ERZURUM iSPiRLi KADIZADE MEHMED ARiF EFENDi ve ÖMER EFENDi SEMPOZYUMU

37 Pages·2016·1.64 MB·Turkish

ERZURUM iSPiRLi
KADIZADE MEHMED ARiF EFENDi ve
ÖMER EFENDi SEMPOZYUMU
(2-4 MAYIS 2014 ERZURUM)
----------------~~· --------------
-TEBLiGLER-
EDiTÖR
PROF. DR. ÖMER KARA
ERZURUM - 2014
Osmanlı Fetva Geleneği İçerisinde Kadızade Mehmed
ArifEfendi'nin Bahru'l-Fetavası ve
Oğlu İbrahim Ethem Efendi'nin Nehriyyetü'l
Mukayesesi
Fetavası'yla
Dr. Pehlul DÜZENLİ
Laleli Camii İmam-Hatibi-Fatih /İstanbul
------------~~~------------
Giriş
OsmanlıyaKadar Fetva Geleneğine Kısa Bir Bakış
o
Bir dini kabul edipJ uygulamaya başlamak, din haklandaki soru ve sorunlan
da beraberinde getirmektedir. İslam tarihinde, insanların diıU konulardaki soru ve
sorunlarına cevap arama geleneği Rasulullah (sav)'ı n "ahbirni"ya da "yes'elılnek" şek­
lindeki hadisleri ile başlamış, sonraki dönemlerde de gelişerek devam etmiştir.
Gerek Rasulullah (sav) ve gerekse sahabe döneminde, diıU konularda ~zellikle
de fetva konusundaki hassasiyetten dolayı farazi fi.kha pek rağbet edilmeyerek pratik
fikıh ile ilgilenil.miştir. Dolayısıyla bu iki dönemde fikıh, en azından şekil it1bariyle
fetvadan ibaret olmuştur.
Tablin ve tebe-i tablin döneminde farazi fikhın devreye girmesi ile fikıh ve fetva
bir dönem iç içe olmuş, ancak daha sonraki dönemlerde birbirinden ayrılarak bağım­
sız birer bilim dalı haline gelmişlerdir.
Fetvanın fi.k.ıhtan daha bağımsız bir bilim dalı haline gelmesi, bir fetva usıllü­
nün, daha yaygın tabiriyle Edebü'l-fetva türü eserlerin telifıne sebep olmuştur. Bu tür
eserlerde fetva ile ilgili hemen her meseleye yer verilerek, takip edilecek usıll ve edeb
ile ilgili değerlendirmeler ve tespitler yapılmıştır. Ebu Amr b. Salalı (ö. 643/1245)1;
en-Nevevi (ö. 676/)2; el-Karafi (ö. 684/1250)3; İbn Hamdan (ö. 695/1295)4; İbn
1 el-Feroti ve ihtilôfo'l-luıvleyn, Halep, 1999 (el-Mevsiiaf i tidtibi'l-ftroti içerisinde).
2 Adtibü'l-mıifti ve'l-müstefti, Halep, 1999 (ei-Mevsita fi tidtibi'/-ftroti içerisinde).
3 Tenbihiityetea'yyenü ale'l-müfti et-tefattunu lehti, Halep, 1999 (ei-Mevsria fi ôdöbi'l-ftroti içerisinde).
4 Sıfthi'l-ftroti ve'l-mıifii ve'l-mıistefti, Halep, 1999 (el-Mrosıia fi tidtibi'l-ftroti içerisinde).
2421 OSMANLI FETVA GELENE~! IÇERISINDE KADizADE MEHMED ARIF. .. i DR. PEHLUL DÜZENLI
Kayyım el-Cevziyye (ö. 7511350)5 ve el-Muradi {ö. 1206/1791)6 bunların başlıcala­
ndır.
Osmanlı dönemi fetva usG.l ve adabı Ue ilgili olarak, İbn Abidin'in (1252/1836)
Şerhu'l-menzume el-müsemmiı bi Uküdi resmi'l-müftt' adlı nsalesinin dışında rnüstakil
bir esere rasdarnış değiliz. Osmanlı rnüftülerinin fetva verirken takip ettikleri usG.l ve
adabı genelde fetvada el kitabı olarak hazırlanan fıkıh derlemelerinin Edebü'l-kadi
bölümlerinde görrnek mümkündür. Kadızade Mehrned Tahir Efeneli (ö. 1838)'nin
Mecrnuatü'l-fetavasındaki Resmü'l-rnüfti8 başlıklı değerlendirmesi bu tür çalışma­
lardan birisidir.
Biz burada konuyu başta Osmanlı Şeyhillislam ve müftülerinin uygulamaları
başta olmak üzere Kadızade Mehmed Efeneli (ö. 1173/1759-60)'nin Bahru'l-ftt!ıvlı'sı
ile torunu İbrahim Edhem'in (1190/1776) Nehriyetü'l-fetava'sındaki uygularnaların­
dan harekede bazı tespirlerde bulunmaya çalışacağız.
I-Osmanlı Fetva Geleneği
Osmanlı fetva geleneğini şu başlıklar altında özedememiz mümkündür:
1-Müsteftilerin fetvaya rnüracaadan, fetva sorma geleneği.
2-Meselenin fikhl/hukılki bir metin haline getirilişi, fetva şukkası.
3-Cevap bölümünün hazırlanması, "el-Cevab" kısmı.
4-Cevabın gerekçelendirilmesi, nukG.l kısmı.
A-Fetva Sorma Geleneği
Osmanlı fetva geleneğinde müftü efendilerin görev yerleri genelde kendi konak
lan olurdu. Çünkü Şeyhillisl3.rnların 1241/1826 senesine ve Yeniçeri ocağının kaldı­
rıldığı tarihe kadar müstakil daireleri yoktu. Şeyhillislam tayin edilen zatın oturmakta
olduğu konak müsait değilse münasip bir konağa çıkar ve bunun selarnlık ittihaz
edilen kısmında şeyhillislam dairesi erkanı bulunup meşihata ait işleri görürdü.
Şeyhillislıimların çuhadar, telhisçi, kethüda ve saire gibi maiyeti adamlanndan
başka başlannda fetva emini bulunan ve pek mühim bir daire olan fetva kalemi vardı.
5 Fe'lHİid tetea'lleku bi'l-fotva, Halep, 1999 (el-Mevsiia fl adabi'l-fttva içerisinde).
6 Ebhtis 'rlt Mesaü 'Ve jt'rlaid tetea'llekıı bi'l-fttva 'rle'l-miifti, Halep, 1999 (ei-Mt'rlsıia fl iıdöhi'l-fttva
içerisinde). ·
7 Mecmıiatü Re.saili'hni .Ahidin, Beyrut, ts., s.l0-52.
8 Süleymaniye Kütüphanesi, Esad 924, vr. 3a-b.
ERZURUM ISPIRLI KADizADE MEHMED ARIF EFENDI ve ÖMER EFENDI SEMPOZYUMU 1243
Bu dairede -müsevvid, mübeyyiz, m~beleci, .katip, mühür
dür ve müvezziler bulunurdu. 9
ı
Müsteftiler konağa gelir, sözlü ya da yazılı olarak so
rusunu soı:ar, müsevvid soruyu fıkhi mesele haline getirir,
fetva emini fetvayı bulur, .katipler yazar, fetva emini görür,
mübeyyiz temize çeker ve nihayet Şeyhillislama takdim
olunurdu. Şeyhülislam bunu talik kırması denilen kendi el
yazısıyla cevap kısmını imzalar, müvezzi de yerine verirdi.
Fetva meseleleri bir dua cümlesi ile başlar, o bölgede
uygulanan mezhebin imamlarının görüşüne göre soruya ce
vap vermesi istenilir, soru olabildiğince özet ve nazari bir
mesele şeklinde arz eclilirdi.
~üley~aniye Kütüphai:ı~si,
B-Fetvalan Cevaplama Geleneği: "el-Cevab" Bölü- Şehit All Paşa, 1()72, s. 2
mü .
.:
..- __ . --
Hazulanan soru metnine müftü efendi "el-Cevab -Al _., ~-
lahu a'lem-" diyerek kısa bir şekilde "olur-olmaz, caizdir-de
ğildir" şeklinde fetvayı verirdi.
Mesele toplumsal ya da siyasi açıdan .önem arz ediyorsa
ya da müsteftl detay bilgi istemiş ise el-Cevab bölümünde
konunun detaylarına ve hatta delillerine yer verilirdi.
Taşra müftüleri verdikleri fetvalara kaynak -nukul
göstermek zorunda iken, başkent müftüsü olan Şeyhillisam '
-bazı istisnalar olmakla b.irlikte-genelde kaynak göstermek :
zorunda olmazdı.
Sorulan mesele toplumda probleme dönüşmüş, müftü
ler arasında fetva ihtilafina sebep olmuş ise Ma'n1zat for
mülü devreye girer. Şeyhillislam o konudaki fıkhl yorumları
ve verilmiş fetvaları araştuu, uygun gördüğü bir görüş ya Sofya müftüsü Şeyh All
da fetvayı tercih eder, Divan'a sunar. Divan konuyu bir kez Efendi'nin fetva örneği. _
daha müzakere eder, nihai bir karar verir. Padişah tarafindan . ·.
(Süleymaniye Kütüphanesi,
onaylanır ve ilgili makamlara yayınlanarak, konu hakkında
fetva birliği sağlanırdı. ş·ehit Ali PaŞa, 286 7, vr. 1 b)
9 Uzunçarşılı, İsmail Hakkı,, Osmanlı İbniye Tejkilatı, Ankara, 1988; s.
195-196.
2441 OSMANLI FETVA GELENE~IIÇERISINDE KADlZADE MEHMED ARIF. .. ! DR. PEHLUL DÜZENLI
İbn Arabi'nin Fusılsu'l-hik.em adlı eserinin okunup okunamayacağı ile ilgili bir
problemin çözümü ile ilgili maruzat maddesi.
C-Fetvanın Temel Konuları
Fetva kaynaklanru.n hemen bütününde görüldüğü üzere, fetva mecmuaları iba
det hayatından muamelat ve ukılbata bütün konuları içermektedir.
Kaynaklarda yer alan meselelecin hangi sıklıkla meydana geldiği, verilen cevap
ların süreç içerisinde ne kadar değişip değişınediği ayrı bir inceleme konusudur. Bu
sürecin tespitinde çeşitli yöntemler uygulanabilmekle birlikte şu hususlardan da ya
rarlanılabilir:
1-Fetvaların "e~ahh-ı akval" üzere verilmesi esas olduğundan, Osmanlı fetvala
nndaki "esahh-ı akval"ın tespiti. Bunun tespiti için de şu eserlerin dikkade ele alın­
ması gerekir: Müeyyedzade (ö.922/1516), Mecmıla10, Kemalpaşazade (ö. 940/1534)
Mühirnmatü'l-müftin11, Aydıni (ö. 978/1570) el-Fetava'l-adliyye12, Çivizade (ö.
995/1587) Mecmıla13, Sakızi (ö. 1059/1649) Surratü'l-fetava14, Kadri efendi (ö.
1084/1674) Vakıat15, Ankaravi (ö. 1098/1687) Fetava16 ve Ataullah (ö. 1226/1811)
MecmılaP
2- "Bihl yüfta, aleyhi'l-fetva" vb. tabirlerle yapılan tercihler ki, bunlar genelde
fetva mecmıialarının kenar notlarında yer almaktadır.
10 Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 1109.
11 Süleymaniye Kütüphanesi, Çorlulu Ali Paşa, 280.
12 Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 1063.
13 Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 697.
14 Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 797.
15 Süleymaniye Kütüı-ıhanesi, Esad Efendi, 930.
16 İstanbulMüftülüğü Kütüphanesi, 123.
17 İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, 144.
ERZURUM lsPIRLI KADizADE MEHMED ARIF EFENDI ve ÖMER EFENDI SEMPOZVUMU 1245
3-"Fi zamanına" tabiriyle yapılan tercihler ki bunlar da genel olarak fetva metni
nin içerisinde geçmekle birlikte yer yer kenar naclarda da yer almaktadırl ar.
D-Fetvıin.ın Temel Problemleri
Osmanlı fetvasının temel problemlerinin tespiti, fetva mecmı1alarındaki mese
leler üzerinde yapılacak istatistiklere bağlı bir husustur. Biz burada fetva problem
lerinin bir çözüm modeli olan ma'rı1zat metinleri üzerinden bir tespitte bulunmaya
çalışacağız.
Ma'rı1zat metinleri denilince şüphesiz akla ilk gelen Şeyhillislam Ebussuı1d
Efendi (ö. 982/1574)'nin Ma'rı1zat'ıdır. Onun Ma'rı1zat'ına göre Osmanlı fetva prob
lemlerinin başlıcaları şunlardır:
1. Borçluların hapsi ve salıverilmesi.
2. Cami çevrelerinin gayrimüslimler tarafından kuşatılması.
3. Cuma namazı ve hutbeleri için naib nasbi.
4. Cuma namazlarında kılınan zuhr-i ahir ve bununla ilgili meseleler.
5. Din eğitim-öğretiminden ücret alma.
6. Dini hizmetierde ücret meselesi: Sadaka mı, sıla mı?·
7. Fail-i mechul cinayet davalarında diyet problemi.
8. Gayrirnüslimlerin kamu görevi alması: İhtisap memuru.
9. Gayrimüslimlerin kılık-kıyafet ve yaşam tarzlarından Müslümanlardan daha
gösterişli olmaya çalışmaları.
10. Gayrirnüslimlerin köle-cariye kullanmaları.
11. Hırsızlığa alışmış olanların durumları.
U. İbni Arabi problemi.
13. İstanbul'un fethi: Sulh ile mi savaşla mı?
14. Kaçak köleler.
15. Kadı tayinlerinden ehliyet (Ehliyet ve liyakat. Kütüb-i mu'tebereyi tetebbu edip
esahh-ı akvalı bulup bulamaması)
16. Kadınların iddet iddiaları.
17. Kayıp insanların mal ve mülklerinin hukuki durumu.
2461 OSMANLI FETVA GELENE~! IÇERISINDE KADizADE MEHMED ARIF• .• ı OR. PEHLUL DÜZENLI
18. Kocası kayıp kadınların nafaka problemleri.
19. Mahkemelere naib. tayini.
20. Malıkernelerin görev-görevsizlik sınırları.
21. Mecnunların evliliği.
22. Metrokat ve vazife taksimleri.
23. Mucize ve keramet tartışmaları.
24. Murtır-i zaman.
25. Namazgahlarda Cuma ve bayram nam~ı kılınmasında izn-i sultam problemi.
26. Nikahda mahkeme tescili ve gizli nikah problemleri.
27. Nikahta veli izni
28. Para vakıfları kuruluş ve işleyişi.
29. Savaşlarda garıimet: Köle ve cariye taksimi ve temellükü.
30. Sebb-i nebi problemleri.
31. Şahitlerde adalet problemi.
J
32. Şahitlere yem~ ettirilip ettirilmemesi.
33. Tahkimin geçerli olup olmadığı.
34. Tazrninat davaları: Sebep olanın hükmü.
35. T ımar arazilerinde "vakt-i hasad" meselesi.
36. Tırnar arazilerinin devri meselesi
37. Vakıflar: Çalışanların ücretleri, tamir giderleri, vakfiyelerin devam ya da iptali,
vakıf şartnamesinde "evlad-ı evlad" tabirinin kapsamı, vakıf mallarının satış ya da
istibdali, zarri vakıfların sahih olup olmaması, vakıfların yönetim ve teftişi.
38. Vefat sonrası mehir ödemesi: Artınlıp eksiltilmesi.
39. Vergi gaspları.
40. Yargıda mezhep problemleri: Mezhep değiştirme, farklı mezhep kadılarının ver
dikleri hükümleri.
41. Zimmi ve harbilerin şahitliği.18
18 Düzenli, Peblul, Ma'rıizat, İstanbul, 2013, s. 231-253.
E.RZURUM ISPIRLI KADızADE MEHMED ARIF EFENDI ve ÖMER EFENDI SEMPOZVUMU 1247
1-Fetvada mezhep problemi.
Osmanlı Devletinde fikıh ve fetvanın mezhep prensibine dayandığı bilinen bir
husustur. Uygulamada ise halk, fetva, yargı ve devlet olmak üzere dört ayrı biçimde
uygulandığı görülmektedir:
a-HalkAçısından
Şeyhillislam ve müftiler halkın bir mezhebe bağlanmasının gerektiğini vurgula
mış, mezhebe bağlılığın esaslarını tesbit etmiş, bir mezhebi bütünüyle değiştirrneğe
cevaz vermiş ancak, zaruret halinde bile olsa belirli bir meselede başka mezhebin
fetvasıyla ame l hususunda farklı fetvalar vermişlerdir. Bununla beraber mezhepsizliği
büyük veya küçük günahlardan saymamış, mezhepsiz birisinin başka bir engel olma
ması halinde şahitliğini geçerli saymışlardır.
b-YargıAçısından
Kadılar, bölgelerin tabi olduğu mezhebe göre tayin edilir, o mezhebin hüküm
lerine göre yargılar, aksi uygulama geçersiz sayılır, kadı tabi olduğu mezhebin en sa
hih görüşleri ile amel eder, şer'! deliller ile şer'i ahkamın tafsilatına vakıf olmayanlar
mezheb ve Şeyhülislam fetvalarının dışına çıkamazlardı. Ancak şer'i deliller ile şer'i
ahkamın tafsilatına vakıf olanların, fetva ve :fikhi görüşlerden kuvvetli ve gerekli gör-
dükleri ile amel etmelerine müsaade edilmiştir. ·
c-Fetva Makamı Açısından
Fetva müessesesinde ise bu makama gelecek adaylar, hazırlık safhasında, Şeyhü­
lislam fetva yardımcılığı görevine getirilerek, Şeyhülisl3.mın yanında hem staj görür
hem de geçmiş alimlerin fetvalarını ve muteber fikıh kitaplarını mutalaa ederek tec
rübelerini artınrlardı. Birçok fetva mecmuasının mukaddimesinde bu hususu belirten
ifadeler yer almaktadır.19
Göreve başladıktan sonra ise, önceden de ifade edildiği üzere, müftüler bu kay
naklara bağlı kalarak ve bu kaynakları delil göstererek fetva verirlerken, Şeyhülislam­
lar kaynak göstermez, fetvalarını da ya doğrudan edile-i şer'iyye ya da mezhebin ilk
kurucularının görüşlerine göre vermişlerdir. Yer yer müteahhir fakihlerin görüşleriyle
ilgili değerlendirmelerde de bulunmuşlardır ki bu hususlara ileride tekrar temas edi
lecektir.
Fetva makamında kaynak gösterme hususuna temas eden iki fetva maddesi şöy­
ledir:
19 Düzenli, İstanbul Mijftiilüğıi Kıitıiphanesinde Bulıman Me1i~at Feroa!arı, (Basılmaınış Yüksek Li
sans Tezi, Marmara U niversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Istanbul, 1995), s. 158-164.
l
2481 OSMANLI FETVA GELENE~! IÇERISINDE KAOizADEMEHMEO ARIF• • I OR. PEHLUL DOZENLI
"İftti ile memur olan zeyd-i müderrisin beratında esahh-ı akval ile amel edüb nakli n
yazasın deyu mukayyed_,!ken Zeyd akval-ı zaife ile fetva verüb ve nakil tahrir etmedü
günden ma ada ekser evkatda kitaba dahi muracaat etmeyiib hatır-ı ktisınna !tiyih olan
ile cevab verüb ekser mesailde hata eylese şer'an Zeyd 'e ne lazım olur? El-Cevab: Azi ve
iftadan hacr. Ketebehu Sadeddin u.fiye anhu. '120
"Hind zevci Zeyd ile mehri ve iddeti haz ile olmak. ilikadiyle nafak.a iddeti üzeri
ne bul olunduktan sonra Hindin Zeydden ham/i zuhur etse Hind vaz-i ham/ edince ...
Zeydden nafoka atmağa kadir olur mu? El-Cevab: Olur. Min Ali Efendi. Bu Jetvaya
nakil bulunmamışdır deyu itiraz olundu. Lakin fakir derim ki, Hind vak-i h u/'de hami/
ve gayr-i hami/ olduğunu ikrar etmeyüb iddet-i hayz ile olmak asıl ve ekser; vaz-ı hami
ile olmak gayr-i as/ belki hami hadis olduğundan iddeti hayz ile olmak ilikadiyle nafoka
iddeti üzerine bul olunduk.dan sonra Hind'in Zeydden ham/i zuhur etse Hind vaz-ı hami
edince ... Zeydden nafaka atmağa kadire olur mu? El-Cevab: Olur deyu Ali Efendi'nin
iflası vakıa mutabıkdır. Nukule müna.fi değildir. Heman itiraz kılfet-i tedebbürden naşi­
dir. Kadızade mürettibi hazihi'l-mecmua."21
d-DevletAçısından
Genel devlet politikalannı ilgilendiren hususlarda ise sosyal ve siyasal problemi
çözücü olana dikkat edilir, bu hususta mezhep uygulamasının dışına çıkılarak doğru­
" darı ayet, hadis ya da sahabe uygulamasına dayarulırdı. Bu husustaki en bariz örnekler
idam22 ve Kızılbaş23 fetvalarında görülmektedir.
2-Fetvada Kaynak Problemi
Tabiin döneminde başlayan mezhep oluşumu, fıkhl yorum ve fetvaların biri
kimiyle de külliyyatını oluşturmaya başlamış, zamanla da kendi terminoloji, sistem
ve metodolojisirıi meydana getirmiştir. Resmü'l-müfti, Adabü'l-fetva gibi isimlerle
arııları bu sistem ve metodoloji esasen fikıh ve fetva kitaplarının okunma, arılama ve
yorumlama üzerine odaklanmaktad.ır. Mezhep alimleri ve eserlerinin güvenilirliği,
ihtilaflı konularda yapılması gereken tercih ve tercih metodarı bu eserlerin üzerinde
durduklan diğer önemli konulardarıdır.
Kaynaklar üzerinde yapıları değerlendirmelerde, bir fikıh ve fetva eserinin kay
nak olabilmesi, içerisinde yer verilen görüş ve fetvaların dikkate alınabilmesi için ileri
20 Mecmua, Esad Ef., 3783, vr.138a. (Sadeddin Efendiaen 'Hoca Efendi' diye bahsedilen ve kendi-
sinden sıkça söz edilen bir mecmua)
21 Fetava-yı Kadıziıde, Esad Efendi, 921, vr. 76a, kenar notu.
22 Örnek olarak bkz: Muhyiddin Karamani'nin idam fetvası, Veli b. Yusuf, a.g.e., vr. 228b.
23 Örnek olarak bkz: Veli: b. Yusuf, a.g.e., vr. 222a-b.
ERZURUM ISPIRLI KADizADE MEHMED ARIF EFENDI ve ÖMER EFENDI SEMPOZYUMU j249
sürülen prensipleri, eserin müelliflnin tanınmaması, ifadelerinin çok veciz olması ve
sahih zayıf ayırımı yapmadan nakillerde bulunulması olarak özetleyebiliriz.24
Belirlenen bu kriterlerin, uygulamada ne kadar dikkate aLnıp alınmadığı ayrı
bir araş.tırma konusu olmakla beraber, biz burada ömeklendirme kabilinden olmak
üzere, Şeyhillislam Çatalcalı Ali Efend.i fetva.lannın, Muhammed Fıkh.i el-Ayni tara
fından yapılan nu.kül çalışmasında müracaat ed.ilen kaynakları sıralamakla yetinceğiz:
a-Müftü Kaynaklan
1. Abdurrahimb.Ebi'l-ishakel-Makd.isi(1037/1627-1104/1692),el-Fetava'r-Rahi:
n
rniyye Vakıati's-S adati'l-Hanefiyye.
2. Abdurrahman b. Ali, Müeyyedzade (860/1458-922/1516), Mecmılatü İb­
ni'l-Müeyyed.
3. Alaudd.in Ebubekr b. Mesud el-Kasarn (öl. 587/1191), Bedaiu's-Sanru'fi Terti
bi'ş-Şerai'.
4. Alaudd.in Muhammed b. Mahmud et-Tercumaru el-Mekki el-Harezrni (öl.
645/1247), Yetimetü'd-Dehr.
5. Alaud.in Mahmud b. Ubeydullah el-Mervezi (öl606/1209), el-Uddeh.
6. Ali b. Ahmed er-Razi (öl. 598/UOl), el-Mücteba Şerhu'l-Kudılri.
7. Ali b. Muhammed b. Ali, Seyyid Şerif el-Cürcani (740/1340-816/141_3), Şer­
hu's-Siraciyye.
8. Ali b. Muhammed el-Cemali el-Haneli {öl. 931/), Edebü'l-Evsiya. ; Muh
taratü'l-Fetava.
9. Bedrudd.in Mahmud Kadi Simavne (öl. 823/1420), Camiu'l-Fusılleyn, Nu
ru'l-Ayn fi İslah-i C3.mii'l-Fusı1leyn.
10. Burhanurldin (Burhanu'ş-Şeria) Mahmud b. Maze el-Buhan (öl. 616/1219),
Muhit-i Burharu, Tetlınmetü'l-Fetava, ez-Zehiretu'l-Burhfuüye, el-Veciz.
ll. Burhanurldin Ebu'I-Hasan Ali b. Ebi Bekr b. Abd.i'l-Celil el-Merğinaru (öl.
593/1197), el-Bidaye, el-Hidaye, Muhtaratu Mecmu'u'n-Nevazil, Tecnisü
Mezid.
24 ~bdülhay el-Leknevi, en-Nfrjiü'I-J!ebir whu Camiu's-Sağir Mukaddimesi, Beyrut, 1986, s. 26; İbn
Abidin, Htijiyetü &ddü'l-muhttir, Ist., ts., I, 65