Examenprogramma - ZooTrack, Biologie in het VO

19 Pages·2007·0.76 MB·Dutch

3. SyllabusB iologieG T
3a.V erdelinge xamineringC E/SE
Tabel:
Verdetinvga nd e examenstobfi ologieG T overc entraael xamene n schoolexamen
Exameneenheden GT CE moet mag
op SE op SE
BltKtl Oriëntatioeo lerene n werken X GT
BvKl2 Basisvaardiqheden X GT
Br/K/3 Leervaardiqhedienn h etv akb iologie X GT GT
BvKt4 Cellens taana and e basis X GT GT
Bt/K/5 Schimmelesn bacteriënn:u ttige n soms
X GT
schadeliik
BVKt6 Plantene n dierene n huns amenhang:
X GT GT
de eiqeno mqevinqv erkend
BUKIT Mensenb eïnvloedehnu no mgeving
X
GT
Bt/K/8 Houdinqb, eweginge n conditie X GT
Bt/K/9 Hetl ichaamin standh oudenv: oedinge n
genotmiddeleenn, ergiet,r ansporet n X GT GT
uitscheidino
Bt/K/10 Bescherminq X GT
BvKl11 Reaqereno p prikkels X GT GT
BvKt12 Vanq eneratieo p qeneratie X GT GT
BvKt13 Erfeliikheiedn evolutie X GT GT
Bvvll Beschermineqn antistoffen X GT GT
Bvvt2 Gedraqb iim ense n dier X GT GT
BtA//3 Verwervenv, erwerkene n verstrekken
X GT
van informatie
BVVt4 Vaardiqhedeinn samenhanq X GT GT
syllabusb iologieB B- KB- GT - mei2 007 127
3b. Specificatiev an de globalee indtermenv oor het CE
BllKl3 | Leervaardighedenin het vak biologie
De kandidaabt eheerset en aantals trategischvea ardighededni e bijdragento t de
ontwikkelinvga n hete igenl eervermogen.
De kandidaakta n
1 biologischb ronnenmateriabael grijpendle zene n hierbifje itene n meningen
onderscheideinn:
- foldermateriaar
- studieboeken
- naslagwerken
- Cd-rom/lnternet
- bijsluiters
- kranten/tijdschriften
2 informatieu it biologischb ronnenmateriavael rweryens, electerenv,e rwerkene n
bewerken:
- tabellenboekg,e gevensbankg,e bruiksaanwijzing
- tekeningens,c hema'sd,i agrammenta, bellenb,e eldmateria(afill m,D VD,d ia,
animatie)
3 eigeng edachtenm ondelinge n schriftelijÍko rmulereno verb iologische
onoerweroen:
- vaktaafl unctioneegle bruiken
- relatiesle ggent ussenv akinhoudelijkbee grippene n contextenw aarind eze
begrippenfu nctioneezli jn
4 basisrekenvaardighebdiennn enb iologieto epassen:
- schattene n afronden
- efficiënrte kenen
- rekenregelsgebruiken:
. decimaleg etallen
. verhoudingstabellen
. eenvoudigeb reukene n percentages
5 rekenenm etg roothedene n eenheden:
- eenheidb ijg emeteno f berekendeg rootheida angeven
6 veiligz, invoel n doelmatigge bruikm akenv ans toffenm, aterialeno,r ganismen,
(meet)instrumenteanp,p aratene n softwarez onders chadet e berokkenena an
organismeenn milieu
syllabusb iologieB B - KB - GT - mei2 007 128
7 biologischbee gripskenniosp bouwenu, itgaandev an aanweziged enkbeelden:
- onjuisted enkbeeldebni jstelleno f vervangen
- verbandenle ggent ussenb egrippen
- lerend oort e doen
- lerend oort e ontdekken
- multi-causaleverbandheenrk ennen
- verschillendoer oanisatieniveaus:
^êl
. weefsel
. orgaan
. orgaanstelsel
. organlsme
. ecosysteem
- een eenvoudigep roducfe n procesevaluatmiea kene n hieruitc onclusies
trekken
8 specifiekeh ulpmiddelegne bruikenz oalsl oep,m icroscoopin, dicatorefni odium,
kalkwatere) n determineertabel
9 eenvoudigeo pdrachtene n eenvoudigo nderzoekw aarind e actievee n praktische
zelfwerkzaamheiodp de voorgronds taat,v oorbereidenu, itvoerene n de
resultatenva stleggene n evalueren:
- bij een biologischsc hoolpracticuemn / of veldpracticum
- een biologischper obleemstellinhge rkennene n specificeren
- een biologischp robleemh erleidento t een onderzoeksvraag
- verwachtingefno rmuleren
- relevantew aarnemingevne rrichtene n gegevensv erzamelen
- conclusietsr ekkeno p grondv an verzameldeg egevens
- oplossingo, nderzoeke n conclusiees valueren
10 gegevensv eruverkeinn eenv erslaggevinnga ara anleidingva n een bezoeka an
een instellingw aarl evensprocesseene n belangrijkreo ls pelen
11 een studiev an eenz elfg ekozenb iologischo nden,uerupi tvoerene n in een
verslaggevinvge nruerken
12 ICTh ulpmiddeleenn gangbares oftwareg ebruikeno m te schrijvent,e rekenen,
informatiete verzamelent,e bewerkene n te presentereenn toetsent e maken
syllabusb iologieB B - KB - GT - mei2 OO7 129
BvKl4 Cellens taana an de basis
De kandidaakta n
1 levenskenmerkenno emene n toelichten:
- stofwisselin(agd emhalinvgo, edingu, itscheidingg)r,o eiv, oortplanting,
reagereno p prikkels
2 delenw aaruite en cel is opgebouwde n delenw aardoore en cel kanz ijn
omgevenb, enoemene n in afbeeldingeonf in modellena anwijzene n van deze
delend e functie(sb) eschrijven:
- celkernc,y toplasmac,e lmembraavna, cuoleb, ladgroenkorrels,
zetmeelkorrelksl.e urstofkorrelcse. lwand
3 kenmerkendeeig enschappevna nc ellenv and ierenp, lantens,c himmelesn
bacteriënn oemen:
- verschillenin bouwm et betrekkingto t:
. de aanwezigheivda n een kern
. de aanwezigheivda n bladgroenkorrels
. de aanwezigheivda n een celwand
. relatieveg rootte
4 beschrijvewn at de stofwisselingsprocessveenr,b randinegn fotosynthesveo or
betekenish ebbenv oord e instandhoudinvga n een organismee n wat de
correlatiee rvani s metd e gassend ie een organismein en uitgaan
5 delenw aaruite enw eefselo, rgaano f orgaanstelseisl opgebouwdb enoemene n
in afbeeldingeonf modellena anwijzene n functie(sv) an dezed elenb eschrijven:
- de aanwezigheivda nw eefselse n organenb ij meercelligoer ganismen
- weefsele: en aantala aneengeslotecne llenm etg elijkev orme n functie;in
veelg evallenis er tussencelstof
- orgaan:e en uit een aantalt ypenw eefselo pgebouwdd eelv an eeno rganisme
meté én of meerf uncties
- orgaanstelseel:e n uit een aantalo rganeno pgebouwdd eelv an een
organismem eté én of meerÍ uncties( spijsverteringsstelsbelol,e dvatenstelsel,
geraamteb/ ottenstelsezle, nuwstelsezl,i ntuigstelsevlo, ortplantingsstelsel,
ademhalingsstelssepl,i erstelsehl,o rmoonstelsel)
6 toelichtend at een organismea ls eeng eheelb eschouwdk anw ordenw aarbivj oor
instandhoudienng gezondheivda nh eto rganismper ocesseinn onderlinge
samenhanpgl aatsvinden:
- voedselopnameg,a swisselingtr,a nsports, tofwisselinign relatiet ot
energiegebrugikr,o eie n vervanging
syllabusb iologieB B- KB- GT - mei2 007 130
Bl/K/6 | Plantene n dierene n hun samenhangdl e eigeno mgevingv erkend
De kandidaakta n
'1
metb ehulov an determineertabelldeen Nederlandsnea amo pzoekenv an
olantene- n diersoortedni e veeli n Nederlandvo orkomene n veruroordedna t aan
het onderlingv erschillevna n soortene rfelijkefa ctorente n grondslagli ggen
2 verbandena angeventu ssenv orm,b ouwe n leefwijzev an organismene n de
omgevingw aarind ezeo rganismenle vene n uitleggenh oe plantene n dierenz ijn
aangepasat an hunl eefomgeving:
- aanpassinaga nd roge,n atte,h etee n koudeo mstandigheden
- kenmerkenv an bloemenm etw indbestuivinegn van bloemenm et
insectenbestuivimnge,t n ame:
. verschillenin vorme n kleur,g eur,a anwezigheivda n nectare n de
aanwezigheiedn plakkerigheivda n stuifmeel
. vormv an de meeldradene n stamoer
- klimplantenv,o orjaarsbloeierrso,z etvormendpel antenw, aterplantemn et
drijvendeb laderen
- de organenv iaw elkez uurstowf ordto pgenomene n koolstofdioxidweo rdt
afgegevenb ijd ieren,m etn ame:
. tracheeënb ij insecten
. kieuwenb ijv issen
. longenk, ieuwene n huidb ijamfibieën
. longenb ij reptielenv,o gelse n zoogdieren
- de potenv ant eengangersh,o efgangeresn zoolgangers
- de functiev anz wemvliezebni jw atervogelsd,e functiev an langep otene n
gedeeltelijkzew emvliezebni j steltloperesn de functiev an klauwenb ij
roofvogels
- bijz oogdierend e vorme n de functiev an plooikieze(nb ijp lanteneters),
knipkiezen(b ijv leeseterse)n knobbelkieze(nb ija lleseters)
- bij plantene- n vleeseterds e relatietu ssenh ets oortv oedseel n de lengtev an
hetd armkanaal
- de functiev an bepaaldes navelvormenm, et name:
. een puntiges navelb ij insectenetendveo gels
. een kegelvormigsen avelb ijz aadetendevo gels
. een haakvormigsen avelb ij roofvogels
- verschilletnu ssenin dividuevna ne ens oortk unnenh etg evolgz ijnv an
verschillenin genotypee n/ of verschillenin milieufactorewna araand ie
individuenh ebbenb lootqestaan
syllabusb iologieB B- KB- GT- mei2 007 131
3 delenw aaruitz aadplantezni jno pgebouwdb enoemenh, unf unctie(sb) eschrijven
en aangevenw elked elenv an plantenv oedingsmiddeleenn / of grondstoffen
leverenv oord e mens:
- stengelst:r ansporvt ia houtvatene n bastvateno, pslage n stevigheid
- bladerenm et huidmondjesfo: tosynthese
- opnamee n afgiftev an koolstofdioxideen zuurstofv, erdampingva nw ater
- wortels:b evestiginign de bodem,o pnamev anw atere n mineralen
(voedingszoutenm) et behulpv anw ortelhareno),p slagv an vooralzetmeel
als reservevoedsel
- bloemenm etk elkbladerenk,r oonbladerenm,e eldraden(m eth elmdradene n
helmknoppens),t amper(s()m ets tempel(s)s,t ijl,v ruchtbeginseeln
zaadbeginsel(sv)o):o rtplanting
- vruchtm ete en of meerz aden:g eslachtelijkveo ortplanting
- eenz aadb estaatu it eenz aadhuidk, iempjee n reservevoedsveol oral
eiwittenv, ettene n zetmeeel n manierenv an zaadverspreidin(mg .b.vw. ind,
dieren",w egschieten")
- bollenm et rokkeno: ngeslachtelijkveo ortplantinegn opslagv an
reservestoffen
- knolleno: ngeslachtelijkveo ortplantinegn opslagv an reservestoffen
- alleg enoemded elenk unnenv oedingsmiddelevno ord e mensl everen
4 enkelet ypenw eefsel(sv) an plantenm etf unctie(se) n bouwb eschrijven:
- weefselsm eto ndera nderef otosyntheseen opslag
- vaatbundelms eth outvaten(t ransporvta nw atere n voedingszoutene)n met
bastvaten(t ransporvta nw atere n energierijkset offen)
- opperhuidv an stengelse n bladerenm eth uidmondjevso oro pnamee n afgifte
van gassene n eenw aslaagjev oorb eschermintge genu itdroginge n
beschadiging
- openenv anh uidmondjeins hetl ichte n sluitenin hetd onkero- penene n
sluitenv an huidmondjeisn relatiet ot opnamee n afgiftev an waterd oor
planten
- opperhuidv anw ortelsm etw ortelhareno:p namev anw atere n mineralen
(voedingszouten)
5 uitleggenw at eene cosysteemis en uitleggenn/ oemenw elker elatiese r zijn
tusseno rganismenb ijd e energiestromeinn een ecosysteem:
- plantene- n diersoortenn oemend ie eenv oedselketen/voedselwoef be en
piramideva nb iomassaa/a ntallevno rmen
- in een beschreveenc osysteemp roducentenc,o nsumenteenn reducenten
onderscheiden:
. plantenz ijnp roducentedni ez elfe nergierijkset offenm akend .m.v.
fotosynthese
. dierenz ijnc onsumentedni e voorh unv oedseal fhankelijzki jnv an
andereo rganismen
. onverteerddee len,a fvalstoffeenn restantenv an plantene n dieren
wordend oorr educenten(z oalss chimmelse n bacteriëno) mgezetin
koolstofdioxidwe,a tere n zoutend ie plantenk unneno pnemenr/e latie
met koolstofe- n stikstofkringloop
syllabusb iologieB B - KB - GT - mei2 007 132
. consumenteenn reducentegne bruikend e energierijkset offenu it hun
voedsevl oord e verbrandinegn opbouwv an hete igenl ichaam
. bij het in standh oudenv an een organismeg aate nergiev erlorenin
afvaloroducteenn doorv erliesv anw armte
6 in een beschreveenc osysteemb iotischee n abiotischem ilieufactorenno emene n
toelichtend at individuene n populatieisn eene cosysteema fhankelijzki jnv an en
beïnvloedw ordend oorb iotischee n abiotischefa ctoren
syllabusb iologieB B- KB- GT - mei2 007 IJJ
Bl/K/g I Het lichaami n standh ouden:v oedinge n genotmiddelene,n ergiet,r ansporte n
uitscheiding
De kandidaakta n
1 de functiev an hetv erteringsstelsbeel schrijven:
- voedingsmiddelewno rdenb ewerkzt odate iwittenk, oolhydrateenn vetten
bereikbaawr ordenv oore nzymene n na afbraako pgenomenk unnenw orden
in hetb loed
2 de delenv an hetv erteringsstelseenl de delend ie metd it stelsels amenwerken,
noemeni,n afbeeldingeana nwijzeenn functie(s)ewn erkinge rvanb eschrijven,
meti nbegripva ne nzymwerking:
- ligginge n functie(s)van:
. mondm ett ong,s peekselklieretann, dene n kiezen
. slokdarm
. maag
. alvleesklier
. twaalfvingerigdea rm
. dunned arm
. dikked arm
. endeldarmm eta nus
- productiev anv erteringssappeinn s peekselklieremn,a agsapklieren,
alvleesklieern dunned arm
- algemenefu nctiev erteringsenzymen
- speekseel n maagzuubr eschermetne geni nfectiesv ia het voedsel
- functiev an darmperistaltiek
- de bouwv ant andene n kiezenm etg lazuurt,a ndbeenw, ortel,c ementz, enuw
en bloedvaten
- tegengaanta ndbederfm, et named e rolv an:
. soeeksel
. tandenp oetsen
. fluorbehandeling
- afuoerv an bloedm etv oedingsstoffevnia de poortadenr aard e lever
- ligginge n functiesle ver,m etn ame:
. afbraakv an afval-e n gifstoffen
. bewerkingv anv oedingsstoffen
. opslagv an glycogeeng evormdu itg lucose
. galproductie
- ligginge n functieg alblaaso:p slagv ang al
- functieg al:m etn amee mulgerevna nv etten
syllabusb iologieB B - KB - GT - mei2 007 134
3 voedingsstoffeenn hunf unctie(sv) oorh et lichaamn oemene n de relatiee rvan
metv oedingsadviezetone lichtenin clusieef venwichttu sseno pnamee n gebruik,
verbruike n verliesv an stoffenb ij een constanteli chaamsmassa:
- op te nemen( groepenv an)s tofÍenw: ater,e iwittenv, etten,k oolhydraten
(zetmeeel n suikers)m, inerale(nz outen)envi taminen
- groepenv anv oedingsstoffewno rdeng ebruikvt oord e opbouwv an het
lichaam( bouwstoffenv)o, orh et vrijmakenv an energie( brandstofÍena)l,s
beschermendes toffene n/ of als reserves toffen
- met behulpv an de schijfv an vijfo f eenv oedingsmiddelentabdeel k waliteit
van verschillendme aaltijdenve rgelijken
- invloedv anv ezelsi n hetv oedseol p de darmperistaltiek
4 uitleggenw at er kang ebeurenb ij ondervoedingb,i j overmatigg ebruikv an
voedsela, lcohoel n medicijnene,n bijg ebruikv ant abake n drugse n hierbij
abstractere latiesle ggen:
- overgewichetn vermagerinagl s gevolgv an over-e n ondervoeding
- de relatiet ussena ctiviteitg,e bruikv an energiee n opslago f verbruikv an
reservestoffen
- grondstofwisseling
5 lymfevatenb,l oedvatene n onderdelenva n het hartn oemen,in afbeeldingen
aanwijzene n functie(se) n werkingb eschrijvenm, et inbegripv an enkele
macroscopischdee tailse n problemenm etd e bloedsomloop:
- ligginge n functiesv an lymfevatenf,u nctiev an kleppena- an-e n afvoerv an
stoffene n warmted oorb loed
- van slagadersa, derse n haarvatenf:u nctieso; nderscheinda arl igging,
bloeddrukb, ouwv an de wand,a an-o f afwezigheivda n kleppene n
samenstellinvga n het bloedi n dezev aten
- naamgevinvga n aderse n slagadersn aaro f bij bepaalded elenv an het
lichaamm etd aarnaasdt e aorta,p oortaderh, ollea ders,k ransslagaderesn
kransadersg-r otee n kleineb loedsomloop
- de bouw,l iggingf,u nctiee n werkingv an het hartm et kamers,b oezemse n
kleppen
- diktev an de wandenv an de kamersi n relatiet ot hunf unctie
- principev anv eranderinvga nd ruki n de kamerse n slagadersti jdensd e
hartwerking
- veelv oorkomendoeo rzakenv an hartinfarcetn hartritmestoornissemne, t
name:
. STTESS
. overgewicht
. roKen
. te grotei nsPanning
. erfelijkea anleg
- gevolgenv an een te hogee n eent e lageb loeddruk
syllabusb iologieB B - KB - GT - mei2 007 135
6 van bloed,l ymfee n weefselvloeistvoaf n de mensd e samenstellenddee len
noemene n de functiev and e delenb eschrrlven:
- vorme n functiese n voorkomenv an bloedplasmma eto ndera ndere:w ater,
zouten,g lucosev, itaminesv,e tten,e iwittenw aarondear ntistoffenh,o rmonen,
zuu rstofe n koolstofdio xide
- vorm,f unctiese n plaatsv anv ormingv an rodeb loedcellenw,i tteb loedcellen
en bloedplaatjes
- transporvt an stofíent ussenb loed,w eefselvloeisteonf cellen
- weefselvloeistosft roomta ls lymfei n de lymfevaten
7 delenv an heta demhalingsstelsneol emen,in afbeeldingeana nwijzene n
functie(s)ewn erkingb eschrijven:
- naam,l iggingb, ouw,w erkinge n functiev an delenv an het
ademhalingsstelsmeel,t n ame:
. mondholten, eusholtee n keel( meth uige n strotklepje)
. luchtpijpm et kraakbeenringesnl,i jmvliesm ett rilharen
. bronchiën
. longblaasjes
- verschilletnu ssenb orst-e n buikademhalinvge/ ntilatiebewegingdeono r
veranderingevna n borstkasm, iddenrifspierebnu, ikspiereenn
tussenribspieren
- functiev an hoesten
- voordelenv ana demhalenv ia de neusi n vergelijkinmg eta demhalingvi a de
mond
- kwaliteivt an ingeademdelu chti .v.m.a stma,b ronchitisl,o ngemfyseemen
hooikoorts
8 levere n nierenm et urineleidersu,r ineblaaes n urinebuisn oemen,in afbeeldingen
aanwijzene n de functiee ryann oemen,d e bouwe n werkingv an de nier
beschrijveenn beschrijvedna t omzettingv an afvalstoffeenn niet-bruikbare
stoffeni n de leverp laatsvindetn dat dezed aarnau itgescheidewno rden:
- wisselendeg ehaltesa anw atere n afvalstoffe(nz oalsu reum)i n urine
- nierschorsn,i ermergn, ierbekken
syllabusb iologieB B - KB - GT - mei2 007
tJo