falsafah seni ukiran kayu melayu mohammad nazzri bin ahmad akademi pengajian melayu ...

303 Pages·2016·8.43 MB·Indonesian

FALSAFAH SENI UKIRAN KAYU MELAYU

MOHAMMAD NAZZRI BIN AHMAD

AKADEMI PENGAJIAN MELAYU
UNIVERSITI MALAYA
KUALA LUMPUR

2016
FALSAFAH SENI UKIRAN KAYU MELAYU

MOHAMMAD NAZZRI BIN AHMAD

TESIS DISERAHKAN SEBAGAI MEMENUHI
KEPERLUAN BAGI IJAZAH DOKTOR FALSAFAH

AKADEMI PENGAJIAN MELAYU
UNIVERSITI MALAYA
KUALA LUMPUR

2016
UNIVERSITI MALAYA
PERAKUAN KEASLIAN PENULISAN

Nama : MOHAMMAD NAZZRI BIN AHMAD No K.P : 760105-01-5199
NO MATRIK : JHA 030003
NAMA IJAZAH : DOKTOR FALSAFAH
TAJUK DISERTASI : FALSAFAH SENI UKIRAN KAYU MELAYU
BIDANG PENYELIDIKAN : KESENIAN MELAYU
Saya dengan sesungguhnya dan sebenarnya mengaku bahawa :
1 Saya adalah satu-satunya pengarang/ penulis hasil kerja ini;
2 Hasil kerja ini adalah asli;
3 Apa-apa urusan yang wajar dan apa-apa petikan, ekstrak, rujukan,atau
pengeluaran semula daripada mana-manaHasil Kerja yang mengandungi hak
cipta telah dengan sejelasya dan secukupnya dinyatakan dan satu pengiktirfan
tajuk hasil kerja tersebut dan pengarang/penulis telah dilakukan dalam hasil
kerja ini;
4 Saya tidak mempunyai pengetaahuan sebenar atau patut semunasabahnya
tahu bahawa penghasilan Hasil Kerja ini melanggar suatu hak cipta hasil
kerja yang lain;
5 Pemunya hak cipta Hasil Kerja ini adalah Universiti Malaya (UM) dan apa-
apa pengeluaran semula dalam apa jua bentuk atau dengan apa jua cara
mekanikal atau sebaliknya adalah dilarang tanpa terlebih dahulu mendapat
kebenaran bertulis dar UM;
6 Saya sedar sepenuhnya sekiranya dalam masa penghasilan Hasil Kerja ini
saya telah melanggar suatu hak cipta Hasil Kerja yang lain, saya boleh
dikenakan tindakan undang-undang atau apa-apa tindakan lain yang
diputuskan UM.

…………………………… ------------------------
Tandatangan Calon Tarikh

Dibuat dan sesungguhnya diakui di hadapan

………………………………………………… ----------------------------

Tandatangan Saksi Tarikh
Nama: DR. SABZALI MUSA KAHN
Jawatan : Pensyarah/Penyelia
ii
ABSTRAK

Fokus kajian ini ialah mengenai falsafah seni ukiran Melayu dan
melestarikannya sebagai warisan seni yang terdapat di Malaysia. Kajian turut melihat
bagaimana sesebuah institusi yang terbabit memainkan peranan mereka dalam
menjayakannya. Dalam konteks masyarakat Melayu, setiap seni yang dihasilkan itu
sebenarnya telah dirancang dengan teliti agar di dalam setiap rupa bentuk seni tersebut
mempunyai ‘jiwa’ yang dilihat boleh berkomunikasi kepada masyarakat. Syed Ahmad
Jamal (2000) telah menyatakan konsep seni rupa Melayu lahir daripada kesedaran
terhadap intisari sesuatu hasil ciptaan, iaitu melalui bentuk tampaknya kepada dimensi
yang terjalin pada rupa ciptaan itu. Ini menjadi titian di antara realiti yang zahir dan
batin serta berperanan sebagai perantara jiwa pencipta dan penghayat. Dari sinilah dapat
dilihat keupayaan seni itu dalam menimbulkan pelbagai penafsiran, pemikiran, rasa dan
persoalan. Dalam penyelidikan ini pengkaji juga menggunakan teori sosiologi
pengetahuan, ini adalah untuk pengkaji memahami hubungan ukiran dengan masyarakat
dan bagaimana falsafah yang terkandung di dalam ukiran ini dapat dilestarikan.
Sosiologi pegetahuan merupakan ilmu yang menjadi cabang dari sosiologi yang
mempelajari hubungan timbal-balik antara pemikiran dan masyarakat. Hasil kajian ini
menunjukkan bahawa cara terbaik untuk melestarikan seni ukiran Melayu adalah
melalui penyampaian ilmu dari dalam kelompok masyarakat selain dari kaedah
penguatkuasaan akta, kaedah pemuliharaan makmal dan kerja lapangan yang dijalankan
dalam usaha mengekalkannya.

iii
ABSTRACT

This research is focusing on the philosophy of Malay wood carving to conserve
it as a valuable heritage in Malaysia. Apart from that, this research is also aims to
evaluable the role of an institution in order to conserve Malay wood carving. In Malay
society each of arts form were carefully planned so that it will have a ‘soul’
communicate with the society. Syed Ahmad Jamal (2000) said the concept of Malay
fine arts existed from the awareness towards the relation of the arts products, from the
outward to a dimension stimulate by the fine creation. It’s will create a connection
between outward and inward and functioning as a connection viewers from there the
arts contributes toward creating various of interpretation , though, feeling and issues.
Theory of knowledge sociology will be adapted in this research in order for researcher
to understand the relation between wood carving and Malay society due to this the
philosophy behind the wood carving will be revealed. The theory knowledge at
sociology is a branch of sociological area of studies, which focusing the co-relation
between thought and society. The result of this research shows that in order to conserve
and preserve the Malay wood carving activities is by spreading the knowledge
throughout the community as well as the method of act enforcement, lab-conservation
method and fieldworks.

iv
PENGHARGAAN

Dengan Nama Allah yang Maha Pengasih. Segala puji-pujian bagi Allah yang
Maha Agung, Maha Pencipta alam semesta, selawat dan salam ke atas junjungan
besar Nabi Muhammad s.a.w dan ahli keluarganya, para sahabat pengikut-
pengikutnya sehingga ke penghujung dunia.Alhamdulillahi Rabbil Alamin.
Bersyukur pengkaji ke hadrat Allah S.W.T. dengan penuh khusyuk dan tawaduk
kerana dengan limpah kurniaNya dapat pengkaji kekuatan, ketabahan dan
kesabaran untuk menyempurnakan tesis yang bertajuk “Falsafah Seni Ukiran Kayu
Melayu.” Di dalam menyempurnakan tesis ini pengkaji berhutang budi kepada
semua pihak yang telah membantu,sama ada secara langsung atau tidak langsung,
baik dalam bentuk buah fikiran, nasihat dan tenaga.
Pertamanya, pengaji ingin merakamkan penghargaan yang tiada terhingga
kepada Dr. Sabzali Musa Khan yang menjadi penyelia tesis pengkaji. Terima kasih
juga kepada Profesor Dato’ Dr. Othman Mohd Yatim, penyelia asal tesis pengkaji.
Selaku penyelia kepada pengkaji mereka berdua telah bersusah payah
mengorbankan masa dan tenaga sepanjang pengkaji berada di bawah
penyeliayaan.
Terima kasih yang tidak terhingga juga diucapkan kepada para pengukir
Allahyarham Wan Su Wan Othman, Abdul Latif Long, Wan Mustapha Wan Su
Norhaiza Noordin dan banyak lagi yang telah memberikan kerjasama dan maklumat
sepanjang pengkaji menjalankan kajian. Halalkan segala ilmu yang diberikan itu.
Kepada Saudari Rokiah, Dr. Nor Azlin Hamidon, Prof Madya. Dr Nor Hisham
Osman, Encik Zamre Abu Hassan, Mohd Anis dan semua pensyarah dan tenaga
pengajar di Akedemi Pengajian Melayu dan rakan-rakan seperjuangan dorongan
v
dan bantuan kalian hanya Allah yang mampu membalasnya. Untuk kalian semua
terimalah serangkap pantun.

Mencari kayu di dalam hutan,
Berhati berjalan takut tersadung,
Budi dan kasih jadi ingatan,
Hidup ditatang mati dikandung.

Iklas Daripada :
Mohammad Nazzri Bin Ahmad

vi
ISI KANDUNGAN

PERKARA MUKA SURAT

PERAKUAN ii
ABSTRAK iii
ABSTRACT iv
PENGHARGAAN v
KANDUNGAN vii

BAB 1:PENDAHULUAN
1.1 Pengenalan 1
1.2 Permasalahan Kajian. 3
1.3 Tujuan Kajian 5
1.4 Skop Kajian 7
1.5 Kepentingan Kajian 8
1.6 Sorotan Kajian 10
1.7 Konsep Warisan 16
1.7.1 Bagaimana Khazanah Wujud. 18
1.7.2 Faktor Kehilangan Khazanah. 21
1.8 Konsep Falsafah 25
1.9 Konsep Pemuliharaan dan Pelestarian 27
1.8.1 Kaedah Pelestarian 28
vii
1.10 Kerangka konsep dan teori 30
1.11 Perincian bab 42

BAB 2 : KAJIAN LITERATUR SENI UKIRAN KAYU MELAYU

2.1 Pendahuluan 45
2.2 Seni Ukiran 45
2.3 Unsur-Unsur Dalam Seni Ukiran Melayu Tradisi 53
2.4 Tataletak ukiran Melayu 57
2.5 Pola-Pola Pada Ukiran Melayu 58
2.6 Estetika Seni Ukiran Melayu 62
2.7 Nilai Keindahan Dalam Seni Ukiran Melayu 63
2.8 Etika Seni Ukir Melayu 66
2.9 Rumusan 67

viii
BAB 3: METODOLOGI KAJIAN
3.1 Pengenalan 69
3.2 Tokoh Ukir 72
3.2.1 Wan Su Bin Wan Othman (Allahyarham) 72
3.2.2 Abdul Latif Long 73
3.2.3 Wan Mustapha Wan Su 75
3.2.4 Norhaiza Noordin 78

3.3 Falsafah Ukiran Melayu 80
3.4 Ukiran Dalam Seni Bina Melayu 93
3.4.1 Ukiran dalam perenggan bumbung 94
3.4.2 Ukiran dalam perenggan dinding 99
3.4.3 Ukiran pada perenggan tiang 103
3.4.4 Ukiran pada bahagian lain 107
3.5 Rumusan 111

ix