evde bakım hizmeti sunan aile bireyi bakıcıların moral ve manevi değerlerinin başaçıkmadaki etkisi PDF
Preview evde bakım hizmeti sunan aile bireyi bakıcıların moral ve manevi değerlerinin başaçıkmadaki etkisi
T.C. RİZE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI DİN PSİKOLOJİSİ BİLİM DALI EVDE BAKIM HİZMETİ SUNAN AİLE BİREYİ BAKICILARIN MORAL VE MANEVİ DEĞERLERİNİN BAŞAÇIKMADAKİ ETKİSİ (Yüksek Lisans Tezi) Tezin Yazarı Zeki KARATAŞ RİZE 2011 T.C RİZE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI DİN PSİKOLOJİSİ BİLİM DALI EVDE BAKIM HİZMETİ SUNAN AİLE BİREYİ BAKICILARIN MORAL VE MANEVİ DEĞERLERİNİN BAŞAÇIKMADAKİ ETKİSİ (Yüksek Lisans Tezi) Tezin Yazarı Zeki KARATAŞ Tez Danışmanı Doç. Dr. Ahmet ALBAYRAK RİZE 2011 T.C RİZE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI DİN PSİKOLOJİSİ BİLİM DALI EVDE BAKIM HİZMETİ SUNAN AİLE BİREYİ BAKICILARIN MORAL VE MANEVİ DEĞERLERİNİN BAŞAÇIKMADAKİ ETKİSİ (Yüksek Lisans Tezi) Tezin Yazarı Zeki KARATAŞ Tez Danışmanı Doç. Dr. Ahmet ALBAYRAK Tez Savunma Tarihi: Tez Jürisi Üyeleri Adı ve Soyadı İmza Başkan : Doç. Dr. Ahmet ALBAYRAK Üye : Prof. Dr. Yavuz KÖKTAŞ Üye : Yrd. Doç. Dr. M. Süheyl ÜNAL Prof. Dr. Salih Sabri YAVUZ / Enstitü Müdürü ....../...../2011 Onay Tarihi II RİZE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ’NE Bu tezi bilimsel metotlara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak hazırlayıp sunduğumu, tezde bana ait olmayan tüm bilgi, düşünce ve sonuçları belirttiğimi ve kaynağını gösterdiğimi beyan ederim. …../…../2011 İmzası ………….……………………. Tezi Hazırlayan Öğrencinin Adı ve Soyadı Zeki KARATAŞ III ÖNSÖZ Özür, kronik hastalık ya da yaşlılık nedeniyle bakıma muhtaç durumda olan bireyler, yetersizlikleri dolayısıyla sürekli bir başkasının desteğine ihtiyaç duymaktadırlar. Ömür boyu bir başkasına bağımlı yaşamak, bağımlılık ilişkisinin iki tarafı açısından da idare edilmesi zor bir süreçtir. Bakıma muhtaç engelliye bakım hizmeti sunan aile bireyi bakım elemanları (informal caregivers) yıllarca seslerini kimselere duyuramadan, kendi yaşamlarından fedakarlık yaparak bakım yükünü üstlenmişlerdir. Türk toplumunun geleneksel kültürü gereği aile bağlarının güçlü olması, bakıma muhtaç bireyin çoğunlukla aile içinde korunmasını sağlamıştır. Bakım yükü ile başaçıkmada moral ve manevi değerlerin etkisini anlamaya yönelmiş bu araştırma nitel bir yöntemle tasarlanmıştır. Araştırma kapsamında ağır düzeyde özürlüsüne bakım hizmeti sunan 30 aile bireyi bakıcı ile sosyal inceleme tarzında bireysel görüşme gerçekleştirilmiş ve ailelerin içinde bulundukları durumla ilgili öznel bakış açıları ortaya çıkarılmıştır. Araştırmacı, insanın iç dünyasını keşfe çıkmak gibi zor bir sürecin içine girdiğinin farkında olarak, moral ve manevi değerlerin başaçıkmadaki etkisini anlamaya çalışmıştır. Manevi dünya, yaşanılan, benimsenen, kabullenilen ilke, değer, kural, norm, ide gibi “tinsel öğeler” ışığında görülebilecek olan insani-toplumsal etkinliklerin dünyasıdır ki bu dünya bir doğal olgu gibi açıklanmayı değil, öncelikle anlaşılmayı bekleyen bir dünyadır. Çünkü bu ilke, değer, norm, kural, ide, tasarım vb. türünden şeylerin maddi dünyada karşılığı yoktur. Manevi hayat bu yüzden determinist bilimsel açıklamanın değil, “anlama”nın konusudur. Doğal afetler, bakıma muhtaçlık gibi zorluklar karşısında sorunlar yaşayan bireyler kendisinden daha güçlü kaynaklarla bağ kurarak, oradan aldıkları güçle sorunlarıyla başaçıkmaya çalışmaktadırlar. Bakım hizmeti veren bireylerde bağlılık ve anlam arayışı maneviyatın temel unsurlarındandır. Bakım yükü gibi pek çok sorunun üstesinden gelmeye çalışan bakıcı, kendi iç dünyasına ve inandığı üstün güce yönelerek ya da çevresiyle daha yakın iletişime geçerek bu süreci yönetmeye çalışmaktadır. Bakıma muhtaç bireye hizmet sunan aile üyeleriyle kendi ortamlarında yapılan görüşmeden elde edilen veriler, betimsel ve içerik analizine tabi tutularak IV yorumlanmıştır. Katılımcıların ifadeleri belli kavramlar etrafında kodlanmış ve bu kodlar belirli kategoriler altında oluşturulan temalara göre düzenlenmiştir. Bakıcıların kendi anlatımları olduğu gibi kullanılarak içinde bulundukları durumu ve yaşadıkları sorunu nasıl algıladıkları yansıtılmaya çalışılmıştır. Görüşmeler esnasında sık sık ağlama yoluyla duygusal boşalmalar yaşandığı gözlemlenmiştir. Bu da araştırmanın kelimelere aktarılamayan yönünü oluşturmaktadır. Kuşkusuz her çalışmanın arkasında birden çok insanın emeği olduğu gerçeği, araştırma yapanlar tarafından aşikârdır. “Kendi gelişimini sağlamanın yegane yolunun başkasının gelişimine katkı sağlamak olduğunun” müşahhas bir örneği olan danışman hocam Doç. Dr. Ahmet ALBAYRAK’ın yüreklendirici desteği olmasaydı, akademik ortamdan yıllarca uzak kalmış birisi olarak böyle bir çalışmaya başlamam mümkün olmazdı. Yoğun iş temposuna rağmen günün hangi saati olursa olsun her an desteğini yanımda hissettiğim saygıdeğer hocama sonsuz teşekkür borçluyum. Alan dışı yüksek lisans öğrencisi olmam nedeniyle bilimsel hazırlık aşamasında ve sonrasında birikimlerinden yararlanma fırsatı bulduğum Prof. Dr. Ali AKDOĞAN, Prof. Dr. Ahmet KOÇ, Doç. Dr. Nebi GÜMÜŞ, Doç. Dr. Hüseyin KARAMAN, Yrd. Doç. Dr. Mehmet Süheyl ÜNAL ve isimlerini zikredemediğim Rize Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nin tüm idareci ve akademisyenlerine de ayrıca teşekkür ediyorum. Tez yazım sürecinde sürekli diyalog halinde olduğum ve Rize Valiliği Proje Komisyonu’nda birlikte görev yaptığımız İngilizce Öğretmeni Hüseyin ÖZTÜRK’e, İngilizce çevirilerde yardımcı olduğu için teşekkür ediyorum. Bu süreçte, çalışma yaşamımda kolaylık sağlayarak beni destekleyen ve motive eden Rize Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürü M. Nuri GEZMİŞ’e, çalışma arkadaşlarıma, özellikle ailelere ulaşmam konusunda kolaylık sağlayan Rize Aile Danışma Merkezi Müdürü meslektaşım Yasin GÜNDOĞDU’ya çok teşekkür ediyorum. Rize Üniversitesi’ne Sosyal Hizmetler Bölümü açılması için yoğun çaba harcayan ve akademik kadroya geçmem için beni yüreklendiren Rize Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Osman KARAMUSTAFA’ya destekleri için teşekkür ediyorum. V Uzaktan da olsa e-postalarıma ve telefonlarıma cevap vererek yardımlarını esirgemeyen Başkent Üniversitesi Sosyal Hizmet Bölümü Başkanı Prof. Dr. Işıl BULUT’a ve bölüm hocalarına, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmet Bölümü Başkan Yardımcısı Dr. Tarık TUNCAY’a, Düzce Üniversitesi Sosyal Hizmet Bölümü Başkanı Yrd. Doç. Dr. Kamil ALPTEKİN’e, Sakarya Üniversitesi İ.İ.B.F. Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ali SEYYAR’a ve Dokuz Eylül Üniversitesi Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Sema OĞLAK’a teşekkür ediyorum. Böyle bir çalışmayı ortaya çıkarmak, dünya cenneti olarak nitelendirdiğim ailemin desteği olmadan mümkün olamazdı. Yoğun iş tempom nedeniyle yorulduğum, tükendiğim anlarda evin ve çocukların bütün sorumluluklarını üstlenerek bana destek olan sevgili eşime, “baba benimle oynar mısın?” dediği anda bana dinlenme zamanı üreten biricik oğlum Yusuf’a ve beni muhabbet dolu gözlerle süzen canım kızım Dilşad’a sonsuz teşekkür ediyorum. Tabi ki asıl teşekkürü bana evlerini ve yüreklerini açan aileler hak ediyor. Kimisinin boğazına düğümlendi kelimeler, kimisi gözyaşlarıyla anlattı yaşadıklarını ama hepsinin yüreğinde görünmez bir bağlılık ve merhamet, gözlerinde umut vardı. Çalışmaya bütün samimiyetleriyle katılarak destek veren aile bireyi bakıcılara şükran borçluyum. Ve bakıma muhtaç engelliler... Annesinin parmağına sıkıca sarılarak hayata tutunmaya çalışan masum bir bebek gibiydi hepsi. Aslında onlar birer mesajdı biz sağlıklı insanlara. Keşke hakkıyla okuyabilseydik... Rize-23.11.2011 Zeki KARATAŞ VI İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ............................................................................................................. IV İÇİNDEKİLER ................................................................................................. VII KISALTMALAR ............................................................................................... X TABLOLAR LİSTESİ ....................................................................................... XI BİRİNCİ BÖLÜM: GİRİŞ ................................................................................ 1 1.1. ARAŞTIRMANIN KONUSU VE PROBLEMİ ............................................ 3 1.2. ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ ...................................................... 5 1.3. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ ..................................................................... 6 1.3.1. Araştırmanın Modeli ........................................................................... 6 1.3.2. Araştırmanın Evren Ve Örneklemi ...................................................... 8 1.3.3. Bilgi Toplama Araçları ....................................................................... 9 1.3.4. Bilgilerin Analizi .............................................................................. 11 İKİNCİ BÖLÜM: KURAMSAL ÇERÇEVE ................................................. 16 2.1. BAKIM HİZMETLERİ .............................................................................. 16 2.1.1. Bakım Hizmetlerinin Tanımı ve İçeriği ............................................. 17 2.1.2. Bakıma Muhtaç Bireyler ................................................................... 19 2.1.2.1. Özürlülük Nedeniyle Bakıma Muhtaçlık .............................. 21 2.1.2.2. Kronik Hastalık Nedeniyle Bakıma Muhtaçlık ..................... 26 2.1.2.3. Yaşlılık Nedeniyle Bakıma Muhtaçlık.................................. 30 2.2. EVDE BAKIM HİZMETLERİ ................................................................... 33 2.2.1. Evde Bakım Hizmetlerinin Tanımı, Kapsamı ve Türleri .................... 35 2.2.2. Evde Bakım Hizmetine İhtiyaç Duyulmasının Nedenleri................... 38 2.2.3. Evde Bakım Hizmetlerinin Türkiye’deki Gelişimi ............................ 41 2.2.4. Evde Bakım Hizmetlerinin Diğer Ülkelerdeki Uygulamaları ............. 45 2.2.5. Evde Bakım Hizmeti Sunan Bakıcı Bireyler...................................... 48 2.2.5.1. Evde Bakım Hizmeti Sunan Bakıcıların Rol ve Görevleri .... 52 2.2.5.2. Evde Bakım Hizmeti Sunan Aile Bireyi Bakıcıların Karşılaştıkları Sorunlar ..................................................................... 54 2.2.5.3. Evde Bakım Hizmeti Sunan Bireylerin Etik Değerleri .......... 61 2.2.6. Sosyal Hizmet Müdahalesi Yaklaşımıyla Evde Bakım Hizmeti Uygulamaları .............................................................................................. 66 VII 2.3. BAKIM HİZMETİ SUNAN BİREYLERİN BAKIM YÜKÜ VE DİĞER SORUNLARIYLA BAŞAÇIKMA YÖNTEMLERİ .......................................... 69 2.3.1. Başaçıkma Kavramı, Türleri ve İşlevleri ........................................... 70 2.3.2. Evde Bakım Hizmeti Sunan Bireylerin Bakım Yükü İle Başaçıkma Uğraşıları ................................................................................................... 72 2.3.3. Bakım Yükü İle Başaçıkmada Değerlerin Etkisi ve Rolü................... 75 2.3.4. Bakım Hizmeti Sunumunda Başaçıkma ve Yükleme Teorisi İlişkisi . 79 2.4. AİLE BİREYİ BAKICILARIN MORAL VE MANEVİ DEĞERLERİNİN BAŞAÇIKMADAKİ ETKİSİ ............................................................................ 85 2.4.1. Bakım Hizmeti Sunumunda Moral ve Manevi Değerlerin Etkisi ....... 89 2.4.2. Bakıcıların Moral ve Manevi Değerlerinin Başaçıkmadaki Rolü ....... 93 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: BULGULAR VE YORUM .......................................... 103 3.1. TANITICI BULGULAR ........................................................................... 104 3.1.1. Ailenin Yaşadığı Haneyi Tanıtıcı Bulgular ...................................... 104 3.1.2. Bakıcı Aile Bireyini Tanıtıcı Bulgular ............................................. 109 3.1.3. Bakıma Muhtaç Engelli Bireyi Tanıtıcı Bulgular ............................ 116 3.2. BAKICI AİLE BİREYİNİN BAKIM YÜKÜ İLE BAŞAÇIKMA SÜRECİNE İLİŞKİN BULGULAR .................................................................................... 124 3.2.1. Bakım Yükü İle İlk Karşılaşma ....................................................... 124 3.2.2. Başa Gelen Olağanüstü Durumu Yorumlama Şekli ......................... 139 3.2.3. Bakım Hizmeti Sunarken Yaşanılan Sorunlar ................................. 148 3.2.4. Bakım Hizmeti Sunmanın Temel Motivasyon Unsurları ................. 160 3.2.5. Bakım Yükü İle Başaçıkmada Destek Alınan Manevi Değerler ....... 169 3.2.6. Bakıma Muhtaç Bireyle Öznel İlişkiler ........................................... 180 3.2.7. Bakım Yükü İle Başaçıkmada Kullanılan Yöntemler ...................... 188 3.2.8. Bakım Hizmeti Sunmanın Neden Olduğu Kısıtlanmalar .................. 198 3.2.9. Profesyonel Destek İhtiyacı ............................................................ 204 3.2.10. Bakım Merkeziyle İlgili Düşünceler .............................................. 211 3.2.11. Evde Bakım Hizmetiyle İlgili Görüşler ve Beklentiler ................... 219 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: SONUÇLAR VE ÖNERİLER............................... 232 4.1. SONUÇLAR............................................................................................. 232 4.1.1. Katılımcılara İlişkin Genel Sonuçlar ............................................... 232 VIII 4.1.2. Evde Bakım Hizmeti Sunan Aile Bireyi Bakıcıların Sorunlarına İlişkin Sonuçlar ................................................................................................... 234 4.1.3. Bakım Yükü İle Başaçıkma Yöntemlerine İlişkin Sonuçlar ............. 236 4.1.4. Evde Bakım Hizmeti Sorunlarıyla Başaçıkmada Moral ve Manevi Değerlerin Etkisiyle İlgili Sonuçlar ........................................................... 238 4.1.5. Evde Bakım Hizmeti ve Alternatif Modellerle İlgili Sonuçlar ......... 239 4.2. ÖNERİLER .............................................................................................. 240 KAYNAKÇA ................................................................................................. 245 EKLER........................................................................................................... 264 Ek 1: Evde Bakım Hizmeti Bilgi Formu ................................................... 264 Ek 2: Yarı Yapılandırılmış Görüşme Formu ............................................. 267 Ek 3: Aydınlatılmış Onam Formu ............................................................. 269 Ek 4: Araştırma İzin Onayı ....................................................................... 270 Ek 5: Bireysel Görüşme Raporu Örneği .................................................... 271 ÇİZELGELER DİZİNİ ................................................................................... IX Çizelge 1. Kavramsal Yapı İçin Genel Kategoriler ..................................... 12 Çizelge 2. Kronik Hastalıklarda Sistem Modelli Yaklaşımın Özellikleri ..... 27 Çizelge 3. Evde Bakım Hizmetinin Yürütülmesi İçin Multidisipliner Hizmet Ağı ............................................................................................................. 36 Çizelge 4: Bakım Hizmeti Sunan Aile Bireyi Bakıcıların Genel Özellikleri103 ÖZET ............................................................................................................. 279 ABSTRACT ................................................................................................... 280 ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................... 281 IX
Description:The list of books you might like
