Evidence based diagnostiek van het bewegingsapparaat

186 Pages·2014·2.911 MB·Dutch

by  Arianne Verhagen, Jeroen Alessie (auth.)

Arianne Verhagen
Jeroen Alessie
Evidence based diagnostiek van het bewegingsapparaat
Toegang tot de website
Aan ieder exemplaar van Evidence based diagnostiek van het bewegingsapparaat is
een unieke inlogcode toegekend die gratis en onbeperkt toegang geeft tot de online
versie van dit boek en 20 instructievideo’s.
U dient zich eenmalig te registreren en een inlogaccount aan te maken.
Surf naar extras.bsl.nl/diagnostiekbewegingsapparaat
en houdt de activeringscode die hieronder staat bij de hand. Heeft u zich eerder al
geregistreerd voor een boek met online toegang via extras.bsl.nl? Dan kunt u inlog-
gen met uw bestaande e-mailadres en wachtwoord, waarna u gevraagd wordt de ac-
tiveringscode die voorin uw boek staat in te voeren.
Activeringscode:
Technische ondersteuning nodig?
Heeft u problemen met inloggen of andere technische problemen met het gebruik
van de website? Neem dan contact op met: [email protected].
Arianne Verhagen
Jeroen Alessie
Evidence based
diagnostiek van het
bewegingsapparaat
Meelezers:
Sita Bierma-Zeinstra, Marienke van Middelkoop, Bert Mutsaers,
Lieke van Oort, Dennis van Poppel, Wendy Scholten-Peeters,
Maurits van Tulder en Danielle van der Windt.
Houten2014
ISBN 978-90-368-0760-9
© 2014 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een
geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch,
mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke
toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j°
het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel
17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting
Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in
bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te
wenden.
Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen.
Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die
eventueel in deze uitgave voorkomen.
NUR 894
Ontwerp basisomslag: Studio Bassa, Culemborg
Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd., Pune, India
Bohn Stafleu van Loghum
Het Spoor 2
Postbus 246
3990 GA Houten
www.bsl.nl
V
Voorwoord
Evidence based diagnostiek van het bewegingsapparaat biedt een overzicht van de weten-
schappelijke onderbouwing van het diagnostisch klinisch redeneerproces van fysiothera-
peuten (en huisartsen) bij patiënten die met een klacht aan het bewegingsapparaat op con-
sult komen. Diagnostiek vormt de basis van het (para)medisch handelen. Volgens de World
Health Organization (WHO) bedraagt het diagnostisch handelen 5% van de totale kosten
van de gezondheidszorg, maar heeft invloed op 60-70% van de kosten van de gezondheids-
zorg. Het belang van adequate diagnostiek wordt daarmee onderkend. Onder diagnostische
tests verstaan we niet alleen specifieke testen (zoals de McMurrey-test), maar ook anamnes-
tische vragen en algemeen lichamelijk onderzoek.
De afgelopen jaren is er een toename van wetenschappelijk onderzoek naar de waarde van
veelgebruikte diagnostische testen bij mensen met klachten aan het bewegingsapparaat, zo-
wel van de individuele testen als van de combinatie van testen. Bijvoorbeeld, een systemati-
sche review naar de waarde van specifieke schoudertesten uit 2008 bevatte 45 studies en een
update van deze systematische review in 2012 bevatte 32 nieuwe studies. Ook de Cochrane
Collaboration is rond 2008 begonnen met ‘diagnostic test accuracy’-reviews en sindsdien
zijn er tientallen diagnostische reviews gepubliceerd in de Cochrane Database.
Diagnostiek van het bewegingsapparaat is niet eenvoudig. Van oudsher was het grootste
probleem het gebrek aan een gouden standaard. Ook bleek dat de zogenoemde gouden
standaarden niet echt van goud waren (ze hadden vaak ook zo hun gebreken), waardoor
men liever spreekt van een referentiestandaard. De beste referentiestandaard is veelal een
operatie (bijvoorbeeld artroscopie), waardoor duidelijk wordt dat het meeste wetenschappe-
lijk onderzoek bij een selecte groep patiënten plaatsvindt, namelijk degenen die in aanmer-
king komen voor die operatie. Je kunt nu eenmaal niet iedereen die bij de fysiotherapeut
langskomt opereren. Diagnostisch wetenschappelijk onderzoek bij eerstelijnspatiënten is
om die reden (nog) niet veel uitgevoerd.
Oorspronkelijk was de doelgroep voor Evidence based diagnostiek van het bewegingsappa-
raat fysiotherapeuten en studenten fysiotherapie. Om die reden focust het boek zich op de
fysiotherapeut. Al schrijvend bleek dat ook huisartsen en studenten huisartsgeneeskunde
grote interesse hadden in dit boek omdat op hun spreekuur patiënten met klachten aan het
bewegingsapparaat een grote patiëntengroep omvat. Waar ‘fysiotherapeut’ staat kan even-
goed ook ‘huisarts’ staan.
Allereerst beschrijven we in de introductie de verschillende mogelijke strategieën van het
klinisch redeneerproces die binnen de eerste lijn kunnen worden toegepast. De onderbou-
wing hiervan komt uit huisartsgeneeskundig onderzoek. Op deze strategieën wordt in elk
hoofdstuk teruggegrepen.
In hoofdstuk 1 tot en met 3 bespreken we vervolgens een aantal basisbegrippen van diagnos-
tisch wetenschappelijk onderzoek. Hoofdstuk 1 gaat over validiteit en daarin geven we aan
dat wanneer een individuele test een sensitiviteit of specificiteit van 90% of meer haalt we de
test waardevol vinden voor de eerste lijn. Dit afkappunt is hoger dan in veel systematische
reviews wordt gebruikt. De reden daarvoor is dat veel diagnostisch wetenschappelijk onder-
VI V oorwoord
zoek is uitgevoerd bij specifieke patiëntengroepen, veelal op de wachtlijst voor een operatie
of beeldvormende diagnostiek. Bij die specifieke patiëntengroepen doen de testen het altijd
beter dan binnen een eerstelijnspopulatie. Hoofdstuk 2 gaat over reproduceerbaarheid en in
hoofdstuk 3 bespreken we de verschillen tussen diagnostisch wetenschappelijk onderzoek
voor een specifieke test of een combinatie van testen (prediction rule). Dit laatste wordt in
toenemende mate populair en vergt een (iets) andere methodologie, maar kan wel gemak-
kelijker worden uitgevoerd in de eerste lijn.
Vervolgens komen acht hoofdstukken, namelijk over de lage rug, heup, knie, enkel/voet,
nek, schouder, elleboog en pols/hand. In elk hoofdstuk bespreken we de wetenschappelijke
onderbouwing van veelgebruikte testen (anamnese, lichamelijk onderzoek, specifieke testen
en een combinatie van testen). Daarnaast besteden we ook aandacht aan de diagnostische
waarde van beeldvormende technieken. Dit omdat in het onderlinge overleg tussen huis-
artsen en fysiotherapeuten het ons goed lijkt dat men weet wat de diagnostische waarde van
beeldvormende diagnostiek is.
We gaan bij elk hoofdstuk uit van een casus die begint met: ‘Er kwam een man/vrouw bij
de fysiotherapeut(e) …’ . Vervolgens is de opbouw van elk hoofdstuk vergelijkbaar aan de
opbouw van het klinisch redeneerproces, namelijk eerst uitsluiten dat er iets ernstigs aan
de hand is en vervolgens het verfijnen van de (hypothetische/voorlopige) diagnose tot er
behandelbare grootheden overblijven op basis waarvan een behandeling kan worden inge-
zet. In de conclusie wordt de casus van het begin verder uitgewerkt met de informatie die in
het hoofdstuk is gepresenteerd. We gaan bij de opbouw van de hoofdstukken nadrukkelijk
niet uit van een bekend pathologisch-anatomisch substraat (bijvoorbeeld, testen voor een
meniscusletsel) omdat dit tijdens het consult ook niet bekend is (namelijk: is er wel of niet
sprake van een meniscusletsel?).
Idealiter zou in de conclusie een ‘diagnose-behandelcombinatie’ moeten worden gepresen-
teerd. Omdat aanvulling van dit boek met effectieve behandelstrategieën voor alle mogelijke
diagnoses te ver voerde wordt er verder niet ingegaan op de verschillende behandelmoge-
lijkheden.
Het boek geeft naast een overzicht van de wetenschappelijke onderbouwing van het dage-
lijkse diagnostisch handelen, structuur aan en inzicht in het klinisch redeneerproces in de
eerstelijnszorg. Hierdoor kunnen fysiotherapeuten (en huisartsen) gestructureerd en expli-
ciet komen tot een diagnose die een keuze naar een effectieve behandelstrategie vergemak-
kelijkt en de zorg voor de patiënt verbetert. De onderbouwing wordt geleverd door syste-
matische reviews, aangevuld met recente studies, waarbij zo veel mogelijk rekening wordt
gehouden met de methodologische kwaliteit van de studies en in welke mate het resultaat
generaliseerbaar is naar de eerstelijnszorg. Elk hoofdstuk bevat kernboodschappen en de di-
agnostische tests die we goed genoeg vinden om aan te bevelen zijn door middel van een
video verduidelijkt. De uitvoering op de video komt overeen met de uitvoering die is geëva-
lueerd in de diverse studies.
Bij deze willen we de volgende mensen die een of meerdere hoofdstukken hebben meegele-
zen en van commentaar hebben voorzien hartelijk danken voor hun medewerking (op alfa-
betische volgorde): Sita Bierma-Zeinstra, Marienke van Middelkoop, Bert Mutsaers, Lieke
van Oort, Dennis van Poppel, Wendy Scholten-Peeters, Maurits van Tulder en Danielle van
VII
Voorwoord
der Windt. Een speciaal woord van dank betreft Lieke van Oort - als mede-initiator van
het boek - die alle hoofdstukken van de extremiteiten heeft meegelezen, en ze heeft verge-
leken met de bestaande onderwijsmodules waardoor de aansluiting met het onderwijs zo
optimaal mogelijk heeft plaatsgevonden. Daarnaast speelde zij een belangrijke rol in het tot
stand komen van de ondersteunende video’s. Tevens bedanken we de Avans Hogeschool
Academie Gezondheidszorg voor het vrijmaken van Jeroen Alessie en Lieke van Oort. We
hopen dat dit boek zijn plaats vindt in het onderwijs en een diagnostische steun is voor de
fysiotherapeut (huisarts) in de dagelijkse eerstelijnszorg.
Arianne Verhagen, Jeroen Alessie
Rotterdam / Breda, zomer 2014
IX
Inhoud
I Basisbegrippen
1 Validiteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1.1 Kenmerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.2 Sensitiviteit/specificiteit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1.3 Voorspellende waarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
1.4 Likelihood ratio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.5 Diagnostische odds ratio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.6 ROC-curves. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.7 Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Referenties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
2 Reproduceerbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
2.1 Kenmerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
2.2 Categoriale/dichotome variabelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2.3 Continue variabelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
2.4 Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Referenties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
3 T est versus model . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
3.1 Kenmerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
3.2 Voor- en nadelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
3.3 Interpretatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
3.4 Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Referenties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
II Aandoeningen
4 Lage rug . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
4.1 Epidemiologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
4.2 Diagnostisch proces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
4.3 Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Referenties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
5 Heup . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
5.1 Epidemiologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
5.2 Diagnostisch proces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
5.3 Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Referenties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
6 Knie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
6.1 Epidemiologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
6.2 Diagnostisch proces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
6.3 Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
Referenties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
X Inhoud
7 Enkel/voet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
7.1 Epidemiologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
7.2 Diagnostisch proces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
7.3 Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Referenties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
8 Nek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
8.1 Epidemiologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
8.2 Diagnostisch proces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
8.3 Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Referenties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
9 Schouder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
9.1 Epidemiologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
9.2 Diagnostisch proces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
9.3 Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
Referenties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
10 Elleboog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
10.1 Epidemiologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
10.2 Diagnostisch proces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
10.3 Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
Referenties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
11 Pols/hand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
11.1 Epidemiologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
11.2 Diagnostisch proces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
11.3 Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
Referenties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
Register . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175