Table Of Content

EUSKALTZAI lA EUSKALTZAINDIA U~iAIi.[...CEA-DDUo"lElÜADELLAIl"LcEu~EA~"1iiIsSQUu.t EUSKALTZAINDIA GRAMATIKA BATZORDEA EUSKAL GRAMATIKA LABURRA: PERPAUS BAKUNA 2002 © Euskaltzaindia / R. A. L. V. Plaza Barria, 15 48005 Bilbo Azala: Luis Alonso ISBN: 84-85479-70-X Legezko gordailua:BI-2693-02 Fotolitoak: Rali, S. A. - Bilbo Inprimaketa: Gráficas Munguia -Mungia (Bizkaia) G~ATIKABATZORDEA Buro: Patxi Altuna ldazkari: Patxi Goenaga ldazkariorde: Maria Pilar Lasarte Kideak: Miren Azkarate Piarres Charritton Andolin Eguzkitza Alan King Jose M. Larrarte Jose Antonio Mujika Beñat Oihartzabal Francisco Ondarra Karmele Rotaetxe Pello Salaburu Euskal Gramatika Laburra: Perpaus Bakuna Liburu honen moldatzailea: Pello Salaburu Oharrabigarrenargitalpenari Esku artean duzun hau Euskaltzaindiak 1993. urtean aurrenekoz argitaraemanzuenEuskalGramatikaLahurra:PerpausBakuna-rentestu berada, zegoen-zegoeneanberrizargitaraemana. Urte hartatik gaur egundaino lan asko argitaratu dira gramatikaren arloan. Gramatika batzordeak berak ere beste bi liburuki osatu ditu (Euskal Gramatika: Lehen Urratsak IV. Juntagailuak eta Euskal Gramatika:LehenUrratsakV.Mendekoperpausak1),etahurrenalantzen ari daorain, EuskalGramatika: Lehen Urratsak VI. Mendeko perpausak 2 izango dena. Araugintzari dagokionez ere azken urteotan hiztegiari buruzkoakezezik,gramatikaegiturengainekoaraubatzukereemanditu argitaraEuskaltzaindiak. Hori hala gertatu da neurri handi batean azken urteotan Gramatika batzordeak (eta Euskaltzaindiak) esku-eskura izan dituelako euskal literatura tradizioa aztertzeko baliabide erosoak: batetik, euskarazko literatura tradizioa hasierako testuetatik jasotzen duen Orotariko Euskal Hiztegiko corpus informatizatua (OEH); bestetik, XX. mendeko euskarazkoekoizpenamodualeatorioanbiltzenduenEgunRoEuskararen Bilketa-lanSistematikoa(EEBS) corpusa. OrotarikoEuskalHiztegiabera ere, gure lanerako ezinbestekoa dugun tresna hori, aurrera doa, eta urte gutxianizangoduguosatua. Horrekin esan nahi duguna da gaur egungo ikuspegitik begiratuta zenbaitetan gerta litekeela liburu honetan egiten diren (egin genituen) baieztapen batzuk zertxobait doitu, ñabartu, egokitu edo aldatu beharra izatea; nahizfuntsezko kontuakezizan. Horrenjakitungara. Nolanahiere,gerokoutzinahiizandugulanhori; oraingoz Euskal Gramatika: Lehen Urratsak lliburuarekin hasi genuen saila ("EGLU"ak) bukatzea da gure lehentasuna, eta gero etorriko dira liburuki horietan guztietan bildutakoa egokitzea, eguneratzea; liburuki guztietan bildutakoa esan dugu, nahiz eta bereziki lehen aipatu ditugun VII baliabideak eskura ez genituen garaikoak izango diren seguruenik xehekienorraztubeharrekoak. Esanak esan, gramatikagintzan egin diren ahaleginik garrantzitsuenetariko baten emaitza dugu hau, perpaus bakunaren analisian ezinbestekotzat jotzen duguna. Hona hemen, bada, berriz ere euskalarieneskuraEuskalGramatikaLaburra: PerpausBakuna. Gramatikabatzordea 2üü2koabendua VIII Aitzin solasa Eskuetan duzun libum honek biltzen du, funtsean, orain arte Euskaltzaindiko Gramatika batzordeak argitara eman dituen Euskal Gramatika.LehenUrratsakizenekoliburuetan"perpausbakunari"buruz esaten dena. Liburu horietako aztergaiakdaudeorrialdehauetan, beraz, nahiz hemenjarridenordenaez datorrenbathango hurrenkerarekin. Ez ordena,ezgaiakaurkeztekomoduaeresarriaskotan. Oraíngo liburu honetan aldaketa zenbait egin dira: hasteko, badira gauzaberribatzukaurreko liburuetanageriez direnak; bestebatzuetan, oinarrira jo da, libum mardul haietako gaiak ahalik eta modu trinkoeneanaurkeztuz; libumhoneneskemaberaere,askidahorretarako aurkibidearibegiradabatematea,ezdaordukoa,gurearteanizanditugun eztabaidek gramatika gaiak era egokiago batean aurkeztera bultzatu baikaituzte; han-hemenka ageri ziren ohar h::lictako batzuk kendu dira orain, agian froga argirik ez zegoelako edo; aldiz, hemen ohar berriak sartu dira, ikusiko denez, batez ere literatura aldetik ongi aski dokurnentaturik aurkitu ditugun gaietan (hori dela eta, handik eta hemendik heldu zaizkigun oharrak eta bereziki Orotariko Euskal Hiztegiko materiala oso baliotsu gertatu zaizkigu); han ez bezala, Euskaltzaindiak azken hilabete hauetan onartu dituen gomendioak kontuanhartudiraliburu hauegokitzekoorduan,zeresanikez; azkenik, adibideguzti-guztiakezbadiraere,gehien-gehienakeuskaraestandarrean jarri ditugu, horrela irakurketaere erraztuko delakoan. Adibide hauek guztiakliteraturakutzidigun lekukotasunean oinarritzen díra, baten bat agianbitxiegiegitenbadaere.Horidelaeta,ezdirelahutsetikasmatuak esanbeharda,askioinarrituakbaizik. Ohartuko zarenez, liburu honek ez darama, ohi den gisan, bibliografiarenaipamenik. Zalantzahandiakizanditugu honetan, baina arazoaeztabaidatuondorenhalaxeuzteaerabakidugu,bibliografmegoki bat egitea (libum honek eman nahi duen maila didaktiko horretako bibliografia), behar diren libum guztiak sartuz eta sobran direnak IX kanpoan utziz, ez baitagauzaerraza. Denadela, Gramatikabatzordeak beregainhartzenduhurrengoliburuxkabateanhalakobibliografiabaten egokitzapena. Aipa dezagun, bestetik, hemen terminologia bat proposatzen dela, neurri batean aurreko liburuetarik: hartua eta beste batzuetan, ostera, aldaturikematendena. Egiadaoraingozegitekedelaterminologiaegoki bat euskaraz (ez-akusatibo, ez-ergatibo, absolutibo ala absolutu e.a.) baita gramatikari dagozkion punturik funtsezkoenetan ere (sujetu, subjetu, subjektu, e.a.): horrexekazal ditzakeagian gure zalantzak ere. Zemahigisaz,bigarrenmailakoarazoadahauetahorrelaulertubeharda, ezdelarik:komeniduenbainogarrantzihandiagoaematea. Liburu hau egiteaerabakizuen Gramatika batzordeak, argi ikusten baitzuen komeni zelaperpaus bakunariburuz idatzitakoabederen erraz erabiltzeko gisa paratzea, edonork hartu, ulertu eta kontsultatzeko moduan. Eta hori guztia, liburu batean bakarrik. Hala, lan hau egitea Pello Salaburu batzordekideak bere gain hartu zuen eta bera izan da libum hau moldatu eta izkiriatu duena, batzordekide guztiek eta euskaltzainosoeknahiizandituzten oharrakegitekoliburuaeskuartean izanbaduteere(Gramatikabatzordekoeuskaltzainosoen--P.Altuna,M. Azkarate, B. Oihartzabal, P. Salaburu-- eta A. Irigoien, X. Kintana, E. Knorr, F. Ondarra, J. San Martin, I. Sarasola eta L. Villasante euskaltzainenoharrakjasodira). Oharhoriekberrizereeztabaidatudira, gramatika batzordean lehenik eta osoko bilkuran ondoren, eta zuzen ikusidenguztietanbeharbezalajasodira. Hemen duzu, hortaz, libum hau, irakurle, gramatikari dagozkion duda-mudak dituzunean edo, interesgarri suertatukozaizulakoan. Ongi jasoa da hemen mamia, eta irakurri ere, erraz irakurrik:o dituzu lerro hauek,nahizbatzuetanbadirenitxurazzailsamarrakdiruditengaiak. Patxi Altuna batzordeburua x Aurkibidea 1. Perpausa 1 1.1. Perpaus motak 1 1.2.Perpausensailkapena 6 1.2.1.Atribuzioperpausak 6 1.2.2.Perpausiragankorrak 8 1.2.3.Egiturapasiboak 16 1.3. Perpausaren egitura 19 1.4.Osagarrienordenaperpausarenbarnean:mintzagaihanpatua etagaldegaia 22 1.5. Gramatika honen egitura .31 2. Izena .35 2.0.Sarrera .35 2.1.Izenensailkapena .35 2.2.Izenbakunak,eratorriaketaeIkartuak .42 2.2.1. Izen eIkartu arruntak .42 2.2.2. Izen elkartu bereziak .46 2.2.3.Izenelkartuenidazk:era .47 2.3. Generoa euskaraz 51 3.Izeonordainak .53 3.1. Pertsona izenordainak 53 3.1.1.Pertsonaizenordainarruntak .53 3.1.2.Pertsonaizenordainindartuak .55 3.2.lzenordainzehaztugabeak ~ .58 XI