ESMÂ-İ HÜSNÂ

362 Pages·2011·3.14 MB·Turkish

ÖNSÖZ
Allah’a hamd eder, O’ndan yardım ister, bağışlanma diler ve O’na tevbe ederiz. Nefislerimizin şerrinden ve
amellerimizin kötülüğünden O’na sığınırız. Allah kime hidayet ederse onu saptıracak olan yoktur. Kimi de
saptırırsa, onu doğru yola iletecek olan yoktur. Ben şehadet ederim ki, Allah’tan başka ilah yoktur ve
Muhammed (s.a.v) O’nun kulu ve rasulüdür.
Allah’ım! Senin kolay kıldığından başka kolay yoktur. Ve sen dilersen her türlü zorluğu kolaylaştırırsın.
Şüphesiz ki, bilgilerin en güzeli ve en faziletlisi, Allah’ı tanımaktır. Tarih boyunca insanlar bu bilgiyle
uğraşmışlardır. Allah’ı hakkıyla tanıyanlar, O’na hakkıyla ibadet etmişlerdir. O’nu hakkıyla tanımayanlar ise,
dalalet içinde kalmışlardır. Günümüz insanının en büyük sorunu da, Allah’a imandan çok Allah’ı hakkıyla
tanıyamamaktır.
“Ben insanları ve cinleri yalnız bana kulluk etsinler diye yarattım.” Ayetindeki “li ya’budun” kelimesini bazı
sahabeler, “li ya’rifun” (beni tanısınlar) şeklinde anlamışlardır.
Biz Allah’ı hakkıyla tanımanın yolunun, Kur’an’ı ve hadisleri tanımakla gerçekleşeceğini düşünmekteyiz.
Kur’an’ı hakkıyla anlayan insanlar Allah’ı tam ve eksiksiz tanırlar. Allah’ı en iyi tanıyan insan, şüphesiz ki O’nun
rasulü Muhammed (a.s) idi. Rasulullah (s.a.v)’ın hadislerini anlamak da Allah’ı tanımaya yardımcı olacaktır.
Kur’an’da ve hadislerde geçen Allah’ın güzel isimleri, bize Rabbimizi tanıtmaktadır. İslam’ın ilk
dönemlerinden itibaren bu amaca hizmet etmek için İslam alimleri Esma-i Hüsna üzerinde çeşitli çalışmalar
yapmışlardır. Bu alimlerin her biri (Şüphesiz ki Allah’ın doksan dokuz ismi vardır. Kim bunları ihsa ederse (anlar,
kavrar ve ezberlerse) cennete girer.) hadisini şiar edinmişlerdir.
Biz de bu hadisin müjdesine nail olabilmek için Esma-i Hüsna ile ilgili bu çalışmayı hazırladık. Alimlerin bu
konudaki eserlerini ulaşabildiğimiz kadarıyla taradık. Günümüzde yapılan çalışmaları inceledik. Allah’ın her bir
isminin lüğat ve ıstılah anlamlarını Arap dilinin ana kaynağı sayılan Mu’cemlerden araştırdık. Anlam benzerliği
olan isimleri Furugu’l-Luğa’ya dair yazılan eserlerden taradık. Her bir ismi Kur’an içerisinde inceledik. Tefsirler
yardımıyla açıklamaya çalıştık. Aynı şekilde hadislerde geçen isimleri de tesbit etmeye çalıştık. Özellikle
Rasulullah (s.a.v) ve ashabının bu isimlerle yapmış oldukları duaları tespit ettik.
Çalışmamızın olgunlaşması için iki yerel radyoda ve bir televizyon programında bu isimleri teker teker
anlattık. Değişik zamanlarda seminer olarak da konuyu gündeme getirdik. Dinleyicilerin yoğun ilgi ve istekleri
üzerine bu çalışmayı yayınlamaya karar verdik.
Bilgilerin en güzeli olan Marifetullaha bir nebze de olsa katkıda bulunmanın mutluluğu içerisindeyiz.
Çalışmak ve gayret bizden, tevfik ve yardım Allah’tandır.
Dr. Ramazan SÖNMEZ
2010 KONYA

1
el-ESMÂÜ'L-HÜSNÂ ( ESMÂ-Ġ HÜSNÂ )
GĠRĠġ
1-Esıııâ-i Hüsnâ ile ilgili ayetler:
Esma-i Hüsna terkibi, isim kelimesinin çoğulu olan esma (isimler, nitelikler) ile güzel ve en
güzel anlamına gelen gerek sıfat gerekse ism-i tafdil olarak kabul edilen hüsnâ (el-Hüsnâ)
kelimesinden oluĢmaktadır. el-Esmâü'1-Hüsnâ ifadesi Kur'anda dört yerde geçmektedir.
a-“En güzel isimler yalnızca Allah'a aittir. Öyleyse bu isimlerle Allah'a dua edin.
Onun isimlerini ve anlamlarını eğip büken ( yulhidûne ) kimselerden uzak durun. Böyle
kimseler yapıp ettiklerinden ötürü er geç cezalandırılacaklardır.” (A'raf, 180)
Bu ayette geçen ilhad kelimesinin anlamı hakkında Ģu yorumlar yapılmıĢtır:
l- Allah‟ın isimlerini inkâr etmek, bu isimler hakkında haktan sapmak ve adaletten
ayrılmak.
2- Allah'ın isimlerini inkâra götürecek Ģekilde yorumlamak.
3- Bu isimleri Allah'tan baĢkasına nispet etmek.
4-Allah'ı noksanlık ifade eden sıfatlarla nitelemek.
5- Allah'ı, Kur'an ve Sünnette bulunmayan ve Allah'a yakıĢmayan bir isim veya nitelikle
vasıflandırmak.1
Ġbn Abbas (ra.) dan 'Allah'ın isimleri hakkında ilhada düĢenler' ayeti hakkında 'Allah
hakkında yalan söylerler‟ yorumu gelmiĢtir. Ġbn Kayyim'e göre isimlerde ilhadın hakikati, onlar
hakkında doğru yoldan sapmaktır. Onlarda bulunmayan anlamları o isimlere sokmak veya manalarının
hakikatlerini onlardan çıkarmaktır. Bunları yapan, Allah hakkında yalan söylemiĢ olur.2
b- “De ki: " Ġster „„Allah‟‟ diye dua edin ister “Rahmân” diye. O'nu hangi isimle
çağırırsanız çağırın bütün güzel isimler O'nundur.” ( Ġsra, 110)
c- “Kendisinden baĢka hiçbir ilah olmayan O Allah‟tır. En güzel isimler
O'nundur.” (Taha 8)
d- “En güzel isimler ve bütün mükemmellik vasıfları yalnızca O'nundur.” (HaĢr,
24.)
2-Esmâ-i Hüsnâ ile ilgili rivayet edilen hadisler:
el-Esmâu'1-Hüsnâ ifadesi Ebu Hureyre (r.a.)‟den rivayet edilen Ģu hadiste de
zikredilmektedir:

1 Fahreddin er-Razî, Mefatihu'1-ğayb, c. 15, s. 71.72.
2 Ġbn Kayyim, Medâric, 1. 29.
2
"Muhakkak ki Allah'ın 99 ismi vardır. Kim bunları ( ) ihsâ ederse cennete
girer."3 Bu hadisin bazı rivayetlerinde men ahsâhâ ibaresi yerine ( ) men hafızahâ lafzı
nakledilmektedir. Bazı rivayetlerde de "99" yerine " yüzden bir eksik" ifadesi geçerken bazılarının
sonunda da "Allah tektir ve tek olanı sever" ilavesi vardır. Hadiste geçen Ġhsâ kelimesinin Ģu
anlamlara geldiğini lügat alîmleri belirtmiĢlerdir:
a- Allah‟ın bu isimlerini eksiksiz bir Ģekilde ezberleyip onlarla dua etmek,
b-Ġhsâ, güç yetirmek anlamındadır.4 Kim bu isimleri ezberlemeye, anlamaya ve gereklerine
göre yaĢamaya güç yetirirse demektir. Rabbimiz kitabında bu kelimeyi güç yetirmek anlamında Ģöyle
kullanmıĢtır.
“..O sizin buna güç yetiremeyeceğinizi bildiği için sizi bağıĢladı..” (Müzzemmil 20)
c-Ġhsâ, akletmek ve ma'rifet anlamındadır. Araplar akıllı ve bilgili kimseye " fulânun zû
husâtin " derler. Kim bu isimleri güzel bir Ģekilde kavrar, manalarını gereklerini hayatında tatbik
ederse anlamındadır.
d-Kur'an'ın tamamını okuyup bu isimleri Kur'an içinde incelemektir.
Ġbni Kayyim de “ihsâ” kelimesini Ģöyle tanımlar:
a-Allah‟ın isimlerini lafız olarak sayıp ezberlemek.
b-Ġsimlerin manalarının iĢaret ettikleri hakikatleri kavramak,
c-Bu isimlerle dua edip gerektirdikleri Ģekilde O'na kulluk yapmak.5
Allah‟ın isimlerini ihsâ etmek söz ve amel ile olur. Allah'ın bu isimleri önce anlamları ile
öğrenilip onlarla dua edilmelidir. Allah bu isimlerle tanınıp tanıtılmalıdır. Bu isimler hayatın her
alanında gündemde tutulmalıdır. Bu isimlere uygun ruhi özelliğe sahip olunmalıdır. Allah'a ait olan
bu isimler baĢkalarına nispet edilmemelidir. Bu isimlerin gerektirdiği Ģekilde Allah'a kulluk
yapılmalıdır.
Allah'ın isimlerini manalarını anlamadan ezberlemenin herhangi bir faydası olmadığı gibi
hayatımızda hâkim kılmadan anlamanın da bir önemi yoktur. Tıpkı Kur'an'ı ve hadisleri anlamadan
ezberlemenin ve yaĢamadan anlamanın tam bir yararının olmadığı gibi. el-Esmâu'1-Hüsnâ hadisinin
bir rivayetinde geçen ( ) men hafıza ha tabiri de sadece ezberleyip saymayı değil, bu
isimlerin sahibi olan Allah'ın hakkını koruyup gözetmeyi ve O‟nun hakkına riayet etmeyi de ifade
eder.
3-Esma-i Hüsnâ'nın Sayısı:
Ebû Hureyre'nin rivayetine yer veren on beĢe yakın hadis kaynağı içinde sadece Tirmizi ile
Ġbn Mâce tarafından metne, doksan dokuz isim içeren bir liste eklenmiĢtir. Tirmizi hadis için
kaydettiği dört ayrı senedin sadece birine 6, Ġbn Mâce ise rivayet ettiği iki senetten sadece birine
Allah'ın isimlerinin listesini ilave etmiĢtir.7 Buna karĢılık Buhâri, Müslim, es-Sünenü'l-Kübrâ'sında

3 Buhari, Tevhid, 12; Müslim, Zikr, 5-6; Tirmizi, Da'avat, 82; Ġbni Mace, Dua, 10; Müsned, II, 258.
4 Bak. Müzzemmil, 20.
5 Abdulaziz el-Ğusn, Esmâullahi'l-Husna, Daru'l-Vatan, s. 115, Riyad.
6 Tirmizi. Da'avât,82.
7Ġbn Mâce, Du'a, 10.
3
Nesâî ve hadisi yedi ayrı senetle tekrarlayan Ahmed b. Hanbel8 bu listeye yer vermemektedir.
Tirmizi'nin Sünen'inde belirtilen isim listesi Allah ismi ile baĢlayıp es-Sâbûr ismi ile sona ermektedir.
Bu isimlerin ilk ondördü HaĢr sûresinin sonunda9 zikredilmektedir. Ġslam dünyasında bu isim listesi
meĢhur olmuĢtur.
Ġbn Mâce'nin listesinde ise bu düzen korunmadığı gibi farklı isimlere de yer verilmiĢ,
ayrıca metnin sonundaki el-Ehad ismiyle sayı 100'e çıkarılmıĢtır. Tirmizi'de bulunan yirmi beĢ isim
Ġbn Mâce'de yer almazken Ġbn Mâce'de yer alan yirmi altı isim de Tirmizi'de yer almamaktadır. Ġki
listenin toplamı ise 125 isme ulaĢmaktadır.10
Ġbn Teymiye, Tirmîzî ve Ġbn Mâce 'nin rivayet ettikleri isim listesini " Hadis ilmini iyi
bilenler onun Rasulullah ( s.a.v )'ın sözü olmadığını bilirler." diyerek kabul etmez.11
a- Tirmizi'nin rivayetinde bulunup da Ġbn Mâce'de yer almayan isimler:
Kuddûs, Gaffar, Kahhâr, Fettâh, Hakem, Adi, Kebîr, Hafız, Mukît, Hasîb, Rakîb, Vâsi',
Hamîd, Muhsî, Muktedir, Mukaddim, Muahhir, Berr, Muntekim, Mâliku'1-Mülk, Zü'1-Celâli ve'1-
Ġkrâm, Muğnî, Bedi‟, RaĢîd, Sabûr.
b- Ġbn Mâce rivayetinde olup da Tirmizi'de bulunmayan isimler:
Bârr, Cemîl, Kâhir, Karîb, RâĢid, Rabb, Mubîn, Burhân, ġedîd, Vâkî, Zü'1-Kuvve, Kâim,
Dâim, Hâfız, Fâtır, Sâmi', Mu'tî, Kâfî, Ebed, Âlim, Sâdık, Münîr, Tâmm, Kadîm, Vitr, Ehad.
c- Kur‟an'dan çıkarılan isimler:
H.II. yüzyıldan itibaren doğrudan doğruya Kur‟an'dan Esmâ-i Hüsnâ listeleri çıkarma
çalıĢmalarına baĢlanmıĢtır. Bazı alîmler meĢhur Esmâ-i Hüsnâ hadisinde olup da Kur‟an'da
bulunmayan bazı isimleri tespit etmiĢler ve bunları Kuran'dan tamamlamaya çalıĢmıĢlardır. Bir kısmı
da kendi belirledikleri ölçülere göre Kur‟an'dan yeni tespitler yapmıĢlardır. Ġbn Hacer, Tirmizi'nin
listesinde olduğu halde Kur‟an'da bulunmayan yirmi yedi isim belirlemiĢ ve bunların yerine
Kur‟an'dan aynı sayıda isim bularak yeni bir isim listesi belirlemiĢtir.12 Zeccâcî de Kur‟an'dan 99
isim çıkarma çalıĢmalarına ilk dönemden itibaren katılmıĢ ve belirlediği isimleri sûreleri ile birlikte
kitabında belirtmiĢtir.13
Ca'fer es-Sadık da Fatiha'dan Ġhlâs sûresine kadar 111 isim belirlemiĢtir. Ġbnu'l-Vezîr ise
Kur‟an'dan 155 isim tespit etmiĢtir. Fiillerle beraber bu rakamın bine kadar çıkabileceğini de ifade
etmiĢtir. ġii âlimler de Kur‟an'dan belirledikleri isim sayısını 127'ye kadar çıkarmıĢlardır. Bu
âlimlerin önem verdikleri CevĢen-i Kebir'de ise her biri onar isim içeren 100 bölüm halinde 1000
isim mevcuttur.

8Ahmed, Müsned, II, 258. 267, 314, 427, 499, 503, 516.
9 HaĢr, 22-24.
10 Bekir Topaloğlu, Esmâ-i Hüsnâ, D.Ġ. A. 11, 406, 407.
11 Suat Yıldırım, Kuran'da Ulûhiyyet s. 62, KayıhanYay. Ġstanbul. 1987
12 Bekir Topaloğlu, Esmâ-i Hüsnâ, D.Ġ. A. 11, 408.
13 Zeccâcî, ĠĢtikâku esmâillah, Tah. Abdulhuseyn el-Mubârek, s, 23-253, Müessesetü'r-Risale, 1986,
Beyrut.
4
l- AĢağıdaki liste Ġbn Hacer'in sıralamasını göstermektedir:14

Cebbar Azız M ü heymin Mü‟min Selam Kuddûs Melik Rahîm Rahmân Allah
Kadîr Muhît Vehhâb Tevvâb Kahhâr Gaffar Musavvir Bari„ Hâlık Mütekebbir
Hafîz Hasîb Hakîm Vâsi‟ Azîm Halîm Alîm Fettâh Razzâk Hallâk
Mevlâ Mübîn Hakk Kebîr A‟la Habîr Latîf Basîr Semî‟ Kayyûm
Vedûd Mukîd Kafî Kahîr Vekîl Mucîb Garîb Ragîb Kerîm Nasîr
Ganiyy Metîn Kavıyy Bâtın Zâhir Hamîd Valî ġehîd Varîs Mecîd
Bedi‟ Fâtır Müsteân ġâkir Muhyî Kâim Muktedir Kadîr ġedîd Mâlik
Râfî‟ Âlim Hakem Ğâlib Kefîl Raûf Afuvv Ahîr Evvel Gâfir
Gafûr Hâdî Nûr Müteâlî Melîk Câmi‟ Samed Ehad Müntakim Hafız
Vâhid Ġlâh Rabb Hafiyy Berr A‟lâ Ekram ġekûr

14 Bekir Topaloğlu, Esmâ-i Hüsnâ, D.Ġ. A. 11, 408.
5
2-Suat Yıldırım ise Kronolojik (iniĢ sırası) olarak Esmâ-i Hüsnâ sıralaması yapmıĢtır.15
1-Rabb 14-Alîm 26-Vahhâb 39-Halîm
2-Ekrem 15-Azîm 27-Kahhâr 40-Hafî
3-Allah 16-Hamîd 28-Fettâh 41-Hayr
4-Ġlah 17-ġehîd 29-Velîyy 42-Kayyûm
5-Vekîl 18-Ğafûr 30-Semî‟ 43-Hakk
6-Ehlü‟t –Takva ve Ehlu‟l-Mağfira 31-Hâlik 44-Azîm
7-Rahman- Rahîm 19-Vedûd 32-Basîr 45-Zü‟l-Fadl
8-Malik 20-Mecîd 33-Hâdî46-Vâris
9-Zü‟l-ArĢ 21-Fa‟âl limâ yurid 34-Nasîr 47-Hâfız
10-A‟lâ 22-Muhît 35-Hayy 48-Mûcib
11-Habîr 23-Hakîm 36-Fâtır 49-Kaviyy
12-Ehad 24-Kadîr 37-Ğaniyy 50-Müste‟ân
13-Samed 25-Karîb 38-ġekûr 51-Ğâlib alâ emrih
52-Latîf 67-Râfi‟ 82-Mukît
53-Hayru‟l-Fâsılîn 68-Muhyi‟l-Mevtâ 83-Evvel
54-Esra‟u‟l-Hâsibîn 69-Münzir 84-Âhir
55-Fâliku‟l-Habbi ve‟n-Nevâ 70-Mürsil 85-Zâhir
56-Fâliku‟l-Ġsbâh 71-Mûsî‟ 86-Bâtın
57-Bedî‟ 72-Metîn 87-Kuddûs
58-Sâdık 73-Raûf 88-Selâm
59-Serî‟u‟l-Ikâb 74-Berr 89-Mü‟min
60-Kebîr 75-Zi‟l-Meâric 90-Müheymin
61-Razzâk 76-Tevvâb 91-Cebbâr
62-Kâfî 77-Bâri‟ 92-Mütekebbir

15 Suat Yıldırım, Kuran'da Ulûhiyyet, s. 89- 274.
6
63-Zu‟ntikâm 78-Câmiu‟n-Nâs 93-Musavvir
64-Kâbilu‟t-Tevb 79-Hasîb 94-Mübîn
65-ġedîdu‟l-Ġkâb 80-Rakîb 95-Nûr
66-Zi‟t-Tavl 81-Afuvv

7
3-ez-Zeccâcî'de Ku'an'ın tertip sırasına göre bir Esmâ-i Hüsnâ tasnifi yapmıĢtır.16
1/ Fatiha: Allah, Rahmân, Rahîm, Mâlik.
2/ Bakara: Muhît, Kadîr, Alîm, Tevvâb, Hakîm, Basîr, Vâsi', Bedi', Semi', Kâfi, Rauf,
ġâkir, Ġlâh, Vâhid, Gafur, Halım, Kâbid, Bâsıt, La ilahe illâ hû, Hayy, Kayyûm, Aliyy, Azîm, Veliyy,
Ganî, Hamîd,.
3/ Âli Ġmrân: Kâim, Vehhâb, Seri', Habîr.
4/ Nisa: Rakîb, Hasîb, ġehîd, Afuvv, Mukît, Vekîl.
6/ En'âmı: Bâtın, Zâhir, Kadîr, Latîf, Habîr.
7/Â'râf: Muhyî, Mumît.
8/ Enfal: Ni'me'l-Mevlâ, Ni'me'n-Nasîr.
11/ Hûd: Hafiz, Karîb, Mücîb, Kaviyy, Mecîd, Vedûd, Fa'âl.
13/ Ra‟d: Kebîr, Müte'âl.
14/ Ġbrâhîm: Mennân.
15/ Hicr: Hallâk.
16/ Nahl: Bâis.
19/ Meryem: Sâdık, Vâris.
23/ Mü'minûn: Kerîm.
24/ Nur: Hakk, Mübîn, Nur.
25/ Furkân: Hâdî.
34/ Sebe': Fettâh.
40/ Mü'min: Gâfir, Kabil, ġedîd, Zü't-Tavl.
51/ Zâriyât: Razzâk, Zü'1-Kuvve, Metîn.
52/ Tûr: Bârr.
54/ Kamer: Muktedir.
55/ Rahmân: Bakî, Zü'1-Celâl, Zü'1-Ikrâm.
57/ Hadîd: Evvel, Âhir, Bâtın, Zahir.

16 Zeccâcî, ĠĢtikak, s. 21.
8
59/HaĢr:Kuddûs, Selâm, Mü'min, Müheymin, Azîz, Cebbar, Mütekebbir, Halik, Bari',
Musavvir.
85/ Burûc: Mübdi', Müîd.
112/ Ġhlâs: Ehad, Samed.
Esmâ-i Hüsnâ ile ilgili rivayetlerde geçen "99" rakamı Allah'ın isimlerinin sayısını
(hasr) sınırlandırmak için değil, çok olduğunu (kesretten kinaye) belirtmek içindir. Bazı
araĢtırmacılar Esma-i Hüsnâ'nın sayısını 313'e kadar çıkarmıĢlardır. Bazı Batılı araĢtırmacılar ise
bu sayıyı 552' ye kadar ulaĢtırmıĢlardır.17
Kur'an ve sünnette yer almayan isim ve kavramlarla Allah'ı nitelemenin doğru olup
olmadığı hakkında çeĢitli görüĢler ileri sürülmüĢtür. Uluhiyetin Ģanına yakıĢması ve Allah'a her hangi
bir eksiklik içermemesi Ģartını öngörenler olduğu gibi bunu hiçbir Ģekilde doğru bulmayanlar da
vardır.18
Peygamber (s.a.v. )'in bazı dualarından öğrendiğimize göre Allah'ın, Kur'an ve sünnette
geçmeyen ve gayb ilminde sakladığı baĢka isimleri de vardır.
"Allahım! Kendini isimlendirdiğin, yaratıklarından herhangi bir peygambere
öğrettiğin, Kur'an'ında belirttiğin ve ğayb ilminde kendin için seçip sakladığın isimlerin
hepsi ile senden isterim."19
Peygamberimiz (s.a.v) sıkıntı, gam ve keder halinde Ģu duayı tavsiye ederdi:
"Allahı‟m! ġüphesiz ben senin kulunum. Ben senin kulun olan ana-babamın
oğluyum. Hayatım senin elindedir. Benim hakkımdaki hükmün gerçekleĢmiĢtir. Sen
Ġnenimle ilgili hükmünde adalet sahibisin. Senden kendini isimlendirdiğin ve ğayb ilminde
kendin için tercih ettiğin isimlerle istiyorum. Kur'an‟ı kalbimin baharı, göğsümün nuru
eyle. Onunla kederlerimi yok et, hüznümü sürgün eyle."20
MeĢhur Ģefaat hadisinde de Peygamber (s.a.v.) Ģöyle buyurur:
" ... O gün Allah bana övgü kapılarını açacaktır. ġimdi bilmediğim, yapamadığım övgüleri
ben orada yapacağım..."21
Peygamberimiz (s.a.v.) Rabbini överken Ģöyle dua ederdi:
"Ben seni hakkıyla övemem. Sen kendini övdüğün gibisin."22
Ebû Bekir Ġbnü'l-Arabî Allah'ın isimlerinin “el-Hüsnâ” Ģeklinde güzellikle
vasıflandırılmasının sebeplerini Ģöyle sıralamaktadır:
a-Esmâ-i Hüsnâ Allah hakkında yücelik ve aĢkınlık ifade eder ve kullarda saygı hissi
uyandırır.

17 Bekir Topaloğlu, Esmâ-i Hüsnâ, D.Ġ.A. 11, 404.
18 Metin Yurdagür, Esmâ-i Hüsnâ, Marifet Yay. Ġstanbul, 1996, s. 24.
19 Ahmed, Müsned, I, 391, 452; Hakim, el-Müstedrek, I, 509.
20 Ahmed, müsned, 1,391.
21 Müslim, I, 183- 185.
22 Müslim, I, 352.
9
b-Zikir ve duada kullanılmaları halinde kabule vesile olur ve sevap kazandırır.
c-Kalplere huzur ve sükûn verir, lütuf ve rahmet ümidi telkin eder.
d-Bu isimleri bilip gerekleri ile amel etmek insana izzet ve Ģeref kazandırır.
e-Bu isimler Allah hakkında yeterli ve doğru bilgi edinmemize imkan hazırlar.23
Tirmîzî ve Ġbn Mâce'nin rivayet ettikleri hadislerde geçen Esmâ-i Hüsnâ sıralamasında
çok mükemmel bir kompozisyon vardır. Ġsimler rasgele ve geliĢigüzel bir Ģekilde sıralanmamıĢtır.
Esmâ-i Hüsnâ, tıpkı bir makale gibi giriĢ, geliĢme ve sonuç bölümünden oluĢmaktadır. Ayrıca her
isim bir önceki ve bir sonraki ile anlam ve muhteva bakımından bağlantılıdır. Her ismin hem kendine ait
anlamı var hem de bir önceki ve bir sonraki isimle beraber bir anlamı var. Biz bu çalıĢmamızda Allah'ın
isimlerinin anlam ve muhtevalarını açıklarken inĢallah bu ahenk ve insicama iĢaret edeceğiz.
4- Esmâ-i Hüsnâ ile ilgili tasnifler:
Esmâ-i Hüsnâ ile ilgili olarak çalıĢma yapan âlimlerimiz Allah'ın isimlerini kendi ilgi alanlarına
ve branĢlarına göre tasnif etmiĢlerdir. Genel olarak isimleri teknik, muhteva ve ilgilendikleri alanlar
açısından üç ana grupta incelemiĢlerdir.
a-Teknik açıdan yapılan sınıflandırmanın ilk örneği olarak alfabetik sıralama yöntemini
söyleyebiliriz. Abdulkadir el-Bağdâdî, el-Esmâ ve's-Sıfat adlı eserini alfabetik sıralama yöntemiyle kaleme
almıĢtır. Ayrıca Allah'ın isimlerini Ģekil bakımından isim, fiil, mastar, sıfat ve zarf olarak sınıflandırma
yapanlar da olmuĢtur. Esmâ-i Hüsnâ'yı sarf ve nahiv ilimleri açısından tasnife tâbi tutanlar da vardır.
b-Bazı Alîmler de Esmâ-i Hüsnâ'yı zat-ı ilâhiyyeyi nitelediğinden dolayı sadece Allah'a verilen,
münhasır kılınan isimler ve Allah'tan baĢkalarına da verilebilen isimler Ģeklinde sınıflandırmıĢlardır.
c-Esmâ-i Hüsnâ'yı muhteva yönünden Allah'ın zat, sıfat ve fiillerine göre sınıflandırmıĢlardır.
1-Esmâ-i Hüsnâ sahasında ilk çalıĢma yapanlardan biri olan Ebû Abdullah el-
Halîmî, meĢhur olan Esmâ-i Hüsnâ'yı muhteva yönünden beĢ ana grupta inceler.
a- Allah'ın varlığını ve ulûhiyyet sahibi olduğunu kanıtlayan isimler.
b- Her türlü Ģirk ve cahili anlayıĢı reddeden ve tevhit esasını ispat eden isimler.
c- Allah'ı birtakım yaratıklara benzemekten tenzih ve takdis ifade eden isimler.
d- YaratılıĢ gerçeğini konu alan isimler.
e- Kainatta Allah'ın hakimiyet ve yönetme yetkisini gündeme getiren isimler.24
2- Muhteva olarak Allah'ın isimleri Ģöyle bir tasnife de tâbi tutulmuĢtur:
a-Allah'ın zatı ile ilgili isimleri (14) /Allah, îlah, Rabb, Ehad, el-Vahid, es-Samed, el-Hayy, el-
Kayyûm, el-Kâim, el-Hâlık, el-Evvel, el-Âhir, Fa'âlun li Mâ Yurîd, Fâ'ilûn vb.
b-Allah'ın yaratma kavramı ile ilgili isimleri (lO): el-Hâlık, Bedîu's-Semâvâti ve'l-Ard,
Fâtıru's- Semâvâti ve'l-Ard, Fâliku'l-Habbi ve'n-Nevâ, el-Bâri, el-Musavvir, Muhyi'l-Mevtâ vb.

23 Bekir Topaloğlu, Esmâ-i Hüsnâ, D.Ġ.A. 11, 404.
24 Bekir Topaloğlu, Esmâ-i Hüsnâ, D.Ġ. A. 11,4
10