ez-ZECCÂCÎ ve el-EMÂLÎ ADLI ESERİNİN ARAP DİLİ VE EDEBİYATINDA YERİ VE DEĞERİ

163 Pages·2011·1.35 MB·Turkish

TC.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
ARAP DİLİ VE BELAGATI BİLİM DALI

ez-ZECCÂCÎ ve el-EMÂLÎ ADLI ESERİNİN
ARAP DİLİ VE EDEBİYATINDA YERİ VE DEĞERİ

Yüksek Lisans Tezi

Danışman
Doç. Dr. Muhammet TASA

Hazırlayan
Murat TALA

KONYA 2011

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Adı Soyadı MURAT TALA Numarası 094244071002
n
ni Ana Bilim / Bilim TEMEL İSLAM BİLİMLERİ/ARAP DİLİ VE BELAGATI
ci
n Dalı
e
r
ğ
Ö
Danışmanı DOÇ. DR. MUHAMMET TASA

Tezin Adı EZ-ZECCÂCÎ VE EL-EMÂLÎ ADLI ESERİNİN ARAP
DİLİ VE EDEBİYATINDA YERİ VE DEĞERİ

ÖZET

ez-Zeccâcî (ö. 337/948) gramer, morfoloji ve edebiyat
alanlarında çok sayıda kitap yazmıştır. el-Emâlî onun en önemli eserlerinden
birisidir. Bu eser genel olarak Arap Edebiyatı üzerine yoğunlaşmış olup
özellikle şiir ve lügat sahasında çok önemli bir yeri vardır. ayrıca kitapta
gramer ve morfoloji ilmiyle ilgili açıklamalarda dikkat çekmektedir. Arap Dili
ili ilgili emâlilerin sonuncularından sayılan bu eserin Arap Dili ve
Edebiyatında çok önemli bir yeri vardır.

Anahtar Kelimeler: ez-Zeccâcî, el-Emâlî, Arap Edebiyatı, Edebiyat, 
Gramer.
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Adı Soyadı  MURAT TALA  Numarası 094244071002 
n 
ni Ana Bilim / Bilim  TEMEL İSLAM BİLİMLERİ/ARAP DİLİ VE BELAGATI 
ci
n Dalı 
e
r
ğ
Ö
Danışmanı  DOÇ. DR. MUHAMMET TASA 

Tezin İngilizce Adı  AL‐ZAJJAJİ AND HİS AL‐AMÂLΠİN ARABİC LİTERATURE 

SUMMARY 

Al-Zajjaji (ö. 337/948) wrote many books on grammar, morphology
and literature. His al-Amâlî is one of his most important books. It is general
introduction to arabic Literature and grammar written for students seeking
to learn the lanquage. The uncomplicated and condensed nature of al-Amâlî
indicates al-Zajjaji’s interest in providing a simple instructional manuel for
learners of Arabic Literature, while the commentaries provide the tool to
uncover the concepts behind the rules, sheding light on the contrubution of
such Works to the development of Arabic literature and grammar in this
period. The al-Amâlî became a very popular text, and a number of
commentaries were written on it.
Finally, al-Amâlî is an important book in Arabic Literature.

Key words: al-Zajjaji, al-Amâlî, Arabic Literature, literature, Arabic Grammar

  8
İçindekiler
ÖNSÖZ...................................................................................................................................13 
KISALTMALAR......................................................................................................................15 
TRANSKRİPSİYON...............................................................................................................16 
GİRİŞ 
ez-ZECCÂCÎ’NİN YAŞADIĞI DÖNEMİN GENEL ÖZELLİKLERİ 
1.  ez-Zeccâcî’nin Yaşadığı Dönemin Belirlenmesi.................................................................18 
2.  ez-Zeccâcî’nin Yaşadığı Dönemin Genel Özellikleri..........................................................19 
2.1.  Siyasi Durum............................................................................................................19 
2.2.  İlmî Durum..............................................................................................................21 
BİRİNCİ BÖLÜM 
ez-ZECCÂCÎ’NİN HAYATI VE ESERLERİ 
1.  ez-Zeccâcî’nin Hayatı ve Eserleri......................................................................................26 
1.1.  İsmi ve Nispesi.........................................................................................................26 
1.2.  Doğumu...................................................................................................................27 
1.3.  Eğitimi ve İlmi Seyahatleri........................................................................................28 
1.4.  Hocaları....................................................................................................................29 
1.5.  Öğrencileri................................................................................................................33 
1.5.1. ez-Zeccâcî’den Ders Alan Öğrenciler.......................................................................33 
1.5.2. ez-Zeccâcî’nin Eserlerinden İstifade Edenler...........................................................34 
1.6.  Ahlakı ve Takvası......................................................................................................35 
1.7.  Vefatı........................................................................................................................35 
2.  Eserleri.............................................................................................................................37 
2.1.  el-Cumel fi’n-Naðv...................................................................................................37 
2.1.1. Arap Dilinde “el-Cumel Edebiyatı”.........................................................................39 
2.1.2. el-Cumel’in Şerhleri Hakkında Bir Değerlendirme....................................................40 
2.1.2.1. Şerhlerin Sayısı Hakkında......................................................................................40 
2.1.2.1. Şerhlerin Nispetiyle İlgili Bazı Hatalar...................................................................42 
2.2.  el-Îôâð fî ‛Ileli’n-Naðv..............................................................................................43 
2.3.  el-İbdâl ve’l-Mu‛âùabe ve’n-Naøâir............................................................................45 
2.4.  el-Kâfî......................................................................................................................47 
2.5.  Kitâbu Şerði Esmâillahi’l-Ðusnâ...............................................................................47 
2.6.  Şerhu Kitâbi’l-Elifi ve’l-Lâm.....................................................................................48 
2.7.  Şerðu Risâleti Edebi’l-Kâtib......................................................................................48 
  9
2.8.  Kitâbu’l-Ñaõ.............................................................................................................49 
2.9.  el-Lâmât...................................................................................................................49 
2.10.  el-Muñtere‛ fi’l-Ùavâfî...............................................................................................49 
2.11.  Muñtaóaru’ø-Øâhir....................................................................................................50 
2.12.  Ðurûfu’l-Me‛ânî........................................................................................................51 
2.13.  Mecâlisu’l-‛Ulemâ.....................................................................................................53 
2.14.  el-Emâlî....................................................................................................................54 
2.15.  Añbâru Ebi’l-Ùâsım ez-Zeccâcî................................................................................54 
2.16.  el-İòkâr bi’l-Mesâili’l-Fıùhiyye...................................................................................55 
2.17.  Mesâil Muteferriùa....................................................................................................56 
2.18.  Şerðu Risâleti Kitâbı Sîbeveyh...................................................................................56 
2.19.  el-Kitâbu’l-Mecmû‛u fî Ma‛rifeti Envâ‛ı’ş-Şi‛ri ve Ùavâfîhi.........................................57 
2.20.  Babu İştiğâli’l-Fi‛li ani’l-Mef‛ûli bihi bi Ôamîrihi........................................................57 
2.21.  Kitâbu’l-Envâ’..........................................................................................................57 
2.22.  Kitâbu’l-Hicâ’ (Hecâ’)...............................................................................................58 
2.23.  el-İstidrâk ‛alâ Iólâðı’l-Manõıù....................................................................................58 
2.24.  Kitâbu Ğarâibi Mecâlisi’n-Naðviyyîn ez-Zâideti alâ Taónîfi’l-Muóannifîn...................59 
2.25.  Risâletun fî Beyâni’l-Es’ileti’l-Vârideti ale’l-Besmeleti ve Ecvibetihâ..........................59 
3.  İlmî ve Edebî Şahsiyeti.....................................................................................................59 
3.1.  Kültürel Birikimi ve İhtisas Alanları..........................................................................60 
3.2.  Nahiv Ekolü.............................................................................................................61 
3.3.  ez-Zeccâcî ve Lügat Bilimi........................................................................................62 
3.3.1. ez-Zeccâcî’nin Lügat Çalışmaları..............................................................................62 
3.3.2. ez-Zeccâcî’nin Kendisinden Sonraki Lügat Çalışmalarına Etkisi...............................65 
3.3.2.1. Ðurûfu’l-Me‛ânî Çalışmalarına Etkisi.....................................................................66 
3.3.2.2. İştiùâù Çalışmalarına Etkisi...................................................................................67 
3.4.  Hadisçiliği.................................................................................................................69 
3.5.  Fıkıhçılığı..................................................................................................................69 
İKİNCİ BÖLÜM 
ez-ZECC’AC’İ’NİN el-EMALÎ ADLI ESERİN MUHTEVASI 
1.  Emâlî Edebiyatı................................................................................................................72 
1.1.  Emâlî Kavramının Tahlili..........................................................................................72 
1.1.1.  Lügat Manası....................................................................................................72 
1.1.2.  Terim Manası....................................................................................................73 
  10