F. NİETZSCHE'NİN TARİH FELSEFESİ VE TARİH FELSEFESİ ELEŞTİRİLERİ Hilal KAHRAMAN ...

182 Pages·2016·1.54 MB·Turkish

F. NİETZSCHE’NİN TARİH FELSEFESİ
VE TARİH FELSEFESİ ELEŞTİRİLERİ

Hilal KAHRAMAN

Doktora Tezi
Felsefe
Anabilim Dalı
Doç. Dr. Mine KAYA KEHA
2016
Her Hakkı Saklıdır
T.C.
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FELSEFE ANABİLİM DALI

Hilal KAHRAMAN

F. NİETZSCHE’NİN TARİH FELSEFESİ VE TARİH FELSEFESİ
ELEŞTİRİLERİ

DOKTORA TEZİ

TEZ YÖNETİCİSİ
Doç. Dr. Mine KAYA KEHA

ERZURUM – 2016

I

İÇİNDEKİLER
ÖZET ............................................................................................................................. III
ABSTRACT .................................................................................................................. IV
ÖNSÖZ ............................................................................................................................ V
GİRİŞ ............................................................................................................................... 1

BİRİNCİ BÖLÜM
TARİH FELSEFESİ VE TARİHSEL DÜŞÜNME ANLAYIŞLARI
1.1. TARİH METAFİZİKLERİ .................................................................................... 8
1.1.1. Tarih Metafiziklerinin Temel Kavramları .......................................................... 9
1.1.2. Tarih Metafizikleri Çeşitleri ............................................................................. 13
1.1.2.1. Döngüsel Tarih Anlayışı ........................................................................... 13
1.1.2.2. Doğrusal Tarih Anlayışı ........................................................................... 23
1.2. ELEŞTİREL TARİH FELSEFELERİ ................................................................ 36

İKİNCİ BÖLÜM
NİETZSCHE’NİN METAFİZİKSEL DÜŞÜNCE GELENEĞİ ELEŞTİRİSİ
2.1. METAFİZİKSEL DÜŞÜNCE GELENEĞİNİN TARİHSEL KÜLTÜREL
TEMELLERİ ................................................................................................................ 52
2.1.1. Sokrates Sonrası Batı Metafizik Düşünce Geleneği Dönemleri ...................... 59
2.2. METAFİZİKSEL DÜŞÜNCE GELENEĞİ VE HIRİSTİYANLIK ................. 62
2.2.1. Hıristiyan Ahlakı Eleştirisi ............................................................................... 64
2.2.2. Köle-Efendi Ahlakı .......................................................................................... 67
2.3. METAFİZİKSEL DÜŞÜNCE GELENEĞİ VE MODERNİZM ...................... 72
2.4. METAFİZİĞE KARŞI YAŞAMI OLUMLAMA DOKTRİNLERİ ................. 76
2.4.1. Güç İstenci ........................................................................................................ 80
2.4.2. Sanat ve Felsefe ................................................................................................ 84
2.4.3. Üst İnsan ........................................................................................................... 86
2.4.4. Ebedi Dönüş ..................................................................................................... 89
2.4.4.1. Açıklama Modeli Olarak Ebedi Dönüş..................................................... 93
2.4.4.2. Onaylama Öğretisi ve Ayıklayıcı Öğreti Olarak Ebedi Dönüş ................ 95
II

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
NİETZSCHE’NİN TARİH FELSEFESİ
3.1. TARİHSEL İNSAN- TARİH DIŞI HAYVAN KARŞILAŞTIRMASI ........... 103
3.2. TARİHSEL İNSAN-TARİH ÜSTÜ İNSAN-TRAJİK İNSAN ........................ 108
3.3. YAŞAMI OLUMLAYACAK ÜÇ TARİH TÜRÜ ............................................. 111
3.3.1. Etkin Kişi ve Anıtsal Tarih ............................................................................. 112
3.3.2. Koruyan Kişi ve Eski Koruyucu Antik Tarih ................................................. 116
3.3.3. Acı Çeken Kişi ve Eleştirel Tarih ................................................................... 118
3.4. TARİHİN AŞIRILIĞININ YAŞAM İÇİN TEHLİKELERİ ........................... 123
3.4.1. Tarihin Aşırılığının Sonuçları ........................................................................ 135

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
NİETZSCHE’NİN TARİH FELSEFESİ ELEŞTİRİLERİ VE TARİH
FELSEFESİNDEKİ KONUMU ................................................................................ 141

SONUÇ ......................................................................................................................... 159
KAYNAKÇA ............................................................................................................... 163
ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................. 173
III

ÖZET
DOKTORA TEZİ
F. NİETZSCHE’NİN TARİH FELSEFESİ VE TARİH FELSEFESİ
ELEŞTİRİLERİ
Hilal KAHRAMAN
Tez Danışmanı: Doç. Dr. Mine KAYA KEHA
2016, 173 sayfa
Jüri: Doç. Dr. Mine KAYA KEHA
Prof. Dr. Mustafa YILDIRIM
Doç. Dr. Abamüslim AKDEMİR
Doç. Dr. Mustafa CİHAN
Yrd. Doç. Dr. Hüseyin AYDOĞDU
Düşünce tarihi içinde çeşitli düşünürler tarafından tarihsel sürecin inceleme
konusu yapılması sonucu meydana gelen tarih felsefesi etkinliği iki farklı bakış açısı
olan tarih metafizikleri ve eleştirel tarih felsefesi anlayışları çerçevesinde
şekillenmektedir. 19. yüzyılda yaşamış olan Nietzsche de eleştirel bakış açısıyla
yöneldiği çağının, tarihsel ve kültürel yapısını şekillendirdiğini düşündüğü metafiziksel
düşünceyi inceleme konusu yapmaktadır. Alman ulusunda var olan tarihsel kültür
duygusunun fazlalığının yaşamı değersizleştirdiğini düşünerek, bunun sonucunda oluşan
decadence durumdan bahseden Nietzsche, metafiziksel düşüncenin neden olduğu bu
sorunun çözümü için yaşamın olumlanmasına yönelik çeşitli doktrinler ileri
sürmektedir. Bu bakış açısıyla tarih hakkında eleştirilerde bulunan Nietzsche’nin
düşünceleri, gerek sorununun nedenlerine ve çözümlerine yaklaşım tarzı açısından,
gerekse insanı ve tarihi açıklama konusunda izlediği yol ve ulaştığı sonuçlar açısından
felsefi düşünce için yenilikler içermektedir. Bu çalışmada Nietzsche’nin, merkezde tarih
düşünceleri olmak kaydıyla kendinden önceki tarih felsefelerini ve bu felsefelerin
toplumdaki olumsuz etkileri konusunda öne sürdüğü eleştiriler ele alınmaktadır.
Çalışmada öncelikle tarih metafizikleri ve eleştirel tarih felsefeleri düşünce tarihinde var
olan örnekleri üzerinden açıklanmaktadır, daha sonra Nietzsche’nin yaşamı
değersizleştirdiğini öne sürdüğü Hıristiyan ahlakı ve Modernizm etkisiyle şekillenen
toplumsal tarih anlayışı, kültürel ve tarihsel temelleri açısından incelenmektedir. Son
olarak ise Nietzsche’nin tarih felsefelerine yönelik eleştirileriyle şekillenen ebedi dönüş
düşüncesine dayalı tarih anlayışının, tarih felsefesi geleneği içindeki yerinin
belirlenmeye çalışılmasıyla, filozofun düşünce tarihi açısından önemini açıklamak
amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Tarih, Nietzsche, Decadence, Ebedi Dönüş, Soykütük
IV

ABSTRACT
Ph. D. DISSERTATION
F. NIETZSCHE’S PHILOSOPHY OF HISTORY AND HIS CRITIQUES OF
PHILOSOPHY OF HISTORY
Hilal KAHRAMAN
Advisor: Assoc. Prof. Dr.Mine KAYA KEHA
2016, Page: 173
Jury: Assoc. Prof. Dr. Mine KAYA KEHA
Prof. Dr. Mustafa YILDIRIM
Assoc. Prof. Dr. Abamüslim AKDEMİR
Assoc. Prof. Dr. Mustafa CİHAN
Assist. Prof. Dr. Hüseyin AYDOĞDU
Philosophy of history, which emerged as a result of the analysis of historical
process by several philosophers during the intellectual history, was shaped under the
scope of two different perpsctives, Metaphysical philosophies of history and Critical
philosophy of history. Living in 19th century, Nietzsche focused on metaphysical
thought which he considered shaped historical and cultural structure of the era which he
critically evaluated. Mentioning decadence, which emerged by the fact that, to Nietzche,
the extremism of the feeling about historical culture prevalent in the German nation
trivialized life, Nietzche put forward some doctrines regarding affirmation of life for the
solution of that problem caused by metaphysical thought. The ideas of Nietzche, who
criticized about history from the mentioned perspective, cover innovations concerning
philosophy thought in terms of both the approach to the solutions and reasons of the
problem and the road followed to explain human and history. This study focuses on
mainly thoughts of history of Nietzche and the philosophies of history before him and
his critiques of the negative effects of these philosophies on the community. On this
basis, firstly, Metaphysical philosophy of history and Critical philosophy of history are
explained with examples from the intellectual history. Then, social conception of
history shaped under the effect of Modernism and Christian ethics, which Nietszche
considered trivialized life, are examined on cultural and historical bases. Finally,
discussing the importance of Nietszche’s conception of philsophy, which was based on
Eternal Return formed by his critiques to philosophies of history, in the tradition of
philosophy of history, this study aims to establish the significance of the philosopher in
the intellectual history.
Keywords: History, Nietzsche, Decadence, Eternal Return, Genealogy
V

ÖNSÖZ
Bu çalışmanın konusunu, bulunduğumuz çağda felsefe alanında ortaya koymuş
olduğu edebi eserleri ve eleştirel felsefesiyle ön plana çıkan Friedrich Nietzsche’nin
tarih eleştirisi ve buna bağlı oluşturduğu tarih felsefesi anlayışı oluşturmaktadır.
Nietzsche yazmış olduğu eserlerinde yaşadığı çağa hâkim olan tarihsel kültürün,
evrende var olan decadence durumun devamı olduğunu ve nihilizme kapı açan bir
değerlerin değersizleşmesi durumuna neden olduğu kaygısını taşımaktadır. Bu kaygıyla
tarih hakkındaki görüşlerini ebedi dönüş ve üst insan doktrinleri ışığında şekillendirmiş
olan Nietzsche’nin tarih felsefelerine yönelttiği eleştiriler tarihsel süreci açıklama
etkinliğine yeni boyutlar kazandırmaktadır. Çalışmamız Nietzsche’nin bu eleştirel ve
tarihsel yorumuyla ilgili olmakla birlikte, düşünürün felsefi görüşlerinin tam olarak
anlaşılabilmesi için bütüncül bir yaklaşım esas alınmaktadır. Çalışmamıza bilgi ve
tecrübeleriyle değerli katkılarda bulunan danışman hocam sayın Doç. Dr. Mine KAYA
KEHA’ya, çalışmama destekleriyle yardımlarda bulunan eşim Erdoğan
KAHRAMAN’a, aileme, desteğini hep yanımda hissettiğim sayın hocam Prof. Dr.
Fatma GEÇİKLİ’ye ve dostlarıma teşekkürlerimi arz ederim.
Erzurum-2016 Hilal KAHRAMAN
1

GİRİŞ
Tarihi düşünme konusu yapan ve İlkçağ’dan beri var olan tarih felsefesi
yaklaşımları, tarihsel süreci ele alma konusunda sergiledikleri çeşitli eğilimler
aracılığıyla farklı sınıflara ayrılmaktadırlar. Tarihsel sürece bir teori ve açıklama olarak
yönelen tarih metafiziği yaklaşımları, kurgusal bir bakış açısıyla anlam, amaç, yasa gibi
sorunsallara yönelmekte; bilimsel bakış açısıyla, tarihe bir bilim olarak yönelen eleştirel
tarih felsefesi yaklaşımları ise yöntem, bilgi ve kanıtlama durumlarını temele alarak
tarihsel süreci açıklamaya çalışmaktadırlar. Ancak bu iki felsefi bakış açısını da çeşitli
yönlerden eleştiren düşünürler bu felsefelerin tarihi açıklamada yetersiz kaldığını ve
tarihsel bilginin ölçüsüzlüğünün çeşitli sorunlar oluşturabildiğini ifade etmektedirler.
Etkili eleştirel felsefesiyle bu düşünürlerden biri olan Nietzsche’ye göre bulunduğu
modern çağda var olan değer sorununun nedeni, bu tarih yaklaşımlarının topluma ve
hayata olan bakış açısını metafiziksel temelle şekillendirmeleri sonucu oluşmaktadır. Bu
anlamda metafiziksel düşünce geleneğini eleştirel bir bakış açısıyla ele alan Nietzsche,
tarihsel ve kültürel temellerini inceleme konusu yapmaktadır. Ona göre Sokrates'le
başlayan iki bin yıllık Batı felsefesi geleneği, insanın gerçek olan yaşamından
uzaklaşması ve kurgular dünyası içinde yaşamasıyla sonuçlanmaktadır. 19. yüzyılda
gerçek yaşam ve kurgusal yaşam arasında bir uçurum oluşmakta ve nihilizmin eşiğine
gelinmektedir. "Tanrı’nın ölümü" ideal varlıklar dünyasının hakikat olmadığını ortaya
çıkarmaktadır ve kurgusal dünyayla birlikte gerçek dünya da insana kapılarını
kapatmaktadır. Yaşamın içinde var olan tüm değerlerin değersizleşmesiyle sonuçlanan
bu süreç Nietzsche’ye göre çeşitli doktrinlerle aşılabilecek bir durum olarak
görülmektedir. Bu anlamda metafiziksel düşünce yapısına getirdiği eleştirilerle birlikte,
Nietzsche’nin yaşamı olumlamak için ürettiği çeşitli çözüm yolları ve tarih anlayışı,
onun felsefi düşüncelerinin birçok araştırmacının dikkatini çekmesini ve inceleme
konusu yapılmasını sağlayan önemli nedenler olarak görülebilmektedir.
Bu amaçla Nietzsche’nin tarih anlayışının ve tarih anlayışlarına yönelttiği
eleştirilerin ayrıntısıyla ele alınacağı bu çalışmanın birinci bölümünde; öncelikle tarih
felsefesi ve bu felsefenin tarih metafizikleri ve eleştirel tarih felsefeleri bölümleri
tanımlanarak, düşünce tarihinde görülen örnekleri ve temel bakış açıları üzerinden
tarihsel düşünceyi ele alma biçimleri incelenecektir.