Evliya Çelebi seyahatnamesi yeni baskı 10 Dizin

610 Pages·2010·21.46 MB·Turkish

by  Evliya Çelebi

EVLİYÂ ÇELEBİ SEYAHATNÂMESİ
•
SEYİT ALİ KAHRAMAN - YÜCEL DAĞLI - ROBERT DANKOFF

Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî

EVLİYÂ ÇELEBİ
SEYAHATNÂMESİ

X. Kitap

Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 306
Süleymaniye Kütüphanesi Pertev Paşa 462
Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Beşir Ağa 452
Numaralı Yazmalarının Mukayeseli

Transkripsiyonu - Dizini

Hazırlayanlar
Seyit Ali KAHRAMAN - Yücel DAĞLI - Robert DANKOFF
Yapı Kredi Yayınları
______________________________________
IV
ISBN 975-363-........
Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi
Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî
X. Kitap

Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 306
Süleymaniye Kütüphanesi Pertev Paşa 462
Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Beşir Ağa 452
Numaralı Yazmaların Mukayeseli
Transkripsiyonu - Dizini

Hazırlayanlar :
Seyit Ali Kahraman - Dr. Yücel Dağlı - Prof. Dr. Robert Dankoff

Proje Yöneticisi : İ. Gündağ Kayaoğlu (1945-2003)

Kitap Editörü: M. Sabri Koz
Kapak Tasarımı: Pınar Kazma Çınar

1. Baskı: İstanbul, 2007

Ofset Hazırlık: Yücel Dağlı

Evliya Çelebi'ye gönül verenlere,
eserine hizmet edenlere ve
kaynak olarak kullananlara...

giriş

Ömrünü seyahatlere adamış ve bütün hayatı boyunca diyar diyar dolaşarak gördüklerini
yazan Evliya Çelebi'nin uzun seyahatlerin sonucunda ortaya çıkardığı eser, uzun uğraş ve
emeklerin sonucunda tamamlanmış bulunmaktadır. Bu bizim için sevinçli, onurlu ve mutlu
bir olaydır. Bu noktayı görmek isteyen birçok arkadaşımız ve hocamız ne yazık ki şu anda
aramızda bulunmamaktadırlar. Yıllardır düşlediğimiz bir rüya Evliya Çelebi'nin rüyası gibi
gerçek olmuştur. Bu cilt Evliya Çelebi'ye gönül verenlere, eserine hizmet edenlere ve kaynak
olarak kullananlara ithaf edilmiştir. Evliya Çelebi Seyahatnamesi yayını süresince bize destek
olan dostlarımıza canu gönülden teşekkür ederiz.
Bu cilt hemen hemen bütünüyle Mısır'a ayrılmıştır. Kitabın bazı bölümlerinde Afrika
kabileleri ve tarihine ait bilgi verilse de birinci cildin İstanbul'a ayrıldığı gibi bu cilt de Mısır'ı
ikinci bir payitaht kabul ederek oradaki devlet kurumları ayrıntılı olarak verilmiştir. Bir ara
Nil üzerinden Afrika içlerine doğru seyahat eden Evliya Çelebi, yol boyunca görüp yaşadığı
şeyleri de bu cilde almıştır. Ayrıca bundan önceki yayınlarda bulunmayan ama üç yazmanın
ortak şekilde kullanılmasıyla oluşturulmuş bu yayında birçok yeni bölüm okuyucuya
sunulmuş, daha önceki yayınlarda verilen yanlış bilgiler bu yayında düzeltilmiştir.
Osmanlı döneminde ilk cildi 1896 yılında eski harflerle basılan Evliyâ Çelebi Seya-
hatnâmesi’nin X. cildi, Cumhuriyet döneminde yeni Türkçe harflerle Ahmet Refik Altınay
tarafından hazırlanarak 1938 yılında Maarif Vekaleti'nce basılabilmiştir. Bu gecikmedeki
başlıca sebeplerden birinin ne olduğu IX. ve X. cildin orijinal yazmaları görülünce daha iyi
anlaşılmaktadır. Evliyâ Çelebi’nin kendi el yazısı olarak kabul edilen ilk 8 ciltten sonra
otoğraf (S) kabul edilen IX. ve X. ciltler bulunamamıştır. Bu yayından önce sıkça kullanılan
ve muteber kabul edilen Yıldız (Y) nüshasının da (Bağdat 306) tek başına yeterli olmadığı da
görülmüştür. Bu sebepten dolayı elinizdeki kitap, diğer yazma nüshalar arasında muteber
sayılan üç ayrı yazma nüsha, Yıldız (Y), Hacı Beşir Ağa (Q) ve Pertev Paşa (P) nüshaları esas
alınarak hazırlanmıştır. (Bu konuda daha geniş açıklama için Robert Dankoff’un bu ciltteki
yazısına bakınız.)
Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi'nin X. cildi de daha önce yayımlanan ciltlerde olduğu gibi
basit çeviriyazı sistemiyle hazırlanmıştır. Bu cilt, orijinal yazma olarak kabul edilen nüsha (S)
kaybolduğu için Yıldız (Y), Hacı Beşir Ağa (Q) ve Pertev Paşa (P) nüshaları birbirleriyle eşit
değerde görülerek hazırlanmıştır.
______________________________________
IX
Yıldız nüshası (Y): Topkapı Sarayı Kütüphanesi, Bağdat Köşkü bölümünde 306
numarada kayıtlı olan nüshanın özellikleri şöyledir: 315x205 mm boyutlarında, 387 yaprak ve
29 satırdır. Miklepli, kahverengi deri cilt içindedir. H. 1165/M. 1751-52 yılında aharlı krem
rengi kağıda Hacı Mehmed tarafından Nesih yazıyla istinsah edilmiştir.
Pertev Paşa nüshası (P): Süleymaniye Kütüphanesi’nde Pertev Paşa bölümünde 462
numarada kayıtlı olan bu nüshanın özellikleri şöyledir: Yazı alanı 295x175 mm, dış ölçüleri
380x245 mm., 3+158 yaprak, 48 satırdır. H. 1155/M. 1742 yılında Hâfız Ahmed tarafından
Nesih yazıyla istinsah edilmiştir.
Hacı Beşir Ağa nüshası (Q): Süleymaniye Kütüphanesi’nde Hacı Beşir Ağa bölümünde
452 numarada kayıtlı olan nüshanın özellikleri: Yazı alanı 269x253 mm, dış ölçüleri 280x173
mm., 3+158 yaprak, 48 satırdır. Tezhipli, meşin ciltlidir. H. 1158/M. 1745 yılında Nesih,
Nesih yazıyla istinsah edilmiştir.
Bu üç nüshadan edisyon-kritik yapılırken dipnot kullanılmadan, tercih belirtilmeden ve
okuyucu yönlendirilmeden orjinal yazmada yırtıldığını tahmin ettiğimiz yerlerde, nüshalarda
ortak boşluklar varsa [[(---) (---) (---)]] işareti kullanılarak gösterilmiştir. Müstensihler
tarafından değişik doldurmalar varsa değişik fontlar ve gri tonlar kullanılarak aynı satırda
metin verilmeye çalışılmıştır.
Her üç nüshanın başında bulunan fihristten sadece Yıldız nüshasının (Y) başındaki
fihriste bu ciltte yer verilmiştir.
XVII. yüzyıl Anadolu Türkçesi ile birlikte biraz da Evliyâ Çelebi'nin bizzat kendisine
has üslûbunu yansıtan büyük hacimli böyle bir eserin, yeni Türkçe harflere aktarılmasının ne
denli zor bir iş olduğu herkesçe teslim edilen bir gerçektir. Metnin eksiksiz yansıtılmasıyla
birlikte yayın ilkeleri açısından; dil özellikleri, ses yapısı ve dönemin öbür dil
hususiyetlerinin yanı sıra, ortaya okunabilir ve anlaşılabilir bir metnin konulması
gerekmektedir.
Hazırlanan bu çalışma ne tenkitli bir neşir; ne de özgün bir "dil" çalışmasıdır. Üç
nüshanın da göz önüne alınması, Evliyâ Çelebi'nin el yazısı kabul edilen nüshanın
kaybolmasından dolayıdır. Bu çalışmayla tarih, edebiyat, sosyoloji, antropoloji vb. sosyal
bilimlerin hemen her dalı ile uğraşan kişilerin rahat okuyup istifade edebilecekleri eksiksiz bir
metnin ortaya konulması hedeflenmiştir. Dolayısıyla tenkitli bir metin neşrinde istenen
değerlendirme ve özellikler bu metinde bulunmamaktadır. Bu kitap hazırlanırken şu hususlara
dikkat edilmiştir:
Metnin kolay okunmasını sağlamak maksadıyla okuyucuyu gereksiz biçimde yoran
çeviriyazı işaretlerine, zarurî haller dışında yer verilmemiştir.
Metin içinde /é/ (kapalı /e/)'ler /e/, /ñ/ (geniz /n/)'leri /n/ bazen /n[g]/ olarak okunmuştur.
Asıl metinde aynı kelimeler, zaman zaman farklı imlâ ile yazılmışlardır. XVII. yüzyıl
dil zenginliğini korumak için bu kelimelerde hiçbir tasarrufta bulunulmamış ve imlânın aynen
yansıtılmasına özen gösterilmiştir.
Evliyâ'nın özellikle harekelediği ama bugün farklı bir imlâ ile yaşayan kelimelerde, asıl
imlâ olduğu gibi aktarılmıştır. Ayrıca yer ve kişi adlarında da Evliyâ'nın imlâsı esas
alınmıştır.
Eserde mevcut çıkmalar (derkenar) metnin içine yerleştirilmiş ve { } işaretiyle çıkma
olduğu gösterilmiştir. (Bu konuda daha geniş açıklama için Robert Dankoff’un bu ciltteki
yazısına bakınız.)
Metinde onarma yoluna gidilmemiş, metnin anlaşılırlığını sağlamak için bazı kelimelere
harf ilâvesi yapılmış ve bu da [ ] içinde gösterilmiştir.
______________________________________
X