Evidence-based handelen bij lage rugpijn: Epidemiologie, preventie, diagnostiek, behandeling en richtlijnen

226 Pages·2013·3.67 MB·Dutch

by  M.W. van Tulder, B.W. Koes (auth.)

Prof. dr. M.W. van Tulder
Prof. dr. B.W. Koes
Evidence-based handelen bij lage rugpijn
Prof. dr. M.W. van Tulder
Prof. dr. B.W. Koes
Evidence-based
handelen bij lage
rugpijn
Epidemiologie, preventie, diagnostiek, behandelingen

richtlijnen
ISBN 978-90-368-0276-5
© 2013 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geau-
tomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch,
mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke
toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j°
het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel
17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting
Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in
bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te
wenden.
Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen.
Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die even-
tueel in deze uitgave voorkomen.
NUR 890, 894
Ontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg
Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd., Pune, India
Bohn Stafleu van Loghum
Het Spoor 2
Postbus 246
3990 GA Houten
www.bsl.nl
V
Voorwoord
Evidence-based handelen bij lage rugpijn biedt een overzicht van wetenschappelijk onder-
zoek naar lage rugpijn in de eerstelijnsgezondheidszorg. In 2004 werd een eerste druk van
dit boek gepubliceerd. Omdat er in de afgelopen negen jaar veel nieuw wetenschappelijk
onderzoek is uitgevoerd naar lage rugpijn, werd het tijd de tekst te actualiseren. Deze her-
ziene versie bevat geactualiseerde versies van de hoofdstukken uit de eerste druk, maar te-
vens twee nieuwe hoofdstukken over onderwerpen die de laatste jaren steeds meer in de
belangstelling zijn komen te staan: kosteneffectiviteit van behandelingen van lage rugpijn in
de eerstelijnsgezondheidszorg en het identificeren van subgroepen die meer baat hebben bij
bepaalde behandelingen van lage rugpijn.
Lage rugpijn is een dankbaar onderwerp voor onderzoek. Het is een groot medisch en
maatschappelijk probleem, en staat derhalve immer in de belangstelling van zorgverleners,
onderzoekers, beleidsmakers en subsidiegevers. De auteurs zijn al meer dan twintig jaar
zeer actief in het opzetten, uitvoeren en publiceren van wetenschappelijk onderzoek naar
lage rugpijn, en actief betrokken geweest bij het opstellen van verschillende Nederlandse en
internationale richtlijnen voor het beleid inzake lage rugpijn.
Patiënten, zorgverleners, onderzoekers, beleidsmakers en studenten vinden steeds meer in-
formatie op het internet. Dat deze informatie niet altijd onderbouwd is met resultaten van
gedegen wetenschappelijk onderzoek behoeft geen uitleg. Dit boek is bedoeld voor eenie-
der die geïnteresseerd is in wat het wetenschappelijk onderzoek tot nu toe heeft opgeleverd.
Het kan patiënten en zorgverleners ondersteunen in hun keuze voor bepaalde diagnostische
en therapeutische interventies, het kan onderzoekers en beleidsmakers ondersteunen bij het
kiezen van prioriteiten voor nieuw onderzoek en het opstellen van nieuwe richtlijnen, en het
kan studenten ondersteunen bij het bestuderen van het optimale beleid inzake lage rugpijn.
In hoofdstuk 1 wordt een overzicht gegeven van de epidemiologie van lage rugpijn, waar-
bij aandacht wordt besteed aan de omvang van het probleem en de kosten die het met zich
meebrengt. Tevens worden in dit hoofdstuk relevante definities gegeven en worden risico-
factoren voor het ontstaan van lage rugpijn en voor de transitie van acute naar chronische
lage rugpijn besproken.
Hoofdstuk 2 geeft een systematisch overzicht van de literatuur op het gebied van primaire
preventie van lage rugpijn onder de algemene bevolking en in de bedrijfssetting.
In hoofdstuk 3 wordt het wetenschappelijk onderzoek naar de waarde van veelgebruikte di-
agnostische tests besproken, zoals anamnese en lichamelijk onderzoek, röntgenfoto’s, en CT-
en MRI-scans.
Hoofdstuk 4 en 5 bevatten een beschrijving van het wetenschappelijk bewijs voor niet-ope-
ratieve behandelingen van acute/subacute en chronische lage rugpijn die veel worden ge-
bruikt in de eerstelijnsgezondheidszorg.
Hoofdstuk 6 en 7 laten zien hoe dit wetenschappelijk bewijs door middel van richtlijnen is
vertaald in klinisch relevante aanbevelingen voor zorgverleners in de praktijk. Hoofdstuk 6
VI Voorwoord
geeft een samenvatting van de nationale en internationale richtlijnen, terwijl in hoofdstuk 7
een overzicht is opgenomen van de literatuur over implementatie van richtlijnen.
In hoofdstuk 8 wordt het wetenschappelijk bewijs voor kosteneffectiviteit van behandelin-
gen van lage rugpijn in de eerstelijnsgezondheidszorg beschreven.
Hoofdstuk 9 ten slotte beschrijft welke subgroepen te identificeren zijn die mogelijk meer
baat zullen hebben bij bepaalde behandelingen van lage rugpijn.
Het boek geeft derhalve een uitgebreid overzicht van het gehele wetenschappelijke proces
dat ten grondslag ligt aan het huidige evidence-based handelen. Dit betekent dat zorgver-
leners in de dagelijkse praktijk op een weloverwogen en expliciete wijze gebruikmaken van
het bestaande wetenschappelijke bewijs in de zorg voor individuele patiënten. Systematische
literatuuronderzoeken en richtlijnen waarin het wetenschappelijk bewijs wordt geïdenti-
ficeerd, samengevat en vertaald in klinisch relevante aanbevelingen, zijn belangrijke initi-
atieven om dit proces voor de zorgverleners te vergemakkelijken. Maar zelfs als deze fase
is afgerond, blijft de uitdaging om ervoor te zorgen dat zorgverleners deze richtlijnen niet
alleen ontvangen, maar dat ze ook worden gelezen, worden begrepen en worden toegepast.
Wij hopen dat dit boek een bijdrage levert aan dit proces.
Maurits van Tulder en Bart Koes
Amsterdam/Rotterdam, maart 2013
VII
Inhoud
1 Epidemiologie van lage rugpijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
1.2 Definitie van rugpijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
1.3 Uitkomstmaten en meetinstrumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.4 Risicofactoren voor het ontstaan van lage rugpijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.5 Risicofactoren voor chronische klachten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.6 Ziektestadia en het beloop van rugklachten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.7 Epidemiologische gegevens: incidentie en prevalentie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.8 Kosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
1.9 Ontwikkelingen in de tijd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
1.10 Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2 Preventie van lage rugpijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.2 Methoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.3 Resultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.4 Discussie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
3 Diagnostiek bij lage rugpijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
3.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
3.2 Triage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
3.3 Anamnese en lichamelijk onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
3.4 Aanvullend diagnostisch onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
3.5 Overzicht van onderzoek naar de waarde van anamnese, lichamelijk onderzoek en
bezinking (BSE) bij lage rugpijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
3.6 Overzicht van onderzoek naar de waarde van beeldvormende diagnostiek
bij lage rugpijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
3.7 Anatomische afwijkingen bij mensen zonder lage rugpijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
3.8 Psychosociale diagnostiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
4 Effectiviteit van behandelingen bij acute lage rugpijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
4.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
4.2 De effectiviteit van medicamenteuze behandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
4.3 De effectiviteit van niet-medicamenteuze behandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
4.4 Discussie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
4.5 Conclusies. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
4.6 Aanbevelingen voor de praktijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
Literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
VIII I nhoud
5 Effectiviteit van behandelingen bij chronische lage rugpijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
5.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
5.2 De effectiviteit van medicamenteuze behandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
5.3 De effectiviteit van niet-medicamenteuze behandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
5.4 Discussie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
Literatuurlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
6 Nationale en internationale richtlijnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
6.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
6.2 Opzet van het overzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
6.3 Resultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
6.4 Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
6.5 Discussie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
7 Implementatie van richtlijnen voor lage rugpijn in de
eerstelijnsgezondheidszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
7.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
7.2 Principes van implementatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
7.3 Samenvatting van literatuuronderzoek naar effectieve implementatiestrategieën . . . 170
7.4 Implementatie van richtlijnen op het gebied van lage rugpijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
7.5 Wat zijn de belangrijkste uitkomsten van het succes van implementatie? . . . . . . . . . . . . 179
7.6 Wie moet de implementatie uitvoeren? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
7.7 Monodisciplinaire of multidisciplinaire richtlijnen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
7.8 Welke factoren dragen bij aan het succes van implementatie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
7.9 Barrières voor implementatie van richtlijnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
7.10 Samenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
Literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
8 Kosteneffectiviteit van behandelingen van lage rugklachten . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
8.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
8.2 Methodologische kwaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
8.3 Dataextractie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
8.4 Analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
8.5 Resultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
8.6 Discussie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
8.7 Aanbevelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
Literatuurlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
9 Is het mogelijk om subgroepen van patiënten met lage rugpijn te
onderscheiden? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
9.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
9.2 Hoe en welke subgroepen te onderscheiden? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
9.3 Hoe testen we het effect van classificatiesystemen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
9.4 Ontwikkeling en validering van subgroepen voor specifieke behandelingen . . . . . . . . . 207
9.5 Huidige indelingen in subgroepen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
IX
Inhoud
9.6 Enkele classificatiesystemen van patiënten met lage rugpijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
9.7 Samenvattend . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
Literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
Dankwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
Over de auteurs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
Register . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
1
1
Epidemiologie van lage
rugpijn
M.W. van Tulder, B.W. Koes, Evidence-based handelen bij lage rugpijn,
DOI 10.1007/978-90-368-0277-2_1, © 2013 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV