Ermeni Diasporası ve Lobi Faaliyetlerinin Etkinliğine Yeni Bir Bakış

28 Pages·2014·0.41 MB·Turkish

Ermeni Diasporası ve mın kabulü konusunda ikna çalışmalarına çok önce-
den başlamış olan Ermeni grupları karşısında Türk
Lobi Faaliyetlerinin
devleti ve Türk lobisi sürekli savunma pozisyonunda
kalmıştır. Ermeni lobisi, ABD ve Fransa’da etkin
Etkinliğine Yeni Bir Bakış
olmakla beraber, bugün dünyanın dört bir yanına
yayılmış durumdadır. Ancak özellikle bu ülkelerde
Ermeni lobisinin diğer lobi gruplarına nazaran etki-
leme kapasitesinin daha yüksek ve yaygın olmasının
nedenleri nelerdir? Ermeni lobisinin izlediği yöntem
ve stratejilerin elde edilen sonuçlar üzerindeki etkisi
nedir? Bu çalışmanın amacı, dünya üzerinde olduk-
ça az bir nüfusa sahip olmakla beraber etkilerini kı-
talar ve yüzyıllar ötesi mesafeye ulaştırmayı başaran
Sedat Laçiner* Ermeni diasporası ve lobilerinin çalışmalarına büyü-
teç tutmak ve Türk lobisi başta olmak üzere Ermeni
Arzu Turgut**
gruplarına karşı faaliyet gösteren diğer lobilerin yolu-
nu aydınlatmaktır.
Anahtar Kelimeler: Diaspora, Ermeni Lobi-
si, Ermenistan, Soykırım, Türkiye.
Giriş
Ermeni tehciri, Ermeni diasporasının
1
Özet ve lobilerinin tüm dünya üzerinde, ancak
özellikle Avrupa ülkeleri ve Amerika Birleşik
Geçtiğimiz yüzyılın uluslararası alanda bü- Devletleri’ndeki (ABD) etkinliği nedeniyle
yük yankı uyandıran en tartışmalı ve çelişkili ko- bugün uluslararası alanda ‘soykırım’ denil-
nularından biri hiç şüphesiz 1915 Ermeni tehciri ve diğinde akla ilk gelen olaylardandır. 1944
soykırımı iddialarıdır. Ermeni diasporası, soykırım yılında ‘soykırım’ teriminin ortaya çıkışı bile
iddialarının temellerinin objektif bir göz ile araş- terimi ortaya atan Raphael Lemkin’in Ermeni
tırılmasına yanaşmamakta, yüzyıldır anlatılagelen
meselesinden ve Nazilerin yönetimi altında
travmatik hikâyelere inanmayı daha pragmatik bul-
yaşamını kaybeden Yahudilerden esinlenme-
maktadır. Ermeni soykırımı miti, diasporaya ortak
siyle mümkün olmuştur.1 9 Aralık 1948’de
acılardan doğan güçlü bir aidiyet ve dayanışma duy-
Paris’te toplanan Birleşmiş Milletler (BM)
gusu sunmaktadır. Ermeni diasporasının günümüz-
Genel Kurulu tarafından kabul edilen, 12
deki Ermeni devleti ile arasındaki yapay ilişkide de
Ocak 1951’de yürürlüğe giren ve Türkiye’nin
üzerinde uzlaştığı en önemli konu soykırım meselesi-
de 23 Mart 1950’de onayladığı Soykırım Su-
dir. Ermeniler, soykırım söz konusu olduğunda arala-
çunun Önlenmesine ve Cezalandırılmasına
rındaki anlaşmazlıklara aldırış etmeden omuz omuza
Dair Sözleşme (Convention on the Prevention
propaganda faaliyeti yürütebilmekte, bu davanın en
and Punishment of the Crime of Genocide),
ateşli savunucuları halini alabilmektedir. Ermeni di-
soykırım suçunu “ulusal, etnik, ırksal veya
asporasının içinden doğan lobi grupları, soykırımın
dinsel bir grubun kısmen veya tamamen or-
uluslararası alanda kabulünü sağlamak için hem 4
1
tadan kaldırılması amacıyla işlenen fiiller” 0
Türkiye hem de diğer devletler üzerinde baskı oluş- 0/2
6
turmaktadır. Geçmişin acılarını unutmaya ve yeni (*) Prof. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bi- YE
bir sayfa açmaya kodlanmış Türk tarafı karşısında (**) Ölimğrleetri mFa Gküölrteevsil,i sUi, lÇusalnaraakrkaasıl eİ lOişknisleekri zB öMlüamrt üÜniversitesi, İktisadi ve ÜRKİ
tarihsel düşmanlıklardan ve acılardan beslenen güçlü (1) İSdaarrai CBiolihmanle,r “FAa kBürliteefs iH, Uisltuosrlya roafr atshı eİ lAişrkmileern Biaönl üGmeünocide,” Social Nİ T
ve örgütlü bir Ermeni lobisi bulunmaktadır. Soykırı- Education, Cilt: 69, Sayı: 6, 2005, s. 337. YE
olarak tanımlamaktadır. Bu fiiller, belli bir olarak birçok düşünür, 1 milyondan fazla Er-
gruba mensup olanların öldürülmesi, grubun meni’nin sürgünde hayatını kaybettiğini iddia
mensuplarına ciddi surette bedensel veya zi- etmektedir.8 Ermeni nüfusuyla ilgili bu çeliş-
hinsel zarar verilmesi, grubun bütünüyle veya kili rakamlar, olayların meydana geldiği dö-
kısmen, fiziksel varlığını ortadan kaldıracağı nemde Osmanlı İmparatorluğu sınırları içeri-
hesaplanarak yaşam şartlarının kasten değiş- sinde yaşayan Ermenilerin sayısının, soykırım
tirilmesi, grup içinde doğumları engellemek iddialarının etkisini artırmak amacıyla yüksek
amacıyla tedbirler alınması ve gruba mensup gösterildiğini düşündürmektedir. 1915 yılının
çocukların zorla başka bir yere nakledilme- başında ülkede 2 milyon Ermeni’nin yaşadı-
si şeklinde sıralanmıştır.2 Ermeni savlarını ğının ileri sürülmesi, şimdiki sayının ise yal-
destekleyen bazı yazarlar, 1915-1917 yılları nızca 60.000 olduğu vurgulanarak Ermeni
arasında meydana gelen olayları “sistematik, nüfusundaki ‘dramatik düşüşe’ dikkat çekil-
önceden tasarlanmış, merkezi olarak plan- mesi bu çabanın ürünüdür.9
lanmış bir soykırım” olarak nitelemekte ve
Soykırımı tanımayan Türk tarafı ise
dönemin Osmanlı İmparatorluğu’nda ABD
Osmanlı Devleti toprakları üzerinde yaşa-
büyükelçisi olan Henry Morgenthau’nun
yan tüm Ermenilerin bile sayısının bu kadar
sürgün esnasında “Ermeni nüfusunun yok
yüksek olmadığını, Birinci Dünya Savaşı
edilmesinin” amaçlandığı şeklindeki görüşle-
esnasında 702.900 Ermeni’nin sürgün edil-
rine sıklıkla referansta bulunmaktadır.3 Buna
diğini ve 300.000’den daha azının yaşamını
karşılık, Ermenilerin de Birinci Dünya Savaşı
yitirdiğini belirtmektedir.10 Türk tarihçilerine
sırasında Osmanlı Türklerine ve Kürtlerine,
göre tehcir boyunca ölen Ermenilerin sayısı
genel olarak Müslümanlara karşı insanlık
10.00011 ile 350.000 arasında değişmektedir.
suçu işlediklerini ileri süren ve bunu tarihsel
2 Her iki tarafın da sayıyı oldukça az ya da çok
verilerle destekleyen yazarlar vardır.4
gösterme gayreti, konuya duygusal ve tepki-
Ermeniler, Ermeni soykırımının baş- sel yaklaşıldığına işaret etmektedir.12 Laçiner,
langıcı olarak kabul ettikleri 24 Nisan 1915 Ermenilerin soykırıma bakışını şu sözlerle
tarihinden itibaren Ermeni sivil liderlerin, özetlemektedir:
aydınların, doktorların, iş adamlarının ve sa-
(2) United Nations, Convention on the Prevention and Punishment
natçıların öldürüldüğünü ve ardından da Er- of the Crime of Genocide, Adopted by the General Assembly of
the United Nations on 9 December 1948. No. 1021. https://tre-
meni toplumuna yönelik soykırım planlarının
aties.un.org/doc/Publication/UNTS/Volume%2078/volume-78-I-
imparatorluğun tamamına yayıldığını iddia 1021-English.pdf
(3) Roger W. Smith et al., “Professional Ethics and the Denial of Ar-
etmektedir. Birçok yazar, Osmanlı İmpara- menian Genocide,” Holocaust and Genocide Studies, Cilt: 9, Sayı:
2, İlkbahar 1995, ss. 2-3.
torluğu tarafından Doğu Anadolu’dan gü-
(4) Bruce Fein, “Armenian Crime Amnesia?” The Washington Times,
neye sürgün edilen Ermeni erkeklerin idam 16 Ekim 2007; Ara Sanjian, “Armenia and Genocide The Growing
Engagement of Azerbaijan,” The Armenian Weekly, 26 Nisan
edildiğini ve birçok Ermeni kadın ve çocuğun 2008, s. 32.
(5) Cohan, ss. 336-337.
da sürgün sırasında açlık ve hastalıktan dolayı (6) Emil Souleimanov, “Armenian Genocide as an International Poli-
yaşam mücadelesini yitirdiğini ileri sürmekte- tical Phenomenon,” The New Presence, Sayı: 4, Güz 2010, s. 18.
(7) Rudolph J. Rummel, “Power, Genocide and Mass Murder,” Jour-
dir.5 nal of Peace Research, Cilt: 31, Sayı: 1, Şubat 1994, s. 5.
(8) Rachel Anderson Paul, “Grassroots Mobilization and Diaspora
Politcs: Armenian Interest Groups and the Role of Collective Me-
Ermeni tezine sempati duyan kay- mory,” Nationalism and Ethnic Politics, Cilt: 6, Sayı: 1, 2000, s. 28.
(9) W. Smith et al., s. 3.
naklardan derlenen tahminlere göre, Birinci
(10) Jennifer M. Dixon, “Defending the Nation? Maintaining Turkey’s
4 Dünya Savaşı esnasında gerçekleşen bu tra- Narrative of the Armenian Genocide,” South European Society and
1 Politics, Cilt: 15, Sayı: 3, 2010, s. 471.
0
0/2 jik olaylarda 800.000 ile 1,5 milyon Ermeni (11) Yusuf Halaçoğlu saldırılarda ölen Ermeni sayısının sadece 10.000
6 olduğunu iddia etmektedir. Ona göre geri kalan kayıplar doğal
YE yaşamını yitirmiştir.6 Bir başka kaynağa göre afet ve savaş koşullarına bağlı diğer nedenlerden (salgın hastalık-
ÜRKİ ise Ermeni soykırımında ölenlerin sayısı 1,4 ldairğ, eyre nteerdseizn lbeersdleenn mvee avfse.)tl ekradyenna köllaennm Earkmtaednıir .s aHyaıslıa ç1o0ğ0l.u0’0n0a cgiövrae-
T milyondur.7 Ölen Ermenilerin sayısı konu- rındadır.
Nİ (12) Sedat Laçiner, Ermeni Sorunu, Diaspora ve Türk Dış Politikası,
YE sunda tahminler farklılık gösterirken genel (Ankara: USAK, 2008), s. 35.
Diaspora Ermeni milliyetçiliği soykırım litikasının ana unsurlarındandır,” şeklindeki
iddiasını uzunca bir süre tek taraflı ola- açıklaması, bu hedef doğrultusunda faaliyet
rak dünyaya ve kendisine anlatmıştır. gösteren lobinin çalışmalarına dikkat çek-
Neredeyse hiçbir meydan okuma olmak- mektedir. Ermeni lobilerinin geçmişi kabul
sızın tekrarlanan pek çok önyargı zaman- ettirme üzerinden geleceğe yönelik yaptıkları
la bilimsel bilgi gibi algılanır olmuştur. planlar ise soykırım tanınsa bile Ermeni ta-
Bunda Türkiye’nin de kabahati büyük- leplerinin sona ermeyeceği hususunda kaygı
tür. Ermeniler açısından asıl sorun ise uyandırmaktadır.15 Ermeni lobisi, sürekli tat-
soykırım iddialarının artık iman konusu
min edilmeyi bekleyen talep, istek ve hayaller
haline gelmiş olmasıdır. Tıpkı dini inanç-
eşliğinde uzun soluklu ve sebatkâr bir çalış-
larda olduğu gibi siyasi iman konuların-
mayla faaliyetlerini sürdürmektedir.
da da imanınızı sorgulamanız söz konusu
olamaz. İyi bir dindar için Tanrı’nın var- Ermeni lobisinin, özellikle ABD ve
lığı tartışma konusu dahi olmaz. Tıpkı Fransa gibi ülkelerde sözde Ermeni soykırımı
bu örnekte olduğu gibi iyi bir Ermeni ile ilgili bir takım siyasi ve ekonomik kaza-
milliyetçisi için 1915 olaylarının soykı- nımlar elde ettiğine dair güçlü kanıtlar bu-
rım olup olmadığını tartışmaya açmak lunmaktadır. Örgütlü bir yapıya sahip olan
dahi adeta kabul edilemez bir günahtır. ve Türkiye aleyhtarı başka gruplar tarafından
… Ortada tartışma götürmeyecek kadar da desteklenen Ermeni diasporası ve diaspo-
sertleşmiş bir iman vardır. İmanlar tartış-
ranın içinden çıkan Ermeni lobisi, kendisine
maya açıldığı anda zayıflarlar. İmanını
karşı faaliyet yürüten diğer lobi grupları kar-
sorgulamaya başlayan bir dindar ya da
şısında göreli bir başarıya sahiptir. Ermeni
radikal siyasi bu noktadan sonra sürekli
lobisinin görüş ve iddialarının, tüm dünya
olarak tavizler vermeye başlar. Soykırım üzerinde, ancak özellikle de belirli ülkelerde 3
düşüncesinin Ermeni zihninde bu tür bir
yaygınlık ve etki kazanmasının nedenleri ne-
imana dönüşmüş olması Türkiye açısın-
lerdir? Ermeni lobisi bu etkinliği elde etmek
dan bir yönüyle önemli bir dezevantaj-
ve devam ettirmek amacıyla ne tür araç ve
dır.13
stratejiler kullanmaktadır? Ermeni lobisinin
Ermeni soykırımının uluslararası alan- faaliyet gösterdiği ülkelerin dış politikaları
da bu kadar fazla tanınmasının ve siyasetçi- üzerindeki etkisi nedir? Lobinin karşılaştığı
lerden tarihçilere geniş bir yelpazede tartışma güçlükler nelerdir? Tüm bu sorular, ölçme
konusu olmasının arkasında şüphesiz Ermeni ve değerlendirilmesi oldukça zor olan, ancak
diasporasının etkili lobi faaliyetleri yatmak- Ermeni meselesi gibi yaklaşık yüz yıldır gün-
tadır. Diasporanın öncülüğünde gelişen Er- demden düşürülmeyen bir konunun yarattığı
meni lobisinin amacı, soykırım iddialarının uluslararası etkinin anlaşılması açısından bü-
kabulüyle Türkiye’yi uluslararası alanda zor yük önem arz etmektedir. Ermeni lobisinin
durumda bırakmak ve ilerleyen dönemlerde çalışmalarının arkasındaki temel motivasyon
tazminat ve toprak taleplerinde bulunma- ve politikayı anlamak, Ermeni iddialarına
nın yolunu açmaktır.14 Sovyetler Birliği’nin karşı mücadelesini sürdüren Türk lobisi için
dağılmasıyla 1991’de bağımsızlığını kazanan de öğretici olacaktır. Bu çalışmada ilk olarak,
Ermeni devleti ve yaklaşık yüz yıldır yurtdı- Ermeni toplumunun örgütlenme faaliyetleri
şında yaşayan Ermeni diasporası, bu amaç ve Ermeni lobi grupları ele alınacaktır. Ardın-
4
1
doğrultusunda birlikte hareket etmektedir. dan Ermeni lobisini motive eden psikolojik 20
0/
6
Nitekim en etkili Ermeni lobilerinden olan (13) Ibid., s. 577. YE
Amerika Ermeni Asemblesi (Armenian As- (14) Şenol Kantarcı, Amerika Birleşik Devletlerinde Ermeniler ve Ermeni Kİ
Lobisi, (İstanbul: Aktüel, 2004), s. 170. ÜR
sembly of America - AAA) Başkanı Ross Varti- (15) İsmet Binark, “Ermeni Meselesi ve Asılsız Soykırım İddiaları,” T
içinde Samiha Ayverdi, Türkiye’nin Ermeni Meselesi, (İstanbul: Nİ
an’ın “Soykırımın tanınması, Ermeni dış po- Kubbealtı, 2007), ss. XLVIII-XLIX. YE
faktörler üzerinde durulacak ve ardından grupları mobilize etmede ve aralarında daya-
diasporanın ABD ve Fransa’ya yönelik lobi nışma oluşturmada oldukça önemli bir role
faaliyetleri üzerinden Ermeni lobisinin etkin- sahiptir. Bununla birlikte Ermeni lobisinin
liğinin nedenleri sorgulanacaktır. sözde Ermeni soykırımının kabul ettirilmesi
üzerinden bugüne kadar yürüttüğü çalışma-
lar, genellikle Türk savlarını yalanlama ve
Ermeni Diasporasının Örgütlenme
Türk imajını zedeleme gayesi güttüğü için
Faaliyetleri ve Ermeni Lobi Grupları16
yıkıcı lobi faaliyetleri kapsamında değerlen-
Algıların yönetilmesinin giderek daha dirilebilir. Ermeni lobisinin kökenleri, 19.
fazla önem kazandığı günümüz dünyasın- yüzyılın başlarına kadar uzanmaktadır. İlk
da kişiler, gruplar ya da kurumlar, belli bir Ermeni toplumu olan Hınçak Devrim Partisi
konu üzerinde görüşlerini yaymak, kabul et- (Hunchakian Revolutionary Party), Taşnak-
tirmek veya arzu ettikleri bir imajı yaratmak lara ait olan Ermeni Devrimci Federasyonu
ve desteklemek amacıyla lobicilik faaliyetle- (Armenian Revolutionary Federation - ARF)
rine daha fazla ağırlık vermektedir. Lobiler, ve Ramkavar Partisi (Armenian Democratic
devlet yönetimini elinde bulunduranlar üze- Liberal Party - ADL) gibi farklı siyasal parti-
rinde çeşitli yollardan etkinlik sağlayarak, ler etrafında bir araya gelmiş bir oluşumdur.20
karar alıcıları yönlendirmek amacıyla faaliyet 1918’de Ermenistan’da Taşnak yönetiminin
gösteren gruplar ya da kuruluşlardır.17 Gü- sona ermesi ve yerini Sovyet yönetiminin
nümüzde en yaygın ve güçlü lobilerden biri, alması, ülkede “Sovyet yanlıları” ve “Sovyet
aynı etnik kökene sahip kişilerin lobi faali- karşıtları” olmak üzere iki grubun ortaya çık-
yetlerinden oluşan etnik lobilerdir. Sistem masına neden olmuştur.21 Taşnaklar, Sovyet
içinde diplomatlardan daha esnek bir şekilde yönetimini tamamen reddederken kendile-
4 faaliyet gösterebilen etnik lobiler, hedef ve rini sosyal demokrat olarak gören Hınçaklar,
çıkarları doğrultusunda davalarını kabul et- Ermenilerin en güçlü müttefiki olarak Rusları
tirmek amacıyla bulundukları ülkelerde ikna görmüşlerdir. Liberal görüşe sahip Ramka-
faaliyetlerine odaklanmaktadır. Örneğin et- varlar ise Sovyet yönetimi altındaki güçlü bir
nik lobilerin en etkili olduğu ülkelerden biri Ermenistan’ı Türk tehdidi altında ezilen zayıf
olan ABD’de Ermenistan, Yunanistan, Çin, bir Ermenistan’a tercih etmişlerdir.22
Hindistan, İsrail, Tayvan, Ukrayna ve İrlanda
Ermeniler, henüz Washington’da ken-
gibi ülkelerden gruplar, kendi çıkarları doğ-
di etnik lobilerini oluşturmadan önce Ermeni
rultusunda Washington’ı etki altına almaya
meselesi üzerine ilk siyasi faaliyetler, genellik-
çalışmaktadır.18 Etnik kökene dayalı lobi ak-
le Ermeni kökenli olmayan kişiler tarafından
tiviteleri, lobinin savlarının yayılması ve rakip
yürütülmüştür. ABD’deki ve İngiltere’deki
grupların savlarının karalanması olmak üzere
kiliseler, Ermenilere yardım amacıyla para
iki şekilde yürütülmektedir. En geleneksel ve
zarar vermeyen haliyle, etnik lobiler kültürel, (16) Bu konuda ayrıca bkz: Kamer Kasım & Sedat Laçiner, The Arme-
nian Diaspora, in France, the United Kingdom, Germany and Austra-
tarihsel, siyasi ve finansal alanlarda kendi et-
lia, (London and Ankara: TEIMK, 2003); Sedat Laçiner & İhsan
nik kökeninden olanları desteklemektedir. Bal, “İngiltere Ermenileri, Lobicilik ve Ermeni Sorunu,” Ermeni
Araştırmaları, Sonbahar 2002, Cilt: 2, Sayı: 7, ss. 71-124; Anny
Bu şekildeki lobicilik faaliyeti rakip gruplara Bakalian, Armenian Americans, From Being to Feeling Armenian,
(New Brunswick, NJ: 1993).
doğrudan zarar vermediği için “yapıcı” ola-
(17) Seyfettin Aslan, “Siyasal İktidarı Etkileme Yöntemlerinden Biri
rak nitelendirilmekte, rakip lobilerin imaj ve Olarak Lobicilik,” Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,
2009, Cilt: 23, s. 2.
4
1 savlarına zarar vermeyi hedefleyen ikinci tür (18) John Newhouse, “Diplomacy, Inc. The Influence of Lobbies on
0
0/2 lobicilik ise “yıkıcı” olarak nitelendirilmekte- U.S. Foreign Policy,” Foreign Affairs, Cilt: 88, Sayı: 3, Mayıs/Hazi-
6 ran 2009, s. 73.
YE dir.19 (19) Kaan Sahilyol, “Turkish Image and Anti-Turkish Lobbies in Euro-
Kİ pe,” Marmara Journal of European Studies, Cilt: 16, Sayı: 1-2, 2008,
ÜR ss. 92-93.
T Ermeni diasporası ve onun içinden (20) Kantarcı, ss. 170-171.
Nİ (21) Laçiner, Ermeni Sorunu, Diaspora…, s. 87.
YE doğan Ermeni lobisi, yurtdışındaki Ermeni (22) Ibid., s. 114.
kampanyaları düzenlemiş ve bu kampanyalar tan’dan gelen göçlerin ilk adresi ABD, ikinci
finansal açıdan Ermenilerin elini rahatlatmış- adresi ise Fransa olmaya devam etmiştir. An-
tır. Soykırım tartışmalarının doğmasına ne- cak Ermeni diasporasının Fransız ve Ameri-
den olan 1915 olaylarından sonra ABD’deki kan Ermenilerinden oluştuğunu düşünmek
Ermeniler, diğer gruplardan da destek ala- yanıltıcı olur. Günümüzde birçok ülkede
rak Türkiye ve ABD arasında ekonomik ve bulunan Ermeni diasporası, küresel bir ni-
diplomatik ilişkilerin kurulmasını önlemek telik arz etmektedir. Kıbrıs ve Lübnan’da da
amacıyla birlikte hareket etmeye başlamış- hatırı sayılır bir Ermeni nüfus bulunmakta-
tır.23 1923 yılında Lozan Antlaşmasına Karşı dır.28 Rusya ve Gürcistan’da da büyük Erme-
Amerikan Komitesi (American Committee ni toplulukları vardır.29 Ayrıca yurtdışındaki
Opposed to the Lausanne Treaty), Ermeni Ermeniler, iş dünyasında oldukça başarılıdır
azınlığa yönelik bir madde içermediği gerek- ve sosyal, ekonomik ve siyasi yönden de iyi
çesiyle Türkiye ve ABD arasında imzalanan örgütlenmiş ulusal topluluklar oluşturmuşlar-
ikili antlaşmanın Kongre’de reddedilmesinde dır.30 Ermeni diasporası, sayıca fazla olmasa
etkili olmuş ve böylelikle Ermeni lobisi başarı bile girdikleri toplumdaki ekonomik, kültürel
hanesine ilk artısını eklemiştir.24 Taşnaklar’ın ve siyasi yaşam içinde aktif rol oynayabilmek-
1920’ler boyunca Ermenistan dışına çıkmak tedir. Bir yandan kendi kimliklerini koruma
zorunda kalmasıyla Ermeni diasporası daha becerisi gösteren Ermeniler, diğer yandan
fazla siyasi nitelik kazanmıştır. Taşnaklar, yaşadıkları topluma kolaylıkla entegre olabil-
yurtdışında geçirdikleri uzun yıllar neticesin- mişlerdir.31 Bununla birlikte Ermeni diaspo-
de diasporanın artık geçici bir yer olmadığını rasının bütün bu ülkelerde veya ülkelerin iç-
kanıksamaya başlamışlardır. Bununla birlikte lerinde tek vücut olarak hareket ettiğini ileri
birçok Taşnak, memleketlerinden ayrılarak sürmek de yanlış olur. Ermeni etnik toplumu,
5
bazı konularda ortak hareket etse de tarihsel,
geldikleri ülkeleri en azından söylem düze-
coğrafi, kültürel ve siyasi nedenlerle kendi
yinde “vatan” olarak görmemekte, buraların
aralarında bazı bölünmeler yaşamıştır. Bu ay-
kendilerine ancak bir “mezar” olabileceğini
rışmalar, siyasi partilerde, kiliselerde, okullar-
ileri sürmektedir.25 Ermeni diasporası bu va-
da, basında, yardım kuruluşlarında ve sosyal
tan özlemi sayesinde milliyetçi hislerini canlı
kulüplerde ve hatta lobicilik yapan kuruluşlar
tutmayı başarabilmiş ve davalarını başkaları-
arasında bile kendini göstermiştir.32
na anlatacak motivasyonu sürekli kılmıştır.
Günümüz itibariyle Ermeni lobi faa-
Yeryüzünde yaşayan tüm Ermeni nüfu-
liyetlerinde öne çıkan iki örgüt vardır. Bun-
sun azlığı düşünüldüğünde (6,5 milyon26 kimi
lardan ilki olan ve kuruluşu 1918’e uzanan
kaynaklara göre ise 7-8 milyon27) bu küçük
Amerika Ermeni Ulusal Komitesi (Armenian
grubun bu kadar etkili olması, propaganda
faaliyetlerini oldukça etkin bir şekilde yürüt- (23) Kantarcı, ss. 170-171.
(24) Füsun Türkmen, “Turkish-American Relations: A Challenging
mesinden kaynaklanmaktadır. Yaklaşık 5 mil-
Transition,” Turkish Studies, Cilt: 10, Sayı: 1, 2009, s. 116.
yon Ermeni, eski Sovyetler Birliği ülkelerin- (25) Laçiner, Ermeni Sorunu, Diaspora…, ss. 87-90.
(26) Samim Akgönül, “The Armenian Community of France and Tur-
de bulunmaktadır. Bunların 3,5 milyonu ise key: Propaganda and Lobbyism,” Review of Armenian Studies,
Cilt: 1, Sayı: 3, 2003.
Ermenistan sınırlarında yaşamaktadır. Geri
(27) Bahar Baser & Ashok Swain, “Diaspora Design versus Homeland
kalan 1,5 milyon Ermeni, diasporayı oluştur- Realities: Case Study of Armenian Diaspora,” Caucasian Review of
International Affairs, Cilt: 3, Sayı: 1, Kış 2009, s. 52.
maktadır. 800.000 kişiyle ABD, toprakların- (28) Akgönül.
4
(29) Maria Koinova, “Diasporas and Secessionist Conflicts: The Mo- 1
da en fazla Ermeni nüfus barındıran ülkedir. bilization of the Armenian, Albanian and Chechen Diasporas,” 0/20
Ethnic and Racial Studies, Cilt: 34, Sayı: 2, s. 338. 6
Avrupa’daki en kalabalık ve etkili Ermeni (30) Tatoul Manaseryan, “Diaspora The Compatitive Advantage for YE
topluluğu ise Fransa’dadır. Bugün Ermeni Armenia,” Armenian International Policy Research Group, Working Kİ
Paper No. 04/14, Ocak 2004, s. 5. ÜR
asıllı Fransız vatandaşlarının sayısı 350.000- (31) Deniz Altınbaş, “Avrupa Birliği Kurumlarında ‘Ermeni Meselesi,’” T
Ermeni Araştırmaları, Sayı: 39, s. 137. Nİ
400.000 kadardır. 1991’den sonra Ermenis- (32) Kantarcı, s. 170. YE
National Committee of America-ANCA)33 en National Institute) gibi araştırma enstitüleri
büyük ve en etkili Ermeni taban örgütlenme- lobicilik faaliyetlerine destek vermektedir.39
sidir.34 Bu örgütlenme, yerel, ulusal ve ABD Ermeni lobisi, Amerika Ermeni Assemble-
dışı örgütler ağından oluşmaktadır. Amerika si’nin yayınlarından olan Daily News Report
Ermeni Ulusal Komitesi liderleri, Ermeni from Armenia, Armenia This Week, Assembly
siyasi partisi olan Ermeni Devrimci Federas- This Week, Special Report on Armenia, Arme-
yonu veya Taşnak Partisi ile de yakın ilişki nia Factbook, Armenian Assembly Issue Brief,
içerisindedir.35 Ermeni Devrimci Federasyo- The Armenian Mirror-Spectator ve Monthly
nu, Amerika Ermeni Ulusal Komitesi’ni po- Digest of News from Armenia gibi yayınlar ara-
litik olarak destekleyen partidir; Komite’nin cılığıyla etkisini duyurmaktadır. Bu yayınlar,
altyapısını ve programını oluşturmakta ve Kongre üyelerine ve yürütme bürokrasisine
faaliyetlerini yürütmektedir.36 İkinci olarak, de ulaştırılmaktadır. Amerika Ermeni As-
Amerika Ermeni Assemblesi (Armenian As- semblesi, Kongre üyelerine düzenli olarak
sembly of America-AAA), Amerikalı Erme- Assembly Action isminde bir newsletter yol-
niler arasında Ermeni meselesine olan ilgiyi lamaktadır. Kongre ile ilişkilerde bu yayınlar
artırmak, Amerika’da yaşayan Ermenilerin etkili olmakla birlikte Ermeni lobisinin özel-
ABD siyasi sistemine katılımını teşvik etmek likle tercih ettiği yöntemlerin başında yüzyü-
ve Ermenistan ve Dağlık Karabağ’da insani ze görüşmeler gelmektedir. Bunların yanısıra
ve kalkınma programlarına katkı sağlamak Ermeni lobisini destekleyen örgütler arasın-
amacıyla 1972 yılında kurulmuştur.37 Ame- da Uluslararası Af Örgütü (Amnesty Interna-
rika Ermeni Ulusal Komitesi daha çok halk tional), Uluslararası İnsan Hakları Örgütü
temelli bir lobicilik hareketi iken Amerika (International Human Rights Organization) ve
Ermeni Assemblesi genellikle seçkinlerin yer Amerika Kürt Ulusal Kongresi (Kurdish Na-
6
aldığı ve Ermeni asıllı Amerikalılar tarafın- tional Congress) gelmektedir.40 Ayrıca Ermeni
dan desteklenen etnik bir gruptur. Amerika diasporasının Yunan, Rum ve Kürt gruplarıy-
Ermeni Assemblesi genellikle Amerika’da la Türkiye aleyhtarlığı üzerinden yakın ittifak
yaşayan Ermenileri ilgilendiren meselelerle içinde olduğu bilinmektedir.41
meşgul olurken, Amerika Ermeni Ulusal Ko-
Amerikan-Ermeni lobi grupları, Erme-
mitesi ise diasporayı dünya çapında bir ara-
ni hükümeti ile resmi bir bağa sahip değildir
ya getiren büyük bir örgütün parçasıdır. Bu
ve kendilerini genellikle Ermenistan’da daha
uluslararası örgüt, sadece diasporanın üyele-
milliyetçi gruplarla ilişkilendirmektedir. Ame-
rini mobilize etmekle kalmamakta, aynı za-
rika Ermeni Assemblesi ve Amerika Ermeni
manda Ermenistan Cumhuriyeti’ndeki siyasi
Ulusal Komitesi gibi lobi gruplarının amacı,
sistemi de etkilemeyi amaçlamaktadır. Bazı
Amerikan-Ermeni topluluğu için önem arz
farklılıklara rağmen her iki grup da Ermeni
eden meselelerde Amerikan dış politikasını
soykırımı konusunda Kongre üyelerinin bilgi-
etkilemektir. ABD-Ermenistan ilişkilerinin
lendirilmesi ve soykırımın resmi olarak tanın-
ması ile ilgili lobi yapmaktadır.38 Her iki lobi (33) David King & Miles Pomper, “The U.S. Congress and the Con-
tingent Influence of Diaspora Lobbies: Lessons from U.S. Policy
grubu da 1915 Ermeni soykırımı konusunda
Toward Armenia and Azerbaijan,” Journal of Armenian Studies,
kamuoyunda farkındalık yaratmayı amaçla- VIII, 1, Yaz 2004.
(34) Armenian National Committee of America, About the Anca,
maktadır. http://www.anca.org/ancaprofile.php
(35) Paul, s. 30.
4
01 (36) Kantarcı, ss. 173-174.
0/2 Amerika Ermeni Ulusal Komitesi ta- (37) Armenian Assembly of America, About Us, http://www.aaainc.org/
E 6 rafından 1982 yılında kurulan Zoryan Ens- index.php?id=2
Y (38) Paul, s. 31.
Kİ titüsü (Zoryan Institute) ve Amerika Ermeni (39) Türkmen, s. 116.
R
Ü (40) Tayyar Arı, Amerika’da Siyasal Yapı Lobiler ve Dış Politika Türk,
Nİ T Assemblesi tarafından 1997 yılında temelleri YEutknialenr,i ,E (rİmsteannib, uİslr:a Aill fvae, A19ra9p7 )L, osb. i2le7r7in. in ABD’nin Dış Politikasına
E atılan Ermeni Ulusal Enstitüsü (Armenian
Y (41) Türkmen, s. 116.
geliştirilmesi, Dağlık Karabağ-ABD ilişkile- lardan dolayı Türk devletinden maddi ma-
rinin iyileştirilmesi ve Ermeni soykırımının nevi tazminat talep etmek ve Doğu Anadolu
kabul edilmesi bu meseleler arasındadır.42 üzerindeki toprak taleplerine ulaşmak.46
Ermeni diasporası, Türkiye’ye karşı sözde
Sözde Ermeni soykırımının 50. yılı
soykırım iddialarının yanı sıra Azerbaycan ile
olan 1965 sonrasında Ermeni diasporasından
yaşanan Dağlık Karabağ sorunundan da bes-
bazı grupların mobilizasyonu hız kazanmıştır.
lenmektedir.
Bu hareketlenmenin neticesinde, 1970’lerde
Diaspora, her iki meselede de ezilmiş Ermeniler arasında iki farklı yaklaşım ortaya
millet imajı yaratarak uluslararası kamuoyu- çıkmıştır. İlk olarak, Ermeni davasına sempa-
nun desteğini almaya ve kurban olmuşluk/ ti duyan bireyler ve gruplar, diğer devletlerin
mağduriyet (victimization) algısını yaymaya Ermeni soykırımını tanımaları için siyasi çaba
çalışmaktadır. Ermeni lobisi, bir yandan Er- göstermeye başlamıştır. İkinci olarak, bazı-
menilerin kimliklerini, kültürlerini, tarihleri- ları ABD ve Fransa gibi ülkelerde 1975’ten
ni, edebiyatlarını korumaya çalışırken diğer 1983’e kadar sürecek terörizm faaliyetlerine
yandan Azerbaycanlıları da dâhil ettikleri başvurarak Ermeni meselesinde ilerleme elde
olumsuz Türk imajı aleyhine propaganda etmeyi ummuştur.47 Bu dönemde radikal Er-
faaliyetleri yürütmektedir.43 Etnik ve dilsel meni örgüt olan Ermenistan’ın Kurtuluşu için
bağlarından dolayı Azerbaycanlılara da olum- Ermeni Gizli Ordusu (Armenian Secret Army
suz Türk algısıyla yaklaşma eğiliminde olan for Liberation of Armenia - ASALA), Türk dip-
Ermenilerin düşmanlık içeren Türk karşıtı lomatlara ve yurtdışındaki Türk varlıklarına
duyguları, Ermeniler arasında yüksek düzey- saldırmıştır. Grubun asıl amacı ise Türk dev-
de sosyal uyumun yakalanmasını ve birlikte letinin Ermeni soykırımını tanıması için baskı
hareket etmelerini sağlamıştır.44 oluşturmaktır. ABD’de 24 Ocak 1973’te iş- 7
lenen Santa Barbara cinayetiyle başlayan ve
Ermeni diaspora kimliği ve kurumları, 1970’lerde daha yoğun şiddetle harmanlanan
büyük ölçüde 1915 soykırımıyla ilişkilendi- tüm bu baskılara rağmen, Türkiye Ermeni
rilen eski nesil tarafından tanımlanmıştır.45 soykırımını reddeden politikasından taviz
Ermeni lobisinin nihai amacı, sözde soykı- vermemiştir. Ankara, terör olayları meydana
rımı ABD Senatosu’nda kabul ettirmek ve geldiğinde genelde tepkisel davranmış, sal-
ardından diğer ülkelerin parlamentoları ta- dırıları kınamış ve yurt dışında çalışan Türk
rafından da tanınmasını sağlamaktır. Ermeni diplomatları ve hükümet kurumları için gü-
lobisi, Türk devletine ‘1915’te 1,5 milyon Er- venlik önlemlerini artırmıştır. Türk diplomat-
meni’nin soykırım sonucu öldürüldüğü’ iddi- lar uluslararası alanda bu iddiaları her fırsatta
alarını kabul ettirmeyi, Türk devletine özür yalanlamıştır.48
diletmeyi ve tazminat ödetmeyi, Doğu Ana-
dolu’da ‘Batı Ermenistan’ olarak niteledikleri
Propaganda Aracı Olarak Terör
toprakların kendilerine verilmesini sağlamayı
amaçlamaktadır. Nitekim 1998 yılında Türk Terör, Ermeni lobisinin temel karakte-
Amerikan Dernekleri Birliği (Assembly of Tur- ristiği olmamakla birlikte, diasporada yoğun
kish American Associations-ATAA) Başkanı bir şekilde sürdürülen ve çok küçük yaşlar-
Tamer Açıkalın da Ermenilerin kısa ve uzun dan itibaren başlayan düşmanlık, hatta belki
sürede uygulamaya koydukları hedeflerini şu
4
(42) Rachel Goshgarian, “Breaking the Stalemate: Turkish-Armenian 01
şekilde sıralamıştır: Terör faaliyetleriyle de Relations in the 21st Century,” http://esiweb.org/pdf/esi_turkey_ 0/2
tpq_id_46.pdf 6
harekete geçirilmeye çalışılan Ermeni milli- E
(43) Kantarcı, s. 185. Y
yetçiliğinin yeniden canlanmasını sağlamak, (44) Souleimanov, ss. 19-20. Kİ
R
(45) Koinova, s. 338. Ü
Ermeni soykırımının uluslararası alanda ta- ((4467)) KIbaindt.,a rsc. ı1, 7ss2. 190-191. Nİ T
nınmasını sağlamak, geçmişte yaşanan olay- E
(48) Dixon, ss. 470-471 Y
de nefret temelli milliyetçilik propagandaları cinayeti de bu nedenle işlediğini öne sürmüş-
Ermeni nesillerde çaresizlik duygusunu ve bir tür. Yanıkyan, henüz 8 yaşında iken yaşadığı
şeyler yapma arzusunu kışkırtmıştır. olayların intikamını aldığını iddia etmiştir.
Tehcirin 50. yılı vesilesiyle başlayan ve Yanıkyan’ın şaşırtıcı bir hayat hikâyesi
tüm dünyaya yayılan gösteri ve protesto dal- vardır ve eyleminin bireysel olma ihtimali ol-
gaları Ermeni gençlerini eyleme zorlamıştır. dukça yüksektir. Ancak eylemi kısa bir süre
Bunda kışkırtılan duygular kadar Ortadoğu sonra siyasi Ermeni örgütlerince Ermeni iddi-
bölgesinden, özellikle Lübnan ve Suriye’den alarını tüm dünyaya duyurmak ve Türkiye’yi
ABD’ye ve Fransa’ya göç etmiş Ermenilerin bu iddiaları tanımaya zorlamak adına etkili
rolü çok büyüktür. Zaten çatışma ortamından bir yöntem olarak değerlendirilmiş ve terör
gelmiş olan Ermenilerin terör olaylarına bu- dalgası başlatılmıştır.
laşması daha kolay olmuştur.
Ermeni terör örgütleri onlarca diplo-
Tüm bunları söylerken Ermeni So- matı öldürmüş, çok sayıda insanın da yara-
runu’nda terörün yeni bir olgu olmadığını, lanmasına yol açmıştır. İlginçtir terör saldırı-
sorunun özünün terör, kalkışma, karşılıklı ları başladığında Türk kamuoyu yaşananların
katliamlara dayandığını belirtmek gerekir. nedenlerinden dahi haberdar değildir. Er-
Taşnak ve Hınçak gibi milliyetçi Ermeni kal- meni örgütleri eylemlerini tüm dünyaya ya-
kışma örgütlerinin eylemleri incelendiğinde yılmış olan diaspora teşkilatlarından ve yerel
erken dönem terör hareketlerinin en canlı ör- iktidarlarla sağladığı yakınlıktan yararlanarak
nekleri görülecektir. 19. yüzyılın sonu ve 20. tüm kıtalarda ve çok sayıda devlette gerçek-
yüzyılın ilk çeyreğinde Ermeni örgütleri terör leştirmiş, Türkiye bu saldırılara karşı etkili bir
8 konusunda dünyanın en tecrübeli örgütleri mücadele yöntemi geliştirememiştir. Bunda
haline gelmiştir. Nitekim Talat Paşa gibi pek kendi yetersizlikleri kadar terör eylemlerinin
çok Osmanlı devlet adamı Ermeni teröristler yaşandığı ülkelerde Ermeni lobilerinin ve
elinde hayata veda etmişlerdir. Bu saldırıla- onlara sempati ile bakan yerel grupların rolü
rın karşılıksız ve cezasız kalmış olması, hatta büyüktür. Özellikle Fransa, Kıbrıs Rum Kesi-
bazı örneklerde katillerin kahramanlaştırıl- mi ve Yunanistan devletleri terör olaylarının
ması 1970’lerde Ermeni terörünün yeniden önemli bir kısmında kolaylaştırıcı roller oy-
canlanmasını kolaylaştırmıştır. namışlar, saldırılardan sonra teröristlerin ya-
kalanmasında ve cezalandırılmasında isteksiz
Elimizde delil olmamakla birlikte 50.
davranmışlardır.
yıldan sonra başlayan ve tüm dünyayı soy-
kırım iddialarına inandırmayı amaçlayan Terör sayesinde Ermeni davası tüm
kampanyanın liderlerinin terörü farkındalık dünya tarafından bilinir hale gelmiştir. An-
oluşturmada önemli bir araç olarak görme cak bu şekilde Türkiye’yi soykırım iddialarını
ihtimalleri de yüksektir. tanımaya zorlama çabası işe yaramamış, tam
tersine Türkiye geçmişte ilgisiz kaldığı bir ko-
Bunun sonucu olarak, Ermeni terörü-
nuda daha fazla bilenmiş ve kendisini savun-
nü başlatan kıvılcım 78 yaşındaki ABD vatan-
ma yolları arar hale gelmiştir.
daşı Ermeni Gourgen Migirdiç Yanıkyan ta-
rafından 27 Ocak 1973 tarihinde çakılmıştır. Terörün soykırım iddialarını hatırlatma
4
1
20 Yanıkyan Türk Başkonsolos Mehmet Baydar ve Türkiye’ye baskı oluşturma maksatlı kulla-
0/
6
E ve Bahadır Demir’i dostane yaklaşarak tuza- nılması az sayıda diaspora üyesini rahatsız et-
Y
Kİ ğa düşürmüş ve her ikisini de katletmiştir. Ya- miş ve bu yolla Ermenilerin şiddet ve terörle
R
Ü
T nıkyan cinayetten sonra ailesinden 26 kişinin anılacakları korkusu belirmiştir. Dahası şid-
Nİ
E Türkler ve Ruslar tarafından öldürüldüğünü, det yanlıları diaspora içinde kimi kişi ve der-
Y
nekleri de baskılamaya başlamış, bu da rahat- Ermeni Lobisinin Psikolojik
sızlığa neden olmuştur. Ancak terörün sona Motivasyon Kaynakları ve Faaliyetleri
ermesi diasporanın doğal tepkileriyle değil,
Toplumsal hafıza, bir milletin kimli-
terörün kontrolden çıkmasıyla mümkün ola-
ğinin oluşmasında ve etnik mobilizasyonun
bilmiştir. Eylemler Fransa, İsviçre, İngiltere,
gerçekleşmesinde önemli rol oynamaktadır.
İtalya ve diğer bazı Batılı ülke başkentlerini
Anıların, deneyimlerin ve olaylara yüklenen
vurmaya ve Türkler dışında kişiler de hedef
anlamların etkisiyle etnik gruplar siyasileşe-
olmaya başlayınca rahatsızlık devletler düze-
bilmekte ve kolektif bir eyleme sürüklenebil-
yine yükselmiştir. Ermeni teröristlerin hapis
mektedir. Geçmişin acıları, bu acıları yaşayan
cezalarına çarptırılmaya başlanması üzeri-
gruplar arasında birliktelik ve aidiyet duygu-
ne Ermeni terörü Batılı devletleri protesto
sunun oluşmasına neden olmaktadır. Grup
ve hatta onları cezalandırmaya dönmüştür.
travması, grup dayanışması üzerinde etkili
Özellikle Fransa terör saldırılarından büyük
olmaktadır. Nesiller boyu aktarılan acıların
zararlar görmeye başladığını anlayınca saldı-
etkisi zamanla azalmamakta, aksine mağdur-
rılar da 1980’lerin ortasına doğru bıçakla ke- lar arasında dayanışma artmakta ve toplum-
silir gibi sona ermiştir. sal kenetlenme gerçekleşmektedir. Tarihsel
hafızanın bir sonraki jenerasyona aktarıldığı
Bugün için Ermeni teröründen bah-
sosyalleşme süreci, neden bazı grupların bazı
setmek zordur. 1980’lerden bugüne ufak te-
anılarının siyasi önem arz ettiği konusunda
fek kıpırdanmalar olsa da Ermeni terörünün
açıklayıcı olabilir. Kimi durumlarda geçmiş,
yeniden ortaya çıkmamasına dönük ortak bir
siyasi elitlerin amaç ve çıkarları doğrultu-
kararın ve çabanın olduğu anlaşılmaktadır.
sunda bilinçli bir sonuç üretmek amacıyla da
Ayrıca Ermenistan’ın bağımsızlığını ilan et-
araçsallaştırılmaktadır. Nitekim Amerika’da 9
mesi ve Karabağ çatışmaları teröre akabilecek yaşayan Ermeni kökenli elitlerin, 1915 olay-
enerjiyi önemli oranda kendisine çekmiştir.49 larıyla ilgili kolektif hafızaya, tarihsel travma-
tik hafızaya bilinçli bir çabayla vurgu yapması
Terörden Meclislere bunun önemli bir örneğini teşkil etmektedir.51
Bunun yanı sıra Ermeni diasporası üyeleri
Terör eylemlerinin kesilmesiyle birlikte arasında Türk düşmanlığı üzerinden gelişen
meclisler üzerinden Türkiye’yi sıkıştırma ve birliktelik de bu düşmanlık algısının sürekli
tüm dünyayı soykırım iddialarına inandırma canlı tutulması ile mümkün olmuştur.52
çalışmaları devam etmiştir. Ermeni davasını
Anny Bakalian’ın Ermeni-Amerikalılar
başta Batılı ülkelerde ve nihayetinde ulusla-
üzerine yaptığı bir çalışmada bu topluluğun
rarası örgütler üzerinden tüm kürede yasa
haline getirmek bu çalışmaların hedefidir. (49) Ermeni terörü ve etkileri hakkında ayrıca bkz.: Sedat Laçiner,
Ermeni Sorunu, Diaspora ve Türk Dış Politikası, (Ankara: USAK
Soykırım iddiaları yasama organlarınca tanı- Yayınları, 2013, 2. Baskı); Ömer E. Lütem, Armenian Terror, (An-
kara: Armenian Terror, (Ankara: Ermeni Araştırmaları Enstitüsü,
nınca hiç kimsenin itiraz edemeyeceği hukuk 2007).; Erich Feigl, A Myth of Terror, Armenian Extremism and Its
Causes and Its Historical Context, (Freilassing: Edition Zeitges-
kuralları haline gelecektir ve bu iddialara
chichte, 1986); Armenian Terrorism, Its Supporters, the Narcotic
karşı çıkılması halinde mesele hem hukuk ile Connection, the Distortion of History, Symposium on International
Terrorism, 17-18 April 1984, Rectorate Conference Hall, Ankara
Türkler (inkârcılar) arasında bir meseleye dö- University, Ankara, Turkey; organized by Ankara University. An-
kara, Turkey: Press, Information, and Public Relations Office,
necektir, hem de Türkiye sadece Ermeniler Ankara University, 1984.
4
(50) Bu çalışmanın sınırları nedeniyle soykırım iddialarını meclislerde 1
ile değil, o ülkelerin devletleriyle karşı karşı- kanunlaştırma çabalarının detaylarına girilememiştir. Bu konunun 0/20
ya gelmiş olacaktır. Bu sürecin en sonunda drae…tayları şu eserde bulunabilir: Laçiner, Ermeni Sorunu, Diaspo- YE 6
ise BM ve Avrupa Birliği (AB) gibi yapıların (51) Paul, s. 27. Kİ
(52) Emil Souleimanov & Maya Ehrmann, “The Issue of the Recog- ÜR
1915 olaylarını ‘soykırım’ olarak tanıması ve nition of the Armenian Genocide As A Political Phenomenon,” T
Middle East Review of International Affairs, Cilt: 18, Sayı: 1, Bahar Nİ
Türkiye’yi de buna zorlaması vardır.50 2014, s. 28. YE
yüzde 95’inin soykırım ile güçlü bir bağı ol- rihsel süreçte uzun bir süre bağımsız bir dev-
duğu ortaya çıkmıştır. Bu çalışmaya göre, lete sahip olamamış, ulusal duyguları tatmin
Ermeni soykırımı ve bunun Türk hükümet- edilememiş ve bu durum diaspora Ermenileri
lerince reddi, Ermeni asıllı Amerikalıların arasında büyük sorun yaratmıştır.58 Geçmişte
neredeyse hepsinin ortak kimliğinin sembo- kısa bir dönem bağımsız bir devlet tecrübesi-
lü haline gelmiştir.53 Gerçekten de Ermeni ni yaşamış olan Ermeni diasporasının şimdiki
toplumsal hafızasında yer eden 1915 olayları, Ermenistan ile yukarıda ifade edilen neden-
Ermeni diasporası ve Ermenistan ve Dağlık lerle sağlam bir bağ kuramaması, bu tatmin-
Karabağ’da yaşayan Ermeniler arasında güçlü sizliğin kronik bir hale gelmesinde etkili ol-
bir bağ oluşturmaktadır.54 Geçmişin acıları- muştur.
nın bir arada tuttuğu Ermeniler, bugünün fe-
Yurtdışında yaşayan Ermeniler ile Tür-
laketleri karşısında da birbirlerine kenetlen-
kiye’de yaşayan Ermenileri de birbirinden
me eğilimi göstermektedir. Örneğin Dağlık
ayırmak gerekmektedir. 70.000’lik nüfus
Karabağ meselesinde olduğu gibi 1988 dep-
ile Türkiye’deki en büyük Hıristiyan azın-
remi de Ermenilerin dünya çapında örgütlen-
lık olan Türk Ermenileri, 4.000 yıldan fazla
melerini ve ulusal kimlik ve dayanışmalarını
bir süredir Anadolu’da yaşamaktadırlar ve
sağlamlaştırmalarını sağlamıştır.55 O dönem-
bunlara diaspora demek de mümkün değil-
de ABD ve İngiltere’de yaşayan Ermeni di-
dir. Türk Ermenilerinin temel talep ve ihti-
asporası, bu depremin kurbanlarına insani
yaçları diaspora Ermenilerinden farklılık arz
yardım göndermiş ve sorunlarıyla yakından etmektedir. Nitekim Türkiye’nin Ermeni
ilgilenmiştir.56 Diasporanın daha önce hiç Ortodoks toplumunun 84. Patriki Mesrob
gidip görmediği ve belki de yaşamayı düşün- II da ABD Kongresi’nde bekleyen Ermeni
mediği topraklarda meydana gelen bir doğa soykırımı yasa tasarılarının, hem toplumsal
10
olayı karşısında ortak hareket etmesi ve genel hem de devlet düzeyinde Türk-Ermeni iliş-
olarak diğer meselelerde de dış dünyaya karşı kilerini zedeleyici olduğunu düşündüğünü
kendi içine dönmesi, toplumsal psikolojileri açıklamıştır.59 Bazı düşünürler, diasporaların
konusunda önemli ipuçları vermektedir. gittikleri ülkeler ile asıl anavatanları arasında
köprü görevi gördüğünü, anavatanlarındaki
Diaspora Ermenilerinin çoğunun bu-
çatışmaların barışçıl çözümünü sağladıklarını
günkü Ermenistan ile doğrudan tarihsel bağ-
ve her iki tarafta da lobi yapabildikleri için
ları yoktur. Onlar Türkiye’nin bir parçasını
çatışma sonrası yeniden yapılanma sürecinde
oluşturan ‘Batılı Ermeniler’dendir ve birçoğu
etkili olma potansiyeli taşıdıklarını ileri sür-
için Ermenistan yaşanabilecek bir ülke ol-
mektedir. Ancak diaspora siyaseti üzerine
maktan ziyade bir fikirden ibarettir. Ayrıca
yürütülen araştırmaların çoğu, bu siyasetin
70 yıllık Sovyet yönetimi, bu yönetim altında
çatışma üreten bir doğası olduğunu da inkar
hiç yaşamamış olan diaspora Ermenileri ile
etmemektedir. Araştırmacılar, diasporaların
bu gelenekten gelmiş günümüz Ermenistan
bazen anavatanın çıkarlarına karşı bile hare-
vatandaşları arasında kültürel bir uçurum da ket edebildiklerini ileri sürmektedir. Erme-
yaratmaktadır. Batılı liberal düzene entegre ni diasporasının da her koşulda Ermenistan
olan Ermeni diasporası, siyasi, toplumsal ve devletinin çıkarlarını destekleyici bir şekil-
ekonomik düzeyde eski Sovyet geleneğinin de davrandığını söylemek oldukça güçtür.60
mirasını içinde barındıran Ermenistan’ı des-
4
01 (53) Paul, s. 29.
0/2 teklemek için gerekli ideolojik temellerden (54) Ibid.
E 6 yoksundur. Dolayısıyla diasporanın Ermenis- (55) Baser & Swain, s. 59.
Y (56) Koinova, s. 341.
Kİ tan’a olan desteği kurumsallaşmış ve stratejik (57) Manaseryan, s. 6.
R
Ü (58) Sedat Laçiner, Türkler ve Ermeniler Bir Uluslararası İlişkiler Çalış-
Nİ T olmaktan ziyade bireysel çabalardan oluşmuş (59) mBaasseı,r ( &An Skwaraain: ,U sS. 5A7K., 2005), s. 187.
E ve proje temelli ilerlemiştir.57 Ermeniler ta-
Y (60) Ibid., s. 46.