sonra, Papa'ya "simdiden Karadeniz bize kapanmr;trr" diye yazrnrg idi'.
Daha 1454'te Karadeniz'e grkan donanma buti.jn [eneviz kotoniterini haraca bagtadr. Fatih,
Zeinkeisen, GOR, ll, 46.
iffi'm
52 [anakkaie sava;tarr Tarihi
1463'ie Venedik'e karsr savas bastarken, donanmanrn takviyesi icin cjntemten atdr Marmara sahi-
tinde eski Bizans ter-sinesi bu donemde onanlmrstrr. 1t+}4 tarihti bir Getibltu defter'rne gore
(Betediye kutup, [evdet yazmalarr, 0.79) o tarihte donanma 92 kadrrga, 5 gatyata ve 11 buyuk
"kaylktan" murekkeptir (Fatih zamanrnda donanmada 300-400 gemiden bahsedilmesi, naktiyat
gemileri ve digen kuquk gemiterin sayrlmasrndan iteri getmektedir'). Hatbuki istanbut kusatmasr
strastnda, Fatih'in hafp gemisi otarak, yaInrz 30 kadrfgast var idi. 0smanlr deniz kuvvetinin kuru-
cusu Fatih'tir.
istanbut fethi akabinde,3 Hazifan'da, Gatata [eneviztiterden teslim atrndr Bogaztar'a hakim
otan Fitrh, Karadeniz'in iamamryta kendi hukmu altrnda otdugunu bitiyordu. Bu denizi brr- Turk
gotu hatine getir'mege gatrstr Evvela 1454 yazrnda bu denize donanmastnr gonderdi Karadeniz
[eneviz kotonilerinin menkezi olan Kefe, Krnrm Hanr Hacr Giray'rn muitefik kuvvetteri ite birtikte
srkrgtrrrtdr Uzun mtizakereterden sonra Ceneviztiter, 0smantr pidigahrna 3.000 ve Han'a 1.200
altrn venme!e rizt otarak haracgijzartrgr kabuI etmek zorunda kaldrtar. Aynr yaz 0smantr donan-
masr Akkefman't da tehdit etti ve Bogdan beyinden haric istedi. Bogdan ticareti, Bo!aztar'dan ve
Kanadeniz'den serbest gecige bagtt idi Bogdan beyi 5 Ekim 1455'te 0smantr iibitiqini ve 2 000
attrn ytttrk haracr kabut etti. Buna kargrIrk Bogdantrtar, 0smanh rilkelerinde serbest ticaret izni
a ld rta r.
Trabzon Rum imparatortugu da 1456'da 0smantr harac-guzar'tr!rnr kabut etti. Bijytece, Kara-
deniz kryrtarrndaki bLitun huk0metler 0smanlr matb0tugunu tanrmrg otdular. Fatih, 1479'a kadar,
Bogdan hiric, bu yerter rizeninde dogrudan-dogruya 0smanlr egementigini kuracaktrr: Evveti
1459'da Amasra'yr, 1451'de Sinop ve Trabzon havatisini atarak, Karadeniz'in Guney Anadotu
kryrtarrnr ithik etti. Kuzey kryrtarrnda Kefe ve ona tabi teneviz kotonileri, bir'0smantr istitasr otast-
lrgrna kar9r, Krnrm hanr, Mengup beyi ve Bogdan voyvodasr ite ittifak kurmaya cahstrtar. Bu dcj-
nemde 0ogu Avrupa'ntn en kuvvetli devletinin bagrnda bulunan Yagettontar, Karadeniz hSkimiyeti
iqin Fatih'e rakip gciruinijyortardr. AsrI onemtisi, Krrrm hanr da 0smanhtarrn Kefe'de yertegmesini
istemiyordu. 1469'da Yikub Bey idaresindeki 0smanh donanmaslnrn Kefe'ye saldrrrsr t-izerine,
Mengti 6iray Han, Fatih'e "kanndagrm" hitibr iteyazdrgr bir mektup ite otayr protesto ediyordu''.
Fetih, Krrrm hantrgrndaki son getiSmelersonucu, hantrk kuvvetlerinin kendisi ite birtegtigini ve
fiitOhatrn kotayca basanlabitecegini giirdij. Derhit vezir-i Szam 6edik Ahmed Paga'yt, kuvvetti bir
donanma ite bu tarafa gonderdi, Dijrt gijnti.ik kugatmadan sonra, Kefe gehri Ahmed Paga'ya
testim otdu (6 Haziran 1475). Kefe fetihnimesine gdre", o srrada Krrrm beyterinden bazrtart da
0smantl zaferini gorerek, pidigaha itiattannr sunmuglardrr. Gedik Ahmed Pa;a guney Ktrtm
sahitterinde Kefe'ye bagtr bijtun Ceneviz kotoniterini zapt ve 0smantr utkesine ithik etti; sonra
Azak'da atrndr. Sugdak'ta [eneviztiter tarafrndan ug karde;i ite hapseditmi; olan Mengti 6iray,
Ahmed Pasa tarafrndan kurtarrlmrg ve Osmantrtara bagtrtr!rnt gtJsteren bir vesika imzatayarak,
tekrar ha ntrga geqmigtir',.
Fetih, Karadenizin hikimiyetini tamamlamak rizere, 1419'da Taman ve [erkezistan sahitterine
yeniden bir donanma gcinderdi, Bu donanma Anapa, Kopa ite Iaman yartm-adastnda Matrega
(Ta mata rha n)'yr za ptetti
' kr$. Kritovoulos, s. 85.
10
11 bkz. inalcrk , Belleten, sayr 30, s. 203.
Topkapr Sarayr, nr. E. 11635 ve 11687.
12
H, inalcrk, "Yenivesikalara gore, Krrrm hanlrfrnrn Osmanh t6bili[ine girmesi", Belleten, sayr 30, s.205-229,
(^ ' 2008 DEGV ' t$t'M YAYTN LARI
Editor
DoE. Dr. Mustafa DEMIR
ig Dtizen
D. Ati DERVI$OCLU
Kapak Tasarrm
Aydrn Yrldrnm DURAN
ISBN
978-605-0042-01-6
1. Basrm
istanbul - Ocak 2008
Baskr - Cilt
Melisa Matbaasr
4
DECi5irv YAYINLARI
Qatalgegme Sk. 5212
Caflalofilu / iSTnNBUL
Tel: [phone]
Faks: 0 (212) 514 42 31
b i lgi@degis i myay i n lari . n et
www.degisi myayi nlari.net
Bu kitabrn tum yayrn haklarr DEei$iU YAYINLARI'na aittir. Yayrnevinden yazrh izin alrn-
maksrzrn krsmen veya tamamen alrntr yaprlamaz, kopyalanamaz ve gof,altrlamaz.
qANAKKALE
SAVA$LARI
TARIHI
CILT
I
Editor
DoE. Dr. Mustafa DEM|R
delhim.
ryoytnlorrr